Tíminn - 16.04.1931, Qupperneq 1
©íalbfeti
o<3 af^rci&slunia&ur fT t m a n s et
Kan itr ciorsteinsöóttir,
■£a'fjaro,otu 6 a. íJeyfjaDÍf.
2^fgteit>sía
Cítitans er í £œfjanjötu 6 a.
©pin öaglega fl. 9—6
Sími 2353
XV. árg.
Reykjavík, 16. apríl 1931.
27. blað.
Afrýjunarréttur
I.
Sérhver einstaklingur þjóðfé-
lagsins á áfrýjunarrétt um þau
mál flest er skifta hann mestu.
Telji hann að hinir óæðri dómar- 1
ar hafi eigi tekið tillit til réttar
hans, á hann rétt á að áfrýja
máli sínu til æðra eða æðsta
dómstóls. Telji hann að hrepps-
nefnd, eða niðurjöfnunarnefnd
hafi lagt á hann ofmikið útsvar,
á hann áfrýjunarrétt til æðri
stjórnarvalda.
Að sjálfsögðu eru það ekki
einstaklingarnir einir, sem eiga
áfrýjunarrétt. í öllum þingræðis-
löndum er stjórnum landanna
tryggður áfrýjunaiTéttur. Ríkis-
stjómirnar eiga rétt til þess að
áfrýja málum sínum undir dóm-
stól þjóðarinnar. Þjóðþingið sem
er, er hinn óæðri dómstóll í mál-
efnum ríkisstjórnanna. Hinn æðsti
dómstóll yfir þeim mönnum, sem
fara með þau mannafonáð að
vera ráðhen-ar, eru kjósendumir,
liinir fullveðja menn og konur í
þjóðfélaginu. Með þingi-ofi leita
stjórnir allra þingfrjálsra landa
dómsúrskurðar alþjóðar. Með nýj-
um kosningum skipa kjósendur
landsins hina nýju dómara ríkis-
stjómarinnar — hið nýkjöma
þing.
Eiga þeir menn, sem skipaðir
eru til hinna mestu mannaíorráða,
að missa hin almennu mannrétt-
indi: að mega áfrýja máli sínu til
hins æðsta dómstóls?
I þeim löndum, sem búið hafa
við þingræði um langa hríð er
þetta fyrir löngu viðurkennt, og
er orðið samgróið réttarmeðvit-
und almennings, að ríkisstjórnin
á einnig þessi almennu mannrétt-
indi, að mega áfrýja máli sínu til
hins æðsta dómstóls.
En nú gerast til þess málgögn
tveggja íslenzkra stjórnmála-
flokka að neita því að stjóm Is-
lands eigi áfrýjunarrétt — rétt til
þess að leita dómsúrskurðar al-
þjóðar um mál sín og þjóðarinn-
ar.
I engu þingræðislandi í Norður-
álfunni dytti nokkurum heil-
skyg-num manni í hug að halda
fram slíkri kenningu.
Og það er kallað eínræðis-
stjórn, þegar við skjótum málum
okkar til dómstóls þjóðarinnar og
lýsum því yfir um leið, að undir
eins og dómurinn er fallinn með
kosningunum, munum við kalla
hið nýkosna þing saman til þess
að það felli dóminn og þangað til
munum við stjórna sem bráða-
birgðastjóm.
Það er einræði þjóðarinnar, sem
hér er um að ræða, sem hér er
skírskotað til. Til einræðis þjóð-
arinnar skjótum við málum okkar.
II.
Áfrýj unarréttur ríkisstj órnanna
er hliðstæður almennum mann-
réttindum og á almennt við um
öll mál.
En undir sérstökum kringum-
stæðum er sérstök ástæða til þess
að stjómin neyti áfrýjunaiTétt-
arins með því að rjúfa þing og
leita dómsúrskurðar þjóðainnar.
Slík ástæða er fyrir hendi nú,
eins og nú mun sagt:
Við kosningamar 9. júlí 1927
var um það barist hvort íhalds-
stjómin ætti áfram að fara með
völdin í landinu, og stefna íhalds-
ins að vera áfram hin ráðandi.
Meiri hluti kjósendanna kaus
þá meira hluta þings móti íhald-
inu.
Það voru tveir flokkar, sem
kosnir voru þannig, Framsóknar-
flokkurinn og Jafnaðavmanna-
flokkurinn.
En þjóðin gaf báðum umboðið
til þess að fara með völdin móti
íhaldinu.
Á grundvelli þessara kosninga
liafa bæði Framsóknarmenn og
Jafnaðarmenn unnið í aðalatrið-
um, í samræmi við kosninga-
úrslitin, móti íhaldinu — þangað
til á þessu þingi.
Þá gerast þau tíðindi, að Jafn-
aðarmenn ganga til víðtækra
samninga við íhaldsmenn, um
mörg mál, meðal annars um að
koma fram gjörbreytingu á kjör-
dæmaskipun landsins, og stofna
á grundvelli þessara mála til
stjórnarskifta við lok kjörtíma-
bilsins.
Slík samvinna íhaldsmanna og
Jafnaðarmanna er í fyllsta ósam-
ræmi við kosningarnar 1927.
Jafnaðai-menn voru ekki kosnir til
þess 1927 að vinna með íhaldinu.
Kjósendurnir veittu þeim þing-
mennskuumboð í því trausti að
þeir færu með það móti íhaldinu.
Þegar Jafnaðarmenn í lok kjör-
tímabilsins koma þannig fram
þveröfugt við það sem kjósend-
ur fólu þeim að gjöra 1927, og
snúast nú með fullri andstöðu
gegn okkur Framsóknarmönnum,
sem í fullu samræmi við kosning-
arnar 1927 höldum áfram að vinna
móti íhaldinu — ]>á skapa þeir
okkur alveg sérstakan rétt til
þess að áfrýja máli okkar undir
dómstól þjóðarinnar, því að það
erum við Framsóknarmenn, sem
erum í samræmi við dómsúrskurð
síðustu kosninga, en Jafnaðar-
menn hafa flutt sig á nýjan
grundvöll.
Þegar loks samningar íhalds-
manna og* Jafnaðarmanna um
samstarf í bili, eru einkum við
það bundnir að stofna til víð-
tækra breytinga á kjördæmaskip-
uninni, sem stefna að því að
svifta héruðin, sýslurnar, sem nú
eru sérstök kjördæmi, þeim rétti
og* stofna til hlutfallskosninga,
sem hefðu í för með sér mikla
skerðingu á hinu pólitíska valdi
bændastéttarinar, þá höfum við
ekki einungis rétt til þess, heldur
líka ríka skyldu að áfrýja þessum
málum undir dómstól þjóðarinnar
— því að það eru sérstaklega við,
sem erum fulltrúar bændastéttar-
innar og hinna einstöku héraða
út um landið.
Tryggvi Þórhallsson.
----0-----
Að gefnu tilefni
í Mbl. í dag skal það tekið
fram, að álit frá lögfræðingi, sem
birtist í Tímanum ígær, er ekki
eftir Hermann Jónasson lögreglu-
stjóra.
----o-----
Pingrof
íhaldsmenn og Héðinn Valdi-
marsson voru búnir að gera leyni-
samning um að gjörbylta kjör-
dæmaskipun landsins næstu ár,
eftir að þeir hefðu komið á und-
irbúningi nú í vetur með bi’eyttri
stjómai'skrá. Almenningur út um
land átti ekki að fá að vita fyr
en eftirá hvaða gerbylting hér
var á ferðum. Hér var um að
ræða launráð móti hinu foi'na
kosningaskipulagi landsins, sem
I haldist hefir í aðalati’iðum ó-
1 breytt síðan Alþingi hóf störf
j sín laust fyrir miðja 19. öld.
| Aldrei var þingrof eins sjálf-
; sagt og nú. Ef bylting íhalds-
! manna og’ Héðins Valdimai’ssonar
í ætti fram að ganga, þá var hið
| minnsta, sem hægt var að heimta,
l að þjóðin væri ekki leynd því,
i sem átti yfir hana að ganga.
En íhaldsmönnum og sumum
leiðtogum jafnaðai'manna kom
þetta illa. Launmakkið hefir
komist upp. Vei’kamenn sjá nú
þá undarlegu sjón, að foi’maður
verkamannafélagsins hér er á
daglegum fundum við Ólaf Thors,
svæsnasta og ruddalegasta and-
stæðing fátæku stéttanna í bæn-
um. Verkamönnunum þykir þetta
skrítið, að voixum. Þeir vita þó
að sumir foi’kólfar alþýðunnar
hafi gieymt því, að Ólafur Thors
og Jón Þorláksson hafa jafnan
vei'ið á rnóti hvei’ju umbótamáli
verkamanna, jafnt vökulögunum
eins og húsnæðismálum, og að
engin unxbót á kjörum vei’ka-
manna hefir náð fram að .ganga
nenxa sú, senx Franisóknarniemx
hafa stutt að.
Vei’kaixxemx í Reykjavik þurfa
aldx-ei að búast við neinu góðu af
íhaldinu. Og ef leiðtogar þeiri’a
„ganga í íhaldsflokkinn“ (sbr.
„eimx flokk“ Sig. Eggerz og Ól.
Thors), þá er það aðeins byrjun
á svikunx og ósigrum fyrir hina
fátæku stétt.
Annars hefir komið fram nxik-
il vankunnátta í ski’ifum Mbl. og
Alþ.bl. um þingrofið. Þessir að-
iiai’ vita ekki, að þingrof er einn
af elztu þáttum lýðstjónxaiinnar.
Þingrof er óaðskiljaixlega vaxið
saixxan við líf pai’lamentarismans
eins og* lxann hefir þróast í Eng-
landi. Þar er það alsiða, að ef
stjórn fær vantraust, einkunx ef
það ei' í nxikilvægu máli, þá bið-
ur hún konung um að rjúía þing.
Hamx gerir það. Síðan er kosið
um málið. Nýtt þing kemur
sanxan og myndar sér nýja
stefnu, eða heldur hinni gömlu
áfram, eftir því sem kosningar
hafa bent til. Þingrof eru ákaf-
lega algeng í Bretlandi og tilgang-
ur þeirra er jafnan hinxi sami:
að fá dóm þjóðarinnar um mikil-
væg þjóðmál. Þingrof eiga að vera
til þess að æfintýranxeixn geti ekki
launxast að þjóðinni með gömlu
umboði og gei’t þar stórbreyting-
ar, sem þjóðin óskar ekki eftir.
Nefixa mætti mörg dæmi úr
sögu nábúalandaixna er sanna
þetta. Þegar Mac Donald myndaði
stjórn í fyiTa sinn naut hann
hlutleysis fi’á frjálslynda flokkn-
um. En svo konx snurða á þráðinn
um samheldnina. MacDonald leysti
upp þingið þegar í stað. Ef ensk-
ir þingmenn úr íhalds- og frjáls-
lynda flokknum hefðu verið jafn
erlendis
skenxtilega illa að sér um þingrof
að eðli þeirra eins og Jón Þoi’l.
og Héðinn Valdimarsson, þá
myndu þeir hafa setið eftir í
þingsalnum og sagt, að þeir væru
„þing“ þrátt fyrir þingrofið.
Sama kom fyrir Stauning, er
hann var í fyiTa sinn stjórnar-
foi’maður. Hinir „radikölu" gerðu
hoinum lífið leitt, er til lengdar
lét, þó að þeir lxefðu veitt stjónx
hans hlutleysi í byi’jun. Stauning
i'auf þingið þegar í stað, og veitti
hinum gönxlu bandamönnum sín-
um áminningu, sem þeir gleyma
ekki fyi’st um sinn. — Eix þá var
í allri Danmörku enginn sá skyn-
skiptingur til, sem reyndi að
lialda því fram, að þingrofið væxú
ekki sama og* missir umboðs til
þingmennsku, þar til nýjar kosn-
ingar hefðu farið fram.
Þegar það fi’éttist út yfir haf-
ið að um það bil helmingur ís-
lenzkx-a þingnxamxa látast standa
í þeirri trú, að þeir g*eti setið á
þingi, samþykkt lög, og myndað
landstj órnir eftir að þeir hafa
misst uixxboð sitt, þá verður það
áreiðanlega til mikillar hneisu
fyrir þjóð, sem nýlega er búin
að halda veglegt þúsund ára af-
mæli sitt.
En þar sem Jón Þoi’l. kemur
nærri, þar verður alltaf einhver
óhöpp með vitsnxunina. Félagi
hans Ólafur Thors hefir bezt skil-
ið þetta með ummælum sínum unx
Jón, er liann var — líka með
stuðningi sósíalista — að hækaa
íslenzka krónu.
Hér hefir það eitt gerzt, að
stjórnin hefir gert skýlausa
skyldu sína gagnvart þjóðimxi,
með því að láta hana strax fá að
dæma um stórbyltinguna um
kjördæmaskipun landsins. Ef
forsætisráðheri’a hefði vitað um,
hvað var á seyði, og saxxxt ekki
rofið þing, þá hefði hann brugð-
ist skyldu sixxni. Tx*. Þórhallsson
hefir gei’t það eitt, sem hver ein-
asti stjómarformaður í menntuðu
landi hefði gei’t í hans sporum.
Og þeir sen; ámæla honunx fyrir
það, hafa komið fram með ofsa
og æsingum af lægsta tægi. Þeir
óttast dónx þjóðarixxnai’. Þeir ótt-
ast að íslenzka þjóðin ætli nú
við "kosningarnar að senda inn
nxeii’ahluta þings, sem vill vinna
á móti byltingu Héðins Valdi-
íxxarssonar og Ólafs Thors.
*
----o-----
Ofsjónii’.
Sky nf æri stj ómarandstæðinga
mai’gi’a virðast vei’a illa leikin
um þessar mundir. Sanxlívæmt
fregixunx, sem tíðindamemx þeixna
breiða út unx bæinn, á Jónas ráð-
herra Jónsson að hafa sézt á
fimm stöðum á samri stundu
seinnahlutann í gærdag: Austur
á Laugarvatni, suður í Hafnar-
firði, í stjói’nari’áðsbíl uppi í
Mosfellssveit, úti i vaxðskipinu
Ægi, og loks um boi'ð í „Botníu“,
á leið til útlanda. Ekki er að
undra, þó að þeim gangi illa að
skynja skýi’ingar á stjórnar-
skránni!
----o-----
Næsta blað
Tímans kemur út á morgun.
Stjórnarskráin
og þingrofið
Frá ónafngreindum lögfræðingi,
senx birti álit sitt á þingrofinu í
Tímanunx í gær, hefir blaðinu
borizt eftirfaraixda:
Yfirgnæfandi meii’ihluti lög-
fræðinga hér í bæ, án tillits til
stjórmnálaskoðana, hafa látið
það álit sitt uppi, að þingrof nú-
veraixdi stjórnar brjóti ekki
stjórnarski’ána. Þó finnast þeir,
er láta aðra skoðun í ljósi, þar á
íxxeðal einn í Moi’gunblaðiixu nú í
dag. Heldur haxm því fram og
byggir niðurstöðu sína emgöngu
á því, að ákvæði 18. gr. nái einn-
ig til 20. gr. og* vitnar í því efni
til sjálfs sín, þar eð enginn ann-
ar lögskýrandi mun áður hafa
komizt að sömu niðurstöðu.
Höfundur Moi’gunblaðsgreinar-
innai’ viðurkennir, að þingrof og
þingslit sé sitt hvað. Sem lög-
fræðingur hlýtur hann þessvegna
að álykta svo, að lögjöfnun sé
heimil frá 18. gr. til hinnar 20.
Þ. e. að lxinar sömu ástæður að
lögum (ratio jui’is) séu fyrir
hendi, er þing er í’ofið eins og
þegar því er slitið.
Nú munu flestir lögfi’æðingar
vera á þeirri skoðun, aö ástæð-
urnai’ séu ekki hinar sömu, enda
liggur það í augum uppi. I 18. gr.
er geit ráð fyrir, ákveðið, að Al-
þingi sé stefnt saman ár hvert,
þ. e. nxeð árs millibili, sbr. 31. gr.
stjórnarskráriimar. Þetta er hin
almenna regla. Fjárlög ei’u ekki
sett nema til 1 árs, er því nauð-
synlegt að Alþingi afgreiði fjár-
lög áður en því ei’ shtið, þ. e.
hættir störfum að sinni. Þegar
svo stendur á — eins 0g venju-
legast — er, að það á ekki að
koma saman fyrr en eftir ár.
Þegar þing er rofið, tryggir
stjórnarskráin það, að það verði
kallað saman imxan ákveðins
tíma, senx er skemmi’i en 18. gr.
gerir ráð fyrir. Ákvæðið á að
tryggja, að fulltrúar þjóðarinnar
hafi lokið þeim nauðsynlegustu
stöi’funx, áður en þeir fara heim
með fullt umboð.
Regia 20. gr., sem er ættuð frá
föðurlaixdi þingi’æðisins, Eng-
landi, hefir verið beitt mikið þar
og þykir nauðsynleg trygging
þiixgi’æðisins. Með það fyrir aug-
um hefir hún verið tekin upp í
stjómarskrá flesti’a þingræðis-
landa, engu síður lýðvelda en
konungsiik j a. Þingrof si’éttminn
er settur til þess að stjórn, sem
að völdum situr, geti borið það
undir alla kjósendur landsins,
hvort mál, sem meii’ihluti þing-
manna ætlar sér að þvinga fram
gegn vilja hexmai’, hafi fylgi
þjóðarinnar, t. d. ríkisábyrgð.
Sézt af þessu lxve mjög* ólíkar á-
stæður liggja til gi’undvalla þing-
slitunx samkvæmt 18. gr. og þing-
iTofi skv. 20. gi’. og lögjöfnun
þessvegna gersamlega óheimil. —
Sem dæmi þess, í hvaða ó-
göngur lögjöfnun gæti leitt,
nxætti nefna það, að þingrof gæti
aldrei farið fram, ef nxál það, er
ágreiningur risi um, væri fjáx'-
lagaatiiði. Eftir kenningu lög-
fræðings Morgunblaðsins ætti þá
fyrst að vera unnt að í'júfa þing,
er ági’einingsati’iðið væri orðið að
lögum, þ. e. búið væii að sam-