Tíminn - 07.03.1931, Blaðsíða 2

48
TÍMINN
Þurrtví í Reykjavít
allálitlegri fjárfúlgu fyrir íhalds-
ráðherranum Jóni Þorlákssyni.
I áfengisverzluninni hefir ver-
ið, eftir því sem Mbl. og Alþ.bl.
kemur saman ura, „eytt fyrir í-
. haldsstjóminni“ 70—80 þúsund-
um, í beinum reikningsfærðum
töpum. Ennfremur kom það í ljós,
rétt eftir að forstjóraskipti urðu
við þá verzlun, að einn af áhrifa-
mestu mönnum í íhaldsflokknum,
Garðar Gíslason stórkaupmaður,
muni hafa „eytt fyrlr stjóminni“
talsverðum fjárupphæðum með
því að láta verzlunina kaupa af
sér víntegundir, sem kostuðu
meira en hægt var að fá þær fyr-
ir annarsstaðar.
Og ennþá er ekki allt talið, sem
eytt var fyrir íhaldsstjórninni.
Utgjörðarmenn togaranna í
Reykjavík heimtuðu af Jóni Þor-
lákssyni, að hann lækkaði stóram
toll á kolum og salti á þinginu
1927 og eyddu þannig fyrir hon-
um nokkmm hundruðum þús-
unda. Og ef þeir hefðu fengið að
ráða, hefðu þeir gengið lengra í
„eyðslunni“ með því að láta lækka
tekjuskatt togarafélaganna. Það
voru Framsóknarmenn, sem í það
sinn komu til liðs við Jón Þor-
láksson, þegar Mbl.-útgjörðar-
mennirnir ætluðu að eyða þess-
um tekjuskatti fyrir íhaldsstjórn-
inni, og voru búnir að fá hana
sjálfa til að samþykkja „eyðsl-
una“.
V.
„Þeir eyddu fé fyrir henni, en
hún ekki“, segir Mbl. sjálft um
íhaldsstjómina og fylgismenn
hennar, braskarana í Reykjavík.
Er þetta ekki ein af skýring-
unum á því, hversvegna svo lítið
var um opinberar framkvæmdir á
síðasta kjörtímabili, samanborið
við það, sem orðið hefir á því,
sem nú er að líða?
Var við því að búast, að í-
haldsstjómin gæti varið pening-
um til vega, brúa, jarðræktar,
skólabygginga, útvarpsstöðvar o.
þvíl. úr því að „þeir (þ. e. flokks-
menn hennar) eyddu fénu fyrir
henni"?
Því að á meðan braskarar í-
haldsins, í embættum og utan,
eyddu þeim, áður en það kom
inn í ríkissjóðinn, sátu ráðherr-
arair í stjómarráðinu og lásu
„Manninn frá Suður-Ameríku“.
-----------------o----
Búnaðarþingi er lokið. ítarleg frá-
sögn um störf þess kemur í næsta
blaði.
Ferðaminningar
úr Borgarfirði.
---- Frh.
Laugardaginn eftir Borgamess-
fundinn, þann 31. jan., átti fund-
ur að standa á Sturlureykjum í
Eeykholtsdal. Lögðum við Pétur
af stað um kl. 11 f. h. með bifreið
úr Borgamesi. Hlákustormurinn á
föstudaginn hafði endað með
snjókomu og frosti undir morg-
uninn. Lá víða nýfallinn snjór á
veginum en þó hvergi til verulegs
farartálma. Leiðin lá nú í annað
sinn yfir þvert undirlendið, en
miklu ofar en ef farið er í
Skorradal. Liggur leiðin upp í
Reykholtsdal fyrst norður á við,
yfir Gljúfurá og Norðurá, um
Stafholtstungur austur á við og
loks yfir Hvítá skammt frá Síðu-
múla. Síðumúli er næst neðsti bær
I Hvítársíðu, en sú sveit liggur
inn með Hvítá að norðan og telst
til Mýrasýslu, því að sýslumörk
eru um ána. Sunnan árinnar er
Reykholtsdalur og þar ixm af
Ilálsasveit. Fjallsýn úr Hvítár-
síðu, fram til Eiríksjökuls þykir
mér hin fegursta, sem ég hefi
séð á landinu. Um Reykholtsdal
og Hálsasveit liggur vegurinn
upp á Kaldadal til Þingvalla.
Hvítársíða er fræg úr sögu
Hellismanna. Innar af sveitinni er
Halimundarhmm, «n í því hxauni
Hneykslismál
í bæjarstjóm Reykjavíkur.
Reykjavíkurbær hefir með
samningi við vátryggingahluta-
félagið „Albingia" í Hamborg fal-
ið félaginu að annast brunatrygg-
ingu á öllum húseignum í Reykja-
vík, og gengið að þeim skiljrrð-
um, að allir húseigendur í bænum
séu skyldir að tryggja húseignir
sínar hjá nefndu félagi. Gekk
samningur þessi í gildi 1. apríl
1929, og hefir „Albingia" frá
þeim tíma annast allar brana-
tryggingar í Reykjavík.
Sá orðrómur hefir legið á und-
anfarið, að borgarstjórinn í
Reykjavík, Knud Zimsen, myndi
þiggja umboðslaun frá hinu út-
lenda félagi fyrir störf í þess
þágu, í sambandi við branatrygg-
inguna.
Á bæjarstjómarfundi fyrir fá-
um dögum gjörði einn af bæjar-
fulltrúunum fyrirspurn um það,
hvað hæft væri í þessum orðrómi
og ef svo væri, hve stór væri sú
fjárupphæð, sem borgarstjórinn
hefði veitt viðtöku frá hinu er-
lenda vátryggingarfélagi.
Gaf borgarstjórinn þá þau
svör, að orðrómur þessi væri
sannur, en umboðslaun, sem sér á
þann hátt hefði verið greidd á
síðastliðnu ári, næmi 2af ið-
gjöldum, sem mun jafngilda um
fimm þúsundum króna.
Það er naumast orðum að því
eyðanda, hve gjörsamlega óvið-
eiganda það er, að borgarstjór-
inn, sem út á við kemur fram
sem æðsti trúnaðarmaður bæjar-
ins skuli leyfa sér að taka að sér
jafnframt trúnaðarstarf fyrir að-
ila, sem hefir hagsmuna að gæta
gagnvart bænum og taka borgun
fyrir.
Eftir að umræddur atburður
varð á bæjarstjórnarfundinum,
hefir Tíminn haft tækifæri til að
kynna sér samning þann, sem
gjörður hefur verið rriilli Reykja-
víkurbæjar og h.f. „Albingia" og
gekk í gildi 1. apríl 1929.
í samningi þessum stendur m.
a. þetta ákvæði í 9. gr.:
„Svo framanlega sem borgarstjóri
Reykjavikur hefir hið raunverulega
eftirlit með stjórn rekstursins og
störfum brunamálastjóra, ef hann sér
um, að iðgjaldaskránni og ákvæðum
hennar sé rétt beitt, og að fyrirmæl-
um félagsins sé framfylgt, ef hann
er Surtshellir, þar sem útilegu-
mennirnir höfðust við. Ég kom í
hellinn sumarið 1926 og var fylgt
þangað frá Kalmanstungu, því að
ókunnugum er eigi hent að fara
um hann einföram. Niðamyrltur
er niðri í hellinum og nístings-
kalt, jafnvel á sólríkum sumar-
degi. Þekki ég engan stað eins
ömurlegan nema Katakombumar
1 Rómaborg. Er ýmislegt skylt
með þessum tveim myrkraheim-
kynnum, því að hvortveggja
vekja endurminningar um „mein-
leg örlög“. Efir því sem sagan
segir varð sonur bóndans í Kal-
manstungu til þess að véla Hellis-
búa í hendur byggðamanna. Voru
Hellismenn. drepnir allir nema
einn, sem komst á handahlaupum
upp á jökulinn, en lét annan fót-
inn á flóttanum. Síðai kom hann
fram hefndum fyrir sig og félaga
sína á bóndanum í Kalmans-
tungu. — Nú búa í Kalmans-
tungu þeir bræður Stefán og
Kristófer Ólafssynir, og hafa
mikinn áhuga á innflutningi
hr'eindýi'a. Eru þeir bræður þaul-
kunnugir í hrauninu, og fyrir
nokkrum árum fann Stefán þar
helli einn mikinn og víðan, áður
cþekktan, sem nú er kallaður
Stefánshellir.
— Á fundinum á Sturlureykj-
um mættu um 40 manns. Þar er
þinghús, hitað með hveragufu.
Þar í húsinu hafði verið komið
fyrir spunavól, som hreppsbúar
sér um, að iðgjöldin, þegar þau eru
innheimt, séu greidd mn á reikning
félagsins, skal félaginu heimilt að
veita honum persónuiega þóknun
fyrir þetta“.
Hvort sem ákvæði þetta er
fyrir athugaleysi fyrverandi bæj-
arstjórnar inn komið í samning-
inn eða knúið þar fram upphaf-
lega vegna meirahlutaaðstöðu
borgarstjórans í bæjarstjóm, má
ganga út frá því sem gefnu, að
öllum þorra bæjarbúa hafr verið
ókunnugt um það, að aðaltrúnað-
armaður bæjarins stæði þannig í
launaðri þjónustu hjá hinu er-
lenda vátryggingarfélagi.
Hér í blaðinu var það á sínum
tíma harðlega vítt, þegar þáver-
andi forsætisráðherra Islands,
Jón Þorláksson, tók að sér að fara
með atkvæði hinna erlendu hlut-
hafa í íslandsbanka jafnframt því
sem hann var trúnaðarmaður
þjóðarinnar gagnvart bankanum.
Jafn fordæmanlegt er athæfi
Knud Zimsens borgarstjóra nú
gagnvart íbúium í Reykjavíkur-
bæ, er hann gjörist til þess að
gæta tvennra andstæðra hags-
muna og tekur fé fyrir.
----o----
Davið Östlund
látinn.
Harm var fæddur í örebro í
Svíþjóð hinn 19. maí 1870. Til
íslands kom hann 1897 og dvaldi
hér til 1915. Hann veitti hér for-
stöðu söfnuði aðventista, stofnaði
og starfrækti prentsmiðju, sem
starfaði bæði hér í Reykjavík og
á Seyðisfirði. Meðal bóka þeirra,
sem hann kostaði útgáfu á voru
ljóðmæli Matthíasar Jochumsson-
ar í 5 bindum. Héðan fluttist
hann til Bandaríkjanna, og gjörð-
ist þar einn hinn helsti bindindis-
o g bannfrömuður. Árið 1919
fluttist hann til Svíþjóðar og
vann þar að sömu áhugamálum
allt til dauðadags. Var östlund
mörgum hæfileikum búinn. Eftir
að hafa dvalið hér á landi 6 vik-
ur tók hann að flytja ræður á ís-
lenzku og áður langt leið reit
hann og talaði íslenzku eins og
innlendur væri. Hafa Tímanum
borizt sænsk blöð, þar sem því
er haldið fram, að með fráfalli
Östlunds, sem bar að hinn 26.
jan. s. 1., hafi fallið í valinn einn
hinn áhrifamesti málsvari bind-
indis- og bannmála í Svíþjóðu.
1 51. tölubl. Tímans síðastliðið
ár, skrifaði ég um þurrkví í
Reykjavík. Engar opinberar und-
irtektir hefir það mál mitt feng-
ið enn sem komið er. Samt hefi
ég orðið var við að margir hafa
nrikinn áhuga fyrir málinu, en
það þarf meira til en athafna-
lausan áhuga. Þurrkvi verður að
byggja hér og það sem fyrst.
Það er ekki langt frá að hægt
sé að kalla það ófyrirgefanlegt
hugsunarleysi af þeim sem
stjórna dýrustu höfn í heimi,
eins og láta mun nærri að
Reykjavíkurhöfn sé, hlutfallslega
við stærð og gæði, skuli ekki
hafa hugsað fyrir þurrkví. Eða
að útgerðarmenn hér skuli með
góðri samvizku, án þess að hefj-
ast handa, hafa horft á það
rnikla tap, sem sjávarútvegurinn
verður árlega fyrir vegna þess
að senda þai*f skipin til útlanda
þegar þau þurfa botnhreinsunar
eða aðgerðar við.
Kvartað er mikið undan at-
vinnuleysi hér í bæ og bæjar-
stjórnin leggur heilana í bleyti
til að ráða fram úr því, en lokar
augunum fyrir að vinna fer út
úr landinu árlega fyrir ca.
miljón króna, fyrir botnhreins-
un og aðgerðir skipa, sem allt
væri hægt að framkvæma hér ef
aðeins væri til þurrkví.
Þá er ekki úr vegi að minnast
á þá hlið málsins sem snýr að ör-
yggi skipa og um leið lífi sjó-
imanna, sem á þeim era. Það er
vitanlegt, að ekki er mögulegt að
skoða botninn á skipum til hlít-
ar með því að leggja þeim upp í
fjöru, enda mun það hafa komið
fyrir, að skammt hefir verið milli
lífs og dauða af þeim ástæðum,
og miklum óhug slegið á sjó-
mennina þegar þerr hafa í þurr-
kví erlendis séð botninn á skipi
því, sem nýbúið var að fleyta
þeim yfir hafið.
1 fyrri grein minni um þetta
efni hefi ég bent á margt fleira
sem krefst þess, að þurrkví verði
byggð og sé ég því ekki ástœðu
til að taka það upp aftur.
Ég læt nú fylgja uppdrátt af
þurkví eins og ég hugsa mér
hana útbúna, til að taka 2 tog-
ara hvorn fram af öðrum, og er
hún þá nægilega stór til að taka
allt að 3000 tonna skip, ef á
þarf að halda, og mun það verða
nægilegt í náinni framtíð.
Þá er að minnast á kostnaðar-
hliðina. Auðvitað verður það at-
riði að athugast vel og vandlega
áður en hafizt er handa, en þó
má geta þess, að hvað sem
kostnaðinum líður, verðum vér
að eignast þurkví fyr eða seinna
ef vér á annað borð viljum telj-
ast sjálfbjarga.
Það mun varla langt frá að
320 feta þurkví lík þeirri, sem
sézt á uppdrættinum og á þeim
stað, muni kosta 250—300 þús-
und krónur, en þá ber að að-
dal, hinu gamla fræga höfuð-
bóli Jóns Arasonar og Guð-
brands Þorlákssonar. Hólar eru
í meðvitund þeirra heimili
heillar sýslu. Mér segr svo
hugur um, að „heim að Reyk-
holti" muni á sama hátt verða
orðtak í Borgarfirði áður langir
tímar líða, er þar tekur að
blómgvast alþýðumenning við nú-
tímahæfi á höfuðbóli hins mikla
sagnaritara, sem öðrum mönnum
fremur hefir varpað ljóma á nafn
íslands og Islendinga.
I Reykholti býr nú Þorgils Guð-
mundsson frá Valdastöðum í
Kjós, áður kennari á Hvanneyri,
einn af okkar þjoðkunnustu
glímumönnum. En jörðinni mun
fyrst um sinn óráðstafað til fram-
búðar.
Vatnsafl til virkjunar er ekki
mikið í Reykholtsdal. Aðal fall-
vatnið, sem um er að ræða er í
Rauðsgili litlu innar en Reyk-
holt, að sunnanverðu í dalnum.
En þó að skilyrðin til rafvirkjun-
ar séu svona lítil, á naumast
nokkur sveit á landinu jafnmikið
af hagnýtanlegri náttúruorku og
Reykholtsdalur. Reyk j armekkim-
ir hjá Deildartungu, Kleppjáms-
reykjum, Sturlureykj um og Reyk-
holti búa yfir því jötunafli, sem
brýtur af sér klakaviðjar hinna
grimmustu vetra, og einhvem-
tíma verður mikilvirkt í þjónustu
menningarinnar.
Mánudaginn 2. febr. var fundur
eiga, en fékk nú „frí“ meðan stóð
á fundinum. Á Sturlureykjum
býr Jóhannes Erlendsson hrepp-
stjóri. Erlendur faðir hans varð
til þess fyrstur manna í Reyk-
holtsdal að hita bæ sinn með
hveragufu. En nú er slík hitun
komin í Deildartungu og Klepp-
j árnsreykj um (læknissetrinu),
auk sjálfs böfuðbólsins, Reyk-
holts.
Fundurinn á Sturlureykjum
mun hafa verið einna styztur
þeirra funda,sem ég var á í Borg-
arfirði. Olli nokkru þar um, að
skemmtisamkoma var ákveðin á
Iivanneyri um kvöldið, og þangað
ætlaði margt fundarmanna. En
það vorum við Pétur vissir um,
að við myndum vera stórum
óskemmtilegi'i en dansinn á
Hvanneyri og, að bezt væri að
ljúka sér sem fyrst af. Voru um-
ræður á fundi þessum friðsam-
legar og meinleysislegar, og ekki
tóku innansveitarmenn til máls
þar, svo að ég muni til. Jóhannes
á Sturlureykjum stýrði fundin-
um.
Mér flaug í hug um kvöldið,
þegar við voram að fara frá
Sturlureykjum, landsmálafundur,
sem haldinn var í Reykholtsdal
fyrir tæpl. 3 árum, sumarið 1928.
Sá fundur hafði meiri þýðingu
en landsmálafundir almennt og
sjálfsagt meiri en ræður okkar
Ottesens nú á sama stað. Að
loknum fundinum 1928, þar sem
mættir voru fulltrúar aðalflokk-
anna, fóru íhaldsmennimir J. Þ.
og P. O. niður á leið, til gisting-
ar á búum vina sinna, en Jónas
Jónsson ráðherra og Bjami Ás-
geirsson alþm. lögðu leið sína
austur yfir Kaldadal og litu þar
eftir vegarstæði. Árangur þeirrar
farar er sá, að vegur var raddur
yfir Kaldadal og upp tekin hin
forna þjóðleið Borgfirðinga á
Þingvöll.
Ég fór um kvöldið inn að Reyk-
holti með sr. Einari Guðnasyni,
skólabróður mínum, sem nú er
settur prestur. Dvaldi ég þar um
nóttina og á sunnudaginn, og
notaði tímann, eftir því sem veð-
ur leyfði, til þess að skoða hinn
fræga sögustað og hrð nýja veg-
lega skólahús, sem þar er nú í
smíðum. Hitaleiðslan úr Skriflu
var þá fyrir nokkra komin í lag,
og baðhiti í öllu húsiu þrátt fyrir
hvassviðri og lcalsa úti. Vatnið
úr hvernum er leitt í lukta þró
utan við húsið og kemur sú þró
í stað ketils í venjulegri mið-
stöð. Vatnið inni í ofnunum
er um 80 stig, þrátt fyrir all-
langa leiðslu frá hvernum- Eftir-
tektarvert er það, að notuð er
nú sama leiðslan sem Snorri
Sturluson lét gjöra fyrir 700 ár-
um, er Snorralaug var byggð og
má slíkt til æfintýra telja.
Skagfirðingar segjast ætla
„heim að Hólum“, þegar leið
þeirra liggur að Hólum í Hjalta-

Uppdráttur að væntanlegri þurrkví í Reykjavík.