Tíminn - 30.05.1931, Blaðsíða 2

146
TfMINN
Bylting
Jakob Möller er gamail æsinga-
maöur. Hairn var einn af þeim,
sem reyndi að halda óróaliði
íhaldsins í háspennu, þegar um-
boðslausa þingið sat í viku. En
ósigur þeirrar byltingar er hon-
um ekki nægilegur. Hann er far-
inn að undirbúa byltingu að nýju.
Möller hefir alveg nýverið ritað
grein í Vísi um næstu bylting-
una. Hann segir, að ef Fram-
sóknannenn vinni þrjú þingsæti
í viðbót, svo að þeir hafi hrein-
an meirihluta eftir kosningamar,
þá sé tæplega um annað að gera,
en að láta handaflið ráða.
Jakob finnur að vísu, að þetta
er ekki að öllu leyti gott. Hann
viðurkennir, að það væri betra, ef
flokkur hans gæti komið máli
sínu fram með löglegum hætti.
En ef það sé ekki hægt, þá er
bylting eina ráðið.
Sennilega glotta kommúnist-
amir við tönn, er þeir heyra
þetta frá einum af leiðtogum
íhaldsins. Þeir prédika byltingu.
Þeir ráðleggja þeim fátæku að
sameinast gegn hinum ríku, láta
handaflið skipta, og slá hendi
sinni á eignir þeirra, sem eitt-
hvað hafa milli handa. Þetta var
gert í Rússlandi. Og þetta er
draumur kommúnista um allan
heim.
En hvergi hefir málsvörum
borgaranna orðið hið sama á og
efsta frambjóðanda íhaldsins í
Reykjavík. Hyggnir íhaldsmenn
viðurkenna í orði, að þeir hlýði
lögunum, en brjóta þau í kyrþey.
Hyggnu íhaldsmennirnir vilja
hafa lögin sem aðhald á fátæk-
lingana, einmitt til þess að þeir
ekki geri byltingu, og til þess að
ríku mennimir geti setið að sínu
í næði.
En ofsi íhaldsins er svo mikill,
að leiðtogar íhaldsins kunna sér
ekki hóf. Þeim er ekki nóg að
fræðimaður þeirra er orðinn að
undri út um öll þau lönd, er
þekkja til íslands, fyrir að vera
kennari í stjómlagafræði, og- vita
þó ekki hver munur er á að slíta
þingi og að rjúfa það. Þeim er
ekki nóg, að látið umboðslausa
menn leika þingmenn í viku.
Þeim er ekki nóg að hafa ætlað
að gera lýðveldi og flúið svo
hræddir bak við Gunnar á Sela-
læk til að geta hætt við það.
Þeim er ekki nóg að hafa búið
til í ofanálag einskonar götu-al-
þingi. Ofan á allt þetta, ofan á
hin mörgu hneyksli, sem íhaldið
hefir framið, bætir nú efsti mað-
ur þess nokkurskonar kórónu of-
an á verkið. Hann hótar bylt-
ingu, ef flokkurinn sinn fái ekki
frámgengt á einu augnabliki
áskorun um aukið pólitískt vald.
Ólíkt fór Jóni Sigurðssyni. í
manns aldur berst hann við ofur-
efli. Ár eftir ár líða svo, að hon-
um og samherjum hans fannst
sem ekkert hefði unnizt á. Aldrei
greip Jón til örþrifaráða. Hann
vann með viti og drengskap. Ef
máli, sem hann taldi rétt, var
vikið frá í dag, kom hann með
ný rök, nýjar sannanir. Og að
lokum yfirvann hann hverja
hindrun. Með því að beita rök-
um og drengskap í heilan manns-
aldur tókst að gera kúgaða þjóð
frjálsa.
En nú er öldin önnur. Jakob
Möller og ólafur Thors spyrja
hvað götulýðurinn óski eða sé
fáanlegur til að óska og hrópa
um. Og þá er stefnuskráin feng-
in. Ef bylting þykir líkleg fyrír
augnablikið, þá er beðið um hana.
Ef einhver hrópar um lýðveldi
þykir sjálfsagt að krefjast þess.
Og nú hefir verið talað um
byltingu og talað um lýðveldi.
Gunnar á Selalæk hefir að vísu
slegið köldu vatni á hvortveggja
í bili og þá hefir Jón Þorláksson
lýst yfir fyrir hönd flokksins, að
allt yrði að bíða betri tíma. En
Möller sér, að það, sem einu sinni
hefir verið haft á orði, má nefna
aftur. Úr því ekki varð úr bylt-
ingu í apríl, mætti reyna 1 júlí.
En Jakob gleymir einu. Nú. vill
hann byltingu til að komast í
bankann og ríkissjóðinn með Sæ-
mundi sína, Gísla og Stefán Th.
í nýrri útgáfu.
En það eru fleiri til, sem vant-
ar peninga. Þao eru íátæklingar,
sem ekki skidda bönkunum neitt,
en vantar margt, sem þeim finnst
þeir þurfa, húsnæði, föt og mat.
Þegar hart er í ári, finna þessir
menn sárar til. Þá sverfur fast-
ast að.
Þá muna þeir eftir, að þeir
hafa heyrt sjálfa burgeisana tala
um byltingu. Þeir muna eftir, að
Jakob Möller hefir sagt, að ef
flokkur hans gæti ekki sigrað
[Með þvi að Einar prófessor Arn-
órsson hefir ráðist á skilning próf.
dr. jur. Iínud Berlin og annara
danskra stjórnlagafræðinga á ákvæð-
um dönsku grundvallarlaganna um
þingslit og þingrof, en eftir þeim eru
ákvæði íslenzku stjórnarskrárinnar
héraðlútandi sniðin.þykir rétt að láta
hér koma fyrir almenningssjónir
andsvör próf. Knud Berlin, er hann
birti i Nationaltidende 8. maí].
Eitt aðaldeiluefnið í íslenzku
kosningabaráttunni, sem nú er
hafin, er það, hvort þingrof kon-
ungs sé stjómarskrárbrot, eins
og stjómarandstæðingar halda
fram, eða ekki.
Það kemur mönnum nú í sjálfu
sér ekki algerlega að óvörum, að
stjórnmálaflokkamir, sem urðu
óvænt fyrir þingrofinu, skulu
óskapast mjög og ráðast með
heiftarorðum á þingrofið, er þeir
nefna þingræðisbrot og stjórnar-
skrárbrot. Vér Danir þurfum ekki
nema að rifja upp fyrir okkur at-
burðina 1920. Þá var ráðist á
þjóðþingrof konungs á ofsaleg-
asta hátt í blöðum stjórnarand-
stæðinga, sérstaklega jafnaðar-
manna, sein nú verja þingrof
konungs á Islandi vel og dyggi-
lega, sem algerlega óaðfinnanlegt
í öllum atriðum. Þá var einnig
þingrofið í Danmörku, eins og nú
á íslandi, stimplað sem þingræðis-
brot og stjómarskrárbrot, já, það
var jaínvel brennimerkt í „Social-
demokraten“ sem blátt áfram
stjórnlagarof, í slíkum tón, að
það minnti nærri því á hina geð-
ríku Frakka, þegar raunveruleg
misbeiting þingroísréttarins af
konungs hálfu árið 1830 varð til-
efnið til júlí-byltingarinnar og af-
setningar konungs.
Á íslandi em það þó ekki ein-
ungis blöð stjórnarandstæðinga,
sem mótmæla g’remjulega þing-
rofinu — stundum með nokkuð
ýktum orðum, eins og þegar t. d.
aðalblað stjórnarandstæðinga þ.
17. apríl kvartar undan því, að
„Alþingi, sú stofnun, sem staðið
hefir vörð um sjálfstæði landsins,
frá því er land byggðistjSé nú ekki
lengur til“. Því að því slepptu,
að Alþingi var auðvitað ekki til
undir eins og landið byggðist, þ.
e. mn 874, heldur, ekki ívr en
frá 930, var það ekki sama Al-
þingið, sem sat þar á verði í
meira en 1000 ár — að öðmm
kosti hefði nú ekki verið of
snemmt að rjúfa það. Og
þar að auki er alls ekki um
það að ræða við þingrofið að
afnema Alþingi sem stofnun,
heldur aðeins að knýja fram nýj-
ar kosningar fyrir lolc kosninga-
tímabilsins — í þetta sinn jafn-
vel aðeins fáum vikum áður en
kosningar hefðu hvort sem er átt
‘ að fara fram að réttu lagi. En
þingrofið hefir á íslandi orðið
fyrir árásum sem tvímælalaust
stjórnlagabrot frá vísindahgri
hlið, sem sé frá kennara íslenzka
Framsókn á kjördegi, þá væri
bylting rétta svarið.
Og þá muna þeir fátæku eftir,
að Jakob Möller hefir 16 þús.
kr. í laun fyrir að gæta að því,
að allt sé í lagi í bönkunum. Þeir
vita, að aðrir menn hafa enn
meiri tekjur. Og hvað er þá til
fyrirstöðu, að hinir hungruðu og
fátæku taki allt af Jakob Möller
og hans nótum. Þeir hafa sagt, að
rétt væri að taka völd af Fram-
sókn, þó að löglegur þingmeirí-
hluti stæði á bak við. Möller hef-
ir prédikað ofbeldi og byltingu
sem hæsta lögmál. Og hví skyldu
þá ekki hinir hungruðu leita með
byltingu eftir brauðinu, hinir
húsviltu hrifsa hús hinna ríku,
hinir klæðlitlu ræna fatahúsin?
Það er hægra að kveikja eld
ofbeldis og óstjórnar, en að kæfa
hann.
háskólans í stjómlagafræði, fyrv.
ráðherra og núverandi meðlim
hinnar dansk-ísl. ráðgjafanefnd-
ar,Einari Arnórssyni prófessor.
Og þetta gefur málinu sérstakt
mikilvægi, einnig fyrir Dan-
mörku.
Því Einar Amórsson styður
lagaskýringu sína við 18. gr. ís-
lenzku stjómarskrárinnar 1920,
er fjallar um það, hveirhg stefna
skuli saman og slíta Alþingi. En
þetta ákvæði er hér um bil sam-
hljóða 19. gr. dönsku grundvall-
arlaganna 1915 um setningu og
slit ríkisþingsins, enda er þetta
danska ákvæði uppruni íslenzka
ákæðisins. Af þessu leiðir, að
hafi próf. Einar Amórsson á
i'éttu að standa, er hann segir,
að Alþingi, og, úr því að reglum-
ar eru hinar sömu, sömuleiðis
nKieþingið, megi ekki rjúfa fyrr
en fjárlögin séu samþykkt, þá
værum við illa farnir hér
heima. Því að þá hefir stjómin
í Damnörku á seinni tímum engu
færri en tvisvar gert sig seka um
grundvallarlagabrot, án þess að
nokkur maður hefði hugmynd um
það, sem sé árið 1926, þegar
stjóm Staunings rauf þjóðþingið
6. nóvember, og 1929, þegar
stjóm Madsen-Mygdal rauf þjóð-
þingið 22. marz, áður en nýju
fjárlögin vom afgreidd.
Og einnig fyrir þann, sem
þessár línur ritar, væri það
verri sagan. — Því að ef
’hinn íslenzki starfsbróðir minn
hefir á réttu að standa í hinni
nýju lagaskýringu sinni, þá hefi
ég haidið fram kenningu sem ó-
mótmæltri og að sjálfsögða
réttri, ekki aðeins í hinni stóru
lögfræðislegu doktorsritgerð
minni: „Þingrofsrétturinn gagn-
vart löggjafarþingum“ („Oplösn-
ingsretten overfor lovgivende
Forsamlinger“)frá 1906, þar sem
ég hefi gagnrýnt réttinn til þing-
rofs rækilegar en nokkur annar
fyr eða síðar, heldur einnig í
stjórnlagafræði minni frá því
1916 allt fram á þennan dag, er
ætti nú allt í einu að sýna sig vera
ótvírætt stjómarskrárbrot.
Mönnum mun skiljast, að ég
get ekki leitt þetta hjá mér al-
gerlega andmælalaust, og að ég,
þar sem próf. Einar Arnórsson
snýr ritdeilunni beint gegn fram-
setningunni í stjórnlagafræði
minni, sem virnað hefir verið í
af hálfu íslenzkra stjórnarsinna
á móti honum, neyðist ’ðT ^ð
andmæla íslenzka starfsbróður
mínum án nokkurs tillits til þess,
hvernig hinir ósamlyndu ís-
lenzku stjómmálaflokkar kunna
að notfæra sér ummæli mín.
Einar Amórsson prófessor hefir
ekki skýrt nánar frá hinni nýju
lagaskýringu sinni fyrr en nú í
íslenzku dagblöðunum, sem sé í
„Morgunblaðinu" 16. og 18. apríl
— seinni ummæli, er kynnu að
hafa komið fram, hafa mér enn
ekki borizt — enda þykist ég
geta látið mér nægja að svara
honum í dönsku dagblöðunum.
Fyrst ætla ég að færa sönnur
á, að eins og íslenzka stjómar-
skráin er yfirleitt sniðin eftir
dönsku grundvallarlögunum,
enda þótt um nokkur mikilvæg
afhvörf sé að ræða, sérstaklega
að því leyti, að Alþingi er ein-
kennileg-t einnar málstofu þing
eftir fyrirmynd norska Stór-
þingsins, þannig er einnig á-
kvæði það, sem próf. Einar Am-
órsson styðst aðallega við, 18. gr.
íslenzku stjórnarskrárinnar 18.
maí 1920, eins og áður er tekið
fram, vafalaust mótað nákvæm-
lega eftir 19. gr. dönsku grund-
vallarlaganna frá 1915. Þótt ein-
kennilegt megi heita, virðist
þetta alls ekki vera hinum ísl.
starfsbróður mínum Ijóst, því að
hin gildandi dönsku grundvallar-
lög, sem hafa það langa heiti:
„Grundvallarlög hins danska rík-
is frá 5. júní 1915 með breyt-
ingum 10. september 1920“
(Danmarks Riges Grandlov af 5.
Juni 1915 med Ændringer af 10.
September 1920) nefnir hann
stuttlega Grundvallarlög Dan-
merkur 1920, en segir um leið,
að gildandi dönsk grundvallarlög
hafi fyrst gengið í gildi 17. sept-
ember 1920. Já, seinna segir
hann jafnvel beinlínis, að Danir
hafi sett núgildandi ákvæði, um
bann við ríkisþingssliti fyr en
fjárlög væru afgreidd, í stjórn-
skrá sína 1920, þótt það hafi ver-
ið sett þegar 1915, þ. e. a. s.
fjórum árum á undan samsvar-
andi ákvæðum í íslenzku stjóm-
arskránni, þar eð seinni breyt-
ingar 1920 snertu alls ekki 19.
gr.
19. gr. dönsku grundvallarlag-
anna 1915 hljóðar þannig:
„Konungur stefnir saman
reglulegu þjóðþingi ár hvert og á-
kveður hve nær því skuli slitið.
Þetta getur þó ekki orðið, fyr
en útveguð hefir verið lögleg
heimild til innheimtu skatta og
til greiðslu útgjalda ríkisins,
samkvæmt 48. gr.“.
18. gr. íslenzku stjóinarskrár-
innar 1920, 1. og 2. málsliður,
hljóðar þannig:
„Konungur stefnir saman Al-
þingi ár hvent og ákveður, hve
nær því skuli slitið. Þinginu má
ekki siíta fyr en fjárlög eru sam-
þykkt“.
Eins og menn sjá er efni
þessara tveggja ákvæða alveg
það sama, nema hvað íslenzka
orðalagið er styttra, rækilegi-a og
skýrara en hið staglsama
danska orðalag, sem að formi til
er því miður ekki hægt að kalla
sérlega heppilegt.
Loks skal þess getið, að 19.
gr. íslenzku stjómarskrárinnar
fjallar um frestun Alþingisfunda,
en 20. gr. hennar um rétt kon-
ungs til að rjúfa Alþingi, en
þessar greinar samsvara 21. og
22. gr. dönsku grundvallarlag-
anna*).
Til varnar lagaskýringu sinni
nefnir próf. Einar Arnórsson nú
þetta: Þegar ákveðið er í 18. gr.
íslenzku stjómarskrárinnar, að
konungur geti ekki slitið Alþingi
fyrri en fjárlög eru samþykkt,
þá er þar með gefin almenn
regla, en í samræmi við hana ber
að skilja öll önnur fyrirmæli
stjói'narskrárinnar eftir því sem
sambandið krefst þess. Og þegar
því er sagt í 20. gr., að konungi
*) Á íslenzku heitir „slutte'* slíta,
„udsætte" fresta og „opiöse“ rjúfa.
í samtali í „Dagens Nyheder" 27.
apríl hefir Finnur Jónsson prófessor
gert nokkrar beinlínis málfræðisleg-
ar athugasemdir um hina ýmsu
merkingu þessara orða, en þetta
hefir enga lögfræðislega þýðingu.
Einnig á dönsku má nota orðin
„slutte" og „oplöse" i málfræðislega
mjög mismunandi merkingu, en í
iögfræðislegi-i heitaskipun hafa þessi
orðatiltæki ákveðna sérstaka merk-
ingu sem tvær algerlega ólíkar heim-
ildir, sem ekki má villast á.
sé heimilt að rjúfa Alþingi, þá
verður að skilja þetta síðar-
nefnda ákvæði með fullri hlið-
sjón að 18. gr., þannig að þing-
rof megi ekki eiga sér stað fyr
en fjárlög séu samþykkt.
Því hefir verið haldið fram á
móti þessu, að 20. gr. fjalli, alls
ekki um það, að þingrof megi
ekki fara fram, fyr en fjárlögin
séu samþykkt, en Einar Amórsson
álítur, að það sé hinn mesti mis-
skilningur að byggja neitt á því.
Því, endurtekur hann, ákvæðið í
18. gr. um nauðsyn undanfarandi
samþykktar fjárlaganna er al-
menn regla, og þessvegna er al-
geriega óþarft að endurtaka hana
í öðrum ákvæðum stjórnarskrár-
innar. Að þessu leyti vísar hann
til þess sem svipaðs dæmis, að
þegar það nú hefir verið ákveðið í
15. gr. ísl. stjómarskiárinnar, að
undirskiift konungs á stjómar-
ráðstöfunum sé ekki gild án
undirskriftar ráðhen'a, þá gildi
þetta allsstaðar, þar sem um
ákvarðanir konungs er að ræða,
þannig að konungur getur t .d.
ekki skipað ráðherra og veitt
þehn lausn samkvæmt 11. gr. án
með-undirskriftar ráðherra, þótt
eiíki sé það beinlínis tekið fram í
11. gr. Loks vísar hann til þess,
að ákvæðið í 18. gr. sé sett til
þess að tryggja löglega af-
greiðslu fjáríaganna; þessvegna
megi ekki slíta þingi, fyr en fjár-
lögin séu í lagi, og þessvegma
megi heldur eleki rjúfa það fyrr.
Þessi skýring- próf. Einars Am-
órssonar getur- ef til vill látið
nokkuð sennilega í eyram ólög-
fróðra manna, en •hún hvílir á
algerðum misskilningi, og er sem
betur fer mjög auðvelt að sanna
það. Því að það er að vísu rétt,
að ákvæðið í 15. gr. um nauðsyn
meðundirskriftar ráðherra til þess
að ákvörðun konungs í stjómar-
ráðstöíunum geti öðlast gildi, er
almenn regla, sem gildir um allar
ákvarðanir konungs, og þarf þess-
vegna ekki að endurtaka í Jbin-
um einstöku greinum, sem fjalla
um ýmsar heimildir konungs sem
stjórnanda. Þessvegna þarf auð-
vitað meðundirskriftai' ráðherra
jafnt til þess að konungur rjúfi
Alþingi og til þess að hann slíti
því eða fresti og til þess að hann
slyp.i ráðhen-a eða veiti þeim
lausn.
En ákvæðið viðvíkjandi sam-
þykkt fjárlaganna er engin al-
mennregla, er gildi í öðrum tilfell-
um; hún gildir aðeins við Alþing-
isslit, en ekki í neinu öðni tilfelli.
Þetta er alls ekki hægt að rengja
í alvöru. Einai* Amórsson getur
þó ómögulega ætlað sér að halda
því fram, að konungur geti ekki,
svo að notað sé dæmið, sem hann
tók sjálfur til, skipað ráðherra eða
veitt þeim lausn, fyrr en f járlögin
hafa verið samþykkt. Eða, að kon-
ungur geti ekki, áður en fjárlögin
hafa verið samþykkt, skipað aðra
embættismenn samkv. 16. gr.,ekki
staðfest samninga við önnur ríki
samlívæmt 17. gr., ekld látið
leggja lagafrumvörp fyrir Alþingi
samkvæmt 21. gr., ekki stað-
fest lagafrumvörp, sem sam-
þykkt hafa verið á Alþingi sam-
kvæmt 22. gr., eða náðað eða
veitt leyfi samkvæmt 24. og 25.
gr. hinnar íslenzku stj órnarskrár.
Jafnvel að því er snertir heimild
konungs til að fresta fundum Al-
þingis samkvæmt 19. gr. getur
próf. Einar Arnórsson þó ómögu-
lega haldið því fram, að ekki
skuli vera hægt að neyta hennar
fyr en fjárlögin hafa verið sam-
þykkt.
Ákvæðið í 18. gr. þess efnis, að
Alþingi megi ekki slíta fyrr en
fjárlögin séu samþykkt, er þess-
vegna séri'egla, sem gildir aðeins
þegar um þingslit er að ræða, en
ekki í öðrum tilfellum og þess-
vegna ekki heldur þegar um þing-
rof samkæmt 20. gr. er að ræða,
á alveg sama hátt og álcvæðið í
19. gr. þess efnis, að konungur
geti ekki frestað fundum Alþing-
is nema einu sinni á ári, er sér-
Var þingrofið stjórnarskrárbrot?