Tíminn - 14.03.1931, Blaðsíða 1

Ojaíirferi
09 cifcjreibslumaour Cimons et
Kctnuneig þorsteinsoótttr,
Cccfjcrrcjötu 6 a. XCYfjaDtf.
E í :n u 11 j er x €a>fjanjötH 6 a.
©pin oaglega fl. 9—6
SSmt 2353
XV. árg.
Reykjavík, 14. marz 1931.
15. blað.
thaldið á Seyðisfirði
og Arni frá Múla
[Guðbrandur Magnússon forstjóri
hefir í Austra, blað Framsóknar-
manna á Soyðisfirði, ritað bréf til
Arna Jónssonar frá Múla, sem er
svar við bréfi, sem Árni ritaði G. M.
um'það leyti sem G. M. var að fara
af Seyðisfirði og birt er í fylgiblaði
Mbl. þar á staðnum. Tíminn leyfir
sér að birta eftirfaranda kafla úr
bvéfi G. M.]:
.... Hér á Seyðisfirði blasir
við samband stjórnmálaflokkanna
við atvinnuhættina.
Hinn djarfi rekstur á fyrir-
tækjum Stefáns Th. stafar ekki
aí' því, að þeir eru brséður hann
og útbússtjórinn, sem hér var.
Orsökin stendur dýpra.
Um það bil, sem sú gamla kyn-
slóð atorkumanna, sem skapað
höfðu þennan bæ, var að hverfa
ur sögunni, kom hingað stjórn-
málamaður með lífsskoðun sam-
keppnismanna.
Hann var bæjarfógeti, sýslu-
maður og þingmaður.
Hann hafði trú á fáum stórum
atvinnurekehdum, auðvitað vegna
byggðarlagsins, en einnig vegna
þess stjórnmálaflokks, sem hann
fylgdi.
Hann efldi hér vissa menn til
sterkrar aðstöðu, og þá ekki sízt
til þess að stjórnmálaflokkur
hans stæði styrkari í viðureign-
inni um kjördæmið.
Þau ógurlegu fjárhagstöp, sem
hér hafa orðið, verða fyrst og
fremst að færast til skuldar þeim
stjórnmálaflokki, sem þessir
menn hafa eflt.
Og þá um leið sú hnignun og
sú kyrstaða, sem töpin hafa or-
sakað. Væri þessu ekki svona
farið, hefði fyrir löngu verið
sagt: Hingað og ekki lengra.
Síðar og í öðru sambandi gat
ég þess, að í lokin hefði íslands-
banki verið orðinn svo fjárhags-
lega illa stæður, að hann hefði
illa mátt við því, að horfast í
augu við skuldir St. Th. óttast
að það riði sér að fullu.
Þér, Árni, finst ég hafa sýkn-
að Jóhannes Jóhannesson og
stjórnmálaflokkinn, sem hann
fylgdi, með þessari umsögn.
En því fer fjarri.
Veiat þú hvað langt er síðan
að fyrirtæki Stefáns Th. var orð-
ið vonlaust? Ég veit það ekki, en
það hlýtur að vera langt síðan.
Ég geri ekki ráð fyrir, að þú telj-
ir Islandsbanka löngu gjaldþrota
fyrirtæki.
En hvort sem heldur var, hvort
fyr var sokkið, bankinn eða Stef-
án, þá ber sá stjórnmálaflokkur,
íhaldsflokkurinn, sem þú og Jó-
hannes hafið eflt, jafnþunga á-
byrgð í þessu efni.
Og kannske alveg sérstaklega
þú, Árni Jónsson.
Þú varst kosinn á þing árið
1923. Þú bauðst þig fram utan
flokka. Þú veizt það, að ég veit
það, að þú ætlaðir þér í Fram-
sóknarflokkinn. Þú varst kosinn
af bændum, og það af bændum,
sem vonuðust eftir því, að þú
íærir í þann flokk. Það sannað-
ist meðal annars þegar þú komst
til þeirra aftur og gafst þeim
kost á að kjósa þig, þá vildu þeir
þig ekki, heldur kusu sér annan
mann, sem þeir voru vissir um
að mundi fylla bann flokk.
Það var í samræmi við eðli
þitt og innræti, að þú hallir þér
að Framsóknarflokknum, og þú
varst alveg ákveðinn í því.
En hvemig' fór?
Þú lentir í öðrum félagsskap.
Þú lentir í íhaldsflokknum. Og
hefðir þú ekki farið í þann flokk
þá, þá hefði ekki verið íhalds-
stjórn á íslandi árin 1924—1927!
Flokkurinn hékk á einu at-
kvæði.
Það var þitt atkvœði!
Þú varst sá einasti, sem lagðir
úrslitalóðið á vogarskálina.
Þú berð mikla ábyrgð, Árni
Jónsson.
Þú berð t. d. manna mest á-
byrgð á hinni illræmdu gengis-
hækkun Jóns Þorlákssonar, sem
verst fór með atvinnuvegina og
sem mest sligaði Islandsbanka.
Þessvegna átt þú þinn þátt í
því, hafi Islandsbanki ekki megn-
að í tæka tíð að stöðva miljóna-
töp Stefáns Th. Þú berð ennfrem-
ur ábyrgð á því, að Eyjólfur var
látinn halda áfram að einoka
meirahlutann af athafnamönnum
hér í þessu byggðarlagi um
hendur Stefáns bróður síns, með
þeim árangri semi ber er orðinn.
Það er bein afleiðing af stjórnar-
farinu í landinu, sem þú áttir úr-
slitaatkvæði um að skapa.
Þetta er sú hlutdeild, sem þú
hefir átt í því, að leiða ófarnað
yfir Seyðisfjörð — og sá ófarn-
aður hefir komið og á enn eftir
að koma víðar við.....
Guðbrandur Magnússon.
Um íaxamálin
Hinir sjálfkjörnu.
Á einum áratug hafa tvær ólík-
ar lífsstefnur borið árangur:
Stefna þeirra manna, sem virða
og viðurkenna rétt almennings til
að ráða því, hvernig farið er með
þá fjármuni, sem eru árangur
sameiginlegrar orku þeirra, sem
vinna fyrir daglegu brauði þjóð-
arinnar.
Stefna þeirra manna, sem kjör-
ið hafa sjálfa sig til að ráðstafa
arðinum af vinnu þjóðarinnar, og
skammta henni lífskjörin.
Um þessar tviær stefnur verður
barizt, einnig eftirleiðis.
Ef um tvo einstaklinga væri
að ræða, myndi það þykja fávís-
legt, ef annar ynni fyrir kaup, en
fengi hinum það skilyrðislaust tii
umráða, svo framaríega sem
hann byðist til að taka við því.
En svona hefir íslenzka þjóðin
farið með mestan hluta þeirra
peninga, sem hún hefir fengið að
láni og lofað að greiða aftur með
vinnu sinni.
Mennimir, sem tekið hafa við
veituféhu og notað það, halfa
ekki verið til þess kjörnir af al-
menningi. Þeir hafa veiið sjálf-
kjörnir. Þeir hafa kjörið sjálfa
sig til að varðveita peningana,,
græða á þeim, þegar vel áraði og
tapa þeim, þegar illa áraði. Tak-
markalaus undirgefni alþýðunnar
undir forsjár hinna sjálfkjörnu,
er æðsta þjóðmálahugsjón íhalds-
mannanna hér á landi og annars-
staðar.
Stefán Th. Jónsson á Seyðis-
firði, sem tapaði ca. 2 milj., Sæ-
mundur Halldórsson í Stykkis-
Nokkrar athuganir
Eftir Árna Jónsson í Alviðru.
[Grein þessi var rituð í fyrravetur
en er eigi að síðurtímabœrnú, þar sem
laxvoiðilóggjöfin hefir enn eigi verið
afgreidd frá Alþingi].
Til þess að geta samið lög, er
komi að fullu gagni, verður að
grannþekkja þau atriði og allar
aðstæður, er login eiga að gilda.
Svo mun og vera með laxalögin,
er nú er verið að undirbúa á Al-
þingi. Því mun gott að athuga
lifnaðarhætti laxanna og ýmsar
aðstæður, ef það gæti orðið til
þess, að laxveiðilögin yrðu betur
úr garði gerð, er þingið afhendir
þau þjóðinni til eftirbreytni.
Laxinn hrygnir í bergvatni, þar
sem möl er í botni, venjulegast
á ekki djúpu vatni og mismun-
andi snemma; tíðast frá október-
byrjun til desemberloka. Þegar
laxinn hrygnir, er talið að ekki
frjóvgist yfir 10% af hrogn-
unum. Silungar og andir grafa
upp laxabúin og eyða þeim. Þá
má og nefna gmgg, botnís og
ruðning ánna, sem eyðileggur
mikið. Eftir því, sem maður kynn-
ist betur allri aðstöðu laxahrogna
og síla, getur maður tæpast séð
hvar það litla, sem kemst fram af
laxi, lifir, svo er hann undirlagð-
ur hættum á fyrsta stigi lífsins,
frá því að honum er hrygnt og
hrognin frjóvgast, þar til hann er
laus við kviðpokann og þarf að
fara að fá æti. Laxinn er tíðast í
ánum 2 til 4 ár, þar til hann fer
til sjávar, þá hópa sílin sig og
halda burt. 'Hann er mjög mis-
munandi lengi í sjó, þar til hann
leitar í árnar aftur, 1 til 3 ár eft-
ir því, sem menn vita bezt. En
allur fer hann í árnar aftur, ef
honum er mögulegt, því að hann
getur ekki hrygnt, nema í hreinu
og ósöltu bergvatni. Þessi ár, sem
hann er í sjó, vex hann fljótt og
fitnar ört. Þegar hann kemur að
ánum aftur, verður hann að
sveima aftur og fram í ósunum
um nokkurn tíma, til að venjast
við ósalta vatnið. Á þeim stöðum
er hann í hópum, en þar liggur
selurinn fyrir honum og gjörir
það, sem hann getur til að tæta
hann og veiða sér til matar. Við
ekkert er laxinn hræddari en sel-
inn. Fullorðinn selur jetur í einu
2 fjórðungslaxa. Selahópar þeir,
sem liggja í ósum sumra laxánna,
gjöra laxagöngunum mikið tjón
með því að drepa laxinn og tæta
í ýmsar áttir; mun það líkast því,
sem sauðfé rynni af fjalh og yrði
að fara um þröngt skarð til að
komast heim, en við það skarð
hólmi, sem tapaði 7—800 þús.,
Gísli Johnson í Vestmannaeyjum,
— sem enginn veit hve miklu
hefir tapað — af fé almennings
— allir þessir menn hafa verið
forráðamenn — kjörnir af sjálf-
um sér — óbeðnir.
Reynslan staðfestir eftir á það,
sem heilbrigð skynsemi segir fyr-
irfram um affarasæld slíkrar
j ráðsmennsku frá sjónarmiði
' heildarinnar.
og í því lægju svo hundmðum
skipti af villtum víghundum, er
réðust á hópana og eltu þá og
rifu í sig með trylltu randýrs-
æði.^ Sumu af laxinum fylgix hann
svo upp árnar, eins langt og hann
kemst, og alltaf er sama viður-
eignin, hvar sem hann kemst í
færi.
Þá eru þandar út veiðivélar fyr-
ír laxinn, eftir því, sem menn
geta frekast; til að taka hann.
Það er settar út girðingar með-
fram stríðum strengjum með
stuttu millibili svo laxinn oft-
ast lendir í þeim, því fram hjá
þeim kemst hann naumlega. Má
með þeirri aðferð, þar sem svo
hagar til, sama sem loka ánum,
þó að nokkurt bil sé á milli
netjanna . eða veiðivélanna frá
báðum löndum, eftir endilangri
ánni, því að laxinn hleypur ekki
til lengdar upp miðja, straum-
þunga árstrengi, heldur gengur
hann meðfram þeim og í hléi við
þá. í jökulám á laxinii örðugt
með að forðast veiðivélamar, því
að þar sér hann illa fyrir sér,
er árnar eru gruggugar, jökul-
blandnar og dimmar. Það mun
fullsannað, að ef laxaganga mætir
miklum tálmunum, fer það svo,
að laxinn legst fyrir framan girð-
ingarnar, er hann er marghrekkt-
ur búinn að lenda í netjum og sjá
félaga sína festa sig. Og dæmi
munu þess, ef girðingum er
haldið stöðugt, að hann snýr aft-
ur frá þeim til sjávar og er með
því bægt frá ánni. Það hygg ég,
að sé hættulegast, þar sem era
langar girðingar nálægt árósum,
því að þar er laxinn varfærnastur
og má fyrir minnstu verða, til
þess að hann breyti stefnu. Það
á sér stað með litlar ár, sem lax
gengur í, að það er nóg til að
snúa honum aftur, ef fugl kastar
sér á ána fyrir framan laxatorf-
una, er hún leitar upp. Við það
hleypur hópurinn það snarasta
til baka og í sjó út. Af þessu litla
dæmi geta menn séð, hver áhrif
selurinn hefir á laxagönguna, því
að ekki er laxinn mikið hræddur
við fugla á-móts við sel. Þar sem
eru langar girðingar er sjálfsagt
að taka skörð í þær á friðunar-
tímanum og verða þau að vera
nokkuð víð; annað er og nauð-
synlegt, að banna með öllu að
draga á nálægt slíkum girðingum,
því að ef það er gjört, má með
því móti gjöreyða heilum laxa-
torfunum.
Ef laxinn fær að halda áfram
tálmunarlítið, gengur hann í
bergvatnsárnar til að hrygna, og
er þar á sveimi að leita eftir
gotstöðum og fægja riðbletti þar
til hann er gotfær. Verður því að
forðast að styggja hann á þeim
stöðvum. Það er margfalt tap
að draga á gotstöðvar, því að
fyrst er þá hrygningarlaxinn
tekinn og svo eru eyðilögð gotin
sem eru mörgum sinnum meira
virði en fullorðni laxinn sjálfur,
sem er á þeim tíma magur og
verðlítill á móti því, er hann
gengur fyrst í árnar á sumrin.
Á þeim tíma má alls ekki veiða
laxinn nema í klök. Þó ætti það
að vera föst regla, að forðast að
draga á riðbletti í ám og vötn^
um, er í klök er veitt. Menn
verða að hafa það hugfast að
með klökunum er verið að hjálpa
náttúrunni til, og er því bezt að
f raska sem minnst verkum henn-
ar, en vinna sem mest í samein-
ingu við hana, að einu og sama
marki.
Þegar laxinh er búinn að
hrygna leitar hann fram til sjáv-
ar aftur og er þá orðinn magur
og fremur þróttlítill móts við
það sem hann var, er hann gekk
í árnar. Þá verða enn sem fyr
tálmanir á leið hans, ís og ruðn-
ingur anna og svo tekur selurinn
hann, því að nú á hann hægt
með að slátra honum, enda gjör-
ir hann það víst óspart, og mun
það vera ein orsökin til þess,
hvað lítið kemur af laxi oftar en
tvisvar í árnar.
Laxhrygna, sem vegur um 5
kíló hefir í sér um 10 þús. hrogn
og getur heppnast að ala upp
af því um 90% í klaki og gjöra
það að lifandi fiskum. Þar með
er þeim hjálpað yfir það tímabil,
sem er hættulegast; því hafa
klökin svo mikið gildi, sem
reynslan hefir sýnt. Klökin eiga
að fá fé fyrst frá fiskiræktarfé-
lögum, þá frá sýslufélögum og
síðast en ekki sízt frá ríkissjóði,
og væri réttast að ríkissjóður léti
ákveðinn styrk fyrir hver hundr-
að þúsund seiði, sem klakið væri
út. Það mundi margborga sig
fyrir þjóðarheildina, því að þeg-
ar veiði ykist, mætti taka það
margfalt aftur í álögum á veið-
ina, því að margar ár og vötn
gætu orðið svo arðsöm lands-
mönnum, að þau gæfu meiri ár-
legan arð en nokkur ræktuð lönd.
Ég er fullviss þess, að þau vötn
og ár, sem era í Árnessýslu,
gætu fært sýslubúum árlegar
tekjur er skiftu hundruðum þús-
unda, ef rétt veeri með farið. Það
virðast ekki önnur takmörk fyrir
fjölgun laxins, en hvað mikið
bergár, vötn og lækir geta fóðrað
af sílum frá því er þau koma úr
hrogmnu og era laus við kvið-
pokann og þar til er þau leita til
sjávar. Ekki er annað vitanlegt en
að í sjónum sé ótakmarkað bjarg-
ræði og undanfæri fyrir laxinn,
enda tekur hann þar sinn aðal-
þroska. Það er líka fullvíst, að
bergár og vötn, sem eru full af
æti, til dæmis eins og Sogið með
þeim vötnum, sem því fylgja,
mundu fóðrá marga tugi miljóna
af sílum. En til að eitthvað líkt
mætti verða, yrði að gerbreyta
allri meðferð á ám og vötnum,
auka friðun og nota sem mest
þann lax, sem til er, sem stofn,
og klekja út í tugum miljóna, en
þetta gæti ekki orðið strax, það
}?yrfti nokkurn tíma til, því að
nú er laxinn orðinn svo fár og
nærri honum gengið, að það er
mjög torvelt að ná í klök, svo
nokkru nemi, því er aukin friðun
lífsskilyrði fyrir fjölgun hans.
Það er líka jafnvíst, að eí" því fer
fram sem hefir gengið undanfar-
in ár, með áframhaldandi aukn-
ing veiðivéla, eftir því sem þekk-
ing og dugnaður vex, er ekki
langt að bíða þess, að laxinum
verði gjöreytt hér á landi. Það
hefir verið herjað á hann frá
landnámstíð með öllum hugsan-
legum ráðum, enda búið að gjör-
eyða honum úr sumum ám, vötn-
um og lækjum, er hann gekk í og
fækka honum svo á öðrum stöð-
um, að það er rétt að hann er
orðinn til á móti því sem var.
Altaf eykst hættan á því, að hon-
um verði gjöreytt, ef ekki eru
rammar skorður reistar honum
til bjargar.
Það þarf að gereyða öllum sel