Tíminn - 21.03.1931, Blaðsíða 2

64
TlMINN
í ýmsum tilfellum sanngjamt og
hagkvæmt.
Það, sem hér er aðallega um að
ræða, er fyrirframgreiðsla á
þeirri grein fjárlaganna, sem til-
heyrir samgöngumálum, þannig
að telja veyður að nokkuð sé unn-
ið fyrir sig fram. Má þessvegna
búast við, eitthvað minna
verði unnið að slíkum fram-
kvæmdum á þessu ári, sakir þess,
að svo miklar framkvæmdir voru
á síðastliðnú ári. En þar sem
telja- verður, að samgöngubætur
sé stórlega aðkallandi, og þar sem
engum blandast hugur um, að
greiðar samgöngur eru lyftistöng
allra framfara, og léttir undir
h'fsbaráttu þjóðarinnar, þá er það
tvímælalaust nauðsyn að fá þær
seha fyrst í .gott horf. Og fáir
ætla ég þeir verði, sem telja að
því fé sé illa varið, sem tál sam-
göngubóta er greitt.
Ég hefi veitt því eftirtekt, að
einmitt á þéssu sviði hafa oft
verið færðar fjárhæðir milli ára,
og mínnist. ég þess ekki að að því
hafi verið fundið. Bæði árin 1925
og 1926 hefir hv. fyrirspyrjandi
sjálfur gert þetta, og veit ég
ekki til, að hann eða aðrir ráð-
herrar, hafi séð neina ástæðu til
að taka þetta' fram í bráða'birgða-
yfirliti sínu.
Ég vil geta þess í sambandi við
þetta mál, að í þinginu í fyrra
var lýst yfir af atvinnumála-
ráðherra, að fjárveiting í fjár-
lagafrv. fyrir 1931 til vegagerða
í. Dalasýslu,. myndi verða notuð
á árinu 1930. Þá var og fjárveit-
ing til vegar í Skaftafellssýslu,
notuð á árinu 1930, þó hún
standi aðeins á fjárlögum 1931.
Nú, með því að ég hefi í þessu
umspurða atriði ekki gert annað
en feta í fótspor fyrirrennara
míns, hv. fýrirspyrjanda, tel ég
ekki ástæðu til að fjölyrða um
þennan lið..
Kem ég þá að 2. og 8. lið, sem
ég tek báða saman vegna skyld-
leika þeirra.
Skýrsla sú,' sem ég gaf við 1.
umr. fjárlaganna var bráðabirgða
uppgerð á tekjum og gjöldum rík-
issjóðsins. Átti hún að sýna
tekjuhalla eða tekjuafgang þjóð-
arbúsins, eftir þvi, sem næst
varð komizt eins og þá var komið
reikningsuppgerð ríkissjóðs.
Þar sem yfirlit þetta á að sýna
tekjuafgang eða tekjuhalla, verð-
ur það að byggjast á sömu grund-
vallarreglum og rekstursreikning-
ar ríkissjóðs, enda hefir slíkt
verið föst venja. Myndi yfirlitið
Þórsfiskur -
Þórssíld.
ísland hefir nú eignast tvö
skip, sem eru ætluð til að sinna
strandgæzlu fyrst og fremst, og
hið þriðja, sem er ætlað að vinna
að strandgæzlu, björgun og fiski-
veiðum.
Þessi þrjú skip gera landinu ’
inikið gagn bæði beinhnis og
óbeinlínis. Síðan þeim fjölgaði
hefir landhelgin verið stórum
betur varin en fyr, og af’-iðing- ;
araar virðast koma fram í auk-
inni fiskigöngu á fjörðum og fló-
um. Auk þess sinna skipin björg-
unarstarfsemi dögum oftar. Ef
skip eða bátur týnist, eða er á-
litinn í hættu, þá koma varðskip-
in eitt eða fleiri á vettvang. Ef
bátur eða skip strandar, sekkur
við strendur landsins, reyna
varðskipin áð draga hann upp
aftur eða á flot og tekst það oft.
Ef flytja þarf sjómenn til eða
frá verstöð, af því engin far-
þegaskip geta þá bætt úr þörf
þeirra, hafa varðskipin þrásinnis
greitt götu þeirra. Ef landið þarf
að koma embættismönnum eða
öðrum starfsmönnum í almanna
þágu milli fjarlægra héraða, kom-
ast þeir oft leiðar sinnar með
varðskipunum.
gefa alrangar upplýsingar, ef sú
venja væri brotin.
Á rekstursreikning ríkisins hafa
hingað til verið færð útgjöld og
tekjur samkvæmt fjárlögum, svo
og þau útgjöld önnur, er sam-
kvæmt eðli sínu hljóta að teljast
með beinum útgjöldum ríkissjóðs,
enda þótt þau hafi ekki verið
greidd af beinum tekjum ríkisins
eða verið ákveðin í fjárlögum.
Ef bráðabirgðayfirlitið fyrir
1930 hefði eigi verið samið sam-
kværnt þessu, hefðu niðurstöður
þess orðið beinlínis villandi.
Greiðslur þær, sem ekki koma
á rekstursreikning ríkisins, og
þar af leiðandi eiga ekki heima
á bráðabirgðauppgerð samkvæmt
eldri venju eru útborganir til ný-
bygginga ríkisins og framlög til
stofnana, sem ætlast er til að
standi straum af því fé, sem til
þeirra hefir verið lagt, og greitt
er samkvæmt öðrum ákvæðum en
fjárlaga, eða greitt af lánsfé.
Þótt þess ætti ekki að vera
þörf, er rétt að benda á, í þessu
sambandi, til þess að skýra enn
frekar með dæmum þessi grund-
vallaratriði reikningsfærslunnar
fyrir hv. fyrirspyrjanda, að í
Landsreikningi 1923, sem hann
sjálfur hefir undirritað, sem fjár-
málaráðherra, er upphæð sú, sem
fram er lögð á því ári, til bygg-
ingar strandferðaskipsins Esju,
eigi talin með gjöldum ársins á
rekstursreikningi. Er þar þó sízt
u m framlög að ræða, til meir arð-
berandi eignar en þeirra, sem hv.
fyrirspyrjandi vill nú láta færa
með útgjöldum ríkissjóðs. Má þar
sérstaklega nefna síldarbræðsl-
una, Arnarhvol og nýju símastöð-
ina.
Þetta dæmi sýnir, að ég hefi,
í þessu efni, gert nákvæmlega það
sama, sem hv. fyrirspyrjandi
gerði í sinni ráðherratíð.
Nú geri ég ekki ráð fyrir, að
hv. fyrirspyrjandi játi það, að
hann hafi farið rangt að, þegar
hann ekki færði Esju á rekstrar-
reikning ríkissjóðs, en þá fer
þessi fyrirspum að verða dálítið
hjákátleg í munni þessa hv. þm.,
þegar það kemur upp úr dúrnum,
að við höfum báðir þrætt sömu
götuna.
Þetta stendur því mjög glöggt.
Hafi hv. fyrirsp. í sinni ráðherra-
tíð farið rétt að, þá hefi ég gert
það líka. Hafi ég hinsvegar farið
rangt að, þá er hv. þingm. sek-
ur um sömu villuna.
Um 3. lið fyrirspurnarinnar
gilda hin sömu rök, sem ég hefi
Einstaka sérstaklega þröngsýn-
ir og óvitrir menn hafa haldið
því fram að varðskipin ættu allt
af að leita að togurum, og aldrei
að sinna neinu öðru, nema má-
ske að flytja sjómenn til og frá
róðri. Þetta er vitaskuld fásinna.
Þjóðin öll á skipin og öll þjóðin
kostar rekstur þeirra árlega.
Þess vegna eiga þau að vinna í
þágu alþjóðar. Og í landi, sem
hefir jafn erfiðar samgöngur og
ísland, hljóta slík skip jafnan að
vera notuð til margskonar þarfa
almenningi til gagns. Allar
stjómir hafa notað varðskipin að
einhverju leyti til opinberra
þarfa, og allar stjómir munu
gera það framvegis. Hannes Haf-
stein fór út í Grímsey á Fálkan-
um og var fyrstur af veraldleg-
um stjórnendum landsins til að
kynna sér þá eyju af sjálfsýn.
Jón Þorláksson lét Óðinn sækja
sig upp í Borgarnes, er skipið
var nýkomið hingað til lands.
Höfðu Jón Þorl. og Tr. Þórhalls-
son þá sameiginlega starfað að
því að fella Sig. Eggerz vestur í
Dölum. Sá sem þetta ritar, hefir
haldið áfram þessari lofsamlegu
stefnu fvrirrennara sinna í þessu
efni.
Varðskipin þrjú hafa þannig
á ýmsan hátt orðið til að bæta
úr margháttaðri vöntun þjóðar-
innar. Og ávextirnir eru þegar
farair að koma í ljós. Sjómenn,
þegar greint um annan lið. Þó
skal ég bæta við dæmi sem sýn-
ii Ijóst hvernig á þetta hefir ver-
ið litið áður, þegar eins hefir
staðið á og hér átti sér stað. Það
dæmi er frá ráðherratíð Magnús-
ar Guðmundssonar núv. 1. þm.
Skagf.
Þegar hann tók enska lánið
1921, lagði hann allstóra fúlgu af
því til íslandsbanka. Þessa upp-
hæð færði hann alls ekki á
rekstursreikning rikissjóðs, eða
taldi hana með gjöldum í yfirliti
sínu.
Hér ber því allt að sama
brunni. Fyrirmyndirnar eru hv.
1. þm. Skagfirðinga og fyrirspyrj-
andinn sjálfur, hv. 1. landskj.
Jafnvel þótt greiðslur þessar,
sem spurzt er fyrir um, og ég
hefi nú minnst á, eigi alls ekki
heima í bráðabirgðayfirliti um
tekjur og gjöld, svo sem sýnt hef-
ir verið fram á, ber að sjálfsögðu
að gera grein fyiir þeim, þegar
skýrð er fjárhagsafkoma ríkis-
sjóðs til þess að heiidaryfirlit fá-
ist um út- og innborganir. Var
þetta og ítarlega tekið fram í
fjáiiagaræðunni í sambandi við
lántökur ríkissjóðsins, og ekkert
undan fellt. Þóttist ég leggja
þetta svo ljóst fyrir, að enginn
meðalgreindur maður þyrfti að
spyrja.
Þá kem ég að 4. lið fyrirspum-
arinnar.
Eftir því sem sú spuming er
framsett, er hún vægast sagt
bamaleg. Beinast lægi við að
svara henni, eins og bam ætti í
hlut, á þá lund að fyrst er lögð
saman tekjuhliðin og svo gjalda-
hliðin og af þvi gjöldin era lægri
en tekjumar, þá verður mismun-
urinn tekj uafgangur. En þó þetta
væri hæfilegasta svarið, þá tel ég
þó rétt að fara um þetta atriði
•nokkrum orðum, eins og í alvöra
væri spurt.
Ef semja ætti heildaryfirlit um
út- og innborganir ríkissjóðsins,
myndu greiðslur þær, sem um er
spurt koma útborganamegin, en
lánin innborganamegin. Myndi á
því yfirliti ekki verða neinn
greiðsluhalli, en það myndi ekki
gefa neina hugmynd um tekju-
halla eða tekjuafgang.
Blandar þvi fyrirsp. hér sam-
an tveimur óskyldum atriðum,
þar sem hann virðist furða sig
á því, og telja rangt að saman
geti farið tekjuafgangur og notk-
un lánsfjár. Verður þessi fjar-
stæða fyrirsp. óskiljanleg, þegar
þess er gætt, að hann er sjálfur
t. d. í ólafsvík og Sandi og á
Beykj anesskaga viðurkenna að
gæzlan sé allt af að batna og
hafi aldrei náð betur tilgangi
sínum en nú. Og þrásinnis hefir
starf varðskipanna orðið til að
bjarga mönnum frá drukknun og
slysum.
En starf varðskipanna hefir
haft aðra þýðingu. Það hefir
aukið heilbrigðan metnað Islend-
inga. Meðan ísland varð að biðja
aðra þjóð að annast starf sjó-
lögreglu í landhelginni, var ekki
hægt að neita því, að hægt var
að benda á að hið nýja „full-
valda“ ríki frá 1918 gæti ekki að
þessu leyti annast eitt af sínum
sjálfsögðustu menningarmálum.
Allt það sem enn hefir verið
talið, hefir sýnt nauðsyn og ágæti
þessarar skipaeignar. En svo
koma aðrar hliðar. Það er dýrt að
kaupa skip, en það er enn dýr-
ara að reka þau, ef þeim er ekki
ætlað að taka þátt í beinu fram-
leiðslustarfi. Sama verðm’ raun-
in á með varðskip Islendinga.
Eftir fenginni reynslu verða hin
óhjákvæmilegu útgjöld við rekst-
ur þriggja skipa til gæzlu og
björgunar um 700 þús. kr. óðinn
er dýrastur í rekstri og veldur
það mismuninum, að hann er
hraðskreitt skip, er brennir kol-
um. Ægir eyðir væntanlega ein-
'um þriðja, og ef til vill allt að
helmingi minna í olíu, heldur en
kaupsýslumaður og ætti að vera
vanur reikningsuppgerðum.
Það er kunnugt, að hv. fyrirsp.
hefir lagt í allmiklar húsabygg-
ingar hér í Reykjavík, að sjálf-
sögðu sér til ágóða. Væri senni-
lega nægilegt að vísa honum í
sína eigin reikninga frá þeim
tíma, er hann byggði síðustu
stórbyggingu sína, til þess að
hann sannfærðist um að saman
getur farið. tekjuafgangur og
notkun lánsfjár eða skuldaaukn-
ing, og þá myndi honum skiljast,
að síðasti liður fyi’irspumarinnar.
er eigi síður en hinir, byggður á
röngum forsendum.
Með þessu tel ég þá fyrirspum-
inni svarað, og jafnframt sýnt
fram á það, að hún á engan rétt
á sér, með þeirri fyrirsögn, sem
henni hefir verið valin. Hitt er
annað mál, að ekki er nema rétt-
mætt að gefnar séu skýringar á
færslum þeim, sem spurzt er fyrir
um. En eins og fyrirspurn þessi
er fram borin, hefir hún ekki gef-
ið tilefni til að koma fram með
ítarlegri upplýsingar en gert er
í fjárlagaræðunni, þar sem öll
þau atriði er máli skipta í fyrir-
spurninni voru þar fram tekin til
fullrar hlítar.
----o----
Hæli fyrir vandræðabörn, hið fyrsta
á íslandi, er nýbyggt í Hverakoti í
Grímsnesi. Ungfrú Sesselja Sig-
mundsdóttir í Reykjavík hefir geng-
izt fvrir framkvæmd þessari en notið
til þess nokkurs styrks úr bæjarsjóði
Reykjavíkur gegn því skilyrði, að
vandræðaböm úr Reykjavík hafi þar
forgangsrétt til dvalar. Jörðin Hvera-
kot er eign Prestafélags íslands, og
keypti félagið hana siðastl ár með
það fyrir augum, að hælið yrði bvggt
þar. Barnahælið stendur í dalverpi í
Grímsnesi austanverðu, skammt frá
Brúaró. Land er þar vei íallið til
ræktunar. Hverinn, sem jörðin dreg-
ur nafn af, er rétt hjá hælinu, um
00 st. heitur og all vatnsmikill, og
hitar hann húsið. Hælið er byggt úr
timbri, kjallari, ein hæð og rúmgott
loft, sem þiljað er sundur til íbúðar.
þegar iiælið er tiibúið,á það að rúma
30 börn. Ungfrú Sesselja hefir
kynnt sér fyrirkomulag barnahæla,
aðallega í þýzkalandi og dvaldi er-
lendis í því skyni nokkuð á fjórðu
ár, sótti þá m. a. fyrirlestra i sálar-
fræði við háskóla i Hamborg. — Með-
ferð hinn svokölluðu vandræðabarna,
er að verða erfitt mál úrlausnar hér
i höfuðstaðnum. í erlendum stórborg-
um enda slík börn oft æfi sína í
fangelsunum. Stofnun hœlisins er
menningarmál, sem verðskuldar
fyllstu athygli.
Óðiirn í kol. En vél Ægis var á
hinn bóginn um 100 þús. kr. dýr-
ari en vél Óðins. Til lengdar verð-
ur þetta þó verulegur spamaður,
þar sem eyðslumunurinn er 30—
45 þús. kr. árlega. Þór er minnst-
ur skipanna og ekki jafn ferð-
mikill, þó að hann hafi sama
hraða og venjuleg veiðiskip.
Hann eyðir þess vegna minni kol-
um en Óðinn, auk þess sem vélin
eyðir tiltölulega minna’ en vélar
flestra sambærilegra skipa hér á
landi.
En sjö hundruð þúsund króna
er stór fúlga árlega. Og í
harðæri getur það orðið íslenzku
þjóðinni mjög þungur baggi að
gera skipin út allt árið.
Fyrst eftir að Islendingar
byrjuðu að annast landhelgis-
gæzluna, var togarataka mikil
tekjugrein. Otlendir og innlendir
togarar óðu uppi i landhelginni
jafnt á nótt sem degi. Danska
varðskipið tók eitt sinn 7 togara
í einu við Dyrhólaey, meðan það
var eitt um hituna. Einar Ein-
arsson skipstjóri á Ægi, tók eitt
sinn 8 togara á nokkrum dögum
á gamla Þór, um leið og hann
annaðist björgunarstarfsemi við
Vestmannaeyjar. Og eitt af
fyrstu árunum sem Jóhann Jóns-
son hafði Óðinn, tók hann um 30
togara á einu ári.
Ef varðskipin hefðu fengið svo
ríkulegt herfang til lengdar,
„Fyrirspurnir“
Jóns Þorlákssonar.
Sagan um það, hvemig Jón
Þorláksson fékk viðumefnið
„heili heilanna" og formannssæti
í íhaldsflokknum, er þjóðkunn
fyrir löngu. Bæði þessi metorð
hlaut Jón á kostnað flokksbræðra
sinna Björns Kristjánssonar,
Sig. Eggerz og Magnúsar Guð-
mundssonar. Jóni tókst að sanna,
að allir landsreikningar í tíð
þeirra B. Kr., Sigurðar og Magn-
úsar hefðu verið vitlaust færðir.
Upphefð Jóns var ekki því að
þakka, að hann hefði meira vit á
fjármálum en almennt gjörist,
heldur því, að til vora í ílialds-
flokknum menn, sem höfðu minna
vit á fjármálum en Jón.
En síðan Jón leiðrétti skekkj-
umar í landsreikningi Magnúsar
Guðmundssonar, hefir kjósendum
íhaldsflokksins verið talin trú
um, að Jón væri „af guðs náð“
mesti fj ármálamaður á íslandi!
Fyrir nokkrum dögum tóku í-
haldsmenn að breiða út í Reykja-
vík og um landið, þar sem til náð-
ist, tíðindi, sem þeim þótti á
það benda, að Jón væri í þann
veginn að verða frægur í annað
sinn. J. Þ. hafði lagt fram í
þinginu plagg nokkui't, er hann
nefndi fyrirspurnir um „skekkj-
ur“ í bráðabirgðauppgjörð um
tekjur og gjöld ríkissjóðs á ár-
inu 1930. I plaggi þessu stóð,
undirritað af Jóni, að „greiðslu-
halli“ ársins 1930 væri 6y% milj-
ón króna, en í skýrslu fjármála-
ráðherra væri talinn tekjuaf-
gangur, sem nemur rúmlega 80
þúsundum.
I gær var fyrirspum Jóns til
umræðu í efri deild. Spá íhalds-
mannanna hefir ræzt. Jón er orð-
inn frægur í annað sinni — en í
þetta sinn að endemum.
Fyrirspum J. Þ. um „skekkj-
umar“, sem átti að verða eins-
konar pólitísk skrautsýning í
fjármálunum, hefir mistekist svo
herfilega, sem verða mátti. Sjálf-
ur stendur Jón frammi fyrir þing-
heimi, og vefst tunga um tönn
að verja ávirðingar úr sinni eig-
in stjórnartíð.
Jafn ósvífin framkoma hjá
manni í ábyrgðarstöðu og J. Þ.
gjörði sig beran að í þessum um-
ræðum, mun því betur vera eins-
dæmi í þingsögu íslendinga. Að
halda til streitu staðhæfingum,
sem allir viðstaddir vita að era
vísvitandi rangar, í veikri von
myndi „stríðið hafa kostað sig
sjálft“ eins og lengi þótti góð
regla í hemaði. En vitaskuld var
það óhugsandi. Um leið og gæzlan
batnaði, óx áhættan við land-
helgisveiðar. Togararnir hafa
brotið landhelgislögin því minna
sem gæzlan varð fullkomnari.
Skipatökur hafa svo minnkað og
sektir að sama skapi, að í fyrra
mun óðinn ekki hafa tekið nema
eitthvað 5 skip, í stað 30 fyrst
eftir að hann kom og þó áreiðan-
lega beitt engu minni elju. Allt
bendir til að smátt og smátt
muni togaratökur verða svo sjald-
gæfar, að sektirnar hafi tiltölu-
lega litla þýðingu til að mæta
hinum óhjákvæmilega útgerðar-
kostnaði.
Þess vegna er það að núver-
andi stjóm hefir tekið upp nokk-
ura nýbreytni viðvíkjandi starfi
þess skipsins, sem siðast var
keypt. Þór er venjulegur togari,
og hann vinnur nú eins og hver
annar togari, eftir því sem tími
vinnst til, samhliða og hann
gegnir öðrum störfum. Og
reynslan hefir sýnt, að þetta hef-
ir gengið ágætlega. Og innan
skamms mun svo íara, að Islend-
ingar munu harma það, að Óðinn
og Ægir voru ekki byggðir sem
stórir, hraðskreiðir, vopnaðir
togarar.
Ýmsir menn tóku Þór illa er
hann kom. Þeim var ekki nóg að