Tíminn - 01.04.1931, Blaðsíða 3
TÍMINN
76
á fyrirmælunum, með 3—15 þús. kr.
sekt, 8) að útgerð skips ábvrgist slíka
sektargreiðslu, 9) að skipstjóri, sem
reynzt hafi sannur að sök um mis-
notkun loftskeyta í þessu skyni, skuli
i fyrsta sinn missa rétt til skipstjóm-
ar í 1 ár og í annað sinn missa
skipstjóraréttindi fyrir fullt og allt,
og 10) að svipta megi útgerðarstjóra
eða skipstjórnarmenn rétt.i til loft-
skeytaskipta milli lands og veiði-
skipa.
Öll þessi 10 atriði, sem nú hafa
verið talin upp úr frv., eru nýmæii,
sem hvorki fyrirfinnast í lögum fra
1917 né reglugjörð frá 1918. Og öli
þessi nýmæli hafa það sammerkt, að
þau miða að því að koma í veg fyrir
misnotkun loftskeyta í þágu land-
helgisbrota. En eldri lög og fyrirmæli
um rekstur loftskeytastöðva höfðu
engin sérstök ákvæði að geyma, sem
sérstaklega miðuðu að þessu.
Niðurstaðan af þessari athugun
verður því sú,að lög 82/1917 og reglu-
gerð 32/1918 séu ekki að neinu sér-
stöku leyti sett til þess að koma í
veg fyrir mfsnotkun loftskeyta á
veiðiskipum, og hafi því að sáralitlu
leyti i sér fólgin ákvæði, -sem hægc
sé að beita sérstakiega í því skyni.
Aftur á móti er frv. til laga um loft-
skeytatæki á botnvörpuskipum og
um eftirlit með loftskeytanotkun ís-
lenzkra veiðiskipa sérstaklega flutt
til þess, eins og fyrirsögn þess ber
með sér, að koma í veg fyrir slika
misnotkun, enda er i frv. að finna
mörg nýmæli, er miða að þessu
marki".
Frv. um andleg verk. Flm.: Ásgeir
Ásgeirsson og Haraldur Guðmunds-
son. Meginefni frv. er að tryggja um-
ráð rithöfunda og listamanna vfir
verkum sínum, og er það sniðið eftir
erlendum fyrinnyndum í því efni.
pál.till um vegamál. Flm:. Héðinn
Valdemarsson, Sigurjón Á. Ólafsson
og Haraldur Guðmundsson. Fjallar
till. um fyrirkomulag vega og undir-
búning „almennra vegalaga".
Frv. um heimild fyrir ríkisstjórn-
ina til að láta lcoma i gildi alþjóöleg
einkamálaréttarákvæði milii íslands,
Danmerkur, Finnlands, Noregs og
Svíþjóðar, snertandi hjúskap, ættleið-
ingar og lögráð. Flutt af allsherjar-
auka neyzlu almennings annara
landa á Brazilíukaffi gífurlega,
knýja j afnframt fram verðhækk-
un yfirleitt, og útiloka þann ó-
sóma, er kaffi annara kaffifram-
leiðslulanda var selt, svo sem t. d.
Santos. Þó nú viðurkennt verði
að Braziiíumenn hafi spennt boga
sína of hátt, svo það kemur þeim
í koll nú, eftir 10 ára velmegun,
þá eru aðferðir þeirra og skipu-
lag inn á við sem út á við þess
eðlis, að athyglisverð eru og lær-
dómsrík fyrir okkur, enda eru
síldin og kaffið hvert á sínu sviði
mestu neyzluvörur mannkynsins.
Braziliumenn hafa hjá aér
stofnun, sem þeir kalla „Insti-
tuto de Cafe“, er stofnuð er með
lögum 19. júní 1922; en í marz
árinu áður hafði stjóm Brazilíu
runnið á undan með því að gerast
kaupandi að sumri kaffifram-
leiðslu einstaklinga ríkisins í
þeim tilgangi, að hafa bætandi
áhrif á verð vörunnar, en þá
viritist allt ætla um koll að keyra
ef ekki yrði gripið í taumana.
Ég hirði ekki um að fara ná-
kvæmlega út í smáatriði í þessu
sambandi, heldur kýs að skýra
stuttlega frá ætlunarverkinu og
árangrinum. Þó er athyglisvert
að mikið var um það deilt hvort
nafnið skyldi vera „Instituto“
eða „Monopolio“ og varð hið
fyrra hlutskarpara.
Pyrsta ætlunarverkið var að
gera kaffiframleiðsluna að trygg-
ari atvinnugrein, annað, að ann-
ast vöxt og viðgang án þess
meiri framleiðsla lækkaði verðið.
Með þetta og margt annað fyrir
augum tók „Instituto de Cafe“
til starfa. Áður var það siður að
demba jafnóðum nýrri uppskeru
til hafnarborganna, Santos og
Rio de Janeiro. En nú komst
skipulag á allan flutning og var
skipað fyrir um það, hve mikið
mátti flytja til hafnarborganna á
dag; gekk meira að segja svo
langt, að „Instituto“ sætti lagi
að teppa flutninga til einhvers
nefnd í Ed. Ennfremur (flutt af sömu
nefnd) frv. um heimild fyrir ríkis-
stjórnina til að láta koma í §ildi
ákvæðin i samningi milli íslands,
Danmerkur, Finnlands, Noregs og
Svíþjóðar um innheimtu meðlaga.
Frv. um íbúðarhús á prestsverkum.
Flutt af allsherjarnefnd í Nd.
Till. til þál. um leyfi til að reka
útvarpsstöð, svohljóðandi: „Alþingi
skorar á ríkisstjórnina, að hún hlut-
ist til um, að endumýjað verði leyfi
það, er Arthur Gook trúboða var
veitt til að reka útvarpsstöð á Akur-
eyri, með bréfi dags. 6. maí 1925,
cnda fullnægi stöðin þeim skilyrð-
um, sem sett verða um rekstur henn-
ar“. Flm.: Pétur Magnússon.
Frv. um br. á 1. 1929, um verka-
mannabústaði. Flm.: .Tafnaðarmenn í
Nd. Frv. fer fram á að auka tekjur
hyggingarsjóðanna, og gjöra mögu-
leg veðdeildarlán út á 1. veðrétt. Hafi
byggingarsjóður þá 2. veðrétt í hús-
unum.
Frv. um forðagæzlu. Frá landbún-
aðarnefnd i Nd. Ásetningi að hausti
skal, sainkv. frv., lokið 15. okt. og
vorskoðun 15. apríl. Jafnframt er
aukið vald forðagæzlumanna og
hreppsnefnda til íhlutunar, þar sem
skortur er á fóðurbirgðum.
Till. til þál. um eftirlits- og björg-
unarstarf með fiskibátum fyrir Norð-
urlandi. Flm.: Jafnaðarmenn í Nd.
Till. til þál. um sjómælíngar á
Strandaflóa. Flm.: Jón A. Jónsson.
Till. til þál. út af loknn íslands-
banka. Flm.: Erlingur Friðjónsson.
Tillagan hljóðar svo: „Efri deild Al-
þingis ályktar, að skora á ríkisstjórn-
ina og leggja fram fyrir þingið
helztu skjöl þau og skilríki, er sýna
tildrögin að lokun íslandsbanka".
Tillögunni fylgir svohljóðandi grein-
argjörð: þar sem landsmenn verða
nú að bera þungar skattabyrgðar
vegna taps íslandsbanka er draga
verður úr aðkallandi framkvæmdum
ríkisins sökum útgjalda, er ríkissjóð-
ur hefir vegna skulda bankaþrota-
búsins, verður að krefjast þess, að
þingmenn fái að vita öll helztu til-
drög þess máls, að bankanum var
lokað". •
Frv. um br. á 1. 1929 um notkuu
bifreiða. Flm.: Héðinn Valdemarsson
neyzlulands og knúði þannig
íram verðhækkun. Það gekkst
fyrir því, að stofnuð urðu víðs-
vegar um heim félög meðal kaffi-
salanna, eingöngu utan um Brazi-
líukaffi, og að skipulagi var kom-
ið á þau félög, sem fyrir voru.
í samráði við „Instituto“ önnuð-
ust þessi félög útbreiðslu kaffis-
ins, kenndu almenningi að drekka
meira og búa til ýmsa rétti úr
ltaffi. Heima fyrir knúði „Instu-
tito“ fram mikla vöruvöndun.
Hver hefir svo árangurinn orð-
ið ? Kaf fiútfluttningurinn hefir
aukizt úr 12 millj. sekkja í um
13 millj. Og meðal útflutnings-
verð hefir orðið í shillings,
reiknað hver sekkur:
1910 55 sh.
1914 48 —
1919 118 —
1921 56 —
1922 69 —
1924 100 —
1926 102 —
1928 100 —
1929 101 —
Neyzlan hefir aukizt um 5—
10% í Bandaríkjunum, og Belgíu,
enn meira í Þýzkalandi, Checkó-
slóvakíu, Frakklandi, svo að mað-
ur nefni fáein lönd, að ógleymdu
teframleiðslulandinu Japan. Og
áður fyr var Brazilíukaffi álitið
lélegt kaffi, hvort heldur það var
Santos eða Rio, en nú er það við-
urkennd vara, enda hinn ríkjandi
og ráðandi aðili á kaffimarkað-
inum.
Nú verður manni á að spyrja,
að hvaða notum getur reynzla
annara orðið okkur Islendingum,
og hverjar af leiðum þeirra get-
um við líka farið? Virðist mér
þetta það helzta, framyfir það,
sem ég minntist á í greinum
mínum í „Degi“:
Síldareinkasala íslands ætti
ekki að heita Monopol eða Mono-
poly á erlendum tungum, heldur
„Institut“.
Við eigum að gangast fyrir
stofnun félaga í neyzlulöndunum
og Halldór Stefánsson. Skal bifreiða-
eigendum, samkv. frv., skylt að
tryggja bifreiðastjóra sína í Skipa-
tryggingu rikisins.
Frv. um br. á 1. 1928, um bann gegn
clragnótaveiSum í landhelgi. Flm.:
Haraldur Guðmundsson. Er þar farið
fram á, að lengja upp í 7 mánuði
þann tíma, sem dragnótaveiðar eru
leyfðar ár hvert.
Frv. um br. á 1. 1928, um slysa-
tryggingar. Flm.: Halldór Stefánsson
og Héðinn Valdemarsson. Ýmsar „lag-
færingar á atriðum, sem valdið hafa
misskilningi".
Frv. um heimild iyrir ríkisstjórnina
til að gjöra tilraunir meS nýjar
veiðiaðferðir og veiðarfæri. Flm.:
Haraldur Guðmundsson. Skal stjórn-
inni heimilt., eftir frv., að verja allt
að 50 þús. kr. árlega i þessu skyni.
Till. til þál. um þurrkví í Reykja-
vik. Flm.: Sigurjón Á. Ólafsson og
Héðinn Valdemarsson. Skorað er á
rikisstjórnina: „1. Að láta rannsaka
og gjöra kostnaðaráætlun um þurr
kví í Reykjavík innan hafnar, er
rúmi minnst 2 skip af togarastærð
eða 1 skip allt að 3000 rúmlestir. 2.
Að rannsaka með hvaða skilyrðum
bæjarstjórn Reykjavíkur myndi vilja
veita leyfi til byggingar á þurrkvi,
livort hentugur staður er fáanlegur
og hvar. 3. Að athuga hvort Reykja-
víkurbær myndi vilja samvinnu við
rikið um bygging slíks mannvirkis.
4. Að leggja niðurstöðu þessara rann-
sókna fyrir næsta þing". — Um þetta
efni, hefir Pálmi Loftsson útgerðar-
stjóri ríkisins ritað tvær greinar í
vetur í Tímann og eru lesendur
blaðsins því þessvegna nokkuð kunn-
ugir.
Frv. um br. á 1. 1928, um skatt-
greiðslu h.f. Eimskipafélags íslands.
Flutt af fjárhagsnefnd í Nd. Efni þess
er að framlengja ákvæðin um skatt-
frelsi félaganna og láta þau ná til
áranna 1931 og 1932.
Frv. um geldingu hesta og nauta.
Frá landbúnaðarnefnd í Nd.
Frv. um stjóm vitamála og um
vitabyggingar, frá sjávarútvegsnefnd
í Nd. Er það að miklu leyti sniðið
eftir tillögum vitamálanefndar, sem
skipuð var milli þinga, samkv. ósk
sjávarútvegsnefndar í Nd. 1930. í
meðal heildsala og- smásala ís-
lezkrar síldar, og á sá félags-
skapur eingöngu að vera utanum
íslenzka síld.
Við eigum að hafa nána sam-
vinnu við þessi félög, og jafnvel
íhlutunarrétt.
Með stuðning og í náinni sam-
vinnu við þessi félög og alla með-
limi þeirra eigum við að koma
þeim sannleika inn í meðvitund
hins neytandi almennings, að ís-
lenzka síldin er bezta og vítamín-
ríkasta síld veraldarinnar.
Við eigum að stefna að því að
aldrei yfirfyllist markaðir, en
jafnframt eigum við að vera viss-
ir um að geta alltaf fullnægt
eftirspurn. Við eigum að koma
upp frystigeymsluhúsum á fram-
leiðslustöðunum svo hægt sé að
geyma síld þá, sem umfram er
frá ári til árs, jafnvel mörg ár
ár, án þess gæðin minnki.
III.
Svíþjóð hefir verið og er enn
sá eini markaður þar sem sala ís-
lenzkrar síldar er vís. Því virðist
afar varhugaverð stefna sú og
ástand sem ríkt hefir milli hinna
tveggja aðalaðila, sem hér eiga
hlut að máli, framleiðendanna hér
heimafyrir annarsvegar, og hins-
vegar milliliðanna, síldarheildsal-
anna, smákaupmannanna og kaup-
félaganna í Svíþjóð. Hér hafa
jafnan verið tvær megnar and-
stöður, og aldrei verið snefill af
samhug, því síður samvinnu, þai'
á milli. Hvemig væri hægt að bú-
ast við framþróun með slíku
ástandi? Enda má segja að hér
hafi margt staðið í stað um 50
ára bil (1881 seldust um 167.000
tunnur saltsíldar til Svíþjóðar,
meðalverð líklega um 20 aurar
hvert kíló; 1931 enn minna magn
en lítið hærra verð). Við reynum
að takmarka framleiðslu okkar ef
næg síld er í sjónum, en okkur
brestur getu til að sjá kaupendum
fyrir sild ef lítið veiðist eitt árið.
Árangurinn verður m. a. skaðleg
nefndinni áttu sæti: Pálmi Loftsson
forstjóri, skipstjóramir Halldór Kr.
þorsteinsson, þorsteinn þorsteinsson
og Guðmundur Jónsson, Kristján
Bergsson fonnaður Fiskifélagsins og
vitamálastjóri, sem var formaður
nefndarinnar.
Frv. um br. á 1. 1905, um lögreglu-
samþykktir utan kaupstaöanna, frá
allshn. í Nd.
Frv. til framfærslulaga. Flm.: Jón
Baldvinsson og Erlingur Friðjónsson.
Fer það i söm uátt og tillögur Jafn-
aðarmanna á fyrri þingum, að gjöra
landið allt að einu framfærsluhéraði.
Páll Zóphoníasson ráðunautur
hefir samkvæmt ráðstöfun at-
vinnumálaráðherra gjört athug-
un á húsaleigunni í Reykjavík
eins og hún var við manntalið 1.
des. 1930. Hefir hann sent ráðu-
neytinu skýrslu mjög ítarlega, er
hann nefnir „Greinargjörð um
húsnæði, húsaleigu og fleira, er
að því lýtur, í Reykjavík í des.
1930“. I bænum eru nú alls 2398
hús.
Niðurstöður greinargj örðarinn -
ar eru þessar:
„1. Að húsin í bænurn flokkist
svo: 559, sem eigendur búa í ein-
ir. — 854, sem ekki er hægt að
nota við samanburð á hæð húsa-
leigu af ýmsum ástæðum. — 704,
sem meni hlutinn er leigður út.
— 281, sem eingöngu búa í leigj-
endur.
2. Þessi 985 hús, sem eru alveg
eða að mestu leyti leigð út, eru
leigð mjög mishátt, þegar miðað
er við brunabótavirðingu þeirra,
eða frá tæp 6% til liðung 43%
af brunabótavirðingunni.
3. Ársleiga þeirra 3907 leigj-
enda, sem leigja í bænum og hafa
verðhækkun, og hún örfar útlend-
mga til að gera út á síldveiðar
utan landhelgi, enda fer slík út-
gerð stöðugt afar ískyggilega í
vöxt.
Það er nauðsynlegt að meðal-
verð saltsíldar hækki svo mikið
að framleiðendur fái kostnað sinn
greiddan að fullu og lítið eitt
framyfir sem vanalegan ágóða,
enda er ekki nema rétt að síld sé
hlutfallslega jafnvel borguð og
aðrar vörur samanborið við verð
þeirra 1913 (smásöluverð ísl. salt-
síldar í Sviþjóð er nú 46% hærra
en 1913, en fersksíldar og annara
fisktegunda 65% til 110%
hærra), en hærra á verðið ekki
að fara, og stefnan á að vera sú
að reyna að halda því verði inn-
an takmarkaðra verðsveiflna. Að
vinna að því ósjálfrátt með tak-
mörkun framleiðslu að verðið
hækki óeðlilega, og hafa enga
tryggingu fyrir því, hvort allt
söltunarmagnið fæst eða ekki
yfir síldartímann, er fyrsta
ástæðan fyrir því, að útlendingar
verka meira utan en við íslend-
ingar innan landhelgi. Ef þetta
ástand færist hér eftir í aukana
eins og hingað til, verða það út-
•lendingamir, sem veiða svo mik-
ið hér við land, að takmörkun frá
okkar hálfu er þýðingarlaus. Og
vert er að veita því alvarlega at-
hygli, að jafnvel gæti farið svo
langt, að Svíar gerðu svo mörg
skip til veiða hingað til lands, að
kröfur þeirra er þar að stæðu
yrðu: verndartollur á innfluttri
íslenzkri síld. Því slíkt er alger-
lega samrýmanlegt stefnu þeirri,
sem Svíar hafa yfirleitt í tollmál-
um sínum.
Við þurfum, íslendingar, að
keppa að því, að hafa verðið á
síld okkar svo lágt — þó lítið
veiðist — að útlendingar sjái sér
ekki fært að leggja út í þá áhættu
að gera út heila flota til veiða
hingað til lands. Við þurfum allt-
af að hafa nægar birgðir af góðri
vöru að miðla þeim mörkuðum,
Frv. nm merkingu á útlendum
saltfiski. Flm.: Erlingur Friðjónsson.
Frv. um br. á 1. 1929, um tann-
lækningar. Flm.: Jón Jónsson.
Frv. um virkjun Efra-Sogsins, flutt
af meirahluta allsherjamefndar í
neðri deild. Fjallar frv. um fyrir-
hugaða virkjun Sogsins til afnota fyr-
ir Reykjavíkurbæ og nærliggjandi
kauptún vestan fjalls og austan. Á
ríkisstjórnin, samkv. því, að ábyrgj-
ast lán allt að 7 miljónum króna,
sem Reykjavíkurbær tekur til virkj-
unarinnar „enda samþykki fjármála-
ráðherra lánskjörin".
aðgang að eldhúsi, eru um 7 mil-
jónir króna.
4. Húsaleiga eftir þær íbúðir,
sem notaðar eru til atvinnurekstr-
ai’, eru um 11% af verði aðfluttr-
ar erlendrar vöru.
5. Reynist gerlegt að lögbjóða
hámarkshúsaleigu, og væri hægt
að miða hana við 10% af bruna-
bótavirðingu húsanna, mundi það
hafa um tveggja milj. króna
sparnað á húsaleigu í för með sér.
Sparaaðurinn vrði vinningur
leigjenda, en mundi rýra tekjur
húseigenda að sama skapi.
6. Væri mögulegt að fækka búð-
um, mundi það hafa áhrif bæði á
vöruverð í bænum, sem þá mundi
lækka, og á húsnæðismálið, þar
sem þá fengizt laust húsnæði til
íbúðar, sem nú er fast undir at-
vinnurekstri.
7. Öll hús í bænum má enn-
fremur flokka sem hér segir:
1419 hafa ekki verið seld síðan
þau voru byggð. Hafi þau skipt
um eiganda, hefir aðeins verið að
ræða um nafnaskipti á eigendum,
án þess að það hafi áhrif á verð
húsanna (kaupmáli, erfðir o. fl.).
sem heimta íslenzka síld. Tilraun-
ir hafa verið gerðar og sýna að
hægðarleikur er að geyma salta
sem kryddaða síld í góðum tunn-
um svo árum skiptir við viss
kuldastig og ef ýmsar aðrai’
ástæður eru fyrir hendi. Síldin
verður sem nýsöltuð eftir marga
ára geymslu. Við þurfum sem
fyrst að koma okkur upp slikum
frystihúsum á framleiðslustöðun-
um, sem geta geymt síldina á
þennan hátt, án þess að gæðin
breytist. Engum dylst að erfitl
verður að fá peninga til slíkra
framkvæmda, en þó þykist ég
viss um að svo muni hægt með
tíð og tíma. Og ég mun seinna
meir koma með útreikninga og
annað í sambandi við þetta. —
Þá mun líka verða hægðarleikur
að koma ferskri síld á erlenda
markaði á liagkvæman hátt.
Ef okkur tækist að gera okkur
á þennan liátt óháða náttúrunni
og dutlungum hennar sem og
spekúlanta erlendis, mundi ég
telja skipulagið hér heimafyrir
komið í viðunanlegt horf.
Svítar eru meistarar og fyrir-
mynd annara Evrópuþjóða í að
skipuleggja. Meðal þeirra eru fé-
lög við félög, sem vinna skipu-
lega að vissum takmörkum,
og vinna vel. Því virðist fljótt
á litið harla einkennileg sú
ringulreið, sem þar er á um sölu
saltsíldarinnar íslenzku; en ástæð-
umar má sumpart finna í áður
umræddri grein minni sem birt-
ist í „Degi“. Sænskir síldarheild-
salar hafa ekki með sér neinn
fastan félagsskap, sem eingöngu
er byggður á saltsíldinni íslenzku,
þó félagsskapur sé hinsvegar til
meðal síldarsala (fersksíldar) yf-
irleitt. Árin 1925—26—27 færði
ég í tal við ýmsa sænska síldar-
heildsala, að þeir þyrftu að
mynda með sér fasta samvinnu,
félagsskap, er ynni að viðgangi
þessarar verzlunar á allar lundir.
Undirtektir urðu bæði ágætar og
engar eða htlar. Fundu margir
Hús&leigan í Reykjavík
7 miljónir á ári.