Tíminn - 28.03.1931, Page 1

Tíminn - 28.03.1931, Page 1
©íaíbferi 09 aförci&sluma&ur Címan$ et H a n it u e i g £>orsteins&óttir, Scefjargötu 6 a. HeYfjaoíf. J^fgrcibsía Cimans er í £cefjar$ðtu 6 a. ©pin ðaglega fl. 9—6 Simi 2353 XV. áts. Gcng;ismálid og Jón Þorláksson Eins og flestum mun kunnugt, var leitað álits eins hins þekkt- asta hagfræðings Norðurálfunnar, prófessors Gustav Cassels, um vérðfestingu íslenzkra peninga. Nú vilja ekki allir fylgja ráð- um Cassels um verðfestinguna og er ekkert við því að segja. En allt um það, virðist verða óþarfi af íslenzkum stjórnmálamönn- um þó að persónulegar skoð- anir þeirra séu ekki í samræmi við skoðun vísindamannsins, sem leitað hefir verið til, til hjálpar, að ráðast á liann með skömmum og aðdróttunum? En þetta hefir einn af alþingismönnunum, Jón Þorláksson, leyft sér bæði í fyr- irlestri, sem prentaður er í Isa- fold 1929 og svo aftur í þinginu 1931 eftir frásögn Morgunblaðs- ins þann 10. þ. m. Þar sem prófessor Cassel hefir verið kennari minn um nokkurt skeið og ég þekki hann persónu- lega og veit, að ásakanir J. Þ. eru langt frá því að vera réttmætai', get ég ekki látið hjá líða að fara nokkrum orðum um málið, þar sem líka er óhugsandi, að hann geti varið sig, sökum þess, að hann er í fjarlægu landi og getur auð- vitað ekki fylgzt með pólitískum deilum hér uppi á íslandi. J. Þ. segir meðal annars í áður- nefndum fyrirlestri um Cassel: „Mér þykir það ekki undarlegt, þótt þessi maður, sem hefir bið- ið skipbrot í þrem löndum, að því er snertir þessa hlið starf- semi hans, telji það nokkra máls- bót fyrir sig, gæti hann fengið því áorkað, að fjórða land Norð- urlandanna færi að hans kenning- um og ráðum“. J. Þ. getur ekki ímyndað sér það, að Cassel haldi fram verðfestinguxmi af því að vísindin hafa sýnt, að hún er heppilegasta lausnin, og Cassel xúll fylgja sínum vísindalegu niður- stöðum og sannfæringu, nei, „það er orðið kappsmál“ fyrir Cassel og hann vill fá það í gegn sér til huggunar og til þess að geta sagt, að hann' hafi þó einu sinni sigrað! Þetta álítur J. Þ. að liggi til grundvaliar fyrir áhti Cassels. Þeir, sem þekkja próf. Cassel vita, að haim er allt of heiðar- legur maður til þess að hugsa þannig, og hann þarf heldur ekki ísland til þess að hugga sig við. Cassel er orðinn þekktur fyrir vísindastarfsemi sína um mestan hluta hins menntaða heims, og svo hefði það ákaflega litla þýðingu fyrir hann, hvort Islend- ingar fylgja ráðum hans eða ekki. Við erum alt of fáir til þess að eftir því verði tekið úti í heim- inum. Stærri lönd hafa líka fylgt ráðum Cassels um verðfestingu gengis, eins og t. d. Finnland, sem festi mynt sína í V7 af upphaflegu verði hennar og Frakkland, sem festi frankann í V5 af verði hans fyrir stríð. Ég skal líka geta þess, að á alþjóða- stefnu fjármálamanna í Genf 1922, var meirihluti þeirra full- trúa, sem þar voru, fylgjandi skoðunum Cassels um gengisfest- ingu og hefir skoðun hans mjög aukizt fylgi síðan. Það hefir því ákaflega litla þýðingu fyrir álit á Cassel, hvort við íslendingar fylgjum ráðum hans eða ekki, og hvort J. Þ. er á sömu eða annari skoðun en hann. J. Þ. segir ennfremur um álit próf. Cassels, að það sé snautt af rökurn, það séu aðeins allstór- orð fullyrðing. Þetta er ekki rétt, prófessor Cassel færir fullgild rök fyrir máli sínu, eins og hans er vandi. Það yrði of langt mál, ef ég fært að telja þau upp hér, og læt mér því nægja að vísa til á- litsins sjálfs, sem er að finna í þingskjali nr. 96. J. Þ. telur sig nú ekki lengur neitt smábarn í gengismálunum, þar sem haim setur þekktustu hagfræðinga á kné sér sem börn. Til samanburðar við það, sem J. Þ. skrífar nú um gengismálið, tek ég nokkur orð úr formála, sem hann hefir skrifað fyrii’ bók sinni „Lággengi" 1924, þar sem hann er ekki eins viss um full- komleika hagfræðisspeki sinnar: „Þótt ég finni mjög til þess, að mig skortir mikið á þá undirbún- ingsmenntun í hagfræði, sem þarf til þess að ná fullkomlega föstum tökum á þessu margþátta vandamáli, vona ég, að það þurfi ekki að fæla þá, sem mér eru færari, til þess einnig að rita um málið“. Og þá fer J. Þ. öðr- um orðum um Cassel, sem hann alveg hefir stutt sig við, er hann ritaði áðumefnda bók, og segir: „Um skýringu á samhengi þessara mála hefi ég farið mest eftir rítum G. Cassels háskóla- kennara í Stokkhólmi; hann hefir náð viðurkenningu um allan heim fyrir skarpskyggni sína á þessu sviðí“.*) Nú eru orðin endaskifti. J. Þ. er orðinn stór, en Cassel lítill. Persónulega skoðun J. Þ. er ekki lengur í samræmi við vísindi Cassels, og þá er það auðvitað Cassel, sem hefir rangt fyrir sér! Þá lætur J. Þ. sér nægja að af- greiða rökfærslur Cassels og vís- indalegu niðurstöður, með því að segja, að þær séu stórorðar, raka- lausar fullyrðingar. — Allir hljóta nú að geta séð, hvílíkur vísindamaður Jón Þorláksson er. Af því að Jón Þorláksson hefir með skrífum sínum ruglað svo mjög hugsun manna um gengis- málið ætla ég með nokkrum orð- um að gera ýmsar athugasemdir við „gengisvísindi" hans. 1 fyrirlestri sínum, sem prent- aður ei' í ísafold, hefir J. Þ. lagt fram alla sína gengisvizku. Það sem hann hefir sagt og skrifað um það efni síðar, eni aðeins endurtekningar á því, og legg ég því þennan fyrirlestur til grund- vallar fyrír athugasemdir mínar. Ég skal geta þess, að ég þýddi þennan fyrirlestur fyrir prófess- or Cassel. Af því að hann vissi, að ég var fslendinur, spurði hann mig oft, hvemig gengi með verð- festinguna hér heima. Fannst mér því bezt að láta hann lesa rökin, sem færð væru á móti verðfestingunni. Að loknum lestr- inum, spurði ég Cassel, hvemig *) Leturbr. uún. G. R. Reykjavík, 28. marz 1931. honum litist á. Hristi hann þá höfuðið og sagðist aldrei hafa séð aðra eins hagfræði og hefði hann þó séð sitt af hverju, og spurði mig, hvernig stæði á því, að þessi maður væri að skrifa um hagfræðileg efni, sem hann sýnilega hefði engan skilning á. Víkjum nú að fyrirlestri Jóns Þorlákssonar. Hann segir, að Danmörk, Noregur og Svíþjóð hafi engin fylgt ráðum Cassels. Þetta er rétt, en hverjar urðu afleiðingamar af því. Það eru afleiðingamar, sem skifta máli. Fjölmörg fyrirtæki urðu gjald- þrota, hrepparnir urðu að taka stór lán og ennþá eru afborgan- irnar af gengislánunum að sliga gjaldendurna, sem hrepparnir verða að leggja á háa skatta til þess að geta borgað lánin. At- vinnulífið komst í ógöngur og atvinnuleysið óx hröðum fetum. Og sama sagan var í Englandi. Þó vora peningar þessara landa ekki nálægt því eins langt undir gullgengi og íslenzka krónan er. (Sænska krónan í rúmum 98 og varð þó fullerfið). J. Þ. heldur því fram, að verð- festing krónunnar í núveranda gengi heimar, myndi verða hættu- legt fyrir lánstraust Islands. Þá gét ég bent J. Þ. á, að Finnland, sem festi sína peninga í V7 og Frakkland í i/6 af hinu uppruna- lega verði þeirra, hafa hvoragt átt erfitt með að afla sér láns- fjár utanlands. Og það er ekki sennilegt, að áhrifin fyrir Is- land myndu verða önnur. Þá talar J. Þ. um, að við með verðfestingu krónunnar útilok- umst frá myntsambandi Norður- landa. Þetta sýnir aðeins, hve J. Þ. fylgist illa með því, sem er að gerast í heiminum. Myntsam- band Norðui'landa er löngu upp- leyst. Það féll úr gildi á stríðs- árunum, þegar peningaverð Norð- urlandanna breyttist, misjafnlega mikið. Prófessorarnir Cassel og Heckscher, sem ég hefi átt tal við um þetta, hafa báðir sagt slíkt myntsamband þýðingarlaust, og mjög ósennilegt, að það yrði end- urnýjað. Eða hvert gagn álítur J. Þ. að við íslendingar höfum af því að vera í slíku myntsam- bandi ? Ein af grýlum J. Þ. er sú, að fólk muni verða hrætt við að leggja fé sitt í sparisjóði og banka, ef krónan verði fest í því gengi, sem hún nú er í, sökum þess að innlausnarskylda bank- anna geti alltaf orðið upphafin. En hækkun krónunnar í gullverð er auðvitað engin trygging fjnrir því, að ekki sé hægt að upphefja innlausnarskyldu bankanna aftur. En það er vafalaust það sem hann meinar, að það fæh fólk frá að leggja í bankana, þegar það lætur krónu með 100 gull- anra gildi í bankann, en fær aft- ur út krónu með 82 gullaura gildi. En þesar breytingar á gull- gildi krónunnar eru ekki daglega cg það er mjög ólíklegt, að fólk sé alltaf að hugsa um breyting- ar á verðgildi peninganna, þegar það hefir krónuafgang, sem það getur sparað. Það er meðan gengið er óstöðugt, sem fólk hugsar þannig, en ekki þegar gengið er fast, þó svo að það hafi einhverntíma breytzt. Og ekki virðist festing marksins í Finnlandi hafa verkað eins og J. Þ. heldur að hún muni gera hér. ca—ra—..... ....-. ... .............. 20. blað. Finnlendingar hafa aldrei sparað meira en einmitt nú. „Lítum á Þýzkaland“, segir Cassel, „mark þeirra féll og varð verðlaust og var aldrei hækkað upp í sitt fyrra verð, en Þjóðverjar leggja ennþá í sparisjóð alveg eins og áður“. Og þar fengu sparifjár- eigendur ekkert eða sama og ekkert af sparifé sínu. Það er mjög ósennilegt, að festingin myndi að þessu leyti hafa nokk- ur önnur áhrif hér á íslandi en í þessum löndum. J. Þ. segir á einum stað: „Um hækkun pappírspeninganna þarf ekki mikið að segja, því að mönn- um er kunnazt af reynslunni hvað hún felur í sér“. En það er einmitt það, sem J. Þ. sjálfur virðist ekki skilja, þar sem hann segir: „... ennfremur, ef vörur eru hækkandi, getur krónuhækk- unin komið svo að segja án þess að menn viti af henni“. Þegar Cassel las þetta, hristi hann höf- uðið og sagði: „Hann þekkir ekki stafróf hagfræðinnar". Hvemig getur þetta átt sér stað? Skilur J. Þ. ekki, að hækkun vöraverðs er sama og lækkun krónunnar, og að hækkun krónunnar er sama og lækkun vöruverðs. Eftir þvi sem krónan er verðmeiri, hefir xneiri kaupkraft, fáum við meira af vörum fyrir hverja einstaka krónu, og eftir því sem hún er lægri, fáum við fleiri krónur fyr- ir jafnmikið af vöru. Ef bóndinn t. d. fær 1 kr. fyrir eitt kg. af kjöti nú, en ef krónan hækkar um 18% í verði, fær bóndinn auðvitað 18 aurum minna fyrir kg. af kjötinu. Slík verðhækkun peninganna myndi auðvitað koma mjög hart niður á bændum, og þjóðinni yfir- leitt. I stað þess sem bændur fá 1 krónu fyrir kjötið, fengju þeir 82 aura, en verkalaun myndu ekki lækka jafnfljótt, og bónd- inn myndi þurfa að borga hér um bil jafnmargar krónur út, en fengi miklu færri inn. Sömu- leiðis myndi útlenda vai’an ekki lækka samtímis. Þá eru það þa ulán, sem menn hafa tekið. Þau þurfa þeir að borga aftur með jafn mörgum krónum, en verðmeiri. En nú er J. Þ. þó farinn að sjá, að það muni vera óheppilegt og gerir ráð fyrir í frumvarpi sínu, fram- lögðu á Alþingi 1931, að allar þær skuldir og skuldbindingar, sem taldar eru í ísl. krónum og stofnað er til á tímabilinu frá 7. ág. 1914 til 1. jan. 1934 skuli lúkast í íslenzkum pappírskrón- um“. Annars inniheldur áðumefnt frumvarp í rauninni engar aðrar breytingar frá fyrri skoðun J. Þ. Verðhækkun peninganna er að- eins flutt fram um nokkur ár. Loks er það úrlausn J. Þ. á gengismálinu. Hann vill samkv. 1. gr. framv. nr. 52, að „Lands- banki íslands gefi út og setj i í umferð gullgilda, innleysanlega seðla“. En samtímis verða auð- vitað gömlu seðlamir að vera í umferð. Erfiðleikarnir við þetta era ekki miklir, segir J. Þ. Hver maður þarf bara að hafa 2 spari- sjóðsbækur. I aðra leggur hann gullgildu seðlana en í hina papp- írspeningana! (Það minnir sann- arlega á Eberöds bank!). „Þessi fjölgun viðskiftareikninga“, segir J. Þ., að muni „útheimta nokk- um aukinn starfskraft í bönkun- um. Ég get ímyndað mér, að Landsbankinn muni í 2 til 3 ár þurfa að bæta við sig 2 mönnum og íslandsbanki einum manni“. Þetta væri kannske gott í at- vinnuleysinu! Hver áhrif ætli þessi tvenns- konar mynt hefði? — Það er al- gilt lögmál, að þar sem tvenns- konar mynt er í umferð í einu, í einu og sama landi, ryður lakari myntin alltaf hinni betri burt. Það er því miður ekki rúm hér til þess að sýna rækilega fram á hvemig þetta verður, en þannig er það. Menn draga betri myntina und- an og geyma, því að hún er trygg', eða borga sínar erlendu skuldir með henni, en nota alltaf þá lakari til þess að borga með daglegar þarfir sínar. Lögmál þetta, sem kallast Greshamslög- mál, hefir fengið nafn sitt eftir manni þeim, sem fann það upp og var einn af ráðgjöfum Elísa- betar Englandsdrottningar, svo að þetta ei’ engin ný speki. Ef Island fengi þannig tvennskonar mynt, þar sem önnur yrði lakari, sem hún yrði, þar sem önnur er innleysanleg með gulli en hin ekki, myndi ísland geta orðið á- gætis uppskeraland fyrir útlenda gengisbraskara. Vér Islendingar stöndum líka mjög illa að vígi gagnvart útlendum gengisbrösk- urum, þar sem við eram svo lít- il þjóð. Ég skal ljúka máli mínu með nokkrum orðum, sem prófessor Cassel sagði við mig í vor, áður en ég fór: „Það er um að gera að festa krónuna sem fyrst, af því að almenna verðlagið lækkar, það hefir lækkað um 10%*) síð- an ég gaf mitt álit fyrst, um festingu krónunnar. Island hlýt- 11 r að verða að lækka sitt vöra- verð svipað. Ef nú ætti að hækka krónuna upp í gullverð, þarf að lækka vöruverð um nær því 20%. öll lækkunin á ísl. afurðum yrði þá um 30%, og það er ég hrædd- ur um að verði of erfitt'. Það eina, sem virðist vera skynsamlégt í þessu máli, er að festa krónuna í því gengi, sem hún nú hefir, og hefir haft í S1/^ ár, og sýnilega er hið raun- verulega verð hennar. Guðlaugur Rósinkranzson. ----o----- Ósigui’ Valtýs á Hallærisfundinum. Fi'ægasti viðburður á fundi íhaldsmanna er það, þegar Jón Þorl. tók þá til bæna ritstjóra Mbl., Valtý og Jón. Sagði hannað hjá þeim væri að leita skýringa á ósigrum flokksins. Jón gæti ekk- ert skrifað, og Valtýr ekki nema það, sem væri svo ósmekklegt, bögubósalegt og ruddalegt, að það kæmi óorði á allan flokkinn. Val- týr reyndi að bera sig mannalega og spotta Jón fyrir það, að hann hefði ekki tímt að leggja peninga með Árna í Múla, þegar Ami var sendur austur.Þá viðurkenndi Valtýr, að hann ætti nú mest í Mbl. og Jón yrði að biðja um gott veður hjá sér. Endaði umræða þessi með því að bæði Valtýr og Jón höfðu í eitt skipti sagt satt, og skoðað hvor annan eftir rétt- um málavöxtum. * ----Q.---- *) Lækkunin er nú orðin miklu meiri. G. R.

x

Tíminn

Direct Links

If you want to link to this newspaper/magazine, please use these links:

Link to this newspaper/magazine: Tíminn
https://timarit.is/publication/50

Link to this issue:

Link to this page:

Link to this article:

Please do not link directly to images or PDFs on Timarit.is as such URLs may change without warning. Please use the URLs provided above for linking to the website.