Tíminn - 21.02.1931, Blaðsíða 3

TTMINN
3S
Yfirlit um útgjöld ríkissjóSs 19 24—1930, incL, í þús. króna*).
• - 1924 1925 1926 1927 1928 1929 1930
I. TLl eignaaukningar ríkisins og atvinnuvega: þús. kr. þúi. kr. þús. kr. þús, kr. þús. kr. þús. kr. þús. kr.
a. Afborganir lána 968 889 954 768 740 632 705
b. Byggingar, nýir símar og vitar 59 203 730 928 971 900 1.131
c. Landbúnaður 808 626 1.218 791 874 1.484 1.779
d. Sjávarútvegur 241 234 881 492 420 449 507
e. Hafnargerðir, lendingabætur og rekstur vita .. 272 313 420 486 418 587 407
f. Samgöngur á sjó 321 855 426 461 441 409 525
g. Samgöngur á landi 865 490 817 1.109 1.206 1.592 1.843
h. Flugferðir 42 28
Samtals kr. 2.584 8.110 4.941 5.085 5.070 6.095 6.925
II. Kennslumál 1.075 1.142 1.191 1.192 1.220 1.474 1.852
m. Heilbrigðismál 1.079 1.269 1.842 1.685 1.630 1.405 1.291
Samtals kr. 4.662 6.521 7.474 7.912 7.920 8.974 10.068
IV. Alþingishátíð 49 811 594
V. önnur gjöld 4.815 5.389 5.167 4.867 5.208 5.899 6.504**
Gjöld alls 9.503 10.910 12.641 12.779 13.177 15.184 17.166
ATHS. Útgjöldin 1930 eru tekin inn á yfirlit þetta eftir því, sem ætla má að þau verði, og í samræmi við bráðabirgðauppgjör fyrir
það ár. — Eigi þótti annað fært en að færa útgjöldin vegna Alþingishátíðarinnar, sem sérstakan lið vegna sérstöðu þeirra. Ella hefðu þau
valdið því, að eigi hefði fengist réttur samanburður gjalda einstakra flokka, frá ári til árs. — Undir önnur gjöld kemur hér beinn starf-
rækslukostnaður ríkisins, svo sem Alþingi, stjóm, vextir, dómgæzla, kirkjumál, eftirlaun, reksturskostnaður pósts og síma o. s. frv.
*) Til þess að réttur samanburður fengist é öðrum gjöldum þurfti að draga hér frá 180 þús. kr. vaxta frá Landsbankanum af stofnfé hans, sem
eigi var talin til frádráttar vaxtagjöldum með tekjum 1929.
**) það athugast sérstaklega um hækkun annara gjalda 1930, að ca. 85 þús. af henni eru vegna ráðstafana síðasta Alþingis út af íslandsbanka.
og fyrir góðra manna íhlutun,
munu þessi blaðaskrif ekki hafa
valdið skaða. Ég minnist á þetta
vegna þess, að þetta tiltæki er
svo einstakt. Þetta hefir aldrei
komið fyrir síðan Islendingar
fengu fjárforræði, og vonandi
verður aldrei framar þvílík póli-
tík rekin.
Undanfarið hefir nokkuð um
það verið deilt, hverjar hafi verið
skuldir ríkissjóðs einstök ár, og
hversu lán þau, er ríkissjóður
hefir tekið, skuli bókfærð.
Þar sem deilur um þessi efni
eru óviðunandi og úr þeim þarf
að skera til þess að grundvöllur
undir f j ármálaumræðum verði
réttur, hefir Hagstofan, fyrir til-
mæli mín, gert yfirlit um skuldir
ríkisins frá 1921—29.
Hefir Hagstofan skipt skuldun-
um í tvo aðalflokka eftir eðli
þeirra og uppruna. Annarsvegar
eru taldar þær skuldir, sem
stofnaðar eru vegna sjálfs ríkis-
sjóðsins og hans fyrirtækja, en
hinsvegar þær, sem ríkissjóður
hefir stofnað vegna banka lands-
ins og annara sjálfstæðra fyrir-
tækja. Er skipting þessi glögg og
eðlileg. Ber að gera glögg skil á
milli þeirra lána, sem ríkissjóður
tekur til afnota í sín fyrirtæki,
og hinna, er haim tekur, sem
milliliður banka og annara stofn-
ana og erlendra lánveitenda. Fer
hér á eftir yfirlit Hagstofunnar:
(Sjá yfirlit um ríkisskuldir
1921—1929 hér að framan).
Rangt skuldaframtal í tíð fyrver-
andi stjórnarvalda. 700 þús. kr.
skuldalækkun 1927—’29.
Samkvæmt þessu yfirliti hafa
skuldir ríkisins verið vantaldar
um nær 12 milj. kr. í árslok 1926
og rúmlega I6V2 milj. kr. í árs-
lok 1927. Stafar þetta af því, að
mörg lán voru alls eigi talin með
skuldum ríkisins, og ennfremur
voru ýms þeirra lána sem með
voru talin, of lágt tilfærð, þar eð
eigi var tekið tillit til gengis-
munar innlendrar og erlendrar
myntar. Yoru þær skuldir, sem
tilfærðar voru á Landsreikning-
um 1926 og 1927 taldar fullri
1 milj. kr. of lágar bæði árin.
Á Landsreikningnum 1929 voru
skuldir ríkisins færðar á réttan
hátt, og var yfirlit þetta síðan
samið af Hagstofunni til þess að
glöggur samanburður fcngist um
skuldimar einstök ár.
Við athugun skýrslu þessarar
kemur það fljótt í Ijós, að frá
því 1927 hafa skuldir vegna
banka hækkað um tæplega 3 milj.
kr. til ársloka 1929 og er ástæðan
til þess stofnfjárframlag til
Landsbankans.
Á sama tíma hafa aðrar skuldir
ríkissjóðs lækkað um ca. 700 þús.
kr.
Ríkisskuldimar og skipting þeirra
í árslok 1930.
Þá hlýðir að gera nokkra gi’ein
fyrir skuldum ríkissjóðs í árs-
lok 1930. Hefi ég látið reikna
þær út og skipti í 2 aðalflokka,
nákvæmlega á sama hátt og Hag-
stofan hefir gert fram til árs-
loka 1929. Eru í fyrra flokki
skuldir ríkissjóðsins sjálfs og hans
fyrirtækja, en í þeim síðara
skuldir vegna banka og annara
sjálfstæðra fyrirtækja (þar með
talin síldarbræðslan).
í árslok 1930 voru skuldimar
þessar:
Skuldir vegna ríkis-
sjóðsins og hans
fyrirtækja .. .. kr. 15.180.000
Skuldir vegna banka
og annara sjálf-
stæðrafyrirtækja — 25.080.000
Állar skuldir ríkisins kr. 40.210.000
Séu þessar niðurstöður bom-
ar saman við skuldimar í árslok
1927, kemur í, ljós, að skuldir,
vegna ríkissjóðsins, hafa hækkað
um ca. 2.774.000. Þar af er lán
til símastöðvar ca. 1.218.000 kr.
og Útvarpsstöðvar ca. 260.000 kr.
Tæplega 1 milj. kr. af hækkun
skuldanna er því fram komin
vegna skrifstofubyggingar ríkis-
ins, Landsspítalans, Súðarinnar o.
fl. stórframkvæmda. En svo sem
fjárlagafrumvarpið ber með sér,
mun skrifstofubyggingin fyllilega
standa straum af því fé er í hana
hefir verið lagt og gera má ótví-
rætt ráð fyrir, að sú bætta að-
staða símans, sem nýja bygging-
in og ný tæki veita, valdi tekju-
auka, er fyllilega svari til þess
fjár, sem til hans hefir verið
lagt.
Vegna stórframkvæmda þeirra,
sem orðið hafa á síðustu árum,
hefir skuldaaukningin, sem ríkis-
sjóður verður að bera hita og
þunga af því orðið sem næst 1,2
milj. króna. Helstu framkvæmd-
irnar, sem valdið hafa þessari
skuldaaukningu eru: Útvarpsstöð-
in, strandferðaskipið og Lands-
spítalinn. Allar eru þessar fram-
kvæmdir unnar samkvæmt heim-
ildum eða ákvörðunum Alþingis,
og eru til þjóðnytja.
Skuldir vegna banka og sjálf-
stæðra fyrirtækja hafa aukist
um 9,4 milj. Er það stofnfé
Landsbankans, lánshluti Búnað-
arbankans og Síldarbræðslunnar.
Ennfremur 1.5 milj. kr., sem
teknar voru að láni til kaupa á
hlutabréfum í Útvegsbanka Is-
lands h. f., samkvæmt ákvörðun
síðasta Alþingis. Eru öll þessi
lán og framlög framkvæmd sam-
kvæmt ákvörðun Alþingis.
Þá vil ég taka það fram, að ég
geri samanburð á skuldunum í
árslok 1927 og 1930 vegna þess,
að andstæðingar stjómarinnar
hafa í blöðum sínum haldið fram
hinum mestu fjarstæðum um
aukningu ríkisskuldanna á síð-
ustu 3 árum, en þó einkum síð-
astliðið ár. Vil ég með yfirliti
þessu upplýsa hið rétta um
þetta efni, bæði um upphæð rík-
isskuldanna í heild, og eins
hversu þær skiptast í flokka eft-
ir uppruna. Kemur þá í ljós, að
eigi hefir þyngt á ríkissjóðn-
umvegna framkvæmda hans nema
um 1,2 milj. kr., þrátt fyrir öll
þau merku fyrirtæki, sem ráðist
hefir verið í, og eigi þoldu bið.
Hin einu verulegu þyngsli af
skuldum, sem á ríkissjóðinn hafa
fallið á síðustu árum, eru vextir
og afborganir af þeim 3 milj.
króna, sem ríkið varð að leggja
af enska láninu frá 1921 til hluta-
bréfakaupa í Útvegsbankanum 0g
þeirri 1.5 milj., sem ríkið tók að
láni í sama skynL
Orsökin til þess að útgjöldin
hækka:
HzaSvaxandi opinberar framkvamd*
ir. — Elgnaaukning riklsins. —
Stórankln framlög til atvinnuvega
og uppeldism&la.
Áður en ég skilst við ríkissjóð-
inn sjálfan, vil ég enn gera
nokkra grein fyrir útgjöldum
hans. Má skipta þeim í tvo aðal-
flokka eftir eðli þeirra.
1. Bein útgjöld við stjórn lands-
ins og rekstur ríkisstofnana.
2. Útgjöld í þarfir atvinnuvega
og samgangna, og heilbrigðis-
og menntamála.
Eins og landsreikningamir
hafa verið færðir hingað til er
ennfremur að finna á reksturs-
reikningi ríkisins. þriðju tegund
útgjalda. Eru það útgjöld til
eignaaukninga ríkisins. Afborgan-
ir skulda þess og framlög til ný-
bygginga.
Síðasta áratuginn hafa útgjöld
ríkissjóðsins stöðugt farið hækk-
andi. Af hverju stafar sú hækk-
un? Eru aðalorsakir hennar auk-
inn beinn kostnaður við rekstur
þjóðarbúsins? Eða hafa framlög
ríkissjóðsins til eignaaukningar
ríkisins sjólfs, þjóðnytjafram-
kvæmda og aukinnar menningar
landsmanna fyrst og fremst vald-
ið hækkuninni? Síðari spuming-
unni ber að svara hiklaust ját-
andi. Og til þess að mönnum gef-
ist kostur á að kynna sér þetta
atriði rækilega, hefir skýrsla ver-
ið gerð um þetta efni:
(Sjá yfirlit um útgjöld ríkis-
sjóðs 1924—’30, hér að ofan).
Samkvæmt þe3su yfirliti er
ljóst, að hinn beini kostnaður
við rekstur þjóðarbúsins er litlum
sveiflum háður. Fer hann jafnt
hækkandi undanfarin ár af eðli-
legum ástæðum. Stafar töluverð-
ur hluti þeirrar hækkunar af
auknum reksturskostnaði við fyr-
irtæki ríkissjóðs, póst og síma, en
sá aukni kostnaður sýnir að við-
skipti nefndra stofnana fara vax-
andi, og vaxa því tekjurnar eigi
síður en gjöldin.
Stafar nokkuð af hækkuninni
af bættu eftirliti með tekjuinn-
heimtu ríkissjóðs. Og ennfremur
tekur í-íkið í sínar hendur æ fleiri
og fleiri verk til hagsbóta fyrir
þjóðina, sem hafa hækkandi
áhrif á hin beinu útgjöld ríkis-
! ins.
| Sé aftur á móti litið á hinn að-
' alflokk gjaldanna, útgjöld til
eignaaukningar ríkisins, atvinnu-
i veganna og menningar og heil-
I brigðismála, síst greinilega, að í
! þeim flokki er að finna aðal út-
gjaldahækkanimar. Hafa útgjöld
til þessara mála meira og minna
margfaldast á síðastliðnum 7 ára-
tímabili, og við athugun hinna
einstöku liða kemur fram, að
stórfelldust hefir aukningin orð-
ið á framlögum til landbúnaðar-
ins og til samgangna á landi.
Skipaútgerðin. — LandssmiSjan.
Ríkisprentsmiðjan.
Að lokum vil ég taka fram
nokkur atriði viðvíkjandi þeim
ráðstöfunum er stjómin hefir
gert um það, að ríkissjóður tæki
sjálfur að sér rekstur á ýmsum
þeim framkvæmdum, er hann
hefir áður látið aðra inna af
hendi. Eru það þá sérstaklega:
Skipaútgerðin,
Landssmiðjan og
Ríkisprentsmið j an.
Um Skipaútgerðina er það að
segja, að á árinu 1929 ákvað
stjórnin sérstaklega skrifstofu,
sem hefði á hendi útgerðarstjórn
allra ríkisskipanna. Eru þá talin,
auk strandferðaskipanna, varð-
skipin og vitabáturinn. Útgerð
allra þessara skipa kostar ríkið
um 1 milj. kr. á ári, ef ekki eru
dregnar frá sektartekjur varð-
skipanna. En þær fara nú alltaf
minnkandL
Eimskipafélag Islands hefir
haft á hendi útgerð Esju fyrir
ríkissjóð fram til ársloka 1929 og
hefir félaginu verið greitt fyrir
útgerðarstjómina milli 30 og 40
þús. kr. En rétt er að geta þess,
að um þær mundir sem ákveðið
var að ríkið tæki reksturinn í
sínar hendur, gerði E. 1. tilboð
um að lækka til muna útgerðar-
pt j ómarkostnaðinn.
Nú er lokið reikningum 0 g
starfskýrslu Skipaútgerðarinnar
fyrir 1930, og er með því fengið
yfirlit yfir reksturinn þetta 1. ár.
Á árinu voru keypt 2 skip,
strandferðaskipið Súðin, sem kom
hingað í apríl og björgunarskip-
ið Þór, sem kom hingað í nóv.
Eignarverð Súðarinnar, með kæli-
tækjum, er nú 237 þús. kr. og
Þórs 205 þús. kr., hafa þá verið
gerðar nauðsynlegar endurbætur
á báðum skipunum.
Útgerðin hefir á árinu annast
stjóm og reikningshald eftir-
taldra skipa:
Strandferðaskip: Esja og Súð-
in.
Varðskip og varðbátar: óðinn,
Ægir, Hermóður (1. jan. til 80.
apríl), Þór, Geir Goði, Ægir (bát-
ur), Jón Finnsson (bátur).
Vitaskip: Hermóður og Sigríð-
ur.
Sjómælingaskip: Haföminn.
Flóabáturinn Skaftfellingui*.
Kolaverð var allt árið óhag-
stætt, 20—25% hærra en árið á
undan. Esja eyddi kolum fyrir
93 þús. kr., Óðinn 85 þús., og
Súðin, 8 mánuði ársins, fyrir 49
þús. kr.
Skrifstofukostnaður nam rúmL
41 þús. kr., en af því fékkst end-
urgreitt frá Skaftfelling og vita-
skipunum 3 þús. kr. Þær 38 þús.
sem þá em eftir, skiptast þannig,
að landhelgisgæzlan ber 12 þús.
og strandferðaskipin 26 þús. Sá
liður skiptist svo, að Esjan ber
15 þús. en Súðin 11 þús. kr.
Breytt var til um fæðissöluna
á Esju þann veg, að útgerðin
tók hana í sínar hendur, og er
talið að á því hafi sparast um 10
þús. kr.
Reksturshalli á Súðinni varð
94 þús. kr. og á Esju 140 þús.
kr. Er reksturshalli Esju 27 þús.
kr. lægri en árið á undan, og var
þó hvorttveggja, hærra kolaverð
og óhagstæðari skipaútgerð, sak-
ir rýmandi vöruflutninga, eins
og giæinilega kemur í Ijós hjá
Eimskipafél. Islands. Auk þess
var Esja í förum allt árið 1980
en 1929 byrjaði hún ekki ferðir
fyr en í febrúarlok, og gengu þá
úr 2 lökustu siglingamánuðir árs-
ins.
Um landhelgisgæzluna er það
að segja, að allur kostnaður við
hana varð um 700 þús. kr. og er
það líkt og árið á undan.
Eldsneytiskostnaður Ægis varð
32 þús. kr. lægri en óðins.
Sjómælingar voru framkvæmd-
ar á vesturhluta Húnaflóa undir
stjórn Friðriks ólafssonar skip-
stjóra. Varð kostnaður við það
tæpl. 20 þús. kr.
Þá er að minnast á Lands-
smiðju íslands. Á undanförnum
árum hefir ríkissjóður greitt mik-
ið fé til einkafyrirtækja fyrir
smíði brúa og viðgerð á eignum
sinum, einkum skipum. Fyrir ail-
möigum árum hafði ríkissjóður
sitt eigið vélaverkstæðL Voru
þar smiðaðar brýr og unnin önn-
ur verk íyrir ríkið. Þetta verk-
stæði haíði litil storf með hönd-
um hin síðari árin, en ríkið
keypti vinnu af einkafyrirtækj-
um.
I janúar síðastl. ár var véla-
vei’kstæðið reist úr rústum sam-
kvæmt ákvörðun stjórnarinnar.
Hefir Landssmiðjan nú gert upp
reikning sinn og sýnir hann
reksturshagnað sem nemur liðl.
23 þús. kr. Er þó ætlað ríflega
fyrir fyraingu á eignum hennar.
Um nýár 1930 tók ríkissjóður
við prentsmiðjunni Gutenberg til
eignar og hefir hún verið rekin
af ríkinu síðan. Reikningar prent-
smiðjunnar hafa eigi enn verið
gerðir upp að fullu, vegna las-
ieika forstjórans, en það er hægt
að upplýsa nú, að þegar bráða-
birgðauppgerð fór fram, eftir að
hún hafði starfað í 7 mánuði, var
hreinn ágóði fullar 30 þús. kr.
og er engin ástæða til að ætla
að niðurstaða síðari hluta ársins
verði lakari.
Þá læt ég máli mínu lokið. Ég
hefi ef til vill reynt um of á
þolgæði háttv. þingmanna, með
því að tala all-langt mól og nefna
margar tölur. En ég fann ástæðu
til þess að gera mitt til þess að
láta það koma fram um þessi
mál, sem þjóð og þing þarf að
1 vita.