Tíminn - 21.04.1931, Blaðsíða 1

©jaíbferi
09 aferei&slumaímr Címans er
Sannueig þorsteins&óttir,
£a’fjarg,ötu 6 a. XeyfjaDÍf.
^fgteifcsía
ÍT i m a n s er í £œf jargötu 6 a.
©pin öaglega fl. 9—6
Simi 2353
XV. árg.
' —----------------------- ' 7
Bylting ^erfingjanna*
31. blaS.
Síðustu fregnír
Útaf símskeyti því til miðstjómar íhaldsflokksins, swn hirt var
í fregmmiða seint í g-æi-dag' sendi forsætisráðherra þegar símskejdá
til konungsritara svohljóðanda:
„Að gefnu tilefni óska óg fá að vita hvort nokkuð telst á skorta
um greinargerð frá minni hendi almennt eða í einstökum atriðum”.
Forsætisráðherra.
í morgun kl. 9% fékk forsætisráðherra svohljóðanda »var-
skeyti:
„Skil ekki hvað hefir gefið yður tilefni til skeytis yðar og veit
ekki til að nokkuð teljist hafa skort é um greinargerð frá yðar hendí
almennt eða í einstökum atriðum.
Konungsritari“.
Um miðjan dag í gær sendi forsætisráðherra í símskeyti lausn-
arbeiðni ráðherranna Einars Árnasonar og Jónasar Jónssonar, og til-
iögu um skipun nýs ráðherra.
1 morgun kl. 91/2 fékk ráðherrann svohljóðandi skeyti:
. ':r;TU5-'í5'Je
Hans hátign féllst 20. apríl á Amalienborg á tillögu yðar um.
að Einari Árnasyni fjármálaráðheri*a og Jónasi Jónssyni dóms- og
kirkjumálaráðherra sé þegar í stað veitt lausn frá embættum þeirra.
Konungsritari“.
Hans hátign féllst 20. apríl á Amalienborg á tillögu yðar um að
forstjóri Sambands íslenzkra samvinnnufélaga, Sigurður Kristinsson,
sé skipaður atvinnu- og samgöngumálaráðherra og að yður sé falið að
veita forstöðu þeim málum, er heyra undir dóms- og kirkjumála-
ráðuneytið og fjármálaráðuneytið.
Konungsritari“.
Kosningarnar í vor snúast fyrst
og fremst um eitt atriði: A að
taka af byggðum landsins hér um
bil helminginn af þingmönnum
sínum til að þóknast þeim mönn-
um í Reykjavík, sem sýna. sig lík-
lega til að koma á skrílræði í
landinu? Eða á sveitin að halda
sínum hlut, sínu atvinnufrelsi,
sinni menningu?
Byltingu hefir hér átt að gera,
og er gangur þess máls, sem hér
segir:
Þegar fór að líða á þingið í
vetur tóku tveir fjandmeim, Öl-
afur Thors og Héðinn Valdimars-
son að verða óaðskiljanlegar sam-
lokur í þinginu. Stundum var
þriðji maður með þeim, Gunnar
Sigurðsson á Selalæk, 0g var helzt
að sjá, að hiniv tveir yrðu oft á
tiðum að búa að honum, eins og
geymdi hann lífsanda þess bræð-
ings sem Ólafur og Héðinn voru
að skapa.
Lengi vel vissu Framsóknar-
menn ógerla hvaða undirmál voru
hér á ferðinni, en smátt og smátt
varð vart við nýtt líf í báðum
flokkunum. Þingmenn verka-
manna höfðu tíðum fundi með
flokksstjórn sinni af utanþings-
mönnum,og di’ógst öll flokksstjórn
verkamanna og allur þingflokkur
þeirra inn í samningamál Ólafs
og Héðins En mismunandi var
ánægjan hjá verkamannaleiðtog-
unum, bæði þingmönnum og öðr-
um. En þeim, sem hreyfðu mót-
mælum var hótað brottrekstri úr
flokknum og öðrum afarkostum,
ef þeir ekki beygðu sig fyrir sam-
komulaginu um byltinguna á kjör-
dæmaskipuninni.
Hjá íhaldsmönnum gekk allt
betur. Þeir eru ekki að jafnaði
vandir að meðulmn. Ihaldið
hafði gleypt Sig. Eggerz og lát-
ist ganga inn á eitthvert frelsis-
glamur til að þóknast honum. Þeir
voru nú til með að ganga í bili
inn á ýmislegt af kröfur sósíal-
ista, svo sem að láta hrepps-
ómaga hafa atkvæðisrétt, þó að
leti væri valdandi bágindum
þeirra. Þá voru íhaldsmenn til
með að láta landið ábyrgjast 7
miljónir í virkjun Sogsins, þó að
flokkur íhaldsmanna í bænum
hefði árum saman, í umboði
meirahlutans í bænum, gert allt
til að hindra að Sogið yrði virkj-
að, af því að virkjunin væri óþörf
eða bænum um megn. En „erf-
ingar“ Thors Jensens vildu fá
bandamenn til að þjóna hagsmun-
um sínum. Fyrst innlimunarmenn
íhaldsins höfðu verið gerðir að
frelsisgösprurum til að fá at-
kvæði Sig. Eggerz, þá var lílca
hægt að láta fjandmenn verka-
manna veita flokki sósíalista
nokkra faríseaþjónustu um stund,
ef með því var hægt að gera
verkamannaflokkinn að „deild“
hjá hinum nýríku, meðan verið
var að liða sundur kjördæmaskip-
un landsins.
Að lokum gekk íhaldið að
þriðju viðbótinni til að auka lið
sitt. Gunnar á Selalæk var síð-
asta herfangið, eftir að tökum
hafði verið náð á forst.ðumanni
olíuverzlunarinnar, Héðni Valdi-
marssyni. Með þessum liðstyrk
öllum þótti einsýnt að á einu ári
mætti gerbylta alhi kjördæma-
skipun landsins, þannig að full-
trúa-tala sveitanna minnkaði um
helming. Hinir „nýríku“ höfðu
gengið inn á hugsu.narháti Sig.
Eggera, Héðins og Gunnars á
Selalæk, nægilega mikið til að
fullnægja þessum þrem stjórn-
málamönnum, og fá fylgd þeirra.
En undir niðri var íhaldið eins og
áður fúst á að beygja sig fyrir
öllu erlendu valdi og gegnsýrt af
löngun til að lifa af svitadropum
fátæklinganna.
í þrem málum gerbreytti ihald-
ið urn skoðun til að lokka leiðtoga
sósíalista til sín:
1. Sogsvirkjunin, ríkisábyrgð á
7 miljónum til fyrirtækis, sem
íhaldið sjálft hafði árum saman
barizt á móit.
2. Fjölgun þingmanna í Rvík
úr 4 upp í 9. Socialistar báru það
frv. fram í neðri deild. Megin-
hluti íhaldsmanna hafði lýst sig
andvígan þingmannafjölgun í
Rvík, þar sem helmingur þing-
manna er búsettur. En þessu lof-
aði íhaldið að fylgja fram sum-
part nú, en einkum á þingi 1932.
3. Breyting á stjómarskránni.
Þannig að með einföldum lögum
mætti gera 4—5 sýslur að einu
kjördæmi. Móti þessu höfðu ná-
lega allir þingmenn ihaldsins
heitið kjósendum sínum út á
landi að berjast. En nú var þeim
skoðunum fleygt fyrir borð og
leiðtogum socialista lofað að all-
ur flokkurinn skyldi undirbúa
þessa stórkostlegu byltingu í
stjórnarfari landsins.
Öll þessi mál áttu að ganga
fram á þinginu í vetur. I efri
deild voru íhaldsmenn og socia-
listar 8, en Framsóknarmenn 6.
I neðri deild voru socialistar og
íhald 14, Framsóknarmenn 13 og
Gunnar á Selalæk í kosninga-
bandalagi við Framsókn og kos-
inn aðallega af Framsóknamiönn-
um í sveitakjördæmi. Ef hann
stóð með málstað síns kjördæmis,
og málstað þess flokks, sem hann
var í .kosningabandalagi við, þá
hlutu öll þessi þrjú mál að falla
með jöfnum atkvæðum í neðri
deild. Og þá hefði dottið, nú í
vetur, botninn úr byltingarundir-
búningi Ólafs Thors og Héðins
Valdimarssonar.
Af þessu, sem hér er sagt, er
það skiljanlegt, að braskaralýð
Reykjavíkur var jafn nauðsynlegt
að fá Gunnar á Selalæk eins og
socialistana. Meðan verið var að
vinna hann til að yfirgefa mál-
stað kjósenda sinna, urðu þeir
Ólafur og Héðinn að sýna honum
virðingaratlot, sem þeir myndu
tæplega hafa látið þessum sam-
eiginlega bekkjarbróðui úr
menntaskólanum í té, undir
venjulegmn kringumstæðum.
Ráðagerð erfingjanna var þessi:
Fjölga þingmönnum Rvíkur nú
og að ári upp í 9. Ábyrgjast Sog-
ið og reyna að fá lán í sumar til
þess eins og Alþ.bl. segir, að geta
veitt 200 verkamönnum atvinnu í
sumar. Og að lokum að undirbúa
stjómarskrárbreytingu, sem gerði
mögulegt að bræða margar sýslur
í eitt kjördæmi með einföldum
lögum. Síðan áttu íhaldsmenn og
socíalistar að bjóða fram í öllum
kjördæmum til að reyna að fella
sem flesta af fulltrúum sveitanna.
Reykjavík, 21. aprfl 1931.
Á þinginu 1932 átti svo aðalbylt-
ingin að gerast á kjördæmunum
og lokaþáttur að gerast um þing-
mannafjölgun í Reykjavík. Socía-
listar sáu að þeir myndu tapa
sætum nú í vor með þessu hátta-
lagi, en „erfingjar“ Thor Jensens
töldu þeim trú um að vorið 1932
myndu hinir dauðu verkamanna-
leiðtogar rísa aftur upp úr gröf-
um sínum og í dýrlegum fagnaði
skifta með sér og Thor Thors,
Vaidimar hersi og öðrum þvílík-
um dáindismönnum þeim 10
sveitakjördæmum, sem Alþ.bL
sagði að .samkvæmt þessari ráða-
gerð hefði átt að taka af bænd-
um.
„Erfingjamir“ höfðu gengið frá
samningum þessum bæði við leið-
toga socialista og Gunnar á Sela-
læk laust fyrir páska. En um
leið og þeir voru fullgerðir, sýndu
blöð „erfingjanna“ hug sinn til
bænda landsins. í Vísi var sagt að
fram að þessu hefði verið dekrað
við málstað bænda og sveitanna.
En þegar Reykjavík hefði fengið
9 þingmenn skyldi verða á þessu
breyting, og dekrið hætta. Á
páskadagsmorgun kom svo út í
Mbl. grein, sem almennt er eign-
uð Ólafi Thors. I tilefni af þvi
að mikill fjöldi af hinum beztu
bændum úr nálega öllum héruð-
um voru hér samankomnir á
flokksþingi Framsóknar, lýsti
Mbl. sveitamönnum landsins á
þann veg, að aldrei hefir jafn-
mikilli lítilsvirðingu um heila
stétt verið komið fyrir í einni
blaðagi'ein. En erfingjapólitíkin
þóttist nú vera viss um sigurinn.
Helmingur af umboði sveitakjör-
dæmanna átti af þeim að takast.
Landið átti að þarflausu að eyða
lánstrausti sínu fyrir hvert sveit-
arfélag, sem vildi lána peninga.
En áður en „erfingja“-sigurinn
næði fram að ganga, sker Tr.
Þórhallsson sundur samningavef-
inn, og umboð þingmanna féllu til
kjósenda. *
---0----
Hrópandinn í
eyðimörkinni!
thaldsmenn í Stúdeptafélagi
Reykjavíkur trúa ekki Einari
Amórssyni.
Ekkert minnst á „stjómarskrár-
brot“.
íhaldið hefir fengið Einar Am-
órsson, til þess að halda því fram
í íhaldsblöðunum, að þingrof
ríkisstjómarinnar sé stjórnar-
skrárbrot. Þetta hefir íhaldið lát-
ið lítilsiglda íhaldskjósendur sam-
þykkja í kaupstöðum víða um
landið.
Ihaldið er í talsvert stórum
meirahluta í Stúdentafél. Reykja-
víkur, og þess vegna var stjóm
félagsins látin hóa saman fundi
til þess að fá samþykktar álykt-
anir til stuðnings íhaldsmálstaðn-
um.
I stjóm félagsins eru tómir
íhaldsmenn og minnsta kosti tveir
þeirra löglærðir.
Fundinn sátu auk þeirra nokkr-
ir lögfræðingar íhaldsmanna. Svo
sem að líkum lætur vora það
þessir menn, sem réðu því hvem-
ig þæi’ ályktanir voru orðaðar,
sem bornar vom undir atkvæði á
fundinum. Hversvegna var þá
ekki borin fram eins og á öðrum
íhaldsfundum ályktun þess efnis
að stjómin hefði brotið stjórnar-
skrána? Hversvegna var ekki
þessi fundur látinn styðja þann
málstað, sem íhaldsblöðin og Ein-
ar Arnórsson hafa haldið fram
seinustu dagana?
Hversvegna sýndi Einar Am-
órsson sig ekki á fundinum?
Ástæðan til þess, að engin
svona ályktun var borin upp, var
sú, að vonlaust þótti að fá hana
samþykkta, því flestir íhaldslög-
fræðingamir í félaginu og Ingi-
mar Jónsson, skólastjóri, sem
helzt hafði sig í framm af hálfu
jafnaðarmanna, treystu sér ekki
til að leggja nafn sitt í það að
greiða henni atkvæði.
Til þess að fá þó eitthvað sam-
þykkt, orðuðu lögfræðingamir
tillöguna nægilega óákveðið; í
staðinn fyrir „stjómarskrárbrot",
sem hinir „óbreyttu liðsmenn“
hafa verið látnir samþykkja, settu
lögfræðingamir að stjómin hefði
brotið „almennar þingræðisregl-
ur“. — Þetta loðna orðalag á víst
að „bjarga skinninu‘. En svo sem
sjá má, er hér verið að sam-
þykkja allt annað, en íhaldsblöðin
hafa haldið fram síðustu dagana
og íhaldsfundir úti um land hafa
verið látnir samþykkja.
1 sannleika gat málstaður
íhaldsins varla íengið eftirminni-
legri ráðningu en hann fékk á
þessum stúdentafimdi. Jafnvel í
öðru eins íhaldbæli og Stúdenta-
félagi Reykjavíkur getur íhaldið
— vegna þess að meðlimirnir eru
dálítið upplýstir — ekki fengið
það samþykkt, að stjórnin liafi
framið stjómarskrárbrot. Og af
sömu ástæðum þóttu röksemda-
leiðslur Einars Amórssonar, sem
taldar eru duga í almenna íhalds-
kjósendur, ekki boðlegar á þess-
um stað. **
----o----
Enn um
þingslit - þingrof
Eftir dr. Bjöm Þórðarson.
Þótt engu hafi verið hnekkt 0»
ekkert hafi verið ofmælt í áliti
því, er ég lét í ljós og birt var
15. þ. m. hér í blaðinu, um skiln-
ing 20. gr. stj.skr., þykir mér þó
rétt að bæta nokki'u við það, sem
þar segir, sérstaklega veg-na þess,
að fyrir sérstök atvik urðu orð
þau, er flutt voru eftir mér í út-
varpinu 16. þ. m. um þeta mál,
færri en ég hefði óskað.
Eins og ég gat um í áiiti mínu
var ákvæðið í 18. gr. stj.skr. um
að þingi megi ekki slíta fyr en
fjárlög eru samþykkt, sett nýtt í
síðustu stjómarskrá. En þetta á-
kvæði á sér þó forsögu, sem get-
ur orðið til skilningsauka á sjálfu
þessu ákvæði og um það, hvort
það takmarkar þingrofsheimild-
ina í 20. gr. stjskr.
Að vísu virðist hr. Einar Am-
órsson neita því í grein í Morg-
unblaðinu 16. þ. m., að skýringar
á þingrofsákvæðinu, sem eldri
era en frá 1920, geti komið til
greina, en rétt er þó að athuga
hvort þessu er nú í rauninni
þannig varið. —
Nefnt ákvæði 18. gr. stjskr.
kom í stað ákvæðis í 3. gr. stjóm-
skipunaiiaga frá 1903, sem hljóð-
aði svo: „Án samþykkis konungs
má þingið eigi setu eiga lengur
en 8 vikur“. Með þessu vai’ þing-
seturétturinn lengdur um 2 vikur
frá því, sem hann áður var sam-
kvæmt 5. gr. stjskr. 1874.
Þessi ákvæði um rétt alþingig
til setu voru ætíð skilin svo, að
reglulegt Alþingi ætti heimtingu
á að sitja þenna lögmælta tíma,
og að því mætti eigi slíta fyrr
en að honum liðnum. Hinsvegar
þótti það tvímælalaust, að þetta
takmarkaði ekki þingrofsréttinn.