Tíminn - 21.02.1931, Blaðsíða 2

86
TlMINN
firðinga er það, hve margir bæj-
arbúar á Akureyri hafa gerst þar
félagar. Samvinnan hefir átt örð-
ugast uppdráttar hér á landi í
bæjunum og munu ýmsar ástæð-
ur, auk einbers framtakaleysis,
liggja til. Afli sjávarins er stop-
bæjarbúa að launadeilur dragi all-
an hugann frá þeim úrræðum
lífsbaráttunnar, sem ekki eru á
kostnað atvinnurekandans.
Einkenni voiTa tíma er sívax-
andi jafnræði mannanna. Þeii',
sem undanfarið hafa trúað á sí-
færist nú yfir á fleiri svið en
verzlun, yfir á útgerð og iðnað,
vfirleitt öll þau fyriræki, sem eru
svo stór að hættulegur klofning-
ur-rísi annars upp milli andstæðra
hagsmuna. Með því einu móti
varðveitist hvorttveggja, frelsi og
Ferðaminningar
úr Borgarfirði.

ulli en afurðir sveitanna, og
kreppur því hættulegri kauptúna-
kaupfélögunum, nema gætt sé
hinnar ítrustu nákvæmni um út-
lán. Lánsverzlun til lengdar gerir
út af við hvert kaupfélag. Það
er færra, sem bindur fólkið sam-
an í kaupstað en sveit og ótti við
samábyrgð hefir sín áhrif. Hinir
fátækari kaupstaðabúar, sem
helst eru áhugasamir um sam-
vinnu, hafa lítið fé fram að
leggja, og verður þá lítið úr sam-
starfi, ef hvorki er fé eða ábyrgð
fram að leggja. En á Akureyri
hafa umsveitimar unnið upp fé-
lag sitt, gert það öflugt og sam-
keppnisfært í öllum greinum. I
það skjól hafa bæjarbúar leitað,
lausir við þær hindranir, sein
verða á vegi samvinnunnar í
öðrum kaupstöðum. Er þetta at-
hugunarefni fyrir samvinnumenn,
því sannað er af erlendri reynzlu,
að kaupfélaga er engu síður þörf
í kaupstað en sveit og eru þau
víða hvar í stórborgum einn vold-
ugasti þáttur viðskiptalífsins. Jeg
minnist sérstaklega kaupfélag-
anna í Stokkhólmi. Þau eiga
stærstu kommylnu landsins, skó-
fatnaðarverksmið j u, sm j örlíkis-
gerð, og reyna á allan hátt að sjá
fyrir þörfum félaganna sem næst
framleiðslukostnaði nauðsynj-
anna. Búðir þeima skera sig úr
fyrir það, hvað þær era snyrti-
Mjólkurflutningur að vetrarlagl.
vaxandi misrjetti, sem jafnan
endar með blóðugri byltingu, hafa
orðið að milda kenningar sínar.
Ijýðræði í stjómmálum er full-
komnað, en í fótspor þess hlýt-
ur að koma meira jafnræði í at-
vinnu- og viðskiptamálum. Sam-
vinnustefnan hefir þar sinn boð-
skap. Hún byggir á jöfnum at-
kvæðisrétti allra um verzlun og
stórfelldari atvinnurekstur, áíi til-
jafnrétti, í stórum atvinnurekstri.
Engum kemur þó í hug, að
samvinnuskipulag eigi að færast
yfir á alla mannlega starfsemi.
Það er yfirleitt fávíslegt að ætla
að leysa öll mannleg vandkvæði
með einni kenningu. Þeim, sem
halda fram einstaklingsrekstri
eða ríkisrekstri hættir í umræð-
um til að vilja afgreiða öll skipu-
lagsmál með einu lausnarorði. Og
Sláturhús Kaupfélags Eyffrðinga.
lits til auðs eða umsetningar.
Samvinnufélag er til þess að efla
hag hvers einstaks félaga eftir
þátttöku, en hvorki til að auðga
útvalinn flokk innanfélags né fé-
lagið sjálft á kostnað annara.
Þetta er sama skipulag og nú
ríkir í stjórnmálalífi hinna
þroskamestu þjóða. En í við-
skipta- og atvinnumálum er því
Skrifstofa i nýja kaupfélagshúsinu.
legar, og í ekkert er ráðizt nema
full vissa sé um, að hægt sé að
gera það eins vel og betur en
einstaklingsreksturinn megnar.
Þegar ég kom í Kaupfélag Ey-
firðinga komu mér i hug Stokk-
hólmskaupfélögin. Snyrtimennska
og stórhugur var hinn sami. Og
Vilhjálmur Þór minnti mig á
Albin Johannsson framkvæmdaiv
stjóra í Stokkhólmi, einn hinn
snjallasta kaupsýslumann sam-
vinnufélaganna, sem nú er uppi.
Hvenær verður samvinna reyk-
vískra heimila komin á sama
þroskastig? Ekki skortir þar þörf
heimilanna til að auka kaupgildi
peninganna, sem inn vinnast.
Einhliða kaupstrit etur sig venju-
lega upp, ef ekkert er hugsað um
hina hlið baráttunnar fyrir bætt-
um kjörum. Er það ein hætta
enn ekki komið á. Það verður
verk tuttugustu aldarinnar. Slík
breyting tekur langan tíma? Svo
er um allt, sem lengi á að standa.
Hún verður að vaxa neðan að
eftir þeim reglum, sem ríkisvald-
ið setur, án þess að þröngva
mönnum til þátttöku gegn vilja
sínum. Jafnréttið má ekki kosta
líf frelsisins. Um langt skeið
hafa öldur þjóðmálanna gengið á
milli frelsis og jafnréttis, ein-
staklings- eða ríkisreksturs, nálg-
ast annað og fjarlægt hitt. Þann-
ið hefir lengi gengið á víxl. Upp-
götvun vefaranna frá Rochdale
setur nýtt mark, afnám hinna
andstæðu hagsmuna, kaupanda og
seljanda, atvinnuveitanda og at-
vinnuþiggjanda, með því að
hvorttveggja gangi upp í hærri
eining, samvinnufélag. Sú sldpun
er þó almennt viðurkennt, að
sumt fari bezt í ríkisrekstri
(vegamál, sími, póstur o. fl.),
annað í sveita- og bæjarrekstri
(vatnsveitur, rafveitur, hafnir o.
fl.), en þegar til framleiðslu- og
verzlunarreksturs kemur hefjast
deilumar. Þá kemur einn og held-
ur fram ríkisrekstri einum sam-
an, og annar, sem telur einstak-
lingsreksturinn sáluhjálplegan í
öllum atvinnugreinum. Samvinnu-
stefnan kann þar ekki svo ein-
falda lausn í orðum, heldur met-
ur heppilegasta skipulagið eftir
því, hversu rík er hættan á að
einn hirði arðinn af starfi ann-
ara, og upp komi klofningur milli
andstæðra hagsmuna, sem valdi
háskasamlegum deilum. Verður
!>að þá meginreglan, að einstak-
lings- eða samvinnurekstur fari
mest eftir stærð fyrirtækjanna.
Hinn stærri rekstur er nú A
tímum oftlega leystur úr sam-
'bandi við hinn náttúrlega tilgang,
fullnæging þarfanna. Stórrekstur-
inn hefir það mark að skapa
ágóða, mala gull fyrir eigendur
fjármagnsins. Raunar þarf slíkur
rekstur að laga sig nokkuð eftir
þörfum og getu neytendanna. En
tilgangurinn, sá að skila sem
mestum arði, truflar og veldur
því, að jafnan er neytt færisins
að ganga á hagsmuni neytand-
ans. Samvinnufélögin setja full-
næging þarfanna í stað hinnar
einhliða gróðahvatar, og lýðræði
þeirra, sem saman starfa, í stað
einræðis þeirra, sem auðnum
láða. Einræði fjármagnsins yfir
stórrekstrinum mun víkja fyrir
.íafnrétti hins starfanda lýðs.
Gullkálfurinn er góður þjónn, en
illur húsbóndi. Sú hvöt, sem ein-
staklingurinn hefir til að sjá
sér og sínum farborða mun bet-
ur varðveita góða stjóm stór-
rekstursins en gróðahugurixua.
Laust eftir miðjan síðastl.
mánuð barst miðstjórn Fram-
sóknarflokksins af hendingu sú
fregn, að Pétur Ottesen væri í
þann veginn að leggja af stað til
þingmálafunda í Borgarfjarðar-
sýslu. Hingað til hefir veríð
hljótt um þingmálafundi í því
kjördæmi, fundirnir lítt boðaðir
og lítt sóttir, og því lítill kostur
andsvara af hálfu Framsóknar-
manna. En með því, að flokks-
stjórninni að þessu sinni var
kunnugt um fundahöldin, þótti
henni naumast rétt gagnvart
borgfirzkum kjósendum, að láta
Ottesen vera þar einan til frá-
sagnar um landsmálin. Eftir til-
mælum flokksstjómarinnar réðst
ég til farar þessarar. Og með
því að mér þótti hún á allan hátt
hin ánægjulegasta, skal ég nú
geta hennar að nokkru og rifja
upp helztu endurminningar um
mína skömmu dvöl í Borgarfirði.
Ég lagði af stað úr Rvík að-
faranótt 29. jan. sjóleiðis upp í
Hvalfjörð og kom þangað um
fótaferðatíma. Þann dag um há-
degisbil átti fundur að hefjast
á Grund í Skorradal, og er þang-
aó fullra 4 stunda ferð á hesti.
Leið liggur í norður frá Hval-
fjarðarströnd, upp Svínadal og
yfir Dragháls. Leiðsögumaður
minn var Amfinnur bóndi á
Vestra- Miðfelli á Hvalfjarðar-
strönd, ættaður af Barðaströnd,
en suður fluttur fyrir nokkrum
árum. Færi var allgott, snjólítið,
frostlaust að mestu. Um há-
tíegisbilið sáum við niður í
Skorradal. Sá dalur liggur aust-
ur og vestur eins og aðrir Borg-
arfjarðardalir, og á ýmsan hátt
með fegurstu sveitum á landi
hér. Er dalurinn djúpur en und-
irlendi ekkert, því að vatnið hyl-
ur dálbotninn allan. Skorradals-
vatn er djúpt mjög, allt að þrí-
tugu dýpi, það sem mælt hefir
verið, og er veiði í vatninu. Hlíð-
amar eru vaxnar þéttuin skógi
báðu megin allt niður undir vatn,
og sumarfegurð með afbrigðum,
er skógurinn stendur í blóma.
En engjar eru eigi, að ráði, fyr
en uppi á dalbrúnum. Úr Skorra-
dalsvatni fellur Andakýlsá um
láglendið til vestur í áttina til
Hvítár. Sú á er óbrúuð, og farar-
tálmi fyrir bifreiðar. Hefir verið
í ráði að byggja þar trébrú,
fremur ódýra, sem nægja muni,
unz hinn nýi vegur verðurlagður
frá Hvalfirði um sýsluna neðan-
verða og allt að Hvítárbrú hinni
nýju.
Við neðra enda Skorradals-
vatns, örskammt frá árósnum,
að norðanverðu, stendur höfuð-
bólið Grund, þingstaður og
símastöð. Þar bjó Bjarni hrepp-
I stjóri, sem nú er fyrir skömmu
, látinn, mestur byltingamaður í
dalnum á sinni tíð. Bera hús
jarðárinnar og tún hans ríkar
menjar. Nú hefir Pétur sonur
hans erft hvorttveggja, jörðina
og hreppstjórastarfið og virðist
vel að kominn. Sá ég ekki aðra
menn gervilegri í Borgarfirði á
hans aldri.
Við riðum Skorradalsvatn á
ísi. Fórum hægt, því að bóndinn
á Drageyri, sunnanvert við vatn-
ið, slóst í för með okkur og var
gangandi. Þegar út kom á mitt
vatnið, sáum við mann koma imi-
an eftir ísnum og fór mikinn.
Sá nefndist Skarphéðinn, bóndi
framan úr dalnum, og kom á
skautum til fundarins. Kom mér
i hug nafni hans á Markarfljóti
Það hafa samvinnufyrirtæki u
allan heim þegar sýnt skýru:
stöfum. Aukin framleiðsla (
réttlát skipting lífsgæðanna fyl,
ir í spor samvinnustefnunnar.
Ásg. Ásgeirsson.
í gamla daga. Skorradalur hlýtur
að vera sannkölluð paradís fyrir
skautamenn.
Klukkan var farin að ganga^
tvö, er við Amfinnur komum að
Grund. Ottesen var þá þangað
kominn og nokkrir bændur úr
dalnum og neðan úr Andakýl. En
fundurinn hafði verið lítt boðaður
og komu því færri en ella. Aft-
ur á móti sóttu ýmsir Skorrdæl-
ingai' fundinn í Lundarreykja-
dal nokkrum dögum síðar, og
meðal þeirra tveir a. m. k., sein
mættir voru á Grund. Þótti mér
slíkt bera vótt um eigi lítinn
stjórnmálaáhuga. Var mér og
tjáð, að það hefði vakið athygli
nokkra í héraðinu, er það fréttist..
að einhverra andmæla væri von
gegn þeim boðskap, sem Ottesen
hefir innrætt kjósendum sínum
í góðu næði undanfarin ár.
Á Grundarfundinum reyndi ég
þegar þá framúrskarandi gest-
risni, sem aðkomufólk átti að
mæta á fundarstöðunum í Borg-
arfirði. Var ekki við það kom-
anda, að fundur byrjaði, fyr en
allir hefðu þegið góðgerðir.
Smámsaman bættust menn á
fundinn. Rétt eftir að við kom-
um sást hylla undir vænan hóp
göngumanna í dahnynninu,
Reyndust þetta vera sveinar Hall-
dórs á Hvanneyri, úr bændaskól-
anum, tuttugu í hóp, undir for-
ystu Guðmundar kennara frá
Torfalæk, en frá Hvanneyri að
Grund er rösklega gengið á hálfri
annari klukkustund. Á Hvanneyri
eru nú um 40 nemendur úr flestr
um héröðum landsins.
Um kl. 3 hófst fundurinn, og
voru þá mættir um 60 manns
alls, konur og karlar, eftir því
sem okkur Pétri á Grund taldist
til. Fúndarstjóri var Guðmundur
Jónsson kennari á Hvítárbakka.
Á þessum fundi var ræðutími
eigi takmarkaður. Ottesen, sem
var fundarboðandi, flutti fyrst
ræðu, sem stóð hátt á aðra
klukkustund, og talaði ég á eftir
honum. Innanhéraðsmenn létu lít-
ið til sín heyra á fundi þessum,
að undanteknum Guðmundi á
Hvítárbakka, sem talaði tvisvar
sinnum, og kvaðst vera utan
flokka, en vildi eigi leyfa ein-
stökum mönnum að eiga stór at-
vinnufyrirtæki t. d. togara. Stóð
fundurinn fram á kvöldið, og sást
eigi ferðasnið á fundarmönnum,
enda veður gott, og bjart, sem um
dag. Gengum við Pétur hrepp-
stjóri í tunglskininu niður að
Andakýlsá að hinu fyrirhugaða
brúarstæði, og heyrði ég á hon-
um, að eigi myndu þeir Skordæl-
ingar eiga annað áhugaál brýnna
nú en að þeim farartálma væri af
létt.
Klukkan 11 um kvöldið var
fundur úti. Voru þá komnir
nokkrir kunningjar mínir með
bifreið úr Borgamesi, til þess að
ég gæti verið á fiyidi, sem Bjarni
Ásgeirsson þingm. Mýramanna
hafði boðað þar daginn eftir. Eigi
gjörði Ottesen ráð fyrir að sækja
fund þennan og varð eftir á
Grund. Fyrir beiðni flokksmanna
sinna þar, sem þóttust hafa lé-
legan liðskort, og það eigi að
ástæðulausu, eftir því sem síðar
reyndist, mætti hann þó á fund-
inum.
Við urðum að ganga svo sem
hálfa klukkustund til að komast
að bílnum. Hafði hann stöðvast
við skafl, neðst í dalnum, og var
skafl þessi þá eini farartálminn
milli Grundar og Borgarness.
Þy.rfti að flytja veginn lítið eitt
á þessum stað á nokkurra faðma
svæði: Ég hefi áður farið yfir
Borgarfjörð að sumarlagi, en nú
þótti mér hið breiða, fagra hérað
með öðru yfirbragði en þá. Var
for þessi yfirleitt hin nýstárleg-
asta. Bifreið á fleygiferð í tungls-
ljósi um snævi þakið land er
cvenjulegt hugtakasamband, en
fábreytt ímyndunarafl okkar
mannanna verður að sætta sig við
það eins og annað á þeirri miklu
galdraöld, sem nú gengur yfir