Tíminn - 21.02.1931, Blaðsíða 1

1
£ t Tii a rt s er t Cœfjargötu 6 a.
©pin öaglega fl. 9—6
Sirni 2353
XV. árg.
Fjðrlinrzian 1931
Flutt af Einari Ámasyni fjármálaráðherra laugardaginn 21. febr.
við 1. umræðu fjárlagafrv. í neðri deild Alþingis.
Yfirlit um ríkisskuldir íslands 1921—1930, samkvæmt útreikn-
ingi hagstofunnar.
Eignaaukning ríkisins og opinberar framkvæmdir í landinu
á árunum 1924—1930.
Ríkisbókfærslan stórlega endurbætt.
Fjárlagafrumvarpið 1932*).
Ég verð að byrja á því að
víkja lítið eitt að búningi þessa
frumvarps, vegna þess, að það er
samið eftir öðrum reglum að
formi til, en fyrri fjárlagafrum-
vörp. Þessi formbreyting stendur
í sambandi við þær endurbætur
á ríkisbókhaldinu og ríkisreikn-
ingi Islands, sem að nokkru
leyti er búið að koma á, og sum-
part standa yfir og ætlast er til
að staðfestar verði í fjárlögum
og lögum um bókhald og endur-
skoðun ríkisins. Er frumvarp til
þeirra laga borið fram á þessu
þingi.
Aðalbreytingamar frá fyrri
frumvörpum eru þrjár:
1. Inn í frumvarpið er aðeins
tekinn nettóhagnaður og nettó-
tap af rekstri ríkisstofnana.
Hingað til hafa sum ríkisfyrir-
tæki verið færð á fjárlög- með
nettótekjur eða nettútap, svo
sem víneinkasala, rekstur ríkis-
skipa o. fl., en önnur með brúttó-
tekjur og útgjöld þeirra gjalda-
megin, svo sem sími og póstur. 1
þessu er ósamræmi, sem sjálísagt
er að lagfæra,svo að skýrari mynd
fáist af tekjum og gjóldum rík-
issjóðsins. Verður að telja eðli-
legra að nota það fynrkomulag
sem hér er tekið upp, þar sem
fyrirtækin skila aðeins afgangi
sínum í ríkissjóðinn eða taka
þaðan það sem á vantar, að tekj-
ur standi straum af gjöldum. Þá
fæst og með þessu móti skýrara
yfirlit um rekstursafkomu
hverrar stofnunar, en áður var.
Þetta skipulag er í samræmi við
gildanda form annara ríkja um
þessi efni.
2. Kaflaskifting frumvarpsins
er breytt þannig, að í stað þess
sem fjárlögin hafa áður verið í
2 köflum er þetta frumvarp í 3
köflum. Má þó í rauninni skipta
frumvarpinu í 2 aðal-hluta.
Fyrri hlutinn er um fjárveit-
ingar og áætlanir þær, sem áhrif
hafa á rekstursniðurstöðu þjóð-
arbúsins og er sá hluti undir-
staðan að rekstursreikningi ríkis-
ins. Síðari hluti, sem er 3. kafli
frumvarpsins, er um þær íjár-
veitingar, sem og áætlanir, sem
ekki hafa áhrif á rekstursút-
komu, og því eru niðurstöðutöl-
ur tilsvarandi hluta í ríkisreikn-
ingi færðar á yfirlit um út- og
innborganir, til þess að sýna
greiðslujöfnuðinn. Með þessu
fyrirkomulagi er auðvelt að sjá
hversu mikið fé fer til beinna
eyðsluútgjalda og hve mikið til
að afla nýrra verðmætra eigna,
eða lækka skuldir. Ennfremur er
*) Fyrirsagnir i ræðunni eru sett-
ar af xitstjóra blaðsins.
hægt að sjá hve mikið af því fé,
sem ríkið fær til ráðstöfunar ár-
lega, eru beinar tekjur þess, og
hve mikið vegna eignasölu, lána
eða afborgana af útistandandi
skuldum þess. Eins og gert esr
grein fyrir í 27. gr. frumvarps-
ins, þar sem dregnar eru saman
niðurstöður þess, finnst áætlaður
greiðslujöfnuður ríkissjóðsins
með því að leggja saman útkomu
beggja aðal-hluta þess, og sú
tala, sem nefnd er greiðslujöfn-
uður í þessu frumvaiT)i, er alger-
lega hliðstæð þeim tölum, í fyrri
fjárlagafrumvörpum, sem nefnd-
ar hafa verið tekjuafgangur eða
tekjuhalli.
3. Sú breyting er tekin upp,
að í frumvarpinu er ætlað fyrir
fymingu á eignum ríkisins. Verð-
ur það að teljast nauðsynlegt, til
þess að hægt sé að áætla rekst-
ursniðurstöðu þjóðarbúsins. Er
fymingin miðuð við tillögur for-
stöðumanna hinna ýmsu ríkis-
stofnana, þar sem um sérstæðar
eignir er að ræða, en fyrning á
húsum er áætluð 2% af timb-
urhúsum og 1% á steinhúsum, og
er þá brunabótamat aðallega lagt
til grundvallar. Um þetta fmm-
varp vil ég ennfremur taka það
fram, að form þess er skapað af
mönnum, sem fyrir tilmæli
stjórnarinnar hafa undanfarið
verið að vinna að því, að koma
nýju skipulagi á allt reiknings-
hald ríkisins. Þessir menn eru
Eysteinn Jónsson skattstjóri og
Björn Steffensen endurskoðandi.
Hafa þeir lagt í það mikla vinnu,
og kynnt sér sérstaklega fyrir-
komulag þessara mála hjá ná-
grannaþjóðum vorum. Um síð-
astliðið nýár var komið á ný-
tízku bókhaldi fyrir ríkissjóðinn
og er þess vænst að á yfirstand-
anda ári verði þessum málum
komið í sæmilegt horf, og að
ríkisreikningar fyrir 1931 geti
orðið fullkomnir að formi og að-
gengilegri en hingað til hefir
verið. Ennfremur er þess að
vænta, að nokkrar endurbætur
verði hægt að gera á reikningi
ársins 1930, sérstaklega að því
er snertir efnahagsreikning rík-
isins.
Stjórnin hefði helzt kosið að
koma fram með fjárlagafrum-
varp í þessu formi á síðasta
þingi, en þá var ekki komið svo
langt undirbúningi bókhaldsendur-
bótanna, að slíkt væri hægt. Þó
ætti ekki að vera útilokað að
mögulegt væri að semja lands-
reikninginn fyrir 1931 eftir þeim
grundvallarreglum sem hér eru
settar, þó ekki sé fjárlagafrum-
varp fyrir það ár í þessum bún-
ingL
Reykjavik, 21. febrúar 1931.
10. blað.
Áhrif kreppunnar á f járlaga-
frv. 1932.
Sé eldra form fjárlaganna lagt
Bráðabirgðauppgjörð á tekjum og gjöldum rfkissjóðs árið 1980.
T e k j u r
Fjárlög Reikn.
2. gr . 1. Fasteignaskattur 250.000 284.515
2. Tekju- og eignaskattur 1.734.766
3. Lestagjöld af skipum 40.000 52.734
4. Aukatekjur 450.000 608.143
5. Erfðafjárskattur 30.000 65,418
6. Vitagjald . 350.000 500.037
7. Leyfisbrófagjöid 10.000 24746
8. 'Stimpilgjald 325.000 445.511
9. Skólagjöld , 15.000 10.000
10. Bifreiðaskattur 60.000 111.543
11. Útflutningsgjöld . 1.075 000 1.092.413
12. Áfengistollur . 350.000 752.495
13. Tóbakstollur 1.287.414
14. Kaffi- og sykurtollur . 850.000 1.047.217
15. Annað aðflutningsgjald 21 >0.000 287.900
16. Vörutollur 1.951 255
17. Verðtollur 2.268.608
18. Gjald af ssstínda- og brjóstsykurgerð . . 85 000 145.768
19. Pósttekjur 600.000
20. Simatekjur 2.023 000
25. Víneinkasala 450 000 1 250 000
3. gr. 1. Eftirgjald eftir jarðeignir rikissjóðs ... 30.000 30.000
2. Tekjur af kirkjum 100
8. Tckjur af silfurbergi 1000
4. Legkaup til dómkirkjunnar i Ileykjavik . 3 500 3.000
4. gr. 1. Tekjur af bönkum 15.000
2. Vextir af bankavaxtabréfum 23.000 21919
3. Væntanl. útdr. af þeim bréfum 24.O00 84.100
4. Vextir af innstæðum i bönkum 8.000 10.825
ö. Vextir af viðlagasjóði . 60.000
6. Aörir vextir 75.000 24.750
5. gr 1. Óvigsar tekjur 50.000 80.000
2. Endurgreiddar fyrirframgreiðslur .... 10.00» 35.000
3. Endurgreidd lán og andvirði seldra eigna 20.000 24.866
4 Skemtanaskattur 75.000 75.000
5. Tekjur Menningarsjóðs 15.000 15.000
16.543.4»!
33 000
91.594
Frá Landsverzlun
179.866
400.000
17.247.943
G j ö 1 d
Fjárlög Reikn.
7. gr. I. Greiðslur af lánum: Vextir . 545.930 719 877
II. Afborganir . . . 649 606 704.599
III. Framl. til Landsb. 100.000 100.000
1.524 476
8. gr. Borðfé konungs 73.200
9. gr. Kostnaður við Alþingi 825.000
10. gr. I. Ráðuneytið, rikisfóhirðir 0. fl 210.100 292.147
II. Hagstofan 57.353
III. Utanrikismál 0. fl 98.542
448.042
11. gr. A. Dómgæzla og lögreglustjórn 702.200 1.313.180
B. Sameiginl. kostn. við embætti rekstur . 192.000 324.560
1.637 740
12. gr. Læknaskipun og heilbrigðismál . 702.875 670.042
13. gr. Til samgöngutnála:
A. Póstmál 595.825
B. Vegamál . .1.002.850 1.565.000
C. Samgöngur á sjö 440.000
D. Hraðskeyta- og talsimasamband . . . . 1.575.0 >0 1.946.600
E. Vitamál og hafnargerðir , . . 867.400 525 819
5.073.244
14. gr. Kirkju- og kennslumál:
A. Andlega stéttin ... 311.650 819.167
B. Kennsiumál . 1.243 650 1.505.670
1.824 837
15. gr. Til visinda, bókmennta og lista 842.546
16 gr. Verkleg fyrirtæki 1.840.743
17 gr. Til aimennrar styrktarstarfsemi 791.300 800 875
18. gr. Eftirlaun og styrktarfé 237 455
19. gr. Óviss útgjöld 100.000 379 653
20. gr. Lögboðnar fyrirframgreiðslur 10000 56.290
23 gr. Heimildarlög
25. gr. Sórstök lög, fjáraukalög og þingsál. . . .
• Tekjuafgangur . . . 81.933
17.247.943
til grundvallar, þá eru tekjurnar
í þessu frumvarpi áætlaðar kr.
12,373,600,00 og gjöldin krónur
12,211,217,00. — Tekjuafgangur
því rúmlega 162 þús. kr. Við
áætlun telmanna er gert ráð fyr-
ir sömu tekjustofnum eins og
undanfarið, jafnvel þótt verð-
tollurinn falli úr gildi um næstu
áramót. En þar sem telja má
víst, að þmgið geri ráðstafanir
til þess að tekjustofnar ríkissjóðs
ekki verði rýrðir, þá þóttí rétt að
reikna með því, að verðtollur í
einhverri inynd yrði í gildi árið
1932. Frumvörp um alla helztu
skatta og tolla ríkissjóðs, eru
lögð fyrir þetta þing, og vil ég
mega vænta þess að þau fái góð-
ar viötökur. Myndu tekjur ríkis-
sjóðs, ef frumvörp þe&si verða
samþykkt, standa á fastari
grundvelJi en þær gera nú.
Eg sé ekki ástæóu til þess að
tala um einstaka hði í tekjukafla
frumvarpsins. Þetta er allt áætl-
un fram í trmann og á þessari
stundu verður ekkert um það
fullyrt hvort tekjuáætlunin í
heiid siimi muni reynast hæfi-
lega sett. Þó er það mín skoðun,
að fullhátt sé farið í frumvarp-
inu eins og horfurnar eru r.ú sem
stendur, og að þingið megi alls
ekid hækka tekjurnar á pappírn-
um, heidur verður að fara þá
ieiö aö oraga úr útgjaidanöunum
eim meira en þegar heiir venð
gert. Eg tók þaö fram á síóasta
þingi, aö vegna þeirra miklu út-
gjaiaa, sem meö sérstokum lög-
um eru sett á ríkissjóðmn, þá
væru mikiir erfiðleikar á því aö
geta látið tekjurnar hrökkva, ef
ekki væri betra en meöal-tekju-
ár. Þeir erfiðleikar sem á þessu
voru í fyrra, eru engu minni nú.
Kemur þar einkum tvennt til
greina: I fyrsta iagi hversu aðal-
atvinnuvegir þjóöarinnar standa
nú höiium fæti í baráttunni við
hátt kaupgjald og lágt markaðs-
verð, sem óhjákvæmilega hlýtur
að valda rýrnun á tekjum ríkis-
sjóðs og í öðru lagi aukning
vaxta og afborgana, sem að
miklu leyti stafar af fjármálaó-
höppum þess tímabils, sem hðið
er síðan heimsstyrjöldinni lauk.
Að því er viðkemur gjaldahlið-
inni, geri ég ráð fyrir því, að
þingmenn hafi veitt því eftirtekt
að í frumvarpinu eru ekki ætlað-
ar fjárveitingar til bygginga
þjóðvega, brúa og símalagninga.
Hinsvegar er ætluð ahrífleg upp-
hæð til sýsluvega og nokkur upp-
hæð til einkasíma. Þótti rétt að
láta það sitja fyrir að leggja
fram fé til þeirra framkvæmda,
sem héruð og einstaklingar
treysta sér til að leggja fram fé
á móti.
Vitanlega væri æskilegast að
þurfa ekki að láta niður falla neitt
af þeim verklegu framkvæmdum,
sem til umbóta horfa. En með
þeim tekjum sem vænta má að
fyrir hendi verði árið 1932, sýn-
ist ekki fært að leggja út í meiri
framkvæmdir en gert er ráð fyr-
ir í frumvarpinu. Því má heldur
ekki gleyma, að þó ekki sé ætlað
fé til nýbygginga vega, þá má
gera ráð fyrir að ríkissjóður
verði að greiða á fjárlagaárinu
til viðhalds og umbóta á þjóðveg-
um upphæð sem nemur um 500
þús. kr. Verða þá framlög ríkis-
sjóðs til vega, þegar sýsluvegir
eru meðtaldir, um 600 þús. kr.
Nú er það alkunnugt, að síð-
ustu árin liefir verið óvenju mik-
ið unnið að símalagningum, vega-
og brúagerðum. Ætti þess vegna
frekar að vera hægt að una við
það, þó dregið sé úr þessum
framkvæmdum í bili.
Bankatöpin og afleiðingar þeirra.
Svo sem bert er af frumvarp-
inu 0g ég hefi áður vikið að, hafa
vaxtaútgjöldin hækkað mikið.
Meginhluti þessarar útgjalda-
hækkunar, hefir sína forsögu,
sem eigi getur orðið rakin hér
nema að litlu leyti. Á síðastliðn-
um áratug er talið að fram hafi
komið hjá báðum bönkunum,
| I.andsbankanum og Islandsbanka,
skuldatöp, sem nema ca. 33 milj.
kr. Verður hér eigi rakin saga
þessara tapa, en vera má, að
ástæða gefizt til þess síðar á
þessu þingi.
, Afleiðingar tapanna hafa ver-
ið að koma í ljós síðustu árin á
þann hátt, að fjárþröng bank-
anna hefir stöðugt aukizt, og
snemma á síðastliðnu ári komst
Islandsbanki í algert þrot. Á
rústum hans var svo Útvegsbank-
inn stofnaður, og honum lagt til
frá ríkinu 41/2 milj. kr. í hlutfé.
Tók hann jafnframt við eignum
og skuldum Islandsbanka.
Hag Útvegsbankans er þann