Tíminn - 15.04.1931, Qupperneq 1

©jaíbfeti
09 af^retðsliimaður íímans er
H a n n p e i 9 porsteinsðóttir,
€crfjargötu 6 a. HeYfjaoíf.
^fgteibsía
C i m a n s er í Cœfjargðtu 6 a.
©pin ðaglega' fl. 9—6
Sími 2353
XV. árg.
Reykjavík,
15. apríl 1931.
26. blað.
Þingslit -- þingrof
Alit lögmannsins í Reykjavík, dr. jur.
Bjarnar Þórðarsonar
Hvað er að óttast?
[Samkvæmt ósk íorsætisráðherra
hefir doktor juris Björn þórðarson
lögmaður í Reykjavík látið í ljós
eftirfarandi álit út af þingrofinu].
Það er ekki að búast við því, að
almenningur geti á svipstundu
áttað sig á, að það sé greinar-
munur á þessum tveimur ofan-
nefndu hugtökum, þingsJitum og
þingrofi. En við nánari athugun
mun hverjum greindum manni
verða það ljóst, að munurinn er
djúptækur.
Um hið fyrra ræðir 18. gr.
stjórnarskrárinnar. Þar segir:
„Konungur stefnir saman Al-
þingi ár hvert og ákveður, hve-
nær því skuli slitið. Þinginu má
eigi slíta fyr en fjárlög eru sam-
þykkt“.
Að slíta Alþingi er að binda
enda á þingsamkomuna, en um-
boð þingmanna voru óslitin út
kjörtímabilið. Það er ekki lög-
bundið hve Alþingi skuli eiga
langa setu, en í greininni er sá
vamagli sleginn, að þinginu megi
eigi slíta fyr en fjárlög eru sam-
þykkt. Þingmenn má ekki senda
burt með umboð sín í gildi meðan
fjárlögin eru ekki samþykkt.
Þetta varúðarákvæði var sett inn
í síðustu stjórnarskrá, eflaust í
því augnamiði, að girða fyrir það,
að stjórn gæti hamlað hinum
kjömu fulltrúum þjóðarinar frá
að hafa þau áhrif á fjárlagasetn-
inguna, sem þeim bæri. Með öðr-
um orðum, að tryggja það, sem
bezt, að fjárveitingarvaldið væri
í höndum þingsins, en ekki í
höndum stjómarinar einnar.
En þrátt fyrir þetta gerir 23.
gr. stjómarski’árinnar ráð fyrir
því, að þing hafi hætt störfum án
þess að fjárlög hafi verið sam-
þykkt. Því að í grein þsssari er
gert ráð fyrir þeim möguleika, að
gefá þurfi út bráðabirgðafjárlög,
vegna þess að fjárlög hafi ekki
verið samþykkt af Alþingi fyrir
fjárhagstímabilið. En bráða-
birgðafjárlög má ekki gefa út
frekara en önnur bráðabirgðalög,
nema á milli þinga.
Því þingi, sem hætt hefir störf-
um áður en fjárlög voru sam-
þykkt, hefir ekki verið slitið
samkv. 18. grein stjómarskrár-
innar, því að það mátti ekki slíta
því fyr en fjárlög voru samþykkt.
Nei, þetta þing hefir verið
rofið. >
Um^þingrof eru fyrirmæli í 20.
gr. stjómarskrárinnar. Þar segir:
„Konungur getur rofið Alþingi,
og skal þá stofna til nýrra kosn-
inga áður en 2 mánuðir séu liðn-
ir frá því, er það var rofið, en
Alþingi stefnt saman eigi síðai’
en 8 mánuðum eftir að það var
rofið“.
1 stjórnarskránni frá 1874 var í
stað orðsins „rjúfa“ notuð orðin
„að leysa upp“ Alþingi og má
vera, að það orðalag skýri betur
hvað hugtakið „þingrof" þýðir,
því að það hefir oft borið við áð-
ur í þingsögu vorri, að Alþingi
hafi verið „leyst upp“.
En hvað þýðir þá þingrof?
Það, að allir þingmenn, aðrir
en hinir landskjömu, ei*u sviftii’
þingmennskuumboðum sínum. Hið
síðast kjörna Alþingi er þar með
úr sögunni, það er „rofið“. Það
er höggið upp. Frá því að Alþingi
er rofið og þar til hið nýkjörna
þing er komið saman, eru ekki
aðrir þinginenn til í landinu en
þeir landskjörnu.
1 einu tilviki skipar stjómar-
skráin svo fyrir, að Alþingi skuli
rofið. Það er þegar breyting á
stjómarskránni hefir verið sam-
þykkt. Þá skal samkv. 76. gr.
hennar rjúfa Alþingi. Þessi þing-
rof hafa ætíð farið fram eftir að
þingið hefir lokið hinum mestu
nauðsynjastöi’fum, t. d. samþykkt
fjárlaga. Þegar þing er rofið
vegna stjórnarskrárbreytingar, er
það meirihluti þingsins, sem með
samþykkt sinni og þingvilja hef-
ir komið til leiðar þingrofinu, og
þá að jafnaði einnig samkvæmt
vilj a stj órnarinnar.
Samkv. 20. gr. stjórnarskrár-
innar er það engum skilyrðum
bundið og því engin takmörk
sett hvenær konungur getur rof-
ið þing. Það þarf t. d. ekki að
bíða með það að rjúfa þingið,
svifta þingmenn umboðum sínum,
þar til þeim hefir þóknast að
samþykkja fjárlög. Þing má rjúfa
bæði þegai- það er ekki saman og
þegai’ það er saman, og hvað sem
störfum þess líður.
Þingrofsrétturinn er einmitt
fyrir þessa sök harla mikilvæg-
ur þáttur hins sanna þingræðis,
þingræðis, sem gefur hina rétt-
ustu mynd af vilja þjóðarinnar,
kjósendana, sem fengið hafa hin-
um fyrri fulltrúum umboð sitt,
sem og hinna, sem bætzt hafa við
síðan síðustu kosningar fóru
fram.
Þingrofið er hin stjórnskipulega
aðferð, sem beita verður og beita
ber þegar stjóm vill sannreyna
án tafar, hvort hún eða þing-
meirihlutinn, sem orðinn er henni
andstæður, hefir réttara fyrir sér
samkvæmt dóm þjóðarinnar.
Nú er fjárlagaafgreiðsla megin-
kjami allrar ríkisstjórnar og má
það því vera auðsætt, hvort
stjórn, sem hyggur sig fara með
völd í samræmi við vilja meira
hluta þjóðarinnar, þarf þegjandi
og nauðug að beygja sig fyrlr
fjárlagaafgreiðslu, sem færi þvert
í mót hennar vilja. Þingrofið er
þá vopn stjórnarinnar til þess að
koma í veg fyrir slíka afgreiðslu.
Mega menn af þessu sjá að
slíta Alþingi og rjúfa Alþingi eru
tvær næsta ólíkar athafnir og
þingslit og þingrof tvö ólík hug-
tök.
Annar merkur lögfræðingur hef
ir svarað fyrirspum Tímans um
sama efni á þessa leið:
Með 18. og 20. greinum stjórn-
arskrár íslenzka ríkisins nr. 9. 18.
maí 1920 er konungi veitt heim-
ild til að slíta Alþingi, og rjúfa
Alþingi.
Skal hér í stuttu máli skýrt,
hver sé munur á þessum tveimur
hugtöiium og jafnframt vitnað í
þekkta rithöfunda í stjórnlaga-
fræði til sönnunar að farið sé með
rétt mál.
18. og 20. grein stjómarskrár-
innar eru svohljóðandi:
18. gr. Konungur stefnir saman
Alþingi ár livert og ákveður hve-
nær því skuli slitið. pinginu má
eigi slíta fyr en fjárlög eru sam-
þykkt. Kouungur getur kvatt Al-
þingi til aukafunda.
20. gr. Konungur getur rofið Al-
þingi, og skal þá stofnað til nýrra
kosninga áður en tveir mánuðir séu
liðnir frá því er það var rofið, en
Alþingi stefnt saman eigi síðar en
átta mánuðum eftir að það var
rofið.
Eins og sést af tilvitnuðum
greinum stjómarskrárinnar er
skýr munur gerður á þingslitum
og þingrofi. Með því að slíta þingi
er átt við það, að þingmenn hætti
störfum að sinni, án þess þeir
missi umbO'ð sitt. Ákvæði grein-
arinnar um að fjárlög skulu sam-
þykkt áður en þingi er slitið, eru
sett því til tryggingar að fjárlög
séu afgreidd fyrir næsta fjár-
hagstímabil, því að við þingslit er
ekki gert ráð fyrir því, að þing
komi saman fyr en eftir eitt ár.
Allt öðru máli er að gegna um
þingrof. Þá missa þingmenn fyrst
og fremst umboð sitt samstundis,
en fyrirskipað er, að kosningar
fari fram áður en 2 mánuðir séu
liðnir frá þingrofi og Alþingi sé
kallað saman innan ákveðins tíma.
Fyrir þetta þing er að sjálfsögðu
skylt að leggja f j árlagafrumvarp,
hafi það ekki verið samþykkt fyr-
ir þingrof.
Ef heimildin til þingrofs í 20.
gr. væri takmörkuð af 18. gr. um
að eigi megi slíta Alþingi fyr en
fjárlög væri samþykkt, gæti þing-
rof ekk farið fram fyr en við
þinglok eða milli þinga, en sú
lögskýring á 20. gr. stjórnar-
skrárinnar er öldungis óleyfileg,
og það er fjarsæða að ætla, að
stjórnarskráin rugli saman hug-
tökunum að „slíta“ Alþingi og
„rjúfa' Alþingi, enda afieiðing-
arnar eins og áður er skýrt frá
mjög ólíkar.
Að þetta séu skoðanir helztu
stjórnlagafræðinga skal sýnt með
skírskotun til Statsforfatningsret
eftir H. Matzen prófessor, dr.
juris, I. Del bls. 46 og II. Del bls.
313 og víðar og stjómlagafræði
Lárusar H. Bjamason bls. 194 og
195. Um þetta eru allir rithöfund-
ar í stjórnlagafræði sammála, þö
að hér séu ekki nefnd fleiri dæmi.
Væri æskilegt, að forvígismenn
andstöðuflokka stjómarinnar og
lögfi-æðingar þeirra, vildu kynna
sér tilvitnaðar heimildir og munu
þeir þá fljót komast að raun um,
að það er hlægileg fjarstæða að
halda því fram, að þingrof áður
en fjárlög eru samþykkt sé
st j órnarsÍQ’árbrot.
-----0----
Þingrisa
um vantraustið. .
óvarlegur ástarblossi
oftast hefir bmna í för.
Áblástur af íhalds-kossi
er á Kaupa-Héðins vör.
----0-----
Alþingi er rofið.
Allar ásakanir stjórnarandstæð
inga um að þingrofið sé stjórnar-
skrárbrot, eru markleysa. Álit
lögfræðinganna, sem birt eru hér
að framan, taka af allan vafa 1
því efni.
Rökvilla stjórnarandstæðinga er
í því fólgin, að þeir blanda sam-
an tvennu ólíku, þingslitum og
þingrofi.
Sú staðhæfing, að ekki megi
rjúfa þing fyr en fjárlög hafa
verið samþykkt, nær ekki neinni
átt.
Það liggur í augum uppi, að
einmitt afstaða þingsins til fjár-
laganna getur orðið með þeim
hætti, að stjómin hafi knýjandi
ástæðu til að skjóta henni undir
dóm kjósendanna, til þess að
koma í veg fyrir, að þingið sam-
þykki fjárlög, sem meiri hluti
þjóðarinnar er á móti.
Það væri hastarleg stjómar-
skrá, sem leyfði að skjóta undir
dóm kjósendanna öllum málum,
nema því þýðingarmesta, þ. e.
sjálfum fjárlögunum.
Á því getur enginn vafi leikið,
að þingrofið er fullkomlega lög-
legt.
Um það eitt má deila, hvort
nægar ástæður hafi verið til að
rjúfa þingið.
Fundirnir í gær
Kl. 5 í gær söfnuðust ýmsir
andstæðingai’ stjómarinnar sam-
an til fundarhalds hjá „sæluhús-
inu“ svonefnda, þ. e. samkomu-
stað íhaldsmanna, við Kalkofns-
veg.
Tóku þar ýmsir til máls og
hvöttu til stórræða. Ekki varð
annað séð, en að bezta samkomu-
lag ríkti þarna milli íhaldsmanna
og ýmsra þeirra, er telja sig for-
vígismenn sósíalista. Komst Hend
rik Ottósson, sem kuimur er í
Reykjavík sem harðvítugasti só-
síalisti og síðar kommúnisti, svo
að orði, að nú væru ekki nema
tveir flokkar í landinu, Framsókn
armenn annarsvegai’ og andstæð-
ingar Framsóknarmanna (þ. e.
íhalds- og jafnaðarmenn — og
kommúnistar) hinsvegar. Gjörðu
íhaldsmenn mikinn róm að þess-
um ummælum Hendriks. Þótti þó
sumum undarlega við bregða, er
Ólafur Thors æpti „heyr“ fyrir
þessu yfirlýsta bandalagi íhalds-
ins við jafnaðarmannaforingjana.
Rétt fyrir kl. 6 leystist sam-
koma þessi upp og var þá stefnt
fylktu liði suður Tjarnai’götu að
bústað forsætisráðherra. Fyrir
leiðangri þessum voru þeir þre-
menningarnii’ Thor Thors, Hend-
rik Ottósson og Torfi Hjartarson.
Þegar forsætisráðherra varð var
þessara mannaferða, bauð hann
þeim þ remennin gunum inn, og
innti þá að erindi. Lásu þeir pá
fyrir honum eftirfarandi nTíogu,
sem þeir kváðu hafa verið sam
þykkta hjá „sæluhúsinu“:
„Borgarafundur mörg hundruð
Reykvíkinga af öllum flokkum, mót-
mælir aigerlega því stjórnarskrárbroti
Tryggva þórhallssonar, að slíta Al-
Forsætisráðherrann hefir í for-
sendunum fyrir þingrofinu, gjört
glögga grein fyrir því, að eng-
ar líkur voru til þess, að Alþingi,
eins og það nú er skipað, gæti
myndað stjóm.
Þá er ekki nema um einn mögu
leika að ræða. Kjósendurnir verða
sjálfir að mynda stjómina. Þeir
verða að gjöra það með því, að
velja þá menn á þing, sem geta
framkvæmt nýja stjórnarmyndun.
Ef andstæðingar stjórnarinn-
ar hefðu góðan málstað, ættu
þeir síður en svo að lasta þá
ráðstöfun, sem nú hefir verið
gjörð.
Forsætisráðherrann hefir lýst
yfir því, að stjórnin starfi aðeins
til bráðabirgða og þing verði
kvatt saman til stjórnarmyndun-
ar þegar eftir kosningar.
— Sjálfum kosningunum er
flýtt um þrjár vikur. Vegna
þingrofsins kemur dómur þjóðar-
innar þrem vikum fyr en ella
liefði orðið.
Ef andstœðingar stjórnarinriar
halda, að sá dómur gangi á mótí
stjóminni, mega þeir vsl tlð una,
að dóminum er fiýtt.
Skynsamelga ástæðu til þess
að vera á móti þingrofinu hafa
aðeins þeir, sem eru hræddir við
dóm þjóðarinnar.
þingi áður en það hefir lokið af-
greiðslu fjárlaganna og telur að
ráðuneyti hans sé ekki lengur lög-
leg stjóm landsins".
Eftir þetta flutti forsætisráð-
herra stutta ræðu til fólksins og
skýrði frá ástæðunum til þing-
rofsins. Þvjnæst talaði Thor Thors
og bað menn hrópa „Niður með
stjómina", og gjörðu það ýmsir.
En forsætisráðherra bað samkom-
una hrópa húrra fyrir ættjörð-
inni og brugðust menn vel við.
Eftir það hélt hópurinn upp að
Sambandshúsi, þar sem dóms-
málaráðherra býr, og hafði þar
nokkurra mínútna dvöl, en eigi
hlutust nein vandræði af sam-
komu þessari.
I gærkvöld var enn talsverður
mannsöfnuður niðri hjá „sælu-
húsi“ og töluðu þar ýmsir af for-
sprökkum íhaldsmanna. Meðal
ræðumanna voru Jón Þorláksson,
Steinn Steindórsson, Magnús Guð
mundson, Sigurður frá ísafirði,
Magnús guðfræðiprófessor, Lárus
Jóhannesson og Sig. Eggerz. Tal-
aði Láms einnig á fundi Jafnað-
armanna, sem haldinn var um
sama leyti í „Fjalakettinum" við
Bröttugötu. Var fundur þessi imd-
ir „sæluhúsinu“ svipaður þeim,
sem fyr var lýst, en orðbragð
ræðumanna sýnu óþvegnara, og
það svo, að jafnvel ýmsum íhalds-
mönnum, sem á heyrðu, ofbaúð
sá munnsöfnuður, sem þar var
um hönd hafður. Ummæli Magn-
úsar Jónssonar urðu t. d. varla
öðru vísi skilin en svo, að hann
helzt vildi gjöra ráðherrana höfði
styttri 0g setti marga hljóða ér
þeir heyrðu slíkan boðskap af
vörum guðsmannsins.
Hið nána samband, sem nú á
sér stað milli íhalds- og jafnaðar-
manna, kom vel fram í eiriti dæmi
á fundinum í [,Fjaiakettinum“.