Tíminn - 30.05.1931, Blaðsíða 1
(Sjaíbferi
09 afgrci&slumafcur íimans «
Hann p ci 9 þorsteins&óttir,
ía’fjargötu 6 a. ÍÍeyfjaDÍf.
^fgteifesía
I í m a n 5 er í Cœfjar^ötu 6 a.
©pin baglega fl. 9—6
Simi 2353
XV. árg.
Reykjavík, 30. maí 1931.
45. blað.
Vttktlii iisii írt
thaldsmenn og socialistar hafa
ekki lýst yfir neinni dagskrá um
vinnu næstu ára, nema að þeir
vílji brjóta niður kjördæmaskip-
unina, til þess að bæta hlut þess
kjördæmis, sem hefir nú ítök í
20 af 42 þingmönnum. Um sam-
starf yfirleitt við lausn umbóta-
mála milli íhalds og socialista
virðist tæplega að tala. Til þess
er of mikill eðlisfjandskapur milli
liðsmannanna. Samband þessara
flokka á Alþingi, getur ekki leitt
af sér annað en hnignun þjóð-
félagsins.
Á undanfömum 4 árum hefir
Framsóknarflokkurinn beitt sér
fyrir alhliða framförum í land-
inu. Vegamálin, símamálin, húsa-
bætur, ræktun og uppeldismál
landsins hafa aldrei verið tekin
jafn sterkum tökum. Jafnhliða
og bæimir hafa vaxið, hefir fólki
í dreifbýlinu verið gert unt að
vinna að djúptækum endurbótum
á kjömm sínum.
Ég hefi nýlega í sérstakn
grein bent kjósendum í Reykja-
vík á allmörg menningai-mál
Reykjavíkm'bæjar, sem hrandið
hefir verið áleiðis af Framsókn-
armönnum. Ég gerði það til að
gefa nokkram athafnalausum og
áhugalausum málrófsmönnum,
sem hafa verið og vilja vera um-
boðsmenn höfuðstaðarins, ástæðu
til að hugsa um hve lítilfjörleg
vinnubrögð þeirra fyrir Reykja-
vík hafa verið í samanburði við
starf okkar Framsóknarmanna,
sem erum fyrst nú fyrir alvöru
famir að hafa verulegan kjós-
endaflokk hér í bænum.
Ég nefndi í þeirri grein átök
Framsóknar um nokkur menn-
ingarmál Reykjavíkur, til að
skýra athafnamun flokkanna. Ég
vil nú nefna nokkur dæmi af
öðra tæi, til að sýna, að fólkið
í Reykjavík hefir á ýmsan ann-
an hátt orðið vart við þingáhrif
Framsóknar, ekki síður en önn-
ur kjördæmi.
Tökum fyrst fjármálin. Geng-
ishækkun Jóns Þorl. 1924—25
var að leggja allt atvinnulíf í
rústir. Sú hætta var stöðvuð.
Tekjuhalli var á ríkisbúskapnum
1926—1927, þó að framltvæmdir
væra litlar. TJr því var bætt
strax 1928. Bankarnir voru lam-
aðir af hinum gífurlegu töpum
til óskilamanna íhaldsins, og áttu
margir þeirra heima hér í bæn-
um. Skipulagi hefir verið komið
á öll bankamálin, Landsbankiim
gerður að virkilegum þjóðbanka,
Útvegsbankinn, sem á að hjálpa
útveginum yfirleitt, kom í stað
íslandsbanka, sem var virki Sæ-
mundar Halldórssonar, Coplands
0g Stefáns Th. Nýr banki hefir
verið stofnaður fyrir ræktunina.
Stjómin hafði undirbúið málið
um sölu íslenzkra veðdeildar-
bréfa frá Landsbankanum og
Búnaðarbankanum á erlendum
markaði, án þess að til ríkisá-
byrgðar kæmi. Nú verður þar
verri aðstaða eftir hin heimáku-
legu uppþot og byltingarskraf
Jakobs Möllers og Ólafs Thors.
Um áhrif Helga Briem sem
skattstjóra hér í Reykjavík verð-
ur talað sérstaklega, en hinar
efnaminni stéttir muna vel að-
gerðir hans.
Tökum ýms réttarfars- og
skipulagsmál. Bókhald landsins
var í megnasta ólagi. Sömuleiðis
eftirlit með gjaldheimtumönnum.
Hvortveggja hefir verið fært í
nútímahorf. Tollgæzlan hefir ver-
ið bætt stórkostlega og á það mik-
inn þátt í hinum auknu tekjum
ríkissjóðs. Landhelgin er nú var-
in á þann hátt, aö ránsferðir tog-
ara í landhelgina eru að verða
sjaldgæfar við það sem áður var.
Áfengisv £í zlun var almenn iáns-
verzlun, tapaði stórfé á útlánum.
Drykkj uskapur á almannafæri
þótti sjálfsagður og öll mann-
flutningaskip með ströndum fram
voiu fljótandi vínbúðir. 1 nánd
við kauptúnin var tæplega hægt
að halda samkomu svo að ölvaðir
menn ekki gerðu herfileg veizlu-
spjöll. Úr öllu þessu hefir mjög
verið bætt. Á skipunum er sjald-
gæft að sjá ölvaða menn, og
drykkjuskapur á almannafæri er
lítill borinn saman við það sem
var. Áfengisverzlunin hefir hætt
að vera banki til útlána. Skipta-
ráðendum helzt nú ekki uppi að
láta vexti af fé ekkna og munað-
arleysingja renna í sjóð em-
bættismanna. Lög um gjaldþrot
og fjársvik hafa verið sett, og
hvert gjaldþrot er nú rannsakað
af dómara. Áður gat hver sem
vildi grætt á gjaldþrotum. Bréf
Jóh. Jóh. til Jóns Magnússonar
1922 sýndi, hvernig íhaldið leit á
málið. Ef haldið er áfram sömu
stefnu í gjaldþrotamálunum, eins
og Framsókn hefir tekið upp,
mun þar verða viðlíka umbót al-
menningi til hagsbóta eins 0 g
með drykkjuskapinn á skipum
með ströndum fram.
Um mál af öðru tagi má nefna
útvarpið. íhaldið reyndi að leysa
það mál undir forustu Lárasar
Jóhannessonar og M. Guðmunds-
sonar. Hugmynd þeirra var að
láta fáeina menn græða á rekstr-
inum. Og reksturinn vita menn
um. Nú hefir landið fengið mynd-
arlega útvai’psstöð, sem er að
verða voldugur þáttur í menning-
arbaráttu landsmanna, einkum þó
efnanrinni stéttanna.
Ég vil að lokum taka eitt
dæmi, sem bendir á það, að
Reykjavík sýnist ekki hafa neitt
sérstaklega illt af forgöngu
Framsóknarmanna í vissum um-
bótamálum. Ég nefni þar til
ástand lögreglunnar í Reylcjavík.
I tíð íhaldsins var ástand lög-
reglunnar hér í bænum hörmu-
legt. Lögreglan var fámenn, van-
hirt og nálega fyrirlitin. Og jafn-
vel íhaldsmenn fundu, að lögregl-
an veitti þeim og þeirra hags-
munum of litla vernd. Framsókn-
arfiOkkurinn leysti sundur hin
óeðhlegu bönd milli tollgæzlu og
lögreglustjómar, og stórbætti
hvortveggja. Nú hefir Reykja-
víkurbær myndarlega lögreglu,
sem bæjarbúar geta verið ánægð-
ir með. En ef íhaldið hefði haft
forustu þessara mála myndi allt
hafa setið enn í sömu skorðum.
Fulltrúarnir á lista íhaldsins, Ja-
kob, Einar og Magnús, myndu
hafa getað setið mannsaldur á
þingi, án þess að beita sér fyrir
svo sjálfsagðri umbót eins og
þessari, bænum til handa.
Þessi dæmi sýna það, sem
raunar allir vita, að Framsóknar-
flokkurinn hefir komið með ger-
samlega nýtt viðhorf inn í þjóð-
lífið, að landið allt finnur greini-
lega merki hinna margháttuðu
umbóta, Reykjavík ekki síður en
önnnur kjördæmi. Og í Reykja-
vík bíða sérstaklega fjöldi um-
bótamála, sem engin von sýnist
til að verði leyst af nokkru viti,
nema ef Framsóknarflokkurinn
hefir til þess fylgi í bænum og
á þingi-. Ég á þar við dýrtíðar-
mál bæjarins. Dýrtíðin í höfuð-
staðnum liggur eins og ógnandi
ský yfir bænum. Húsaleigan, mat-
vöruverðið, fötin, í stuttu máli:
Allt sem almenningur þarf að
kaupa til daglegra þarfa er í
Reykjavík miklu dýrara en ann-
arsstaðar á landinu og miklu dýr-
ara en sem svarar framleiðsiu-
getu bæjarins. Ljóst dæmi um
þetta er það, að lítil fjölskylda á
sveit í Reykjavík er oft dýrari
bæjarfélögum eða hreppum út á
landi, heldur en prestur í góðu
kalli er ríkinu. Stundum getur ein
lítil fjölskylda á sveit í Reykja-
vík, sem fátækur hreppur borgar
með t. d. 3000 kr., skapað al-
mennt hallæri fyrir gjaldendur í
litlu sveitarfélagi. Og þó er síður
en svo, að slík fjölskylda geti lif-
að í vellystingum. Dýrtíð Rvíkur
gerir í þeim efnum allt að engu.
Höfuðsök íhaldsflokksins í
Reykjavík er sú, að hann hefir
vitandi vits skapað og viðhaldið
dýrtíðinni í bænum. Menn vita,
í hvaða flokki lóðaspekúlantar og
húsabraskarar eru. 1 einu góðær-
inu keyptu á ahnað hundrað
manns borgarabréf í Reykjavík,
án þess að sýnileg þörf væri á
fjölgun verzlana. Byggingar verða
ótrúlega dýrar hér í bænum, og
hefir lítið verið gert til að bæta
úr því. Verð á saumuðum fatn-
aði þekkja allir. Eftir opinberum
skýrslum er stundum þriðjimgs-
verðmunur á rúgmjöli og rúgi
hér í bænum. En ekki hafa leið-
togar Mbl.-manna eða sósíalista
gert neitt til að bæta úr svo und-
arlegri misfellu. Brauðverðið
þekkja allir. Þó að hveiti og rúg-
mjöl falli á heimsmarkaðinum
niður fyrir það verð, sem var á
slíkum vöram fyrir stríð, þá
helzt verðið á brauðum nálega
jafnhátt og fyr. Brauðgerðarhús
íhaldsins og socialistanna hirða
því meiri ágóða.
Þetta er hin mikla synd social-
ista og íhaldsmanna. Þeir sjá, eða
ættu að sjá, að Reykjavík er að
sligast undir dýrtíðinni, og þeir
gera ekki neitt til að bæta úr því.
Þvert á mót. Vitandi vits auka
þeir dýrtíðina.
Hættan er þó mismunandi fyrir
þær stéttir, sem hér eiga hlut að
máli. Kjami íhaldsflokksins lifir
á dýrtíðinni, á óeðlilegum gróða
af lóðum, húsum, brauðum, fatn-
aði 0. s. frv. Og ef sá gróði nægir
ekki, þá er ekki annað en að láta
bankana tapa. Undirdómur í
Flygenringsmálinu er ný genginn.
Þar sýnist tapið verða um hálfa
miljón. Hvað mikið af því hefir
sogast úr höndum mannsins í
hringiðu óeðlilegrar eyðslu. Ihald-
ið vill allt til vinna að ná taki á
bönkum landsins, til að geta feng-
ið þar lán, og lifað á þeim. Og
íhaldið vill ekki láta rannsaka
gjaldþrot. Hinn brosmildi Pétur
Magnússon gerði sitt ítrasta til
þess að mál Flygenrings yrði
„lagað“ án rannsóknar síðastliðið
haust. Og aðferð hans þá var
sannarlega ekki einsdæmi. Þessi
aðstaða íhaldsins er skiljanleg.
Kjami íhaldsins er eyðslustétt
Reykjavíkui-, það fólk sem græð-
ir á dýrtíðinni, fólkið sem hefir
valdið miklu bankatöpunum og
vill fá að skulda þar meira og
valda nýjum töpum. Fulltrúi
þessa flokks, efstur á lista, er
Jakob Möller. Hefir hann nokk-
urntíma beitt sér móti of háu
verði á lóðum, húsum og nauð-
synjavörum? Hefir hann með
eljusemi gengið í bankana og
daglega litið eftir að gætilega
væri lánað ? Reykvíkingar vita
vel um þetta. Og þeir, sem velja
Jakob Möller sem þingfulltrúa
Reykjavíkur, gera það áreiðan-
tega vitandi vits.
Það má segja, að eyðslustétt
Reykjavíkur, sem skapar og við-
heldur dýrtíðinni, viti hvað hún
er að gera. Hún er að hugsa um
sig. Hún vill hafa litla eða enga
vinnu, og- mikið til að eyða. Það
er máske eðlilegt, að þessu fólki
sé illa við þann flokk, sem vill
bæta úr dýrtíðarbölinu. Það er
ef til vill eftir eðh ekki óskiljan-
legt, að eyðslustéttin hóti blóð-
ugri byltingu, ef hún eigi ekki
að geta óátalið haldið áfram sinni
fyrri iðju.
En það er annað fólk í bæn-
um, sem ekki getur tekið málið
svo léttilega. Það er fólkið, sein
vinnur erfiðisvinnuna á sjó og
landi. Það skapar þjóðarauðinn.
Og þegar þarf að fara að borga
skuldatöp eyðslustéttarinnar, eins
og nú, þegar ríkissjóður greiðir
hálfa miljón árlega fyrir Islands-
banka sáluga, þá kemur þunginn
af þeim töpum á þá, sem vinna
í sveita síns andlitis.
Leiðtogar verkamanna segjast
vilja hjálpa þessum eljumönnum.
Og með kaupkröfufélögunum
hafa þeir gert verkamönnum
gagn, það sem það nær. En þar
hefir framförin numið staðar.
Leiðtogar íslenzkra verkamanna
era ekki enn famir að skilja
það, sem Borgbjerg sagði við
danska verkamenn fyrir 20 ár-
um: „Þó að þið hækkið kaupið,
þá er það jafn tilgangslaust og
að hella vatni í botnlausa tunnu,
ef þið hafið ekki ykkar eigin
verzlun í ykkar höndum og
tryggið ykkur réttlátt vöruverð".
Leiðtogar verkamanna í Rvík
hafa ekki séð þetta enn. Þekt-
ustu menn flokksins vinna við
ýms arðsöm gróðafyrirtæki, en
beita ekki kröftum sínum, enn
sem komið er, til að minnka dýr-
tíðina. Kaupið hefir farið hækk-
andi, en fátækt almennings hefir
aukizt að sama skapi. Peningar
verkamanna hverfa eins og vatn,
sem helt er í botnlausa tunnu.
íhaldsmenn og sociahstar era
lengi búnir að takast á um mál-
efni Reykjavíkur, án þess að
snerta á þessu mikla máli bæjar-
ins, þessu hallæri í bænum og
landinu, sem dýrtíðin veldur. Nú
kemur þriðji flokkurinn til skjal-
anna 0g segir: Ég hefi á undan-
förnum árum unnið að því að
bæta úr fjölmörgum almennum
vandkvæðum. Ég sé, að Reykja-
vík er að sligast undir dýrtíðinni,
og lama þjóðina alla. Ég ætla að
leggja hönd að umbót Reykjavík-
ur. Verkefnið virðist vera nægi-
legt — fyrir alla flokkana. Eða
öllu heldur: íhald og socialistar
hafa skilið þriðja flokknum eftir
ærið verkefni.
Mér þykir sennilegt, að þessi
uppástunga falli eyðsluklóm
Reykjavíkur ekki sérlega vel í
geð. Þeim mun lítast álíka vel
á þessa tillögu, eins og drykkju-
görmunum, þegar innsiglað var
vínið á skipunum, eða fjársvikur-
unum, þegar farið var að rann-
saka gjaldþrot og hegna fyrir
fjárdrátt í því sambandi.
En við Framsóknaimenn látum
okkur það litlu skipta, hvað slík-
ir menn segja. Við vitum, að dýr-
tíðin hér í Reykjavík er mesta
og hættulegasta fjárhagsböl þjóð-
arinnar og við álítum, að það sé
óhjákvæmilegt að taka þar til
starfa.
Rannsóknir, sem núverandi for-
sætisráðherra lét gera í vetur,
sýna, að húsaleigan hér í Reykja-
vík leggur að óþörfu um 2 mil-
jóna skatt á leigjendur í bænum.
Úr þessu verður að bæta með
húsaleigulögum, sem fyrirbyggja
okur, án þess að stöðva bygging-
ar. Fyrir þessari löggjöf mun
Framsóknarflokkurinn beita sér,
þegar á næsta bingi. Og ef slík
löggjöf kemst á, verður það ein-
göngu að þakka forgöngu þess
flokks. Kjarninn í íhaldsflokkn-
um mun berjast af alefli gegn
húsaleigulögum, sem takmarka
okrið. Og af einhverjum dularfull-
um ástæðum sýna leiðtogar
socialista enga viðleitni í þessu
máli heldur.
Framsóknarmenn hafa nú ný-
verið beitt sér fyrir verðlækkim
á tveimur vörum, fiski og fatnaði.
Með fiski þeim, sem Þór hefir
aflað, og seldur hefir verið með
sannvirði í bænum, hefir tekizt
að sýna, hvað má gera til að
lækka dýrtíðina í bænum. Fyrir
þessa aðgerð hefir hið almenna
fiskverð í bænum lagast stórvægi-
lega, og húsráðendur á mann-
mörgum heimilum viðurkennt
opinberlega, að þessi framkvæmd
hafi létt þeim til muna dýrtíðar-
baráttuna í vetur. íhaldið hefir
látið sér fátt um finnast, og einn
af leiðtogum socialista líkti þess-
ari sannvirðissölu, í útvarpsræðu,
við korngjafimar í Róm.
Tilraun sú, sem Sambandið er
nú að gera með nýtt skipulag á
fatasölu og fatasaumi, sýnist lík-
leg til að bera glæsilegan árang-
ur. Þar er í fyrsta skipti tekið
föstum tökum á dýrtíðinni um
fatnað í Reykjavík. Það er byrj-
un. En sú byrjun sýnir hvert
stefnir.
Framundan liggur næsta verk-
efni næstu ára: Að minnka dýr-
tíðina í Reykjavík. Að halda
„spekulation“ og fjárglæfram í
skefjum. Að lækka á sanngjarn-
an hátt okur með lóðir og hús.
Að koma skipulagi á matvöra-
verzlunina í heild sinni, og fata-
gerðina. I stuttu máli: Búa svo
um hnútana, að þeir menn, sem
vilja vinna, fái að launum erfiðis
síns betri húsakynni, hollara og
ódýrai’a fæði, hentugri og ódýr-
ari fatnað fyrir sig og sína. —
Leiðtogum íhalds og socialista
kann að þykja þetta lítið verk-
efni. En við Framsóknarmenn
teljum þetta nægilega erfitt til
að vera aðalverkefni þingmanna
höfuðstaðarins í nokkur missiri.
J. J.