Tíminn - 03.06.1931, Blaðsíða 1

©jaíbferi
og afgrei&slumaður íímans er
HamiDeia, p o rs t einsöóttir,
Scéíjargötu 6 a. Reyt\avít.
^ýgteifcsía
ííítians er i Sœfjargðtu 6 a.
(Dpiu öaglega fl. 9—6
5ími 2353
XV. árg.
Reykjavík, 3. júní 1931.
Aukablað 3.
Dýrtíðin í Eeykjavík
í MorgunblaðinU í dag er grein
um þá uppfindingu Framsóknar-
flokksins, að hér í Reykjavík hafi
háldizt óbreytt dýrtíð undanfarin
ár, eins og það er orðað í blað-
inu.
Við Framsóknarmenn höfum
aldrei haldið því fram, að dýr-
tíðin væri óbreytt eins og hún
hafi verið. í ræðu minni í Barna-
skólaportinu þann 31 maí, benti
ég einmitt á, að framfærzlukostn
aður hafi minnkað stórlega og
nefndi einn lið, sem fallið hefir
niður í tíunda hluta af því sem
hann, komst upp í árið 1920, á
hinum frægilegu stjórnarárum
íhaldsins. Það er sá liðurinn, sem
ríkisstjórnin ræður helzt yfir,
sem sé skattar og opinber gjöld.
Framfærzlukostnaðurinn hér í
Reykjavík er fundinn út þannig,
að reiknað er hvað fjölskylda,
sem hafði 1800 kr. árstekjur í
júlí 1914, muni þurfa til að geta
komizt af jafn vel og þá. 1
október 1920 er framfærzlukostn-
aðurinn talinn hafa verið 446 ef
hanh var talinn 100 árið 1914.
Þetta þýðir að fjölskylda, sem
gat lifað á 1800 kr. fyrir stríð,
þurfti þá 8028 kr. í árslaun.
Sá liður sem mest hækkaði
voru skattar og opinber gjöld.
Hann hækkaði upp í 1105% eða
rúmlega ellefu-faldast. Nú er
þessi liður 115% eða einum sjö-
unda hærri en hann var fyrir
stríð (samkv. töflu nr. 98 í Ár-
bók Hagstofunnar).
Síðasta verulega lækkunin var
1928, er þessi liður lækkaði um
37% „og stafar sú lækkun írá
útsvarinu" segja Hagtíðindin það
ár, bls. 56. Svo sem margir muna
tókst þá fyrir atbeina Framsókn-
armanna að kippa útsvarsálagn-
ingunni í betra horf en áður var.
En þó dýrtíðin hafi minnkað,
er verðlag hér ennþá meira en
tvöfalt við það, sem það var fyr-
ir stríð.
Nú vita allir, að framleiðslu-
vörur allra landa hafa, stórfallið
upp á síðkastið, sérstaklega á ár-
inu 1930. Þetta verðfall hefir
einnig náð til okkar og verðlag
á útflutningsvörum okkar hefir
fallið svo stórkostlega, að kunn-
ugir menn álíta, að tap á atvinnu
rekstri landsmanna hafi numið á
annan tug miljóna. 1 ekki stærra
kauptúni en Vestmannaeyjum er
talið að muni hafa tapazt um 2
miljónir króna. Sjálfur þori ég
ekki að fullyrða neina ákveðna
tölu, en þegar útflutningurinn
nam 74 miljónum áríð 1929 en
ekki nema 57 miljónum árið 1930
virðist hér vera nokkur voði á
ferðum (Hagtíðindi 1931, bls. 4).
En vonandi reynist útflutningur-
inn 1930 meiri við lokakönnun en
ennþá er komið fi'am.
Hinsvegar var innflutningur-
inn þetta sama ár 66 milj. kr.
eða um 9 milj. kr. hærri en út-
flutningurinn. Þegar það er at-
hugað, að okkur ber að greiða
ériendis ýmislegt auk innfluttn-
ingsvaranna, svo sem eyðslueyri
námsmanna, vexti af skuldum,
flutningsgjald útlendra skipa 0.
s. frv., er hér um mál að ræða,
sem mönnum má vera áhyggju-
efni.
Verðlækkun og tap eins og það
sem hér hefir verið lýst, þolir
enginn atvinnurekstur til lengd-
ar. Framleiðslukostnaðurinn verð-
ur að lækka. Ef hann lækkar ekki
hlýtur að verða landlægt hér eitt
versta böl, sem nú þjáir allan
heiminn —• atvinnuleysið.
Framleiðslukostnaðurinn á einn
ig að geta lækkað. Hann á að
geta lækkað vegna þess, að allar
vörutegundir, sem hingað eru
fluttar, hafa lækkað og sumar
stórkostlega. En þó við höfum
fundið til verðlækkunar á fram-
leiðsluvörum okkar, höfum við
lítið fundið til hennar á neyzlu-
vörum hér.
Brauð eru nú 15% dýrari í
Englandi en fyrir stríð, en hér
eru þau frá 100% til 157% dýr-
ari.
En við þurfum ekki að leita
út fyrir landssteinana. I Árbók
Hagstofunnar eru upplýsingar (í
töflunum nr. 96 og 97), er sýna
hvemig verðlækkunin hefir að
mestu leyti runnið til smásalanna.
Verðið er miðað við 100 kg.
aðarmenn óskapast sem mest yfir,
eru hverfandi borið saman við
álögur verzlunarinnar í Reykjavík
á almenning.
Að sjálfsögðu er nokkuð af
þessari álagningu verzlunarkostn-
aöur, en hafi 40% álagning gef-
ið góðan arð. árið 1929, hlýtur
nettóarðurinn 1930 að hafa verið
svo mikill að úr honum mætti
draga allverulega og þó greiða
það fyrir úthlutun á nauðsynja-
vörum, sem almennt er greitt
fyrir samsvarandi vinnu.
Undanfarið hefir veríð talað
um útlendu matvöruna, því mjög
ótvíræðar skýrslur liggja fyrir
um verðlag hennar.
Um innlendu matvöruna má
segja alveg það sama. Verzlun-
arkostnaðurinn hefir vérið óhæfi-
lega mikill og almenningur hefir
greitt langtum meira fyrir vör-
urnar, en framleiðendur fengu og
sumstaðar fjarri öllu lagi.
Bændur þeir, er búa fyrir aust-
an fjall munu fá 20 aura fyrir
mjólkurpottinn, sem hér er gold-
inn með 44 aurum. Þetta verð er
þó talið áður en búið er að
reikna vexti og fyrningu af vél-
um og húsum mjólkurbúsins.
Héildsöluverð Smásöluverð Álagning
Okt. 1929 Okt.1930 Okt.1929 Okt. 1930 Okt.1929 Okt.1930
Rúgmjöl 29.50 21.70 40.00 30.00 350/0 39%
Hveiti nr. 1 46.63 37.20- 54.00 53.00 11% 42%
Hveiti nr. 2 41.71 34.76 48.00 45.00 15«/0 30o/0
Hrísgrjón 39.00 38.15 58.00 56.00 49o/o 47%
Hafragjórn 40.00 31.52 57.00 53.00 42°/0 69°/o
Sagógrjón 48.67 48.25 88.00 84.00 80% 74o/0
Kartöflumjöl 38.75 29.84 79.00 71.00 104o/o 137%
Heilbaunir 56.00 53.11 94.00 94.00 68% 78%^
Hálfbaunir 52.00 54.00
Hvítasykur högginn 59.70 50.40 70.00 66.00 16% 31%
Strásykur 52.30 42.90 60.00 56.00 15°/0 30° <0
Kaffi óbrent 259.00 191.00 316.00 285.00 22o/o 49%
Hér er sýnd álagning í októ-
ber 1929 og 1930 á allar þær
vörutegundir, sem nefndar eru í
skýrslunni um heildsöluverð. Sést
því að álagningin, sem nam 41%
dugði verzluninni í okt. 1929. Ári
seinna er sú álagning á þessar
vörur komin upp í 57%. Er hún
þó tiltölulega lítil á nauðsynja-
vörur sem þessar, er hér eru
nefndar, en miklu meiri á aðrar
matvörur, sérstaklega niðursoðin
matvæli.
Þó þessi tafla sýni því raun-
verulega minni álagningu en rétt
er á búðarvörur almennt, sýnir
hún samt að í beina álagningu
frá heildsalanum til smásalans
renna 35 aurar af hverri krónu,
sem notuð er til matvælakaupa.
Heildsöluverðið -er í lang flestum
tilfellum miðað við að vörurnar
séu fluttar til smásalans honum
að kostnaðarlausu, þegar búið er
að greiða af þeim flutningsgjald,
kostnað við heildsöluna og álagnv
ing hennai' og flutning til smá-
salans. Frá því varan kemur gegn
um búðardyr smásalans og þang-
að til hún er komin yfir þrösk-
uldinn aftur leggst á haíia 50 til
1.00%.
Skattur sá, sem almenningur i
þessum bæ greiðír þannig til smá-
salans, er fullur þriðjungur af
verzlunarviðskiptunum.
Mér dettur síztj hug að verja
þá skatta- og tollastefnu, sem
hér hefir ríkt. En samt sem áður
er ómögulegt annað en að viður-
kenna að tollar ríkisins, sem jafn-
Þegar búið er að draga frá vegna
þessara liða, má gera ráð fyrir
að bændur fái 18 aura fyrir
mjólkurpottinn, í heildsölu, má
segja, er þeir hafa kostað upp á
að flytja hana til mjólkurbúsins.
Flutningskostnaður til Reykja-
víkur er talinn 4^ eyrir á kg.
fyrsta starfsár félagsins og má
því telja að hingað komin kosti
mjólkin hérumbil 22 aura. Þeir
tuttugu og tveir aurar, sem leggj-
ast á hana hér eru því sölukostn-
aður, húsaleiga og annað þess-
háttar. Bóndinn þarf því að sjá
sér fyrir starfsfólki, jörð, búpen-
ingi, heyvinnu og hverju öðru,
hami þarf að flytja mjólk til
mjólkurbúsins, kosta upp á að
starfrækja það og koma mjólk-
inni til Reykjavíkur, og til sölu-
búðarinnar. Fyrir allt þetta fær
hann 22 aura fyrir pottinn. En
sölukostnaðurinn í Reykjavík, af-
hending mjólkurinnar, kostar 22
aura. Verzlunin með innlendar
nauðsynjavörur gleypir ennþá
meira en nokkurntíma verzlunin
með þær útlendu.
Margir bæjarbúar muna eftir
því, er Mjólkurbú Flóamanna tók
til starfa í des. 1929, að það
auglýsti allverulega lækkun á
mjólk hér í bænum. Ætlaði Al-
þýðubrauðgerðin að hafa á hendi
útsölu mjólkurinnar, enda hafði
hún bæði starfsfólk og húsrúm
hvort eð var. Úr þessu varð þó
ekki. Nokkrir menn nákomnir
Morgunblaðinu og íhaldinu hindr-
uðu þennan sjálfsagða spamað,
og jafnaðannenn létu þar við
sitja.
Eina matvaran, sem lækkað
hefir að sama skapi og hún hefir
lækkað á útlendum markaði, er
fiskur. Er sú lækkun beinlínis að
þakka ríkisstjórninni, sem lét
Þór selja fisk sinn með því verði
sem skip hér seldu hann til sölt-
unar.
Menn skildu nú ætla, að hér
væri því mjög mikið á verzluu
að græða. Svo er þó ekki að
sama skapi pg álagningin vex og
dýi-tíðin hvílir þyngra á fólkinu.
Orsökin til^ þessa er hin gífur-
lega fjölgun búða og kaupmanna
á seinni árum. Vegna þess hve
umsetningin er lítdl berst fjöld-
inn af kaupmönnum í bökkum.
Það eru svo fáar fjölskyldur sem
koma á hverja búð, að margir
Is-aupmenn hafa ekki mikið meira
fyrir vinnu sína en daglauna-
menn.
Árið 1927 voru seld hér í bæ
46 verzlunarieyfi, næsta ár voru
seld 59 og árið 1929 komust þau
upp í 99.
Á þremur árum hafa 204 menn
því stofnsett verzlun í bæ, sem
óx á sama tíma um 3.238 íbúa.
A hverja nýja verzlun koma því
aðeins 15 manns eða þrjár með-
alfjölskyldur, þ. e. fjölskylda
kaupmannsins sjálfs og tvær
aðrar. Eru þó hér ekki taldar
yerzlanir með mjólk og brauð og
þessháttar, sem einnig fjölgaði
á þessu tímabili.
Þegar þessa er gætt sést að af-
koma verzlananna hefir hlótið að
stórversna, enda þótt álagningin
færi úr hæfi fram, fyrir þær fáu
fjölskyldur, sem verzluðu á hverj-
um stað.
Hver þessara nýju kaupmanna
hefir auðvitað hugsað sér að
draga að sjer meiri verzlun en
keppinautar hans, og gi*æða meira
en þeir. Þareð heildsalarnir ráða
verðinu á flestum vörum, geta
fæstir þeirra boðið nokkur vildar-
kjör í verðlagi, en reyna að
draga að verzlun sinni með aug-
lýsingum. Þær hækka verzlunar-
kostnaðinn enn og hvorki heildin
né stéttin græða á þeim, en dag-
blöðin gera það helzt, enda halda
þau því ósleitilega að mönnum,
að auglýsa vel.
Dýrtíðin í Reykjavík er að
lenda í sjálfheldu. Verzlunin er
að sliga atvinnulífið. Menn fá lít-
ið fyrir kaup sitt í vörum og því
stöndum við illa að vígi í sam-
keppni við útlönd.
En verzlunin er einnig að sliga
sjálfa sig. Ungir verzlunarmenn,
sem sjá hve geysimikil álagning-
;in er, vilja njóta hins fljóttekna
gróða. Fleiri menn byrja aö
verzla en svo að<verzlunin veíti
þeim fulla vinnu. Allir tapa þessu
og einnig sjálf verzlunarstéttin.
Hún hefir verið alin upp við að
trúa því að samkeppnin geti leyst
þjóðfélagsvandræði, en sér að nú
er stéttin sjálf að komast á von-
arvöl.
Eftir er að athuga húsnæðis-
málið, sem eru næst stærsti lið-
ur dýrtíðarinnar hér í Reykjavík.
Frh.
2. júni 1931.
Helgi P. Briem.
-------o-------
Kjósendur,
sem fara úr bænum fyrir kosn-
ingar, þurfa að muna eftir að
kjósa C-lisUum áður en þeir fara.
Athafnamenn
eða skrafskjóður
Jakob Möller vítti það harðlega
hér á árunum, þegar íhaldið setti
þá í bankaráð Landsbankans,
Jóh. Jóh., Magnús gUðfræðikenn-
ara og Sig. Briem póstmeistara.
J. M. hélt því þá fram, að banka-
ráðsmennirnir ættu að vera at-
hafnamenn — menn, sem stæðu í
lifandi sambandi við atvinnuvegi
þjóðarinnar og væru þeim þraut-
kunnugir, en það taldi hann eng-
an framannefndra þremenninga
Kjörlisti ihaldsins í Reykjavík
rifjar upp þessi ummæli J. M.
Ef það er æskilegt, að bankaráðs-
menn séu búnir framangreindum
kostum, þá er nauðsynlegt, að
alþingismenn séu frjjóir hugsjóha-
menn, afka&tasamir athafnamenn
og standi í sambandi við síkvik
æðaslög þjóðlífsins á öllum svið-
um.
Listi íhaldsins í Reykjavík er
listi kaupmanna. og útgerðar-
manna — listi viðskipta og at-
hafnalífs og einstakhngsfram-
taks, munu aðstandendur hans
vilja segja. Og J. M., sem gerði
kröfur um athafnamenn í banka-
ráð hér á árunum, hefir áreiðan-
lega haft aðstöðu til að koma
fram kröfu um atorkumenn á
kjöriistann.
Þess vegna má þykjá afar
undarlega við bregða, að íhalds-
listinn hefst á nbfnum þriggja
manna, sem að vísu eru þjóð-
kunnir, en hvorki fyrir atroku
né hugsjónir heldur sem fram-
kvæmdalitlar, dáðlausar skraf-
skjóður. Jakob Möller er þar í
broddi fylkingar. Tíminn hefir
hvað eftir annað skorað á hann
að nefna eitthvað, sem hann hefði
unnið "bæ eða landi til þrifa. Hann
á það ógert. Enda liggur ekkert
eftir hann, nema orð, fundamælgi
og blaðavaðall, sem reynslan hef-
ir sýnt, að frá hans hendi er ekki
annað en orð innantóm.
Einar Arnórsson er næsti mað-
ur á listanum. I alM sögu Is-
lendinga verður örðugt að benda
á slíkan auðnuleysingja í stjórn-
málum sem hann. Hann . hefir
fengið að reyna sig á stjórnmála-
forystu, ráðhei-radómi, skatt-
stjórn o. fl. Þó liggur ekkert
þjóðnytjaverk eftir hann. Fræði-
störfin eru sterkasta hlið hans,
og fajtfi honum þó svo úr hendi,
að enginn ber þar traust til hans.
En óhappaverk hans verða ekki
talin á fingrum.
Þriðji maðurinn, Magnús guð-
fræðikennari, er orðflesti og inn-
antómasti málrófsmaður undan-
farinna þinga, á enga hugsjón og
þaðan af síður eldhug og fram-
kvæmdahug til nokkurs þess, er
athafnalífi lands og bæjar megi
að gagm' verða.
Þetta eru mennirnir, sem for-
mælendur framtaks einstaklings-
ins segjast ætla að senda á þing.
Hvaðan kemur kaupsýslumönn-
um og atvinnurekendum djörfung
til að kjósa slíka menn til áríð-
andi og ábyrgðarmikilla starfa?
Undanfarið hefir reykvíska
íhaldið átt eiim athafnamann á
þingi, Jón Ólafsson. Hann er lát-
inn víkja fyrir skrafskjóðunum
— sendur á fæðingarhrepp sinn
austur í Rangárþing.
Þarna er íhaldið lifandi komið.
Athafnamenn mega ekki koma að