Tíminn - 03.06.1931, Page 1

©jaíbferi
oo, afgrciðslumaður íímans et
Haunpeig o r s t c i nsöóttir,
Ca’fjargötu () a. jaoíf.
2^f<gteií>sía
I í :n a n s er f €cef jargötu 6 a.
0pin öaglega fl. 9—6
Simt 2353
XV. árg.
Reykjavík, 3. júní 1931.
Aukablað 3.
Dýrtíðin í Reykjavík
1 Morgunblaðinu í dag er grein
um ])á uppfindingu Framsóknar-
flokksins, að hér í Reykjavík hafi
háldizt óbreytt dýrtíð undanfarin
ár, eins og það er orðað í blað-
inu.
Við Framsóknarmenn höfum
aldrei haldið því fram, að dýr-
tíöin væri óbreytt eins og hún
hafi verið. í ræðu rninni í Rarna-
skólaportinu þann 31 maí, benti
ég einmitt á, að framfærzlukostn
aður hafi minnkað stórlega og
nefndi einn lið, sem fallið hefir
niður í tíunda hluta af því sem
hann komst upp í árið 1920, á
hinum frægilegu stjórnarárum
íhaldsins. Það er sá liðurinn, sem
ríkisstjórnin ræður helzt yfir,
sem sé skattar og opinber gjöld.
Framfærzlukostnaðurinn hér í
Reykjavík er fundinn út þannig,
að reiknað er hvað fjölskylda,
sem hafði 1800 kr. árstekjur í
júlí 1914, muni þurfa til að geta
komizt af jafn vel og þá. 1
október 1920 er framfærzlukostn-
aðurinn tahnn hafa verið 446 ef
hann var talinn 100 árið 1914.
Þetta þýðir að fjölskylda, sem
gat lifað á 1800 kr. fyrir stríð,
þurfti þá 8028 kr. í árslaun.
Sá hður sem mest hækkaði
voru skattar og opinber gjöld.
Hann hækkaði upp í 1105% eða
rúmlega ellefu-faldast. Nú er
þessi liður 115% eða einum sjö-
unda hærri en hann var fyrir
stríð (samkv. töflu nr. 98 í Ár-
bók Hagstofunnar).
Síðasta verulega lækkunin var
1928, er þessi liður lækkaði um
37% „og stafar sú lækkun frá
útsvarinu“ segja Hagtíðindin það
ár, bls. 56. Svo sem margir muna
tókst þá fyrir atbeina Framsókn-
armanna að kippa útsvarsálagn-
ingunni í betra horf en áður var.
En þó dýrtíðin hafi minnkað,
er verðlag hér ennþá meira en
tvöfalt við það, sem það var fyr-
ir stríð.
Nú vita allir, að framleiðslu-
vörur allra landa hafa. stórfallið
upp á síðkastið, sérstaklega á ár-
inu 1930. Þetta verðfall hefir
einnig náð til okkar og verðlag
á útflutningsvörum okkar hefir
fallið svo stórkostlega, að kunn-
ugir menn álíta, að tap á atvinnu
rekstri iandsmanna hafi numið á
annan tug miljóna. í ekki stærra
kauptúni en Vestmannaeyjum er
talið að muni hafa tapazt um 2
miljónir króna. Sjálfur þbri ég
ekki að fullyrða neina ákveðna
tölu, en þegar útflutningurinn
r. am 74 miljónum árið 1929 en
ekki nema 57 miljónum árið 1930
virðist hér vera nokkur voði á
ferðum (Hagtíðindi 1931, bls. 4).
En vonandi reynist útflutningur-
inn 1930 meiri við lokakönnun en
ennþá er komið fram.
Ilinsvegar var innflutmngur-
inn þetta sarna ár 66 milj. kr.
eða um 9 milj. kr. hærri en út-
flutningurinn. Þegar það er at-
hugað, að okkur ber að greiða
erlendis ýmislegt auk innfluttn-
ingsvaranna, svo sem eyðslueyri
námsmanna, vexti af skuldum,
flutningsgjald útlendra skipa 0.
s. frv., er hér um mál að ræða,
sem mönnum má vera áhyggju-
efni.
Verðlækkun og tap eins og það
sem hér liefir verið lýst, þolir
enginn atvinnurekstur til lengd-
ar. Framleiðslukostnaðurinn verð-
ur að lækka. Ef hann lækkar ekki
hlýtur að verða landlæg-t hér eitt
versta böl, sem nú þjáir allan
heiminn — atvinnuleysið.
Framleiðslukostnaðui’inn á einn
ig að geta lækkað. Hann á að
geta lækkað vegna þess, að allar
vörutegundir, sem hingað eru
fluttar, hafa lækkað og sumar
stórkostlega. En þó við höfum
fundið til verðlækkunar á fram-
leiðsluvörum okkar, höfum við
iítið fundið til hennar á neyzlu-
vörum hér.
Brauð eru nú 15% dýrari í
Englandi ,en fyrir stríð, en hér
eru þau frá 100% til 157% dýr-
ari.
En við þurfum ekki að leita
út fyrir landssteinana. í Árbók
Ilagstofunnar eru upplýsingar (í
töflunum nr. 96 og 97), er sýna
hvernig verðlækkunin hefir að
mestu le.vti runnið til smásalanna.
Verðið er miðað við 100 kg.
aðarmenn óskapast sem mest yfir,
eru hverfandi borið saman við
álögur verzlunarinnar í Reykjavík
á almenning.
Að sjálfsögðu er nokkuð af
þessari álagTiingu verzlunarkostn-
aður, en hafi 40% álagning gef-
ið góðan arð árið 1929, hlýtur
nettóaj'ðurinn 1930 að hafa verið
svo mikill að úr honum mætti
draga allverulega og þó greiða
það fyrir úthlutun á nauðsynja-
vörum, sem almennt er greitt
fyrir samsvarandi vinnu.
Undanfarið hefir verið talað
um litlendu matvöruna, því mjög
ótvíræðar skýrslur liggja fyrir
um verðlag hennar.
Um innlendu matvöruna má
segja alveg það sama. Verzlun-
arkostnaðurinn hefir vei’ið óhæfi-
lega mikill og almenningur hefir
greitt langtum meira fyrir vör-
urnar, en framleiðendur fengu og
sumstaðar fjarri öllu lagi.
Bændur þeir, er búa fyrir aust-
an fjall munu fá 20 aura fyrir
mjólkurpottinn, sem hér er gold-
inn með 44 aurum. Þetta verð er
þó talið áður en búið er að
reikna vexti og fymingu af vél-
um og húsum mjólkurbúsins.
Heildsöluverð ; " 1 Smásöluverð Álagning
Olít. 1929 Okt.1930 Okt.1929 Okt. 1930 Okt.1929 Okt.1930
Rúgmjöl 29.50 21.70 40.00 30.00 35o/0 390/o
Hveiti nr. 1 46.63 37.20- 54.00 53.00 H°/o 42%
Ilveiti nr. 2 41.71 34.76 48.00 45.00 15«/0 O O O co
Hrísgrjón 39.00 38.15 58.00 56.00 49o/o 0 tri-
Hafragjórn 40.00 31.52 57.00 53.00 42°/o 69%
Sagógrjón 48.67 48.25 88.00 84.00 80«/o 74o/o
Kartöflumjöl 38.75 29.84 79.00 71.00 104o/o 137o/0
Heilbaunir 56.00 53.11 94.00 94.00 68% 78 °%
Hálfbaunir 52.00 54.00
Hvítasykur högginn 59.70 50.40 70.00 66.00 16% 31%
Strásykur 52.30 42.90 60.00 56.00 15o/o O 0 O co
Kaffi óbrent 259.00 191.00 316.00 285.00 22°/o 49«/n
Hér er sýnd álagning í októ-
ber 1929 og 1930 á allar þær
vörutegundir, sem nefndar eru i
skýrslunni um heildsöluverð. Sést
því að álagningin, sem nam 41%
dugði verzluninni í okt. 1929. Árt
seinna er sú álagning á þessar
vörur komin upp í 57%. Er hún
þó tiltölulega lítil á nauðsynja-
vörur sem þessar, er hér eru
nefndar, en miklu meiri á aðrar
matvörur, sérstaklega niðursoðin
matvæli.
Þó þessi tafla sýni því raun-
vei'ulega minni álagningu en rétt
er á búðarvörur almennt, sýnir
Inín samt að í beina álagningu
frá heildsalanum til smásalans
renna 35 aurar af hverri krónu,
sem notuð er til matvælakaupa.
Heildsöluvei'ðið -er í lang flestum
tilfellum miðað við að vörurnar
séu fluttar til smásalans honum
að kostnaðarlausu, þegar búið er
að greiða af þeim flutningsgjald,
kostnað við heildsöluna og álagnv
ing hennar og flutning til smá-
salans. Frá því varan kemur gegn
urn búðardyr smásalans og þang-
að til hún er komin yfir þrösk-
uldinn aftur leggst á haúa 50 til
100%.
Skattur sá, serii almenningur í
þessurn bæ greiðír þannig til smá-
salans, er fullur þriðjungur af
vex'zlunarviðskiptunum.
Mér dettur sízt J hug að verja
þá skatta- og tollastefnu, sem
hér hefir ríkt. En samt sem áður
er ómögulegt annað en að viðui’-
kenna að tollar i’íkisins, sem jafn-
Þegar búið er að di’aga frá vegna
þessara liða, rná gera í’áð fyrir
að bændur fái 18 aui’a fyrir
mjólkurpottinn, í heildsölu, rná
segja, er þeir hafa kostað upp á
að flytja hana til mjólkurbusins.
Flutningskostnaður til Reykja-
víkur ei’ talinn 4]4 eyrir á kg.
fyi’sta starfsár félagsins og má
því telja að hingað kornin kosti
mjólkin hérumbil 22 aura. Þeir
tuttugu og tveir aurar, sem leggj-
ast á hana hér eru því sölukostn-
aður, húsaleiga og annað þess-
háttar. Bóndinn þarf því að sjá
sér fyrir stai'fsfólki, jörð, búpen-
ingi, heyvinnu og hverju öðru,
hamx þai-f að flytja mjólk tii
mjólkurbúsins, kosta upp á að
starfrækja það og* koma mjólk-
inni til Reykjavíkur, og til sölu-
búðarinnar. Fyrir allt þetta fær
lxann 22 aura fyrir pottinn. En
sölukostnaðurinn í Reykjavík, af-
hending mjólkurinnar, kostar 22
aura. Verzlunin með innlendar
nauðsynjavörur gleypir ennþá
meira en nokkurntíma verzlunin
með þær útlendu.
Mai-gir bæjarbúar muna eftir
því, er Mjólkurbú Flóamanna tók
til staifa í des. 1929, að það
auglýsti allverulega lækkun á
mjólk hér í bænum. Ætlaði Al-
þýðubrauðgerðin að lxafa á hendi
útsölu mjólkurinnai', enda hafði
hún bæði staifsfólk og húsrúm
hvoi't eð var. Úr þessu varð þó
ekki. Nokkrir menn nákomnir
Morg-unblaðinu og íhaldinu hindr-
uðu þennan sjálfsagða sparnað,
og jafnaðannenn lét'u þar við
sitja.
Eina matvaran, seixi lækkað
hefir að sama skapi og hún hefir
lækkað á útlendum mai'kaði, er
fiskur. Er sú lækkun beinlínis að
þakka ríkisstjórninni, sem lét
Þór selja fisk sinn nxeð því vei’ði
sem skip hér seldu hann til sölt-
unai'.
Menn skildu nú ætla, að hér
væri því nxjög mikið á verzlun
að græða. Svo er þó ekki að
sama skapi og’ álagningin vex og’
dýrtíðin hvílir þyngra á fólkinu.
Orsökin th þessa er hin gífur-
lega fjölgun búða og kaupmaxma
á seinni árunx. Vegixa þess hve
umsetningin er lítál bei’st fjöld-
inn af kaupixxönnum í bökkum.
Það eru svo fáar fjölskyldur sem
koma á hverja búð, að margir
kaupmenn hafa ekki mikið meira
fyrir vinnu sína en daglauna-
menn.
Árið 1927 voru seld hér í bæ
46 verzlunai'leyfi, næsta ár voru
seld 59 og árið 1929 komust þau
upp í 99.
Á þremur árunx lxafa 204 memx
því stofnsett verzlun í bæ, sem
óx á sama tínxa um 3.238 íbúa.
Á hverja nýja verzlun koma því
aðeins 15 manns eða þrjár með-
alfjölskyldur, þ. e. fjölskylda
kaupnxannsins sjálfs og tvær
aði’ar. Eru þó hér ekki taldar
yerzlanir með mjólk og brauð og
þessháttar, sem eiixnig fjölgaði
á þessu tímabili.
Þegar þessa er gætt sést að af-
koma verzlananna hefir hlótið að
stói’versna, enda þótt álagningin
færi úr hæfi fram, fyrir þær fáu
fjölskyldui’, sem verzluðu á hverj-
um stað.
Hver þessara nýju kaupmanna
hefir auðvitað hugsað sér að
draga að sjer meiri verzluxx en
keppinautar hans, og græða meira
en þeir. Þax*eð heildsalarnir ráða
verðinu á flestum vöi'um, geta
fæstir þeirra boðið nokkur vildai’-
kjör í verðlagi, en í’eyna að
draga að verzlun sinni með aug-
lýsingum. Þær hækka verzlunar-
kostnaðinn enn og hvoi’ki heildin
né stéttin gi’æða á þeim, en dag-
blöðin gera það lielzt, enda halda
þau því ósleitilega að nxönnum,
að auglýsa vel.
Dýrtíðin í Reykjavík er að
lenda í sjálfheldu. Verzlunin er
að sliga atviixnulífið. Menn fá lít-
ið fyrir kaup sitt í vörum og því
stöndunx við illa að vígi í sam-
keppni við útlönd.
En vei-zlunin er einnig að slíga
sjálfa sig. Ungir vei'zlunarnxenn,
senx sjá hve geyshxxikil álagning-
'in er, viija njóta hins ffj óttekna
gióða. Fleii’i menn byrja að
verzla en svo að verzluixin veiti
þeinx fulla vinnu. Allir tapa þessu
og einnig sjálf verzlunarstéttin.
Hún hefii' verið alin upp við að
ti-úa því að samkeppnin geti leyst
þjóðfélagsvandræði, en sér að nú
er stéttin sjálf að komast á von-
arvöl.
Eftir er að athuga húsnæðis-
málið, sem eru næst stærsti lið-
ur dýrtíðarinnar hér í Reykjavík.
Frh.
2. júní 1931.
Helgi P. Briem.
-----o-----
Kjósendur,
sem fara úr bænum fyrir kosn-
ingar, þui’fa að muna eftir að
kjósa C-listann áður en þeir fai’a.
Athafnamenn
eða skrafskjóður
Jakob Möller vítti það harðlega
hér á árunum, þegar íhaldið setti
þá í bankaráð Landsbankans,
Jóh. Jóh., Magnús guðfi’æðikenn-
ara og Sig. Bi’iem póstmeistai’a.
J. M. lxélt því þá fram, að banka-
íáðsmennirnir ættu að vera at-
hafnamenn — menn, sem stæðu í
lifandi samþandi við atvinnuvegi
þjóðai’innar og væru þeim þraut-
kunnugir, en það taldi hann eng-
an fi’amannefndra þrenxenninga
Kjörlisti íhaldsins í Reykjavík
í'ifjar upp þessi unxmæli J. M.
Ef það er æskilegt, að bankaráðs-
menn séu búnir framangreindunx
kostunx, þá er nauðsýnlegt, að
alþingismenn séu frjóir hugsjóna-
menn, afkastasamir athafnamenn
og standi í sambandi við síkvik
æðaslög þjóðlífsins á öllum svið-
uixx.
Listi íhaldsins í Reykjavík er
listi kaupmanna og útgerðar-
manna — listi viðskipta og at-
hafnalífs og einstaklingsfram-
taks, munu aðstandendur hans
vilja segja. Og J. M., senx gei'ði
kröfur unx athafnamenn í banka-
ráð hér á árunum, hefir ái’eiðan-
lega haft aðstöðu til að koma
franx ki'öfu um atorkumenn á
kjöriistann.
Þess vegna má þykjá afai'
undarlega við bregða, að íhalds-
listiixn hefst á nöfnum þriggja
íxianna, sem að vísu eru þjóð-
kunnir, en hvorki fyrir atroku
né hugsjónir heldur sem fram-
kvæmdalitlar, dáðlausar ski’af-
skjóðui'. Jakob Möller er þar í
bi’oddi fylkingai’. Tíminn hefir
hvað eftir annað skorað á hann
að nefna eitthvað, senx hann hefði
unnið Ixæ eða landi til þrifa. liaim
á það ógert. Enda liggur ekkert
eftir hann, nema orð, fundamælgi
og blaðavaðall, sem reynslan hef-
ir sýnt, að frá hans hendi er ekki
annað en orð innantóm.
Ehiar Arnói’sson er næsti mað-
ur á listanum. I allri sögu Is-
lendinga verður öi’ðug't að benda
á slíkan auðnuleysingja í stjórn-
nxálunx sem hann. Haxm hefir
fengið að reyna sig á stjói’nmála-
forystu, ráðhei’radómi, skatt-
stjói’n o. fl. Þó liggur ekkert
þjóðnytjaverk eftir hann. Fræði-
störfin eru stei’kasta hlið hans,
og fara lionunx þó svo úr hendi,
að enginn ber þar ti’aust til hans.
En óhappavei’k liaixs verða ekki
talin á fingrum.
Þriðji maðurinn, Magnús guð-
íræðikennari, er orðflesti og inn-
antómasti málrófsmaður undan-
íarinna þinga, á eixga hugsjón og
þaðan af síður eldhug og fram-
kvæmdahug til nokkux’s þess, er
athafnalífi lands og bæjar megi
að gagni vei’ða.
Þetta eru nxennirnir, sem for-
mælendur framtaks einstaklings-
ins segjast ætla að senda á þing.
IJvaðaix kemur kaupsýslumöim-
um og’ atvinnurekendum djörfung
til að kjósa slíka menn til áríð-
axxdi og ábyrgðannikilla stai'fa?
Undanfarið hefir reykvíska
íhaldið átt einn athafixamann á
þingi, Jón Ólafsson. Hann er lát-
inn víkja fyrix skrafskjóðunum
— sendur á fæðingai’hrepp sinn
austur í Rangái’þing.
Þarna er íhaldið lifandi komið.
Athafnanxenn mega ekki konxa að