Tíminn - 04.06.1931, Blaðsíða 1

2^f<greibsía
C i m a n s er í €cef jargö.tu 6 a.
0pin óa^leg,a fl. 9—6
5imi 2353
©Íaíbfeti
og afgrci&slunia&ur Címans «
K a n n d e i c, }Dorsteinsöóttir,
Scefjargötu 6 a. KeyfjaDÍf.
XV. árg.
Héðinn Valdimarsson hefir í
blaði verkamanna látið orð falla
um að ég hafi talað mn ,,háskyíl“
og ,,lágskríl“ í Reykjavík. Ilann
mun vilja láta líta svo út, að ég
álíti suma fylgismenn Ól. Thors
„háskríl“ og suma fylgismenn
hans ,,lágskríl“.
Ég hefi að vísu ekki sagt neitt
í þessa átt. En það sem Héðinn
mun eiga við, ef lýsing sú sem
ég gaf á fundi á Patreksfirði af
liðsdrætti að húsi forsætisráð-
herra og að húsi fulltrúa fram-
andi þjóðar meðan íhaldið og
sumir socialistar héldu uppi æs-
ingum í Reykjavík.
Ég hefi jafnan, hvort sem ég
hefi minnst á æsingar þessar á
prenti hér á landi eða erlendis,
eða í ræðum, tekið það skýrt
fram, að verkamannastéttin í
Reykjavík tók engan þátt í þess-
um uppþotum, og sýndi uppþots-
mönnunum kulda og jafnvel fyr-
irlitningu í þessu máli. Kommún-
ista-strákar voru eitthvað með í
ólátunum, en þeir virðast yfir-
leitt hafa hegðað sér miklu sóma-
samlegar heldur en íhaldsæskan
úr Heimdalli. Hún ber ábyrgð
með foringjum sínum Thor
Thors, Valdimai* hersi, Áma
Pálssyni, Magnúsi guðfræðis-
kennara, Ólafi Thors og Jóni Þor-
lákssyni á skrílupphlaupum þeim
sem gerð voru í Rvík, meðan
byltingin stóð yfir.
Að hve miklu leyti Héðinn
Valdimarsson hefir óskað eftir
skríluppþotum, verður ekki full-
yrt. Hann mun væntanlega ekki
hafa haft jafn ákveðnar óskir
eins og bandamenn hans, Thors-
bræður og Hersir. En að Ólafur
Thors hefir hugsað sér að setja
af stað þá krafta, sem komu
fram síðar, er sú sönnun, að svo
sem 10 mínútum eftir að forsæt-
isráðherra hafði rofið þingið,
kom Ólafur Thors æðandi til
hans og sagði í mikilh reiði: „Ég
ráðlegg þér að láta konu og börn
fara úr bænum". Þetta er sama
og að segja: Hér skulu verða æs-
ingar, upphlaup og manntjón
næstu daga. Ég óska að konur
og börn tefji ekki fyrir hreysti-
verkunum, eins og þegar Vatns-
firðingai’ komu að Sauðafelli og
hristu blóðugt sverð yfir Sól-
veigu frá Odda.
Ólafur Thors efndi heit sitt.
Að undirlagi flokksleiðtoga í-
haldsins voru stöðugir æsinga-
fundir kvöld eftir kvöld við hús
flokksins. Þar töluðu reiðir menn
og drukknir menn. Þar talaði
Magnús guðfræðiskennari um að
í Englandi hefðu borgararnir
eitt sinn drepið stjórnanda, sem
rauf enska þingið. Á sama tíma
héldu íhaldsmenn og socialista-
leiðtogarnir einskonar aftur-
gönguþing í Alþingishúsinu. Og
þegar íhaldsmenn voru búnir að
æsa sína fáfróðustu og óstiltustu
menn við Varðarhúsið, þá var
liðið flutt yfir að Alþingishúsinu
og Jakob Möller, Jón Þorl. eða
Héðinn héldu æsingaræður af
þinghússvölunum. Þaðan var
oftast haldið suður að ráðherra-
bústað, og sungið, öskrað og
gai’gað kring um húsið um eða
eftir háttatíma.
Það er haft eftir Jóni Þorláks-
syni, að hann hafi sagt við trún-
aðarmenn sína og þeir látið það
berast út til liðsins, að ef haldið
væri uppi stöðúgum hótunum og
æsingum við hús Tr. Þórhallssonar I
forsætisráiðherra, þá mýndi hann I
og sifjalið hans ekki þola það, j
og Tryggvi vinna það sér til lífs |
og griða að segja af sér. Þá voru !
völdin komin í hendur íhaldinu, t
og ]?á átti að halda áfi’am þingi
sem ekki var til, og samþykkja
allar þær lántökur, sem banda-
mennina langaði til.
Leiðtogar íhaldsins vissu að
sumarið 1927 lá Tr. Þ. fyrir
dauðanum af hættulegum sjúk-
dómi. Þeir vissu að hann hefir af
og til fengið aðkenningu af þess-
um sjúkdómi síðan, og að honum
eru af lækni hans bönnuð öll erf-
ið ferðalög, svo og það að koma
á hestbak. Leiðtogar íhaldsins
vissu ennfremur að forsætisráð-
herra átti 7 börn, flest lítil og
konu sem ekki var heilsustei'k.
Allt. framfei’ði íhaldsins bendir á,
að þeir hafi reiknað með því, að
á slíku bai’naheimili væri hægt
að gera lífið með öllu óþolandi.
Það væri ekki annað en æsa þá
æstu, láta þá ærast urn göturnar
í myrkrinu nótt eftir nótt með
illyi’ðum þeim, sem slíku fólki er
lagið, með hótunum um ofbeldi
og árásir.
Jakob Möller og Jón Þoi'l. áttu
eftir að finna sjálfir þann eld
brenna, sem þeir höfðu kveikt.
' Þegar Gunnar á Selalæk hafði i
stöðvað byltinguna, komu þeir
Jón og Jakob út á þinghússval-
imar. Þá þótti liðsmönnum þeirra
þeir vera deigir eftir öll stóru
órðin. Þá hi'ópuðu Heimdalls- j
menn hin mestu ókvæðisorð að j
þeim báðum. M. a. fékk Jón að j
heyra að „lýður“ hans áliti hann
vera „svín“ og Jakob Möller var :
beðinn að koma niður af svölun- j
um, svo að hægt væri að beita j
við hann vissi'i tegund af líkam-
legu ofbeldi.
í útlendum blöðum hafa þessar
æsingar, afturgönguþingið og
lýðveldisundii'búningur, sem j
Gunnar á Selalæk hindraði að !
næði fi-am að ganga, orðið land- j
inu til mestu hneisu. Það er
enginn vafi á því, að atbui'ðir
þessir stórspilla lánstrausti ís-
lenzkra atvinnui’ekenda, bæjarfé-
laga og’ landsins alls erlendis.
Þar sem stjórnmálin eru rekin
þannig, að heill landsmálaflokkur :
ógnar þjóðskipulaginu með ski’íl-
ræði og byltingu, þangað gengur
ei'fiðlega að veita lánsfé með við-
unandi kjörum.
Menn úr íhaldsflokknum áttu
þó eftir að sýna eina tegund af
fólsku, sem enn meira umtal hef-
ir vakið í öðrum löndum. Það var
árásin á sendihen’a Dana og þá
um leið á land hans.
Eitt af þessum kvöldum, þegar
Thor Thors og Valdimar hersir
umkringdu bústað forsætisi’áð-
herra með æpandi og ógnandi fé-
lagsmönnum úr Heimdalli, fór
ein deild af þessum mennilega
her upp að húsi danska sendi-
herrans og æpti þar illyrði um
sendiherrann og þjóð hans. Við
athugun hefir koniið í ljós, að
Reykjavík, 4. júní 1931.
Aukablað 4.
einn af leiðtogum í þessu liði
var Lárus sonur Guðrúnar al-
þingiskonu. Sést af þessu, að
jafnvel hin frómustu og guð-
ræknustu heimili í Reykjavík
hafa verið gegnsýi’ð af þeii’ri
pólitísku hreyfingu, þar sem
V aldimar hersir og dr. Guð-
brandur frá Greifswald voru
helztu andlegu uppsprettui'nar.
Eiiendis koma slík uppþot við
sendiheri’abústaðina fyrir á ein-
stökiim br j álsemis-augnablikum
þjóðanna, einkum þegar ófriður
er að byrja milli landa. Sams-
konar slu’ílæsingar eins og þær
sem menn úr Heimdalli gei’ðu
við hús danska sendiheri-ans áttu
sér stað við bústaði franska
sendiherrans í Berlín og þýzka
sendihei’rans í París, þegar friði
var sagt sundur milli þjóðanna
1870 og 1914. Á slíkum augna-
bliltum, þegar blóðug styx'jöld er
að byi’ja milli þjóða, er skiljan-
legt, að slíkir atburðir komi fyr-
ir. En að skrílhópar ráðist með
svívirðingarorðum að bústað sem
fulltrúi vingjamlegrar frænd-
þjóðar býr í, er glæpur í þjóð-
rétti, sem aldrei verður tekið
nógu hart á. Slík rnóðgun við ná-
búaþjóð er hin grófasta, sem
hægt er að veita. Og slíkár móðg-
anir setja djúp spor og gleymast
seint. Jón Þoi’l. sagði á fundum í
Bai’ðastrandarsýslu að framkoma
flokks hans hefði verið „prúð-
niannleg“ í uppreistarvikunni.
Sést af þessu dómgi'eind Jóns, að
hann kallar prúðmennsku, að ætla
að breyta um landstjóm með of-
beldi og að hafa í frammi við
aðra þjóð algerlega tilefnislaust
þvílíkar móðganir eins og menn
úr Heimdalli gerðu sig seka um
gagnvai’t dönsku þjóðinni*).
í í’aun og vem er skiljanleg
þessi vesalmennska nokkurs hluta
af íhaldsæskunni, þegar athuguð
er framkoma leiðtoga flokksins.
Hvað eftir annað gera leiðtogar
íhaldsins sig að undri. I fyrra-
vetur er sett fimm manna nefnd
lækna héi’ í bænum til að ryðja
mér úr landstjóminni með fals-
vottorði. Litlu síðai’ notar Jón
Þorl. Kolku lækni í kosningahríð
landkjörsins til að afla hinni guð-
elskandi Guðrúnu Lárusdóttur
1‘ylgis, með þeim hætti sem kuim-
ugt er. Litlu síðar setur Jón Þorl.
met er hann hug’ðist að reyfa
hina hneykslanlegu framkomu
Helga Tómassonai’ frammi fyrir
fulltrúum hálfi’ar Evi’ópu á þús-
und ára þingi íslendinga. Skömmu
þar á eftir gerir prófessor í lög-
um við Háskóla íslands sig að
álíka undri í augum erlendi’a
þjóða, eins og’ þeir vom áður
orðnir, Jón Þorláksson og Helgi
Tómasson, með því að vita ekki
hver munur er á þingsliti og
þingrofi, og með því að búa til
tilvitnan í rit erlends fræðimanns
máli sínu til framdráttar. Þá er
framkoma íhaldsins alla bylting-
arvikuna beinlínis hliðstæð við
*) Eftir fregnum að dæma hefir
þetta atvik sett blæ sinn á viðliorf al-
mennings i Danmörku til íslendinga.
Söngflokkar frá Norðurlöndum gista
nú Kaupmannahöfn, m. a. einn úr
mestu íhaldsheimilum Reykjavikur.
llafði gengið vel að fá Hafnarbúa til
að taka sænska, norska og finnska
söngmenn, en nokkuð tregar með
samlanda Thors Thors og Hersis.
Verður Dönum varla láð, þó að
fi-amkoman \ið sendiherrabústaðinn
kæli fremur en bæti hag þeirra til
íslendinga.
aðgerðii’ Einars Jónassonar, J»eg-
ar hann úrskurðaði sig inn í em-
bættið. Aldrei hafa þingfulltrúar
hjá siðaðri þjóð gert sig seka um
meiri bjánaskap, heldur Jón Þorl.
og Ólafur Thors meðan þeir héldu
upp hinu ólöglega þingi, sem þótt-
ist ætla að samþykkja lög og
mynda stjóm eftir að þingið var
rofið. Og svo sýnir lýðveldisum-
talið og feluleikar íhaldsins bak
við • Gunnar á SelaJæk betur en
flest annað þi-oska íhaldsleiðtog-
anna.
Það er óþarfi af Héðni Valdi-
marssyni að gera svo mikið fyrir
Ólaf Thoi-s að reyna að draga
verkamenn þessa bæjar inn í
skugga þeirrar ofbeldisframkomu,
sem nokkur hluti íhaldsins hafði
í fyrsta lagi af því, að þeir j
fordæma makk Héðins og Ólafs
Thors. Verkamenn vita, að Ólaf- |
ur er svarinn andstæðingur
þeirra. Þeir vita, að Ólafur sýnir
verkamönnum ekki annað en
gorgeir og andúð. Verkamenn
vita, að launmakk Héðins við ól-
af gengur út yfir stétt verka-
mannanna. Þeir kunna eklti við
að sjá þingmann sinn í faðmlög-
um við vei-sta andstæðing sinn
á svölum þinghússins.
Vei'kamenn vita, að það voru
Framsóknarmenn, sem komu
Sigurjóni Ólafssyni að 1927, og
að það var ekki minnsti neisti
af von um endurkosningu Sig-
urjóni til handa 1931, nema hann
fengi kjörfylgi Framsóknar í
Rvík. En með makki Héðins við
Ólaf Thors var loku skotið fyrir
að Sigurjóni yrði bjargað. Fram-
sókn er á móti íhaldinu, eini
flokkurinn sem hefir bæði vilja
og mátt til að brjóta spillingu
íhaldsins á bak aftur. Þessvegna
kjósa Framsóknarmenn í Rvík
heldur ekki lista Héðins, þar sem
hann er bandamaður Ólafs Thoi’s.
En af þessu leiðir það, að úr
því Framsókn ekki kýs lista
verkamanna í Rvík eins og 1927,
þá verður Sigui’jón Ólafsson ekki
kosinn. Vei’kamenn koma í mesta
lagi einum að.
En það er ekki nóg með þetta,
að fjöldi vei’kamaima vill ekki
kasta atkvæði sínu á glæ með
því að kjósa Sigurjón, sem ekki
kemst að. Þeir vilja heldur ekki
með nokkru móti að Magnús
docent komist að. Þessvegna
verður niðurstaðan sú, að mikill
fjöldi verkamanna kýs að þessu
sinni með Framsóknarmönnum í
því skyni að koma Helga Briem
að.
Og til þess hggja margar á-
stæður. I fyrsta lagi er Helgi einn
aí þeim fáu mönnum, sem hef-
ir eitthvað gert verulega fyrir
alþýðuna í Reykjavík. Þegar
Magnús heitinn Kristjánsson
gerði Helga að skattstjóra í
Rvík, þá lækkuðu útsvörin stór-
vægilega á hinum efnaminni
mönnum og stéttum. Meðan Ein-
ar Arnórsson var skattstjóri,
var hann ósköp vingjamlegur
yið þá, sem höfðu miklar tekjur
0g miklar eignir. Þeir fengu til-
tölulega líkt útsvör, en fátækl-
ingamir því hærri. En Helgi
hér í frammi frá 14. til 21. apríl.
Verkamenn eru þar með öllu sak-
lausir og hafa þvert á móti gert
milcið til að draga Héðinn sjálfan
út úr þrældómshúsi íhaldsins. En
eftir því sem bezt verður séð eru
allir af leiðtogum íhaldsins í
Reykjavík sekir um að hafa kynt
undir fáfróða og lítilsiglda menn
í sínum flokki, í þeim tilgangi að
koma fram pólitískum málum
með ofsa, hótunum og skrílsæðis-
kenndum athöfnum. Og hámarki
sínu nær þessi andstyggilega
framkoma, þegar farið er að
fremja skrílslegar athafnir gagn-
vart vinsamlegri frændþjóð, sem
ekki hafði gefið hið minnsta til-
efni til þess að vera móðguð.
J. J.
Briem réðist móti þessari stefnu
og tókst að létta mikið skatta-
byrðinni af þeim fátæku yfir á
þá efnuðu, sem Einar Amórs-
son hafði látið sleppa með of
lítil gjöld.
Alþýðan í Reykjavík man
þetta. Ilún veit að Helgi Briem
er betri maður og réttlátari en
Einar Anxórsson. Alþýðan hefir
reynt að svo er. Vei’kin hafa tal-
að sínu máli.
I öðru lagi er alþýðan í Rvík
mjög mótsnúin íhaldinu og hefir
meg-nustu óbeit á því að svo-
kallaðir leiðtogar hennar gangi
inn á leynisamninga við íhaldið.
Héðinn gat ekki fengið verka-
menn til að starfa að neinu of-
beldi eða æsingum í byltingar-
vikunni, beinlínis af því, að
verkamenn skyldu að hér var
verið að reka erindi Ólafs Thors,
en vinna á móti alþýðunni í bsen-
um
Þessvegna ei’ það nú, að fjöldi
sjómanna og verkamanna segir:
Við verðum tryggir við atvinnu-
félagsskap okkar. Við stöndmn
iast í Dagsbrún, sjómannafélag-
inu og verkakvennafélaginu. En
foringjar okkar hafa brotið
móti rétti'i stefnu flokksins.
Þessvegna viljum við hegna
þeim hæfilega mikið. Við viljum
1 þetta sinn láta þá finna, að
þeix’ geti ekki farið með okkur
til Ólafs Thors eða annara þeirra
manna, sem eru okkur verstir.
Ef Iiéðinn sér að sér, hættir öllu
rnakki við íhaldið, þá viljum við
gjarnan gefa honum tækifæri í
annað sinn.
Og svo kemur lokaástæðan.
Verkamenn og sjómenn eru móti
íhaldinu. Þeir vilja lama það en
ekki styrkja. Þeii’ vita, að ef
þeir kjósa Sigurjón, er það sama
og að kasta atkvæðinu á glæ.
Það er sama og styrkja íhalds-
listann. En þessir menn vita, að
ef þeir kjósa Helga Briem, þá
geta þeir komið að duglegum
andstæðingi • íhaldsins. Það er
eina leiðin til þess að hegna á
hæfilega n hátt afvegaleiddum
foi’ingjum socialista, og sýna
réttmætt traust góðum dreng,
sem ekki hefir gleymt verka-
mönnum, þegar hann hafði að-
stöðu til að styðja þeirra mál
móti Einari Amórssyni, Sigur-
birni í Vísi og öðrum dándis-
þjónustupiltum Morgunbl.manna.