Tíminn - 14.04.1931, Blaðsíða 1

Ojaíbferi
09 afgrct&slumaður Címans er
Hannpeia, £>orsteins&óttir,
ícvfjargótu 6 a. Reytiamt.
^fgteifcsía
Cimans er í Cctfjargötu 6 a.
(Dpin 6a$lcaa> fl. 9—6
Sími 2353
XV. árg.
Reykjavík, 14. apríl 1931
25. blað.
Alþingi rofið
Nýjar kosningar 12. júní næstkomanda
Framsóknarflokkurinn leggur
deilumálin undir úrskurð þjóðarinnar
Foringjar íhaldsmanna og jafnaðarmanna
»taka höndum saman« gegn Framsóknar^
flokknum og flytja æsingaræður af
svölum Alþingishússins
Klukkan 1 eftir hádegi í dag var á dagskrá í sameinuðu þingi
tillaga íhaldsmanna, sem þeir ætluðu sér að koma fram með fulltingi
jafnaðarmanna, um að lýsa vantrausti á núverandi ríkisstjórn. En í
fundarbyrjun, áður umræður hæfust um vantrautiðs, kvaddi forsæt-
isráðherra, Tryggvi Þórhallsson, sér hljóðs utan dagskrár og mælti á
þessa leið:
Þar eð borin hefir verið fram í Sameinuðu Alþingi vantrausts-
yfirlýsing til- núverandi stjórnar, flutt af hálfu Sjálfstæðisflokksins
og vafaiaust við fylgi alls þess flokks og hinsvegar er fullvíst og yfir-
lýst að Jafnaðarmannaflokkurinn á Alþingi, sem veitt hefír ríkis-
stjórninni hlutleysi til þessa þings, hefir nú tekið ákvörðun um að
greiða vantrauststillögu atkvæði, þá er það fyrirfram vitað að van-
traustsyfirlýsingin nær samþykki meirahluta Sameinaðs Alþingis —
Þar eð samvinna á víðtækara sviði milli Jafnaðarmannaflokks-
ins og Sjálfstæðisflokksins verður að teljast í fullu ósamræmi við
alþingiskosningarnar er f ram fóru 9. júlí 1927 og ákváðu í aðalatriðum
skipun núveranda þings —
Þar eð það er þó fram komið að slík samvinna milli Jafnaðar-
mannaflokksins og Sjálfstæðisflokksins er þegar hafin, meðal annars
um það að leiða í lög víðtækar breytingar á kjördæmaskipun
landsins —
Þar eð því annarsvegar er yfir lýst í aðalmálgagni Jafnaðar-
mannaflokksins að sá flokkur muni hvorki styðja Sjálfstæðisflokkinn
til stjórnarmyndunar né veita honum hlutleysi til þess og af því er
ljóst, að þessir tveir flokkar geta nú ekki myndað pólitíska stjórn,
og hinsvegar er því yfir lýst af þingmanni úr miðstjórn Sjálfstæðis-
flokksins á fundi í neðri deild Alþingis í gær, að það væri með öllu
óráðið hvað við tæM eftir samþykkt vantraustsyfirlýsingarinnar —
Þar eð telja má fullvíst að mesta truflun yrði á störfum þings-
ins vegna samþykktrar vantraustsyfirlýsingar, þannig, að málum
þingsins yrði aðeins fáum lokið, en þingtíminn eigi að síður mundi
dragast mjög úr höfi fram, en hinsvegar mætti hafa full not af störf-
um þessa þings á mörgum sviðum á nýju þingi síðar á árinu —
Þar eð kjörtímabil er nálega liðið og senn liðin fjögur ár síðan
þjóðin hefir haft tækifæri til að láta vilja sinn koma fram við al-
mennar kosningar —
— þá þykir að öllu þessu athuguðu stjórnskipulega rétt og í
fylstu samræmi við reglur í öðrum þingræðislöndum, að leita dómsúr-
skurðar þjóðarinnar með því að áfrýja nú þegar þeim málum sem
milli bera hinna pólitísku flokka, til dómstóls kjósendanna í landinu og
efna til nýrra kosninga.
Skal það tekið fram, að frá þessum degi og til kosninganna
lítur stjórnin á aðstöðu sína sem stjórnar, er starfar til bráðabirgða.
Og undir eins og kunnugt er orðið um úrslit hinna nýju kosninga
mun Alþingi stefnt til nýs fundar í samráði við formenn andstöðu-
flokkanna.
1 samræmi við allt það sem nú hefir verið fram tekið, hefi ég
af ráðuneytisins hálfu borið fram tillögu um þetta efni við H. H.
konunginn. j í 1
I gærkvóldi veitti ég viðtöku símskeyti fra Konungsritara um að
konungur samdægurs hefði undirritað bréf er svo hljóðar:
Vér Christian hinn Tíundi, af guðs náð konungur Islands og
Danmerkur, Vinda og Gauta, hertogi í Slésvík, Holtsetalandi, Stór-
mæri, Þéttmerski, Láenborg og Aldinborg,
Gjörum kunnugt: Með því að forsætisráðherra af hálfu
ráðuneytis Vors þegnlega hefir borið upp fyrir Oss tillögu um að
rjúfa Alþingi það, sem nú er, og þar sem Vjer höfum í dag allra-
mildilegast fallist á tillögu þessa, þá bjóðum Vjer og skipum fyrir á
þessa leið:
Alþingi það sem nú er, er rofið.
Eftir þessu eiga allir hlutaðeigendur sér þegnlega að hegða.
Gjört á Christiansborg 13. apríl 1931.
Undir Vor konunglega hönd og innsigli.
Christian R.
Samkvæmt þessu lýsi ég því yfir að þetta Alþingi Islendinga,
sem háð er eitt þúsund og einu ári eftir að hið fyrsta Alþngi var háð
að Þingvöllum, er rofið.
Vér Christian hinn Tíundi, af guðs náð konungur Islands og
Danmerkur, Vinda og Gauta, hertogi í Slésvík, Holtsetalandi, Stór-
mæri, Þéttmerski, Láenborg og Aldinborg,
Gjörum kunnugt: Með því að Vér höf um með opnu bréfi,
dagsettu í dag, rofið Alþingi, sem nú er, þá er það allramildilegastur
vilji Vor, að nýjar almennar óhlutbundnar kosningar skuli fara fram
12. juní næstkomandi.
Fyrir því bjóðum Vér og skipum svo fyrir, að almennar óhlut-
bundnar kosningar til Alþingis skuli fara fram nefndan dag.
Eftir þessu eiga allir hlutaðeigendur sér þegnlega að hegða.
Gjört á Christiansborg, 13. april 1931.
Undir Vor konunglega hönd og innsigli.
Christian R.
Samvinnuútgerð
Tryggvi Þórhallsson.
Þegar forsætisráðherra hafði lokið máli sínu, varð ókyrrð nokk-
ur í þingsalnum. Mest höfðu sig þar í frammi Héðinn Valdemarsson
og Ólafur Thors. Frá jafnaðar- og íhaldsmönnum innan og utan þing;-
bekkjanna, kváðu við óp eins og „Niður með stjórnina". — „Niður
með konunginn" o. s. frv.
Alþingismenn flestir yfirgáfu síðan fundarsalinn. Nokkuð af
fólki hafði safnast saman utan við Alþingishúsið, er tíðindin spurðust.
Bar þar mest á félögum úr Heimdalli, sem komnir voru neðan úr
Varðarhúsi. Kom þá fram á svalirnar Jón Baldvinsson alþm. og talaði
til fólksins. Á eftir honum töluðu Ólafur Thors, Héðinn Valdemarsson,
Magnús Jónsson, Sig. Eggerz og Haraldur Guðmundsson. Kváðust
þeir myndu boða til almennra funda í samkomuhúsum bæjarins í
kvöld.
„Nú tökum við Héðinn Valdemarsson höndum saman", sagði
Ólaf ur Thors.
20. gr. sfjórnarskrárinnar
hljóðar svo: „Konungur getur rofið Alþingi, og skal þá stofnað til
nýrra kosninga áður en tvetr mánuðir séu liðnir frá því, er það var
rofið, en Alþingi stefnt saman eigi síðar en átta mánuðum, eftir að
það var rofið".
Reykvískir borgarar!
Alþingi hefir verið rofið í dag og efnt til kosninga 12. júní nk.
1 tilefni þeirra atburða hafa nokkrir ákveðnustu andstæðingar
núverandi stjórnar boðað til almennra funda í ýmsum samkomuhúsum
höfuðstaðarins nú í kvöld.
Munið þetta: Það sem gjörst hefir í dag, er ekkert annað en
það, að stjórnin og flokkur hennar hefir æskt eftir því, að dómur
þjóðarinnar gengi um sín verk og annara.
Varizt að ljá eyru orðum þeirra manna, sem ætla sér að nota
þetta tækifæri, til að vekja æsingar hér í höfuðstaðnuml
Tryggvi Þórhallsson.
Tilkynning
þingmanna Alþýðuflokksins
til Tryggva Þórhallssonar forsætisráðherra
Reykjavík, 9. apríl 1931.
Vér undirritaðir alþingismenn Alþýðuflokksins á Alþingi 1931
tilkynnum yður hérmeð, herra forsætisráðherra, að eins og yður áður
er kumiugt, er hlutleysi Alþýðuflokksins, gagnvart ríkisstjórn Fram-
sóknarflokksins, lokið, og erum vér nú í andstöðu við ríkisstjórnina.
Virðingarfyllst.
Jón Baldvinsson,
2. lkj.
H. Guðmundsson,
þm. ísíirðinga.
Héðinn Valdimarsson,
2. þm. Reykvíkinga.
Sigurjón Á. Ólafsson
4. þm. Reykvíkinga.
Erlingur Friðjónson,
þm. Akureyrar.
Til forsætisráðherra Tryggva Þórhallssonar.
Það er fyrst fremst einkennir
] síðustu árin í íslenzku þjóðlífi, er
hraður vöxtur. Atvinnuhættir og
I allt lífsstarf þjóðarinnar hefir
Itekið meiri breytingum á síðustu
| 30 árum en um undanfarnar alda-
raðir. Þess er naumast að vænta,
að þjóðin hafi ennþá áttað sig á
þessum stórfelldu breytingum í
atvinnuháttum og lífsstefnu. Það
eru enn til margir, sem stritast
við að halda dauðahaldi í hverf-
andi hluti. — Það eru enn til ýms-
ir menn, sem vilja taka þátt í
daglegum viðburðum þjóðlífsins,
en hafa dagað uppi og sMlja ekki
hina breyttu tíma. Víða hafa
breytingarnar verið hraðstígar,
en hvergi eins stórfelldar og
snöggar og í útgerðarmálunum. 1
stað smábáta og smáskipa, sem
mannshöndin og vindurinn knúði
út á miðin, koma vélbátar og eim-
skip með gjörbreyttum starfs-
aðferðum. Þar sem eigandi og
formaður áður fylgdi oftast há-
setum sínum út á fiskimiðin og
tók þátt í striti þeirra og áhættu,
koma nú útgerðarstjórar, sem
eiga og stjórna fyrirtækinu, en
þurfa hvergi nærri að koraa strit-
vinnu eða hættustbrfum. Sjó-
mennirnir bera oftast nú meira úr
býtum með þessu nýja skipulagi,
en aðstaðan er breytt og ánægjan
yfir að afla virðist minni en áð-
ur. Samstarfið er ekkert milli út-
gerðarstjóranna, sem mestu hagn-
aðarvonina hafa, og þeirra, sem
leggja á sig áhættu og erfiði í
auðæfaleitinni. Margar leiðir hafa
verið reyndar til að bæta úr þessu
og auka hagnaðarvon sjómanna
af starfi sínu með ýmiskonar
afla-„premíu", en alltaf finnst þó
sjómönnum undir þessu skipulagi,
að aðalagóðavonin sé hjá þeim,
sem eiga og stjórna útgerðar-
fyrirtækinu.
Það yrði langt mál að rekja
sögu þessara deilumála, og það er
alls ekki tilgangurinn með þess-
um línum, heldur að vekja athygli
á leið, sem sýnist vera hepjpileg
lausn þessa máls, og sem ofur-
lítið er reynd, en á þó vonandi
eftir að reynast betur. Þessi leið
er útgerð, byggð á grundvallar-
lögmáli tsamvmnmuiai-.
Það er öllum kunnugt, að á síð-
ustu árum hafa mörg- einstaklings
f yrirtæki orðið að hætta störf um
með miklum halla, sem skollið
hefir á bönkunum og þar af leið-
andi orðið allri þjóðinni til stór-
tjóns, en í kauptúnum og héruð-
um, sem slík fyrirtæki hafa ver-
ið starfrækt, standa menn uppi
með tvær hendur tómar og hafa
engin tæki til að afla sér lífsvið-
urværis. Ein slfk saga hefir gerzt
síðastliðið ár í Stykkishólmi. Út-
litið þar var þannig síðastliðið
haust, að líklegt var, að meiri-
hluti sjómanna neyddist til að
flytja í burtu og skilja hús sín
eftir auð og verðlaus. En erfið-
leikarnir þrýsta mönnum til sam-
starfs. Á yfirstandandi vetri voru
haldnir almennir fundir til um-
ræðu um atvinnubætur í kaup-
túninu, og sem afleiðing af þeim
umræðum og samtökum hefur
myndast félag til útgerðar. Eru
flestir heimilisfeður í kauptúninu
f élagsmenn og allmargir einhleyp-
ir menn. Hefur félagið þegar haf-
ist handa, þótt í smáum stfl sé,