Tíminn - 07.03.1931, Blaðsíða 1

©ÍQÍbferi
09 afcjrciosluma&ur Címans er
2Í a n n r> e i 0, J^orsteinsoóttir,
Ccvrjaraötu 6 a.
SevfjaDÍf.
Ciaians er í €œfjaro,ötu 6 a.
(Dpin oaglegá fl. 9—6
Simi 2353
'W «W "W *W 'W <V iíW 1W' m
XV. árg.
Reykjavík, 7. murz 1931.
14. blað.
Braskarernir og íhaldsstjórnin
„peii eyddu fé fyiii henni, en hún ekki".
(Morgunbl. 1. marz 1931, bls. 3).
I.
Eins og flestir vita var árið
1924 eitt hið einstakasta góðæri,
sem komið hefir yfir þetta land.
Útfluttar íslenzkar afurðir voru
meiri að krónutali það ár en
nokkru sinni fyr eða síðar» Það
væri ekki óeðlilegt að hugsa sér,
að slíkt góðæris sæi nokkur merki
í landinu, að lífsskilyrði almenn-
ings hefðu batnað til mikilla
muna og að þjóðin hefði eignast
verðmæti ,sem til þess eru fallin
að þoka henni fram á leið til
menningar, líkamlegrar og and-
legrar.
En þetta allt fór á aðra leið en
ætla mætti. Á árunum 1925 eða
1926 voru engar óvenjulegar
framkvæmdir í landinu. Brúa- og
vegalagningar voru rétt í meðal-
lagi, miðað við vöxt þjóðarinnar.
I ræktunarmálunum var heldur
ekkert verulegt afrek af hendi
leyst á þeim árum. Og ekki er
heldur hægt að segja, að hinn
námþyrsti íslenzki æskulýður hafi
notið góðærisins. Enginn nýr skóli
var byggður, og gömlu skólarnir
í kaupstöðunum nutu lítilfjörlegr-
ar aðhlynningar.
Þessi sorglega litli árangur af
góðærinu 1924 stingur sérstak-
lega í augu, þegar hann er bor-
inn saman við árangurinn af öðru
yngra góðæri, nefnilega árinu
1928. Allt landið ber merki þeirra
átaka, sem gjörð hafa verið af
hálfu hins opinbera til þess að
láta það góðæri bera árangur.
Frá Reykjavík er nú bflfært norð-
ur til Húsavíkur, austur að Skeið-
ársandi og vestur til Stykkis-
hólms. Brýr hafa verið byggðar
fleiri en hokkru sinni áður á jafn
skömmum tíma. Árlegar fram-
kvæmdir í jarðræktinni hafa
margfaldast. 1 landinu eru nú
starfandi um 60 dráttarvélar.
Notkun tilbúins áburðar er nú 4
sinnum meiri en hún var fyrir
þrem árum. Nokkuð á annað
hundrað vel byggðra steinhiúsa er
nú risið upp á tveim árum í sveit-
um landsins, þar sem áður voru
óvistlegir, hrynjandi moldarbæir.
Ríkið hefir eignast strandferða-
skip til vöruflutninga og tvö skip
til björgunarstarfsemi og land-
helgisgæzlu. Veglegir héraðsskól-
ar hafa verið reistir í þrem
landsfjórðungum og húsmæðra-
skóli í þeim fjórða. í Reykjavík
hefir verið lokið við Landsspítal-
ann, mestu og vönduðustu stór-
byggingu landsins, mannúðar-
stofnun, sem jafnframt á að gefa
íslenzkum læknanemum aðstöðu
til náms á borð við þá, sem tíðk-
ast við erlenda háskóla. Síldar-
bræðsluverksmiðja hefir verið
reist á Norðurlandi fyrir nokkuð
á aðra milj. kr. Komið hefir ver-
ið upp húsi yfir skrifstofur rík-
isins í höfuðstaðnum, sem hing-
að til hafa hýrst í lélegum og
dýrum leiguíbúðum; og nú er vel
á veg komið hið nýja stórhýsi
landsímans. Loks má telja útr
varpsstöðina, sem er í senn á-
nægjulegur vottur þess, að ls-
lendingar séu nú að verða sam-
keppnisfærir í hagnýting verk-
legra uppgötvana og skyndilega
varpar bjarma nútíma heims-
menningarinnar yfir afskekkt-
ustu þjóð Norðurálfunnar.
Þegar litið er á slíkar stað-
reyndir, sem þessar, og þær born-
ar saman við hinn rýra árangur
góðærisins 1924, er óhjákvæmi-
legt að spyrja, hvað þessum
mikla mismun valdi.
Svarið verður þetta: I góðær-
mu 1924, var það annar stjórn-
málaflokkur og aðrir stjórnmála-
menn, sem höfðu forráð fyrir
þjóðinni. Góðærin tvö voru
sitt á hvoru kjörtímabili. Mildi
náttúrunnar var hin sama á þess-
um tveim tímabilum. 1 bæði
skiptin lögðu hinar vinnandi
stéttir í þjóðfélaginu sitt fram
til að afla auðæfanna úr skauti
lands og lagar. En á fyrra tíma-
bilinu var það íhaldsstjórnin, sem
„ávbxtinn gaf".
II.
Það er auðskilið mál, að eitt-
hvað hlýtur að hafa orðið af
hinum miklu verðmætum, sem til
féllust í landinu í tíð íhalds-
stjórnarinnar. Hitt er jafn víst,
að þessi verðmæti komu þjóðar-
heildinni að mjög litlu leyti til
góða. En hverjir nutu þeirra þá?
Hvar eru peningarnir frá góðær-
inu 1924, sem svara til veganna,
brúnna, endurreistu sveitabæj-
anna, hinnar stórauknu ræktun-
ar, alþýðuskólanna, útvarpsstöðv-
arinnar, síldarverksmiðjunnar og
annara þeirra stórfelldu fram-
kvæmda, sem orðið hafa að til-
hlutan hins opinbera, í stjórnar-
tíð Framsóknarflokksins?
Eina aðalskýringuna á þessu
fyrirbrigði er að finna í Morgmv
blaðinu, aðalmálgagni ihalds-
flokksins, sunnudaginn 1. marz
s. 1., í ummælunum, sem valin
hafa verið að einkunnarorðum
fyrir þessari grein.
Stjórn íhaldsflokksins var ekki
þess smnis að sjá svo til, að arð-
inum af góðærinu yrði varið til
að bæta lífskjör þjóðarinnar í
heild og létta henni lífsbaráttuna
í framtíðinni.
Hún lét það viðgangast, eins
og Mbl. réttilega tekur fram —
þó líkl. sé í ógáti —, að aðrir
,.eyddu fyrir henni" peningunum.
Og nú skal það rakið eftir því
sem kostur er á í stuttri grein,
og nefnd þess nokkur dæmi, hvað
rétt er í staðhæfingu Mbl., þegar
það segir um íhaldsstiórnina og
samstarf smenn hennar: „Þeir
eyddu fé fyrir henni, en hún
ekki".
III.
Kaupsýslubraskararnir, sem
skiptu við íslandsbanka og Lands-
bankann, eru einna augljósasta
dæmið málstað Mbl. til sönnunar.
Þessir menn, sem vel flestir
styrktu íhaldsblöðin og lögðu fé í
kosningasjóði Mbl.-liðsins, „eyddu
fyrir íhaldssitjórninni" 33 milj.
króna. Þessir peningar, sem
braskararnir á þennan hátt
„eyddu fyrir íhaldsstjórninni",
samsvara öllum útfluttum ís-
lenzkum landbúnaðarafurðum í
fi—6 ár eða 10 ára kaupi 1000
reykvíkskra verkamanna, eftir
taxta verkalýðsfélaganna. Þessir
peningar, sem íhaldsstjómin lét
„eyða fyrir sér" í verzlunarbrask
og ýmiskonar óþarfa, t. d. af-
mælis- og skírnarveizlur, privat-
bíla og utanfarir, hefðu líka nægt
til þess að byggja upp sómasam-
lega 3300 sveitabýli úr stein-
steypu. Ef þessum 33 miljónum
hefði ekki verið „eytt fyrir í-
haldsstjórninni", þá hefði ekki
þurft að taka enska lánið 1921,
ekki veðdeildarlán Jdns Þorláks-
sonar 1926—'27 og ekki lánið hjá
Hambro's Bank 1930, því að sam-
anlögð upphæð allra þessara lána
er tæplega 32 miljónir.
Seint á stríðsárunum keypti ís-
lenzka ríkið, sem þá átti íhalds
meirahluta í landsstjórn, flutn-
ingaskipið Borg, til þess að halda
uppi ferðum milli Islands og út-
landa. Maðurinn, sem seldi í-
haldsstjórninni þetta skip, var
Ólafur Thors, þáverandi og nú-
verandi framkvæmdastjóri í
Kveldúlfi, en núverandi, alþingis-
maður og foringi íhaldsflokks-
ins. Ólafur seldi ríkinu skipið
fyrir 300 þús. kr. hærri upphæð
en hann hafði keypt það, en alls
var kaupverðið 1100 þús. kr.
Nokkrum árum seinna var skipið
selt fyrir nokkuð á annað hundr-
að þús. kr. Ekki verður annað
séð en að Ólafur hafi þarna eytt
beinlínis 300 þús. kr. fyrir íhalds-
stjórninni og óbeinlínis rúml. 900
þús. þar sem svo mikið tapaðist
á skipinu. Láta mun nærri, að
þessir peningar, sem Ólafur
„eyddi fyrir íhaldsstjórninni",
samsvari kostnaðarverði brúnna á
Hvítá í Borgarfirði, Héraðsvötn-
um, Eyjafjarðará og Skjálfanda-
fljóti, allra til samans.
Rétt eftir að stjórnarskipti
urðu síðast, kom upp sjóðþurð
hjá Brunabótafélagi Islands, að
upphæð 70 þús. kr. Árni Jónsson
frá Múla, fyrverandi þingmaður
í íhaldsflokknum og ritstjóri
Varðar, var forstjóri í þessu fé-
lagi og átti að sjá um að fjár-
reiður þess væru í lagi og að
engu væri þar „eytt fyrir íhalds-
stjórninni". En upphæðin, sem
þarna var „eytt fyrir íhalds-
stjórninni", er næstum því eins
há og sú fjárupphæð, sem varið
var til að styrkja íslenzka bænd-
ur til að afla sér tilbúins áburð-
ar,á árinu 1929.
Um sama leyti, þ. e. á árinu
1927, komst upp all stórfelld
peningavöntun hjá einum af
sýslumönnum landsins. Ihalds-
stjórnin hafði á sínum tíma gjört
út trúnaðarmann sinn, til þess
að ganga úr skugga um, að fjár-
gæzla þessa sýslumanns væri óað-
finnanleg og virtist honum svo.
Hér hafði þó svo hraparlega til
tekizt, að sýslumaður þessl hafði,
þegar öll kurl komu til grafar,
„eytt fyrir íhaldsstjórninni" um
140 þús. króna eða sem samsvar-
ar andvirði 20—30 dráttarvéla.
IV.
Hér hafa verið nefndar ákveðn-
ar tölur, sem sanna það, að Mbl.
hefir rétt fyrir sér, þegar það
segir, að fé hafi verið „eytt fyrir
íhaldsstjórninni" á ýmsum tím-
um. En jafnvíst er það, að ýmsu
hefir verið „eytt" á hliðstæðan
hátt, sem ekki verður ákveðið í
tölum. Ríkisreikningarnir bera
það með sér, að allmikið af sem-
enti og járni sem notað var til
brúa og húsabygginga af hálfu
Utan or heimi.
Ofstopi Pólverja.
PcSlverjar áttu' lengi við harð-
stjórn að búa, af hálfu Rússa,
Austurríkismanna og Þjóðverja.
Nú eru Pólverjar leystir úr áþján
og tók þá litlu betra við. Pólland
hefir hvergi eðlileg takmörk. Búa
því rússneskir og þýzkir þjóð-
flokkar á útjöðrum ríkisins, sam-
an við Pólverja, og er sambúð
hin versta.
Pólverjar þykja nú grimmir
drottnar, og minna helzt á róm-
verska þræla, er leystust úr
ánauð, gerðust ríkir, keyptu sjer
þræla og húðstrýktu síðan að til-
efnislausu.
Óeirðir hafa öðru hvoru brotizt
út, í suðausturhluta Póllands, sem
Galisía heitir. Þar lifa menn af
rússneskum kynstofni, saman við
Pólverja og eiga við sárustu
áþján að búa.
Sjónai'vottur segir þannig frá:
Ellefu bændur liggja nú, við
lélegan aðbúnað á sjúkrahúsi hér
í þorpinu. Þeir hafa verið barðir
svo á bert bakið, að allt hold er
marið og sundurtætt. Pólverjar
fóru um hérað þetta til þess að
koma „friði" á eins og þeir orða
það. Þetta eru aðeins fáir af
mörgum, sem barðir eru óbóta,
og líða fyrir ofstopa Pólverja.
Enginn læknir gætir þeirra.
Presturinn annast þái. Hann sýndi
mjer áverkana. Þá voru liðnar
5—6 vikur, og enn lágu þeir sár-
þjáðir eftir barsmíðarnar. Prest-
urinn tók umbúðirnar og leyfði
mjer að ljósmynda sárin. Nú eru
þessar ljósmyndir geymdar hjá
mjer. — Þannig farast honum
orð.
En svo vildi til að yfirvöld
Pólverja komust að því, að mynd-
ir þessar höfðu verið teknar.
Létu þau þá þá leita hjá öllum
læknum, og á öllum spítölum í
héraðinu, að myndum þessum.
Þau hirtu ekki um að vita af
hverjum þessar ellefu myndir
hefðu verið teknar, og neituðu
staðfast, að nokkrar barsmíðar
hefðu átt sér stað. Allt kapp var
lagt á, að handsama þessi sönn-
unargögn, svo að pólska þjóðin,
og heimur allur, fengi aldrei vit-
neskju um, hvað hafði gerst.
Bændur í héruðum þessum eru
lafhræddir og mega aldrei um
frjálst höfuð strjúka. Allir sem
vilja forvitnast um hagi þeirra,
eru jafnskjótt handteknir og sett-
ir í fangelsi. Allsstaðar eru leyni-
lögreglumenn og vaka yfir hverri
hreyfingu þeirra manna, sem
grunaðir eru um njósnir. Pólsk
yfirvöld blygðast sín fyrir athæí-
ið, og er því stór undur að slíkt
og þvílíkt skuli þrífast; í skjóli
þeirra. Erlend stórblöð hafa
sent fréttaritara sína á vettvang,
til þess að sjá hvað gerst hefir,
en öllu er haldið rækilega leyndu.
Lögreglan pólska er stimamjúk
úr hófi, við erlenda sendimenn,
en takizt ekki með fortölum að
sanna þeim, að ekkert Vjótt hafi
gerst, þá er þeim tafarlaust vik-
ið úr landi.
Lauslegar fregnir bárust fyrst
um fólskuverk þessi. Nú stað-
festast þær hvaðanæfa. í borg-
inni Lemberg, sem kunn er úr
stríðinu, eru nú 50 menn nýrisn-
ir upp úr langri legu, stór-
skemmdir af barsmíðum Pólverja.
Margir hafa látist, sumir á með-
an á barsmíðunum stóð, en aðrir
síðar af sárum og þjáningum.
Fregnriturum segist svo frá, að
margar séu aðferðir riddaranna
pólsku, til þess að „friða" grun-
samleg þorp, en ein er siú sem
oftast er viðhöfð. Riddaraliðið
kemur þeysandi og ryðst inn. í
þorpið. Ofboðsleg hræðsla grípur
alla. Riddararnir smala bændun-
um saman 10—20—50, og reka
þá inn í stóra hlöðu eða sam-
komuhús þorpsbúa. Síðan ráðast
margir að einum, fletta hann
klæðum, leggja hann á bekk, og
lemja síðan með reyrstöfum, unz
hann fellur í ómegin. Þetta er þó
byrjunin ein. Maðurinn er vakinn
og hýðingin endurtekin, unz tví-
sýnt þykir hvort maðurinn lifi.
Þá eru talin dæmi til þess að
pólskt riddaralið hafi skotið á
bændur, sem flúið hafi til skógar.
Konur og böm hafa einnig hlot-
ið barsraíðar. Vikum saman eða
mánuðum liggur svo fólk þetta
umhirðulaust, því læknum er
bannað að stunda það. Lögregla
Pólverja hefir strangar gætur á
því, að engin líkn sé veitt, ann-
aðhvoit í hefndarskyni eða ótta
við að fregnir berist til umheims-
ins. Líkn og rannsókn er útilokuð
að heita má. Útlendum mönnum
er vikið úr landi ef þeir gerast
forvitnir, en pólskum þegnum
varpað í dýflissur.
Það fullyrða menn, að næstum
allir, sem orðið hafa fyrir mis-
þyrmingum þessum, hafi verið
alsaklausir menn, og jafnvel
Pólverjar sjálfir bera engar saMr
á þá. Mikið af þessumi barsmíð-
um hefir orðið þar sem engar ó-
eirðir hafa átt sér stað. Það eina
sem vitanlegt er, að gerst hafi,
er að nokkrir bændur hafa lagt
eld í heystakka nokkra og útihús
pólskra stórbænda, en engar
sannanir eru fyrir því að Ueitt
af því fólki, sem barið er, hafi
átt neinn þátt í óspektum þeim.
Hundruð manna hafa verið hand-
teknir og sumir af þeim hafa
íeynst sekir um einhverjar óeirð-
ir og naumast verður séð að ó-
spektir þessar og barsmíðar eigi
neitt skylt.
Meðan Pólverjar voru undirok-
uð þjóð, höfðu þeir samúð allra
þjóða, og mönnum rann til rifja
kúgun þeirra og undirokun. Nú
er fallinn mikill blettur á virð-
ingu þeirra, sem erfitt verður að
þvo í burt. Skylt er þó að minna
á, að eigi má saka alþjóð manna
um glæpi þessa, heldur valdhafa
Póllands og bera þeir ábyrgð á
tiltekjum þessum.
Frásagnir þessar eru aðalleÆra
teknar eftir enska blaðinu „Man-
chester Guardian".
Á. M.
hins opinbera, var keypt hjá
heildsöluverzluninni Jón Þorláks-
son & Norðmann í Reykjavík.
Það er enginn vafi á því, að
heildverzlun þessi hefir á árun-
um 1924—27, haft all verulega
upphæð í umboðslaun fyrir sölu
þessara vörutegunda, og að rík-t
inu hefði verið það mjög hag-
stætt, ef það hefði getað annast
þessi innkaup sjálft og fengið
umboðslaunin. Verður því ekki
annað seð en að kaupmaðurinn
Jón Þorláksson hafi þarna eytt