Tíminn - 16.04.1931, Blaðsíða 1
©íaíbferi
oo, afgrat>sluma&ur tT i m a n s et
Hqnnpeig p orsteinsöóttir,
Cœfjargötu 6 a. SeYfjaoíf.
J2^fgrei6sía
C í :u a n s er t £œfjargötu 6 q.
(Dptn fcaglega fl. 9—6
5tmi 2353
XV. árg.
Reykjavík, 16. apríl 1.931.
27. blað.
Áfrýjunarrettur
i.
Sérhver einstaklingur þjóðfé-
lagsins á áfrýjunarrétt um þau
mál flest er skifta liann mestu.
Telji hann að hinir óæðri dómar-
ar hafi eigi tekið tillit til réttar
hans, á hann rétt á að áfrýja
máli sínu til æðra eða æðsta
dómstóls. Telji hann að hrepps-
nefnd, eða niðurjöfnunamefnd
hafi lagt á hann ofmikið útsvar,
á hann áfrýjunarrétt til æðri
stjórnarvalda.
Að sjálfsögðu eru það ekki
einstaklingarnir einir, sem eiga
áfrýjunarrétt. í öllum þingræðis-
löndum er stjórnum landanna
tryggður áfrýjunarréttuv. Ríkis-
stjórnirnar eiga rétt til þess að
áfrýja málum sínum undir dóm-
stól þjóðarinnar. Þjóðþingið sem
er, er hinn óæðri dómstóll í mál-
efnum ríkisstjómanna. Hinn æðsti
dómstóll yfir þeim mönnum, sem
fara með þau mannaforxáð að
vera raðherrar, eru kjósendumir,
hinir fullveðja menn og konur í
þjóðfélaginu. Með þingrofi leita
stjórnir allra þingfrjálsra landa
dómsúrskurðar alþjóðar. Með nýj-
um kosningum skipa kjósendur
landsins hina nýju dómara ríkis-
stjómarinnar — hið nýkjörna
þing.
Eiga þeir menn, sem skipaðir
eru til hinna mestu mannaf orráða,
að missa hin almennu mannrétt-
indi: að mega áfrýja máli sínu til
hins æðsta dómstóls?
í þeim löndum, sem búið hafa
við þingræði um langa hríð er
þetta fyrir löngu viðurkennt, og
er orðið samgróið réttarmeðvit-
und almennings, að ríkisstjórnin
á einnig þessi almennu mannrétt-
indi, að mega áfrýja máli sínu til
hins æðsta dómstóls.
En nú gerast til þess málgögn
tveggja íslenzkra stjófnmála-
flokka að neita því að stjórn Is-
lands eigi áfrýjunarrétt — rétt til
þess að leita dómsúrskurðar al-
þjóðar um mál sín og þjóðarinn-
ar.
1 engu þingræðislandi í Norður-
álfunni dytti nokkurum heil-
skygnum manni í hug að halda
fram slíkri kenningu.
Og það er kallað einræðis-
stjórn, þegar við skjótum málum
okkar til dómstóls þjóðarinnar og
lýsum því yfir um leið, að undir
eins og dómurinn er fallinn með
kosningunum, munum við kalla
hið nýkosna þing saman til þess
að það felli dóminn og þangað til
munum við stjórna sem bráða-
birgðastjórn.
Það er einræði þjóðarinnar, sem
hér er um að ræða, sem hér er
skírskotað til. Til einræðis þjóð-
arinnar skjótum við málum okkar.
II.
Áfrýjunarréttur ríkisstjórnanna
er hliðstæður almennum mann-
réttindum og á almennt við um
öll mál.
En undir sérstökum kringum-
stæðum er sérstök ástæða til þess
að stjórnin neyti afrýjunarrétt-
arins með því að rjúfa þing og
leita dómsúrskurðar þjóðainnar.
Slík ástæða er fyrir hendi nú,
eins og nú mun sagt:
Við kosningarnar 9. júlí 1927
var um það barist hvort íhalds-
Þingrof erletidis
stjórnin ætti áfram að fara með
völdin í landinu, og stefna íhalds-
ins að vera áfram hin ráðandi.
Meiri hluti kjósendanna kaus
þá meira hluta þings móti íhald-
inu. í
j
Það voru tveir flokkar, sem
kosnir voru þannig, Framsóknar- j
flokkurinn og Jafnaðarmanna-
flokkurinn.
En þjóðin gaf báðum umboðið '
til þess að fara með völdin móti
íhaldinu.
Á grundvelli þessara kosninga |
hafa bæði Framsóknarmenn og í
Jafnaðarmenn unnið í aðalatrið- !
um, í samræmi við kpsninga-
úrslitin, móti íhaldinu — þangað
til á þessu þingi.
Þá gerast þau tíðindi, að Jafn-
aðarmenn ganga til víðtækra
samninga við íhaldsmenn, um
mörg mál, meðal annars um að
koma fram gjörbreytingu á kjör-
dæmaskipun landsins, og stofna
á grundvelli þessara mála til
stjórnarskifta við lok kjörtíma-
bilsins.
Slík samvinna íhaldsmanna og
Jafnaðarmanna er í fyllsta ósam-
ræmi við kosningarnar 1927.
Jafnaðarmenn voru ekki kosnir til
þess 1927 að vinna með ihaldinu.
Kjósendurnir veittu þeim þing-
mennskuumboð í því trausti að
þeir færu með það móti íhaldinu.
Þegar Jafnaðarmenn í lok kjör-
tímabilsins koma þannig fram
þveröfugt við það sem kjósend-
ur fólu þeim að gjöra 1927, og
snúast nú með fullri andstöðu
gegn okkur Framsóknarmönnum,
sem í fullu samræmi við kosning-
arnar 1927 höldum áfram að vinna
móti íhaldinu — þá skapa þeir
okkur alveg sérstakan rétt til
þess að áfrýja máli okkar undir
dómstól þjóðarinnar, því að það
erum við Framsóknarmenn, sem
erum í samræmi við dómsúrskurð
síðustu kosninga, en Jafnaðar-
menn hafa flutt sig á nýjan
grundvöll.
Þegar loks samningar íhalds-
manna og Jafnaðarmanna um
samstarf i bili, eru einkum við
það bundnir að stofna til víð-
tækra breytinga á kjördæmaskip-
uninni, sem stefna að því að
svifta héruðin, sýslumar, sem nú
eru sérstök kjördæmi, þeim rétti
og stofna til hlutfallskosninga,
sem hefðu í för með sér mikla
skerðingu á hinu pólitíska valdi
bændastéttarinar, þá höfum við
ekki einungis rétt til þess, heldur
líka ríka skyldu að áfrýja þessum
málum undir dómstól þjóðarinnar
— því að það eru sérstaklega við,
sem erum fulltrúar bændastéttar-
innar og hinna einstöku héraða
út um landið.
Tryggvi Þórhallsson.
------o------
Að gef nu tilef ni
í Mbl. í dag i skal það tekið
fram, að álit frá lögfræðingi, sem
birtist í Tímanum ígær, er ekki
eftir Hermann Jónasson lögreglu-
stjóra.
íhaldsmenn og Héðinn Valdi-
marsson voru búnir að gera leyni-
samning um að gjörbylta kjör-
dæmaskipun landsins næstu ár,
eftir að þeir hefðu komið á und-
irbúningi nú í vetur með breyttri
stjómarskrá. Almenningur út um
land átti ekki að fá að vita fyr
en eftirá hvaða gerbylting hér
var á ferðum. Hér var um að
ræða launráð móti hinu foma
kosningaskipulagi landsins, sem
haldist hefir í aðalatriðum ó-
breytt síðan Alþingi hóf störf
sín laust fyrir miðja 19. öld.
Aldrei var þingrof eins sjálf-
sagt og nú. Ef bylting íhalds-
manna og Héðins Valdimarssonar
ætti í'ram að ganga, þá var hið
minnsta, sem hægt var að heimta,
að þjóðin væri ekki leynd því,
sem átti yfir hana að ganga.
En íhaldsmönnum og sumum
leiðtogum jafnaðarmanna kom
þetta illa. Launmakkið hefir
korhist upp. Verkamenn sjá nú
þá undarlegu sjón, að formaður
verkamannafélagsins hér er á
daglegum fundum við Ólaf Thors,
svæsnasta og ruddalegasta and-
stæðing fátæku stéttanna í bæn-
um. Verkamönnunum þykir þetta
skrítið, að vonum. Þeir vita þó
að sumir forkólfar alþýðunnar
hafi gleymt því, að Ólafur Thors
og Jón Þorláksson hafa jafnan
verið á móti hverju umbótamáli
verkamanna, jafnt vökulögunum
eins og húsnæðismálum, og að
engin umbót á kjörum verka-
manna hefir náð fram að .ganga
nema sú, sem Framsóknarmenn
hafa stutt að.
Verkamenn í Reykjavik þurfa
aldrei að búast við neinu góðu af
ihaldinu. Og ef leiðtogar þeirra
„ganga í íhaldsflokkinn" (sbr.
„einn flokk" Sig. Eggerz og Ól.
Thors), þá er það aðeins byrjun
á svikum og ósigrum fyrir hina
fátæku stétt.
Annars hefir komið fram mik-
il vankunnátta í skrifum Mbl. og
Alþ.bl. um þingrofið. Þessir að-
ilar vita ekki, að þingrof er einn
af elztu þáttum lýðstjórnarinnar.
Þingrof er óaðskiljanlega vaxið
saman við líf parlamentarismans
eins og hann hefir þróast í Eng-
landi. Þar er það alsiða, að ef
stjórn fær vantraust, einkum ef
það er í mikilvægu máU, þá bið-
ur hún konung um að rjúfa þing.
Hann gerir það. Síðan er kosið
um máhð. Nýtt þing kemur
saman og myndar sér nýja
stefnu, eða heldur hinni gömlu
áfram, eftir því sem kosningar
hafa bent til. Þingrof eru ákaf-
lega algeng í Bretlandi og tilgang-
ur þeirra er jafnan hinn sami:
að fá dóm þjóðarinnar um mikil-
væg þjóðmál. Þingrof eiga að vera
til þess að æfintýramenn geti ekki
laumast að þjóðinni með gömlu
umboði og gert þar stórbreyting-
ar, sem þjóðin óskar ekki eftir.
Nefna mætti mörg dæmi úr
sögu nábúalandanna er sanna
þetta. ÞegarMae Donald myndaði
stjórn í fyrra sinn naut hann
hlutleysis frá frjálslynda flokkn-
um. En svo kom snurða á þráðinn
um samheldnina. MacDonald leysti
upp þingið þegar í stað. Ef ensk-
ir þingmenn úr íhalds- og frjáls-
lynda flokknum hefðu verið jafn
skemtilega illa að sér um þingrof
að eðli þeirra eins og Jón Þorl.
og Héðinn Valdimarsson, þá |
myndu þeir hafa setið eftir í
þingsalnum og sagt, að þeir væru *
„þing" þrátt fyrir þingrofið.
Sama kom fyrir Stauning, er
hann var í fyrra sinn stjómar- ;
formaður. Hinir „radikölu" gerðu )
hoinum lífið leitt, er til lengdar
lét, þó að þeir hefðu veitt stjóm
hans hlutleysi í byrjun. Stauning
rauf þingið þegar í stað, og veitti
hinum gömlu bandamönnum sín-
um áminningu, sem þeir gleyma
ekki fyrst um sinn. — En þá var
í alh'i Danmörku enginn sá skyn-
skiptingur til, sem reyndi að
halda því fram, að þingrofið væi-i
ekki sama og missir umboðs itil
þingmennsku, þar til nýjar kosn-
ingar hefðu farið fram.
Þegar það fréttist út yfir haf-
ið að um það bil helmingur ís-
lenzkra þingmanna látast standa
í þeirri trú, að þeir geti setið á
þingi, samþykkt lög, og myndað
landstjómir eftir að þeir hafa
misst umboð sitt, þá verður það
áreiðanlega til mikillar hneisu
fyrir þjóð, sem nýlega er búin
að halda vegiegt þúsund ára af-
mæli sitt.
En þar sem Jón Þorl. kemur
nærri, þar verður alltaf einhver
óhöpp með vitsmunina. Félagi
hans ólafur Thors hefir bezt skil-
ið þetta með ummælum sínum um
Jón, er hann var — líka með
stuðningi sósíalista — að hækaa
íslenzka krónu.
Hér hefir það eitt gerzt, að
stjórnin hefir gert skýlausa
skyldu sína gagnvart þjóðinni,
með því að láta hana strax fá að
dæma um stórbyltinguna um
kjördæmaskipun landsins. Ef
forsætisráðherra hefði vitað um,
hvað var á seyði, og samt ekki
rofið þing, þá hefði hann brugð-
ist skyldu sinni. Tr. Þórhallsson
hefir gert það eitt, sem hver ein-
asti stjómarformaður í menntuðu
landi hefði gert í hans sporum.
Og þeir sem ámæla honum fyrir
það, hafa komið fram með ofsa
og æsingum af lægsta tægi. Þeir
óttast dóm þjóðarinnar. Þeir ótt-
ast að íslenzka þjóðin ætli nú
við ^osningarnar að senda inn
meirahluta þings, sem vill vinna
á móti byltingu Héðins Valdi-
marssonar og Ólafs Thors.
*
Ofsjónii-.
Skynfæri stjómarandstæðinga
margra virðast vera illa leikin
um þessar mundir. Samkvæmt
fregnum, sem tíðindamemi þeirra
breiða út um bæinn, á Jónas ráð-
herra Jónsson að hafa sézt á
fimm stöðum á samri stundu
seinnahlutann í gærdag: Austur
á Laugarvatni, suður í Hafnar-
firði, í stjórnarráðsbíl uppi í
Mosfellssveit, úti i vaiðskipinu
Ægi, og loks um borð í „Botníu",
á leið til útlanda. Ekki er að
undra, þó að þeim gangi illa að
skynja skýringar á stjómar-
skránni!
------o------
Næsta blað
Tímans kemur út á morgun.
Stjórnarskráin
og þingrofið
Frá ónafngreindum lögfræðingi,
sem birti álit sitt á þingrofinu í
Tímanum í gæx, hefir blaðinu
borizt eftirfaranda:
Yfirgnæfandi meirihluti Jög-
fræðinga hér í bæ, án tillits til
stjórnmálaskoðana, hafa látið
það álit sitt uppi, að þingrof nú-
verandi stjórnar brjóti ekki
stjórnarskrána. Þó finnast þeir,
er láta aðra skoðun í ljósi, þar á
meðal einn í Morgunblaðinu nú í
dag. Heldur hann því fram og
byggir niðurstöðu sína emgöngu
á því, að ákvæði 18. gr. nái einn-
ig til 20. gr. og vitnar í því efni
til sjálfs sín, þar eð enginn ann-
ar lögskýrandi mun áður hafa
komizt að sömu niðurstöðu.
Höfundur Morgunblaðsgreinar-
innai* viðurkennir, að þingrof og
þingslit sé sitt hvað. Sem lög-
fræðingur hlýtur hann þessvegna
að álykta svo, að lógjöfnun sé
heimil frá 18. gr. til hinnar 20.
Þ. e. að hinar sömu ástæður að
lögum (ratio juris) séu fyrir
hendi, er þing er rofið eins og
þegar því er shtið.
Nú munu flestir lögfræðingar
vera á þeirri skoðun, að ástæð-
ui-nar séu ekki hinar sömu, enda
iiggur það í augum uppi. I 18. gr,
er gert ráð fyrir, ákveðið, að Al-
þingi sé stefnt saman ár hvert,
þ. e. með árs millibili, sbr. 31. gr.
stjórnarskráriimar. Þetta er hin
almenna regla. Fjárlög ei*u ekki
sett nema til 1 árs, er því nauð-
synlegt að Alþingi afgreiði fjár-
iög áður en því er slitið, þ. e.
hættir störfum að sinni. Þegar
svo stendur á — eins og venju-
legast — er, að það á ekki að
koma saman fyrr en eftir ár.
Þegar þing er rofið, tryggir
stjórnarskráin það, að það verði
kallað saman innan ákveðins
tíma, sem er skemmri en 18. gr.
gerir ráð fyrir. Ákvæðið á að
tryggja, að fulltrúar þjóðarinnar
hafi lokið þeim nauðsynlegustu
störfum, áður en þeir fara heim
með fullt umboð.
Regla 20. gr., sem er ættuð frá
föðurlandi þingræðisins, Eng-
landi, hefir verið beitt mikið þar
og þykir nauðsynleg trygging
þingræðisins. Með það fyrir aug-
um hefir hún verið tekin upp í
stjórnarskrá flestra þingræðis-
landa, engu síður lýðvelda en
konungsríkja. Þingrofsrétturinn
er settur til þess að stjórn, sem
að völdum situr, geti borið það
undir alla kjósendur landsins,
hvort mál, sem meirihluti þing-
manna ætlar sér að þvinga fram
gegn vilja hennai', hafi fylgi
þjóðarinnar, t. d. ríkisábyrgð.
Sézt af þessu hve mjög ólíkaf á-
stæður liggja til gmndvalla þing-
slitum samkvæmt 18. gr. og þing-
vofi skv. 20. gr. og lögjöfnun
þessvegna gersamlega óheimil. —
Sem dæmi þess, í hvaða 6-
göngur lögjöfnun gæti leitt,
mætti nefna það, að þingrof gæti
aldrei farið fram, ef mál það, er
ágreiningur risi um, væri fjár-
lagaatriði. Eftir kenningu lög-
fræðings Morgunblaðsins ætti þá
fyrst að vera unnt að rjúfa þing,
er ágreiningsatriðið væri orðið að
lögum, þ. e. búið væri að sana-