Tíminn - 06.05.1931, Blaðsíða 3

TÍMINN
toll- og skattheimtu eru ótaldir,
en það vita þeir, sem kunnir eru
þeim máluifi, að þar er eigi um
smáupphæðir að ræða. Ég get
ekki stillt mig um að tilfæra í
þessu sambandi ummæli, sem Jón
JÞorláksson hafði í ræðu þeirri, er
hann ætiaði að flytja í sameinuðu
þingi 14. apríl s. 1. Hann sagði:
„Stjómin hefir ekki getað haft
neinn hemil á tilhneigingum sín-
um til aukningar árlegra útgjalda
með því að bylta um og breyta
til á þjóðarbúinu, og með fjölg-
un starfsmanna“. Síðan fer hann
hörðum orðum um þá útgjalda-
aukningu, sem þetta atferli
stjórnarinnar hafi haft í för með
sér. Svipuð ummæli hafði Jón
Þorl. í ræðu þeirri, er hann flutti
hér í gær. Hvað á J. Þ. við með
þessum ummælum, sem hann
kastar fram órökstuddum. Á hann
við stofnun Skipaútgerðar ríkisins,
sem komið hefir því til leiðar
þegar á 1. starfsári, að reksturs-
halli Esjuimar lækkaði um 27 þús.
kr. þrátt íyrir óhagstæðai’i að-
stöðu til útgerðar en undanfarin
ár, og að útgerðarstjórn strand-
ferðaskipanna beggja og ýmsra
flóabáta kostaði mun minna en
útgerðarstjórn Esjunnar einnar
kostaði áður.
Á hann við rekstur ríkisprent-
smiSjunnar, sem á fyrsta ári hef-
ir um 80 þús. kr. tekjuafgang,
sem er beinn sparnaSur á prent-
unarkostnaði ríkisins. Á hann við
rekstur LandsmiSjunar, sem á 1.
ári liefir um 23 þús. kr. tekjuaf-
gang, sem er beinn sparnaSur á
lcostnaSi þeim, er ríkiS hefir ár-
lega af viSgerSum á skipum sín-
um, byggingu brúa o. fl. Á liann
viS endurbæturnar á reksti
Áfengisverzlunarinnar, bætta toll-
gæzlu og skattheimtu, breytingu
á lögreglu- og bæjarfógetaem-
bættunum í Revkjavík, sem hvert
um sig hefir annaShvort stór-
lega aukiS tekjur ríkissjóSs eSa
sparaS útgjöld. Fjölda margt
fleira mætti nefna í þessu sam-
bandi, sem ber þess glöggan vott,
aS Framsóknarstjórnin hefir
unniS meS góSum árangri aS
endurbótum í öllum greinum
ríkisrekstursins. ÞaS hlýtur aS
teljast koma úr hörSustu átt þeg-
ar sá flokkur, sem fyrir tæpum
4 árum skildi við’ ríkisbúskapinn
í því hörmunarástandi, sem al-
þjóS er nú kunnugt orSiS, hefir í
frammi umvandanir út af því,
sem gert hefir veriS til þess að
leiSrétta lians eigin villur.
Þá hefi ég aS nokkru minnst
notkunar þess ljár, sem Fram-
sóknarstjórnin hefir notað viS
ríkisreksturinn. Mun ég þá drepa
á niSurstöSur rekstursins og á-
hrif hans á hag ríkissjóSsins.
í árslok 1927 voru skuldir rík-
issjóSsins vegna hans eigin fyr-
irtækja 12.3 milj. 1 árslok 1930
voru þessar skuldir 15.1 milj.
Hækkun skulda ríkissjóSsins, sem
stafar af hans eigin relcstri er
því 2.8 milj. Samkvæmt þeim
heimildum, sem fyrir hendi eru,
verður að gera ráð fyrir, að sjóð-
eign ríkisins í árslok 1930 hafi
verið um 1.8 milj. hærri, en lmn
var i árslok 1927. Af þessu verS-
ur ljóst, aS þaS hefir þyngt á rík-
issjóSnum um 1 milj. vegna rekst-
urs hans síðasta kjörtímabil. Á
Efnahagsreikningi verður niður-
staðan sú, að skuldir aukast á
tímabilinu um 2.8 mlij., en á
móti kemur c. 1.8 sjóðaukn., enn-
fremur allar þær eignir, sem rík-
issjóður hefir aflað sér fvrir það
fé, sem notað hefir verið á kjör-
timabilinu. Eru þar á meðal
sumar beinlínis arðgefandi, svo
sem símastöðin nýja í Rvík og
skrifstofubygging ríkisins. Þessi
niðurstaða sýnir það, að ef rekst-
ur ríkissjóðsins sjálfs liefði einn
liaft áhrif á efnahag hans, hefði
hann batnað, sem svarar mis-
muninum á þeirri 1 milj. er
skuldir liafa aukizt umfram sjóð-
eign, og öllum þeim verðmæt-
um, sem aflað hefir verið síðastl.
3 ár. Þó er eitt atriði, sem verð-
ur ljóst af þesum niðurstöðum,
sem ef til vill gefur einna mest
tilefni til íhugunar, og þá sérstak-
lega í sambandi við þær aSfinnsl-
ur um fjármálastjórn siðustu ára,
sem fram hafa komið frá íhalds-
flokknum. Skuldir ríkissjóðs
(vegna hans eigin fyrirtækja) í
árslok 1927 voru 12.3 milj., eins
og fyr er getið. Það mun láta
nærri, að af þessum skuldum hafi
verið greiddar 1.5 milj. í vexti síð-
ustu 3 árin. Það er því með öllu
ljóst, að e/ ríkissjóður hefði eigi
haft þennan skuldabagga að
dragast með, þá hefði hann getað
komið á öllum stórvirkjum síð-
ustu ára, án þess að taka til þess
nokkurl lán, og lieí'ði því getað
búið skuldlaust með sinn eigin
rekstur.
Þá vaknar hjá mönnum sú
spurning: Hvernig stóð á skuld-
um þeim, sem hvíldu á ríkissjóði
í árslok 1927? Hverjir stofnuðu
til þeirra. Hverjar voru ástæð-
urnar fyrir ])ví, að þær mynduð-
ust ?
Þessum spurningum er auð-
svarað. Skuldir þessar mynduð-
ust því nær allar á árunum 1917
- ’22, og mennirnir, sem sátu á
þeim árum í sæti fjármálaráð-
herra, voru þeir Björn Kristjáns-
son, Sigurður Eggerz og Magnús
GuSmundsson, en .Jón Magnússon
var stjórnarformaður. Allir þess-
ir fyrverandi fjármálaráðlierrar
eru nú í íhaldsflokknum, og láta
mikið á sér bera. ÁstæSurnar fyr-
ir myndun skulda þessara voru
ekki framkvæmdir ríkissjóðs á
þessum árum. Þær mvnduðust
vegna þess, að tekjur ríkisins
hrukku ekki fyrir daglegum
venjulegum útgjöldum þess.
Þesir menn vanræktu svo gjör-
samlega skyldu sína sem fjár-
málaráðherrar, að þeir skeyttu
því ekki að afla ríkissjóði tekna
til nauðsynlegustu útgjalda, held-
ur tóku lán, greiddu með þein,
tekjuhalla, og eftirlétu umbóta-
mönnum síðustu ára að greiða
eyðslu sína, ásamt því að annast
um þær framkvæmdir, sem þeir
höfðu vanrækt að koma á. Hver
veit, hve lengi þessir fjármála-
menn íhaldsflokksnis hefðu hald-
að áfram að eyða umfram það,
sem aflað var, ef Tryggvi Þór-
lialllsson hefði eigi vakið athygli
á sukki þeirra með skrifum sín-
um um fjáraukalögin miklu.
Þessi aðvörun Tr. Þ. varð til
þess, að á þinginu 1923 voru fjár-
lögin gerð svo úr garði, að þau
gáfu í reyndinni 1% milj. króna
tekjuafgang. Árið 1924 voru sið-
an með atbeina allra flokka, lögð
fullkomin drög til tekjuöflunar
fyrir rikið með þeim árangri, að
á árinu 1925, eftir góðærið 1924,
var mikill telcjuafgangur. Á árinu
1924 varð Jón Þorláksson fjár-
málaráðherra. Allir flokkar i
þinginu studdu hann til tekju-
öflunar og góðæri fór í hönd.
Virtist aðstaSa lians til þess að
stjórna fjármálunum vera hin
bezta. En niðurstaðan varð öll
önnur en búist var við. Jón Þor-
láksson leiddi yfir landið gengis-
hækkunina, og sneri með því
góðæri í illæri. Enn þá eru fram-
leiðendur þessa lands, og aðrir,
sem notuðu lánsfé, og höfðu
myndað skuldir á lággengistím-
unum, að strita undir klyfjum
þeim, sem J. Þ. lagði á þá með
gengishækkuninni. En J. Þ. lét
eigi þar við sitja. Á árinu 1926
lækkaði hann tolla á útgerðar-
vörum eftir kröf.u flokksmanna
sinna, sem þann atvinnuveg
stunduðu. Afleiðing þessa varð
sú, að tvö síðustu árin, sem í-
haldsflokkurinn fór með völdin í
landinu, varð tekjuhalli á þjóð-
arbúinu, sem samanlagður nam
1.7 milj. króna. Af því, sem hér
hefir verið rakið, kejnur glöggt
fram, að ástæðan til þess, að rík-
issjóður gat eigi annast allar
sínar framkvæmdir á árunum ’28
-30, án þess að taka lán, eru
eyðsluskuldir íhaldsmannanna,
sem á ríkissjóðnum hvíldu og
hvíla enn. En það merkilegasta
við framkomu íhaldsmanna i
þessum málum er það, að þeir
mennirnir, sem bera ábyrgS á
eyðsluskuldunum frá 1917—’22 og'
sá maðurinn, sem valdur var að
gengishækkuninni og tekjuhallan-
um 1926—’27, ganga fram fyr-
ir skjöldu og reyna að telja þjóð-
inni trú um, að þeir séu þeir
einu, sem skilning hafi á fjár-
málastjórn landsins. Slíkt verSur
að teljast ofrausn.
Nú hafa verið raktar niðurstöð-
ur af rekstri ríkissjóðsins árin
1928—’30, og dregnar af þeim
nokkrar ályktanir. Er þá næst
að rekja niðurstöður þeirrar
starfsemi, sem ríkissjóður hefir
þurft að annast fyrir banka
landsins og önnur sjálfstæð fyr-
irtæki. 1 árslok 1927 voru skuldir
þær, er ríkissjóður hafði stofnað
til vegna bankanna kr. 15.5 milj.,
og átti ríkið þá inni hjá stofn-
unum þeim, er það hafði lánað
féð, sömu upphæð, og átti því
hvorki að annast vexti eða afborg-
anir af skuldum þessum. 1 árs-
lok 1930 voru þessar skuldir rik-
issjóðs orðnar 25 milj., og eru þá
meðtaldar 1.3 inilj., sem ríkis-
sjóður lánaði Síldarbræðsluunni.
Hækkun skulda í þessum flokki
er því um 9.5 milj.
Þessum 9.5 milj. króna hefir
verið þannig varið:
Til Landsbankaus upp í
stofnfé ............ 3 milj.
Til Síldarbræðslunnar 1.3 ____
— Búnaðarbankans . . 3.6 ____
— iilutafjárkaupa í
Útvegsbankanum ... 1.5 ____
Til þess að komist verði að
niðurstöðu um áhrif þessa á liag
ukissjoðs þarf að gera grein
fyi'ii' verðmæti eigna þeirra, sem
ríkissjóður hefir myndað á móti
skuldum þessum. I Búnaðar-
bankanum og Síldarbræðslunni
iiefir ríkið myndað inneignir,
sem eiga að endurgreiðast og á-
vaxtast þannig, að þau lán, sem
ríkið liefir tekið vegna þeirra
stofnana valdi ekki neinum
þyngslum á ríkissjóðnum. Móti
láni því, sem rikissjóður tók til
hlutabréfakaupa í tJtvegsbankan-
um liefir ríkið nú eignazt hluta-
bi'éf i bankanum, og ennfremur
varð ríkið að sætta sig við að fá
afhentar 3 milj. króna í hluta-
bréfum upp í tilsvai’anda hlutaaf
inneign þeirri af enska láni Magn-
úsai’ Guðmundssonar, sem það
átti inni i íslandsbanka, er hann
komst í þrot á síðastliðnu ári.
Ríkissjóður á þvi nú 4% milj.
króna í lilutabréfum Útvegsbank-
ans. Það mun eigi þurfa að bú-
ast við arði af eign þessari fyrst
um sinn, og þykir sýnt, að ríkis-
sjóður þurfi í náinni framtíð að
greiða vexti og afborganir af
þeim 4% milj. kr., sem farið hafa
til bréfakaupanna. í Landsbank-
anum hefir ríkissjóður eignazt
stofnfé, 3 milj. Af þessu fé á
bankinn að greiða 6% vexti ef
bankareksturinn gengur sæmi-
lega, en afborganir af því láni,
sem tekið var til stofnfjárfram-
lagsins þarf ríkissjóður áreiðan-
lega að greiða. Niðurstaða þeirr-
ar starfsemi, sem rikissjóður hef-
ir þurft að liafa með höndum
fyrir bankana er því sú, að á
honum hefir þyngt um 4*4 niilj.
vegna gjaldþrota Islandsbanka,
og ennfremur á liann það víst, að
þurfa að standa straum af af-
borgunum af 3 milj. króna láni
handa Landsbankanum, og ef til
vill þarf liann einnig að greiða
vexti af upphæð þessari.
Ef dregnar eni saman niður-
stöður af rekstri ríkissjóðsins og
milligöngu hans vegna bankanna
kemur i ljós, að skuldir þær,
sem rikissjóður stendur straum
af, liafa á síðustu 3 árum vaxið
um 10.3 milj. (Landsbankastofn-
féð þá talið með). Þar á móti
kemur sjóðaukning c. 1.8 milj.
og liefir þvi þyngt á rikissjóðn-
um um 8.5 milj., en þar af eru
7.5 milj. af banka landsins.
Þetta sýnir, að þvi nær öll þau
125
Bráðapesta rbóluef ni
Eins og að undanförnu hef ég undirrituð útsendingn
og sölu á bráðapestarbóluefni Prófessors C. 0. Jensen.
Æskilegt að pantanir komi sem fyrst.
Ásta Einarsson
Túng. 6
þyngsli, sem á rikissjóðinn hafa
bæzt síðasta kjörtímabil stafa af
þeim framlögum, sem bankarnir
hafa fengið, og þá aðallega þvi
fé, sem rikissjóður varð að leggja
fram vegna gjaldþrota Íslands-
banka. Ríkissjóður þarf nú að
greiða árlega um 550 þús. króna
i vexti og afborganir af því fé,
sem lagt var fram vegna þess
banka, og er það mun hærri upp-
hæð en veitt er á fjárlögum fyr-
ir yfirstandanda ái’ til nýbygg-
inga, vega og brúargerða.
Eftir að orsakirnar til skulda-
aukningar ríkisins hafa verið
raklar hygg ég, að mönnum
verði ljós ástæðan til þess, að
íhaldsmenn óska að túlka fjár-
fjármálaniðurstöður síðustu ára
á annan veg, en ég hefi gert. Þeir
vilja loyna fyrir almenningi or-
sökum skuldaaukningarinnar.
Undir eins og Einar Árnason
hafði i fjármálaræðu sinni birt
niðurstöður ársins 1930 fór Jón
Þorláksson á stúfana og kvað
skuldaslciptingu hans, sem getið
hefir verið hér að framan, eigi
gefa rétta hugmynd um fjár-
hagsástandið. Kvað hann það
vera hina einu réttu skiptingu á
skuldum rikissjóðs, að flokka
þær eftir því, hvort ríkissjóður
stæði straum af þeim eða eigi,
en hitt þyrfti eiga að koma í ljós
af skuldaskránni, af hvaða á-
stæðum skuldirnar væru stofnað-
ar.
Ástæðan til þess, að Jón Þor-
láksson fann að þeirri skiptingu
skuldanna, sein Einar Árnason
viðhafði gat eigi verið sú, að eigi
kæmi í ljós af hvaða skuldum rík-
issjóður stæði straum og liverjum
ekki. Frá þessu var skýrt í fjár-
lagaræðunni, enda kemur það þar
að auki greinilega fram i fjárlaga-
frumvörpum og landsreikning-
um. Ástæðan fyrir þessu frum-
lilaupi Jóns Þorlákssonar er sú,
að með skiptingu þeirri á skuld-
um rikisins, sem Einar Árnason
notaði, kom það greinilega i ljós,
að skuldaaukning ríkisins var að
langmestu leyti vegna bankanna.
Jón Þorláksson og flokksfélagar
hans vita það fullvel, að almenn-
ingur í þessu landi skilur það og
metur að maklegleikum, að rílcis-
sjóði er nú stórlega íþyngt vegna
þátttöku þeirrar, sem hann hefir
orðið að liafa í greiðslu þeirra 33
millj. króna, sem baukarnir töp-
uðu á stjórnartímumíhaldsflokks-
ins. Forvígismönnum íhalds-
flokksins er það einnig ljóst, að
almenningur i landinu veit það
fullvel, að þau 33 millj. kr. töp,
sem fram hafa komið á siðasta
kjörtimabili eru ekki mynduð á
þeim tíma, sem Framsóknarflokk-
urinn hafði ílilutunarrétt um, eða
bar ábyrgð á bankastarfseminni í
landinu. Þessi töp eru mynduð á
þeim tímum, sem íhaldsflokkur-
inn bar ábyrgð á meðferð banka-
málanna. Ihaldsmenn hafa opin-
berað sekt sína í þesum efnum
áþreifanlega með því að gera allt,
sem i þeirra valdi stendur, til þess
að dylja fyrir mönnum hinar
réttu orsalcir þess, að skuldir rik-
issjóðsins hafa aukizt síðasta kjör-
tímabil. Þeir finna það réttilega,
að ef menn taka eftir þeirri stað-
reynd, að langmestur hluti af
skuldaaukningu síðustu ára er
bein afleiðing hinnar óverjandi
misnotkunar þeirra á fé því, sem
bankar landsins liöfðu til útlána,
og þá einkum íslandsbanki, að þá
er barátta þeirra til þess að uá
aftur yfirráðunum i stjórnmálun-
um og þar með yfir veltufé lands-
ins háð til einskis. Framkoma
íhaldsflokksins gagnvart Islands-
banka sýnir glöggt, að flokkurinn
liefir fundið greTnilegá til þess að
bankinn var þeirra öruggasta
pólitiska vígi. Ihaldsmenn gengu
fram fyrir skjöldu á Alþingi til
þess að afla bankanum sérrétt-
inda, og lilynna að lionum á alla
lund. Barátta íhaldsmanna fyrir
íslandsbanka og andúð sú, er þeir
í sama mund sýndu Landsbankan
um varð skiljanleg þegar „þrota-
búið mikla“ var tekið til uppgjörs.
Það kom þá í ljós, sem inenn aður
höfðu liaft liugmynd um, að fjöl-
íhaldsflokksins skulduðu bankan-
margir af helztu máttarstoðum
um liærri upphæðir, en nokkur
von var til að þeir gætu greitt aft-
ur. Það kom einnig í ljós að mörg-
um af þessum mönnúni liafði ver-
ið lánað stórfé eftir að heilskyggn-
um mönnum hefði átt að vera það
ljóst, að það fé kæmi aldrei frá
þeim aftur. Þegar þetta varð upp-
víst þá skyldu menn af hverju
íhaldsflokkurinn á Alþingi hafði
Jiarist á móti þvi, að rannsókn
færi íram á liag íslandsbanka.
Síðasta tilraun íhaldsmanna á Al-
þingi til þess að bjarga hinuni út-
lenda liluthafabanka Islandsbanka
var sú, að þeir lögðu til, að rikis-
sjóður tæki ábyrgð á bankanum
að fullu og öllu, bankanum, sem
nú er upplýst, að búinn var að
tapa varasjóði sinum og hlutafé
öllu, og þar að auki 3% milj. kr.
— Fyrir harðfylgi Framsóknar-
manna varð því afstýrt, og mál-
um komið svo, að 6 millj. króna
fengust frá öðrum aðiljum en rik-
issjóði, til þess að mæta töpum.
En ríkissjóður hlaut að leggja
fram 4% milj. króna, þar með
taldar 3 milj. króna af þvi fé, sem
Magnús Guðmundsson lagði bank-
anum til 1921 með vafasömum
lieimildum eftir því sem síðar er
fram komið. Enginn veit hvað
mikið af þessu fé er tapað ,með
öllu. En hitt er víst, að ríkissjóður
þarf a. 111. k. fyrst um sinn að
greiða 5—600 þús. krónur á ári
vegna þeirrar þátttöku, er hann
neyddist til að hafa í greiðslu þess
fjár, sem Islandsbanki hefir tapað
á viðskiptamönnum sinum með
þeim liætti, sem að framan er
drepið á. Það kemur úr allra hörð-
ustu átt þegar þeir sömu menn,
sem bera ábyrgð á þvi, að banka-
málum landsins var komið i síikt
öngþveiti og raun bar vitni um,
koma fram og álasa mönnum
þeim, sem orðið liafa tii þess að
gera nýskipun og endurbót í þess-
um málum, fyrir söfnun skulda,
sem stafar beinlínis af þeirra eigin
framkomu í bankamálum lands-
ins.
Islendingar! Við Framsóknar-
menn skorum á ykkur að rann-
saka þessi mál til hlítar eftir
þeim beztu gögnum.
Athugið hvað þið liafið fengið í
aðra hönd fyrir það fé, sem notað
liefir verið siðasta kjörtímabil.
Gerið ylilcur ljósar orsakir þeirr-
ar skuldaaukningar, sem orðið
liefir siðustu árin.
Ef þið kynnið ykkur þessi mál
þá vitum við Framsóknarmenn
hver dómur ykkar verður 12. júni.
----o-----