Tíminn - 14.03.1931, Side 1
©jaíbferi
og, afcjrcibsluma&ur íímans er
Hannueic^ porsteinsbóttir,
£crfjar§ötu 6 a. HeyfjaDÍf.
2^fgcei6sía
íímans er í £a>fjarðötu 6 a.
©pin óaglega fl. 9—6
Símt 2353
XV. ársr.
Reykjavík, 14. marz 1931.
16. blaS.
og |ón Þorláksson.
Búmennska“ J. Þ. hefír haft af félaginu allan reksturságóðann á
árinu 1930
Tvennskonar fyrirhyggja.
I.
Verzlunarskýrslumar bera það
með sér, að árin 1928 og 1929
hafa verið mjög hag'stæð í at-
vinnulífi íslenzku þjóðarinnar.
Framleiðsla þessara tveggja ára
var mun meiri en næstu áranna á
undan og verð afurða gott. Þjóð-
in aflaði á þessum árum meira
verðmætis, en hún þurfti á að
halda til brýnustu lífsnauðsynja.
Tekjur ríkissjóðsins, sem jafn-
an breytast í réttu hlutfalli við
afkomu artvinnuveganna, hafa
borið vott um góðærið og farið
langt fram úr áætlun árin 1929 og
1930, enda er áætlun fjárlaganna
á hverjum tíma miðuð við meðal-
árferði og þó jafnan varlega í
lagt.
Um það mun ekki verða deilt,
að slík góðæri sem árin 1928 og
1929 séu mikil gæfa fyrir þjóðina.
Bóndinn fagnar góðum grasvexti
og fiskimaðurinn . fljótfengnum
afla. En góðærin eiga sín vanda-
mál eigi síður en harðærin. Hin
gjöfula náttúra kallar mennina til
ábyrgðar á því, hvemig gjöfum
hennar hafi verið ráðstafað.
En hvernig á þá að ráðstafa
gjöfum náttúrunnar í góðu árun-
um?
Þessari spurningu mun af flest-
um svarað á einn veg:
Því verðmæti, sem þjóðin aflar
á góðu árunum, fram yfir brýn-
ustu lífsnauðsynjar, á að verja til
þess að búa hana undir baráttuna
við harðærin, sem á eftir koma.
Ihaldssamir fjármáiamenn, sem
ræða vandamál góðæranna, grípa
oft og einatt til sögunnar, sem
sögð er í gamla testamentinu um
hallærið í Egyptalandi forðum
daga. Konunginn þar í landi
dreymdi drauma stóra og furðu-
lega. Hann sá sjö feitar kýr koma
upp úr Nílfljótinu og á eftir þeim
sjö magrar kýr, og átu þær upp
feitu kýrnar, en voru sjálfan jafn-
margar eftir. Draumurinn var ráð-
inn fyrir árferði. Og konungurinn
greip til þess ráðs, sem á þeirra
tíma vísu var hyggilegast: Hann
Jét fylla kornhlöður sínar á góðu
árunum, og á þeim kornforða lifði
landsfólkið í hailærinu.
En þrátt fyrir búhyggni sína,
hina marglofuðu, gat konungur-
inn ekki vamað því, að draumur-
inn rættist. Að hallærinu lolcnu
var búið úr komhlöðunum, og
þegar góðærið kom aftur, varð að
byrja á ný, að safna komforða til
næstu harðinda.
Nútímamenn myndu hta svo á
að konungurinn í Egyptalandi
hefði átt völ á öðm ráði stómm
affarasælla. Að hann hefði átt
að láta gjöra áveitur úr fljótinu,
til þess að koma í veg fyrir upp-
skerubrestinn, um leið og regnið
þvarr. Hefðu Egyptalandsmenn í
þá daga haft nútímaþekkingu á
áveitum, mætti gjöra ráð fyrir,
að draumurinn um mögm kýmar
hefði aldrei ræzt!
IL
Sannleikurinn er sá, að „vanda-
mál góðæranna" verða ekki leyst
með því einu móti að safna í
komhlöður á góðu árunum og eta
upp á harðærunum.
Leiðirnar til þess að búa sig
nndir harðærin eru tvær.
önnur leiðin er sú, að nota
tekjuafgang góðu áranna til að
safna í sjóði og lifa á þeim pen-
ingum, þegar hörðu áiin koma og
tekjurnar ekki hrökkva fyrir
brýnustu lífsnauðsynjum.
Hin leiðin er sú, að verja
tekjuafganginum til þess að bæta
lífsskilyrðin í landinu til þess áð
hörðu árin verði ekki eins hörð
og þau ella hefðu orðið.
Báðar þessar aðferðir miða að
því að búa í haginn fyrir vondu
árin.
En um það má deila, hver að-
ferðin sé heppilegri og þá sér-
staklega með tilliti til íslenzkra
staðhátta og lífsskilyrða.
III.
Lífsskilyrði á Islandi eru enn
sem komið er að mörgu leyti erf-
iðari en víðast annarsstaðar.
Landið er stórt og strjálbýlt og
samgöngur erfiðar, byggðimar
einangraðar milli torsóttra fjah-
vega. Einangrunin er seinunnin
hindrun í menningarbaráttu þjóð-
arinnar. Samgönguskortur tálmar
markaðssókn atvinnuveganna í
hinum dreifðu byggðum. Erfiðar
samgöngur hafa valdið miklu um
það, live þunglega hefir veitt í
samkeppninni við erlenda fram-
leiðslu.
Allt til síðustu ára hefir ís-
lenzkur landbúnaður verið stund-
aður á óræktuðu landi. Engin
landbúnaðarþjóð önnur en íslend-
ingar býr nú lengur við svo bág-
borin atvinnuskilyrði. Bændur
annara landa geta hagnýtt sér að
fullu uppgötvanir nútímans á
sviði vélamenningarinnar og kom-
ast af með tiltölulega lítinn
vinnukraft. Auk þess er ræktaða
landið miklu minna háð dutlung-
um náttúrannar en útengjarnar
okkar Islendinga.
Svo að segja í hvívetna hafa
lífsskilyrði íslenzkra bænda verið
lakari en í öðrum löndum nú á
tímum. En framleiðslumöguleikar
og lífsskilyrði sveitafólksins að
öðru leyti standa til bóta. Með
sterklegum átökum mannanna
getur landið orðið betra og byggh
legra en það er nú. En einmítt af
því, að barátta okkar fyrir við-
unandi lífsskilyrðum er skemmra
komin en axmara þjóða, megum
við ekkert tækifæri láta ónotað
til að bæta þau.
Við Islendingar höfum ekki
efni á því ennþá að safna í korn-
hlöður á góðu árunum. Við verð-
um að verja tekjuafganginum til
þess að bæta landið. Líf og menn-
ing komandi kynslóða er undir
því komin, að við fylgjum þess-
ari reglu. Við erum knúðir til að
fylgja henni svo lengi, sem við
ekki stöndum öðrum þjóðum jafn
fætis.
IV.
Eftir daga okkar, sem nú lif-
um, fellur dómur reynzlunnar um
það, hvort þeim stjórnmaiaflokki
eða þeirri landstjórn fari vitur-
lega, sem ver tekjuafgangi ríkis-
sjóðsins til þess að bæta lífsskil-
vrðin í landinu.
Dómur reynzlunnar mun skera
úr um það, hvort það hafi verið
rétt að verja tekjuafgangi góð-
æranna 1928 og 1929 til þess að
byggja brýr á stórár landsins, til
að leggja vegi og síma um sveit-
irnar í stærra stíl en áður hefir
verið gjört til að fjölga skipaferð-
Fréttastofa blaðamannafélags-
ins hefir birt erindi frá
Austfirðingum út af því að stjórn
Eimskipafélagsins hefir að mestu
fellt niður ferðir skipa sinna milli
Reykjavíkur og Austfjarða. Hefir
stjóm E. I. svarað og fært fram
ástæður sínar fyrir breytingunni.
Árið 1930 fóru skip Eimskipa-
félags Islands milli Reykjavíkur
og Austfjarða, en áður voru slík-
ar ferðir fátíðar og hlezt ekki
gerðar nema flutningaþörf krefði.
Ástæðan fyrir hinum tíðu ferð-
um, sem faraar voru á þessari
leið 1930 eru þær, sem nú skal
greina:
Um vorið 1929 var Jón Þor-
láksson í kosningaleiðangri um
Austurland. Gekk Jóni erfiðlega
þar, sem víðar, og þegar hann
kom heim, var hann, sem vor-
kenna má, mjög hugsi út af fylg-
isrýrnun íhald’sins á Austurlandi.
Árangurinn af heilabrotum Jóns
var svo all-iangur, vélritaður
bæklingur, þar sem heimtað er
að E. 1. taki upp strandferðir
milli Reykjavíkur og Austfjarða
og kaupi nýtt skip til viðbótar
skipastólnum, svo félagið geti
sinnt þessum strandferðum. Þess
ar tillögur J. Þ. mættu strax nokk
urri mótspyrnu. Einkum þótti til-
laga hans um það að kaupa nýtt
skip harla varhugaverð, því að
fyrirsjáanlegt var, að slíkt skip
hlaut að kosta nokkuð á aðra
miljón króna. Hreyfði Jón Árna-
son því á aðalfundi Eimskipa-
félagsins 1929, þegar samþykkt
vai' tillaga félagsstjómarinnar
um aukningu skipastólsins, að
sjálfsagt væri að kaupa heldur
1—2 gömul skip heldur en láta
smíða nýtt og benti á að Selfoss
gæfi mestan arð hlutfallslega af
ellum skipum félagsins. — Má og
bæta því við nú, að fengnum
upplýsingum, að þau 3 ár, sem
félagið hefir átt „Selfoss“ hefir
skipið borgað sig 2—3 sinnum.
Kaupverð þess var 140 þús. kr.
Jón Þorláksson hafði sitt mál
fram bæði um strandferðir milli
Reykjavíkur og Austurlands og
um kaup á „Dettifoss". Skipið
kostaði um 1 milj. 350 þús. kr.
Vextir af kaupverði skipsins og
um við strendur landins til
að koma upp hagnýtum mennta-
stofnunum, til að byggja varan-
leg steinhús í stað heilsuspillandi
torfbæja, og til að hjálpa bænd-
unum til að losna við klyfjaflutn-
inginn og forarengjamar.
Framsóknarflokkurinn er ekki
í neinum vafa um, að þeim pen-
ingum, sem fara til að bæta lífs-
skilyrði almennings í landinu, sé
vel varið — og að það hefði ver-
ið óafsakanlegt að verja þeim á
annan hátt.
Það er bæði gott og ánægju-
legt að safna peningum í sjóði
þegar færi gefst til þess að geta
notað þá til lífsframfæris, þegar
„næstu haröindin“ koma.
vátrygging nemur samtals um
140 þús. kr. á ári, auk alls annars
reksturskostnaðar.
Þegar athuguð er siglingaleið
milli Austfjarða og Reykjavíkur,
rekur maður sig strax á, hve
gífurlegur kostnaður muni vera
að halda uppi ferðum með stór-
um og dýrum skipum á þessari
löngu leið. Öll suðurströndin er
hafnlaus, ekkert af skipum
Eimskipafélagsins kemst inn á
Ilomafjörð, svo að skipin verða að
sigla alla leið frá Reykjavík til
Djúpavogs, um 300 sjómílur, með
vörusendingar frá Reykjavík og
farþega til fárra kauptúna á
Austui'landi.
Hitt er annað mál, að Austfirð-
ir eiga heimting á því eins og
aðrir landshlutar, að þeim sé séð
fyrir samgöngum eftir því sem
við verður komið á skynsamlegan
hátt. Greiðar samgöngur við út-
lönd er það, sem þessum lands-
hluta ríður mest á, og ennfremur
tíðar viðkomur strandferðaskip-
anna, sem eru hæfilega stór til
að sinna flutningaþörfinni. Má í
þessu sambandi benda á það, að
viðkomum strandferðaskipanna á
Austfjörðum, er á þessu ári stór-
lega fjölgað, þannig að ýmsar
hafnir þar hafa nú 32 viðkomur
á ári, en það þýðir svo að segja
beint samband við Reykjavík 11.
hvern dag til jafnaðar. Er þess
að gæta, að ferðir strandferða-
skipanna til og frá Austfjörðum,
eru í rauninni hraðferðir, vegna
hinna fáu viðkomustaða sunnan
lands. Lausnin á Asutfjarðasam-
göngunum liggur í þessu tvennu:
greiðu sambandi við útlönd og
Norðurland og fjölgandi viðkom-
um strandferðaskipanna, en ekki
í því að láta hin stóra og dýru
skip Eimskipafélagsins leggja
lykkju á leið sína til þess að ann-
ast hlutverk strandferðaskip-
anna. Það þarf varla að taka
fram, sem liggur 1 augum uppi,
að vöruflutningar milli Reykja-
víkur og Austfjarða era tiltölu-
lega litlir samanborið við vöru-
flutninginn beint til og frá út-
löndum. Flutningurinn á kældu
kjöti til Reykjavíkur, sem vænta
má að aukist, á Súðin vitanlega
En hitt er þó meir um vert,
að geta notað góðærin til að
hrinda í framkvæmd þeim umbót-
um í landinu, sem standa kyn-
slóð fram af kynslóð og öld fram
af öld.
Grænu blettimir kringum sveita
bæina íslenzku, sem svo mjög
hafa farið stækkandi nú síðustu
3 árin, verða engu hallæri að
bráð.
Umbætumar á sjálfum lífsskil-
yrðum þjóðarinnar era engin
bráðabirgðaráðstöfun, miðuð við
„næstu harðindin". Þær eru líf-
trygging íbúanna í öllum harðind-
um, sem yfir þetta land dynja á
komandi tímum.
að annast, þar sem hún er sár-
staklega útbúin til þess.
öll þessi ráðsmennska Jóns
Þorlákssonar varð Eimskipafélag-
inu dýr. Árið 1929 var hagnaður
félagsins 470 þús. kr. Nú var
áx-ið 1930 engu verra starfsár
i fyrir félagið heldur en árið 1929,
| líklega öllu beti'a vegna hinna
j miklu fólks- og vöraflutninga um
Alþingishátíðina, svo að útkoman
af rekstri félagsins ætti að vera
jafngóð eða betri seinna árið.
Reikningar félagsins eru ekki
fullgerðir eim, en eftir upplýs-
ingum, sem blaðið hefir aflað sér,
verður ágóði enginn — alls eng-
inn, af rekstri félagsins árið sem
leið, heldur þvert á móti einhver
í'eksturshalli.
Af skýrslu félagsstjómarinnar,
má sjá að félagið hefir stórtapað
á Austfjarðaferðunum. Er ekki
ósennilegt, að tapið, sem Eim-
skipafélagið hefir nú þegar orðið
vegna aðgerða Jóns Þorláksson-
ar í þessum tveimur málum,
kaupunum á „Dettifossi" og
Austfjarðaferðunum, hafi numið
svipaðri fjárfúlgu og það græddi
1929 eða nálægt 470 þúsund
krónum.
Ekkert verður um það sagt,
hvort J. Þ. hafi á aðalfundi E. I. í
vor sem leið verið farinn að renna
gi'un í hverjar afleiðingar þessi
ráðsmennska hans mundi hafa á
afkomu Eimskipafélagsins og
þessvegna dregið sig í hlé og
horfið úr stjóm féiagsins. En
þetta er þó ótrúlegt. Flokksmenn
Jóns eru búnir að guma svo mik-
ið af gáfum og fjármálaspeki
Jóns, að hann virðist álíta sig
alveg óskeikulan, enda þótt fjár-
málastarfsemi hans fýrir hið op-
inbera sé einn óslitinn hrakfalla-
bálkur.
En óneitanlega hefir það orðið
nokkuð dýrt fyrir Eimskipafélag-
ið árið 1930, að hafa J. Þ. í þjón-
ustu sinni, og standa straum af
hans „pólitísku spekulationum“.
J, Þ. er nú að nafninu tii horfinn
úr stjóm félagsins. En íslenzku
þjóðinni væri það sjálfsagt heppi-
legast, að þessum manni, sem í
eigin ímyndun býr yfir allri fjár-
málavizku, sem til er í þessu
landi, þóknaðist að láta sem flest-
ar opinberar stofnanir í friði hér
eftir.
----o----
Á víðavangi.
Jón Þorláksson
virðist vera kominn vel á veg
að gjöra sjálfan sig að viðundri
hjá þjóðinni fyrir sjálfsálit og
ýmiskonar sjaldgæfa háttsemi. Á
fundi, sem haldiim var í Stúd-
endafél. Reykjavíkur til að ræða
um inngöngu íslands í Þjóða-
bandalagið, fannst Jóni það hélzt
athugavert við slíka ráðstöfun, að
hann sjálfur væri ekki búinn að
athuga málið! Furða, að þeir
góðu hei-rar, sem ráðsmennskast í
stórveldunum, skyldu rjúka til að
stofna Þjóðabandalagið án þess
að „heili heilanna" hér uppi á Is-
landi hefði athugað þá fram-
kvæmd! Nú hefir J. Þ. enn á ný
gjört sig hlægilegan í þinginu
með því, að ráðast á próf. Gustav
Cassel í Stokkhólmi, sem er einn
af reyndustu fjármálamönnum
veraldarinnar, og bregða honum
um barnaskap. Hafa Jóni senni-