Tíminn - 06.06.1931, Blaðsíða 2

150
t ÍMIWN
rranljéleidirB i
i Bcykjaiiíli
Það líður nú að þeim tíma sem
kjósendur hér í bæ og annars-
staðar á landinu eiga að gera það
upp við sjálfa sig hverja þeir
senda á þing. Mér finnst því ekki
úr vegi að athuga hvaða menn
flokkarnir bjóða okkur Reykvík-
ingum að velja um og vil ég þá
byrja á þeim flokknum, sem hef-
ir talið sig eiga mest fylgi í bæn-
um, sem sé íhalds- eða „sjálf-
stæðis“-flokknum. Þessi flokkur
hefir verið talinn flokkur kaup-
sýslu- og útgerðarmanna, „at-
hafnamannanna“, sem Mgbl. kall-
ar. Ég skoðaði lista „athafna-
mannanna“. Efstur er Jakob
Möller. Hann er ekki kaupsýslu-
maður í venjulegum skilningi,
hann verzlar bara með sannfær-
inguna. Hann er ekki útgerðar-
maður og yfirleitt alls enginn at-
hafnamaður. Hann fær laun fyrir
að líta eftir bönkum og sparisjóð-
um. En „eftirlit“ hans er með
þeim hætti að hann veit ekkert
um það fyr en allt er um garð
gengið þó bankar og sparisjóðir
fari á höfuðið (íslandsbanki,
Stokkseyrarsparisjóður). Ári áð-
ur en Islandsbanki fór á höfuðið
birti bankastjóm íslandsbanka í
reikningi bankans vottorð um það
frá bankaeftirlitsmanni, Jakob
Möller, að eftir væru af hluta-
fénu um 3V^milj. kr., en við mat
það, er fram fór eftir að bankinn
lokaði, tæpu ári síðar, kom í ljós,
að ekki einasta var allt hlutaféð
tapað heldur 3Vá milj. í viðbót og
kunnugir fullyrða að matsnefnd-
in hafi metið tapið of lágt.
Jakob hefir verið trúað fyrir
ábyrgðarmiklu embætti, hann hef-
ir algerlega vanrækt það, til stór-
skaða fyrir landið. Ihaldsmenn
launa honum með því að biðja
Reykvíkinga að kjósa hann á
þing. Þrátt fyrir alla galla Jakobs,
er mörgum vel við hann, þó fáir
treysti honum.
Næstur Jakob á listanum er
Jslenzki málsíaður1
Einars prófessors Arnórssonar.
Morgunblaðið lauk 29. f. m. við
að flytja nýjan greinabálk eftir
Einar próf. Arnórsson útaf þing-
rofinu 14. apríl. Af því að pró-
fessorinn beinir III. kafla rit-
smíðarinnar, sem birtist í Mbl.
23. f. m., gegn grein, er ég ritaði
hér í blaðið 21. apríl s. 1., skal
vikið fáum orðum að þessum
hluta greinar hans.
Kafliim hefst með nokkrum
„fræðimannlegum“ inngangsorð-
um. Við þau skal aðeins gerð sú
athugasemd, að höfundur þeirrar
hugmyndar að lána lögmannstitil-
inn sem „fjöður í hatt“ héraðs-
dómarans í Reykjavík var milli-
þinganefndin frá 1914, sem auk
launamálsins hafði til meðferðar
sundurgreining umboðsvalds og
dómsvalds. 1 nefndinni áttu sæti:
Halldór Daníelsson, Jón Jónatans-
son, Jósef Björnsson, Jón Magn-
ússon og Skúli Thoroddsen. Var
það tillaga nefndarinnar að skipta
landinu í 6 lögdæmi og var
Reykjavík með Seltjamarnesi
hugsað lögdæmi fyrir sig, og seg-
ir nefndin það „vel við eiga, að
tekið sé upp hið foma heiti á
dómurum og þeir nefndir lögmenn
og umdæmi þeirra lögdæmi'4. Skal
þetta ekki lengra rakið.
Síðan kemst hr. E. A. að efni
greinar minnar og er þegar að
byrjun hans dálítið nýjabragð. í
grein minni gat ég um til skiln-
ingsauka á 18. gr. stjskr., hvem-
ig 5. gr. stjskr. frá 1874, 3. gr.
stjskpl. frá 1903 og samsvarandi
Einar Amórsson lagakennari við
háskólann. Hann hefir stundað
svipaða kaupsýslu og sá fyr-
nefndi, en við aðrar framkvæmdir
athafnalífsins hefir ekki heyrt, að
hann hafi fengist. Einar er mik-
ið þekktur í Reykjavík og hvað,
sem annars má um manninn
segja, þá hafa þessi nánu kynni
ekki aflað honum trausts eða
vinsælda.
Þá er þriðji maður list-
ans, Magnús Jónsson kennari í
guðfræði við háskólann. Það er
sama um hann að segja og tvo þá
fyrstu, að hann hefir ekki stund-
að útgerð, en verzlað með sann-
færinguna og það hefir ekki ver-
ið nein snjásala, ef trúa má um-
mælum núverandi flokksbræðra
hans í blöðum og á þingi áður en
þeir eignuðust hann með húð og
hári. Annars er bezt að hafa sem
fæst orð um þennan mann. Kirkj-
an hefði grætt á því, ef hann
hefði aldrei vígst. íslenzkar bók-
menntir hefðu grætt á því, ef
hann hefði aldrei lært að draga
til stafs. Og íslenzkum stjórmnál-
um hefði verið það stórgróði, ef
hann hefði aldrei komið á þing.
Þá er fjórði maður listans,
Helgi Hermann kennari. Aldrei
hefir hann verið „athafnamaður“
í þeim skilning, sem Mbl. leggur
í það orð.
Þá er nú búið að gefa mjög
lauslega lýsingu á listanum, sem
„athafnamönnum“ Reykjavíkur
og embættismönnum, er ætlað að
kjósa. Á listanum eru eintómir
embættismenn, eu enginn maður,
sem nokkurntíina hefir komið
nærri neinum „praktískum“ mál-
um í atvinnulífinu.
Eins og gefur að skilja gekk
það í óskaplegu basli að ná sam-
komulagi um listann, svo við
borð lá, að flokkurinn yrði of
seinn. Það var á hvers manns vit-
orði í bænum, að óskaplegt ósam-
komulag var meðal íhaldsmanna,
þegar verið va að útbúa listann.
Jón Ölafsson bankastjóri var
sendur aust a á sína sveit til að
vera þar í kjöri, af því Ólafur
Thors öfundaðist yfir fylgi hans
í bænum, og þeir Sig. Eggerz og
Ó. Th., vildu fyrir hvern mun
koma þeim þremur „langsum“-
félögum, Jakob, Einari og Magn-
grein dönsku stjskr. frá 1866
hefðu verið skýrðar, og sá skiln-
ingur ætíð óveíengt talinn réttur.
En nú kemur hr. E. A. með alveg
gagnstæðan skilning og segir, að
hinni fyrri skýringu hafi verið
haldið fram án rökstuðningar.
Um þetta skal ég ekki fara fleiri
orðum, en bendi að eins á þetta
til þess að sýna hversu hr. E. A.
er ófeiminn 1 nýmælum sínum í
þessu máli.
Þá kemur hr. E. A. að 18. gr.
stjskr. og segir: „Nú getur kon-
ungsvaldið ekki svift þingið
starfsheimildinni fyr en það hefir
afgreitt fjárlög“*), og hann held-
ur áfram og segir, að hin nýju
ákvæði 18. gr. séu sett „til þess
að girða fyrir það, að ofstopafull
stjóm geti nokkum tíma með
nokkru móti, hvort sem aðferðin
heitir þingslit eða þingrof svift
reglulegt Alþingi möguleika til
afgreiðslu fjáilaga á réttum tíma
svo að landið þurfi ekki eitt
augnablik að vera fj árlagalaust".
í þessum klausum skal sérstak-
lega bent á það, að hr. E. A. not-
ar sögnina að „svifta“ o. s. frv.
auðsjáanlega til þess að komast
hjá að nota stjórnarskrárhugtök-
in „slíta þingi“ og „rjúfa þing“.
Orðalag hans er þannig, að það
getur tekið yfir bæði hin hugtök-
in í senn. Hvort hr. E. A. notar
þetta orðalag af ásettu ráði til
þess að mgla saman í vitund al-
mennings mismuninum á hinum
verið veittur nægilegur kostur á
tveimur nefndu hugtökum skal
ósagt látið, en af síðari klausunnl
er það nægilega ljóst af orðunum,
*) Leturbr. hér.
úsi í einhver vonarsæti á lista
hér í Reykjavík.
Það er sameiginlegt um álla
mennina á íhaldslistanum, að eng-
inn þeirra hefir nokkurt vit á at-
vinnumálum þjóðarinnar. En ein-
mitt á slíkum tímum sem nú eru,
þarf þjóðin að njóta krafta þeirra
manna, sem eitthvað.* hafa til
brunns að bera í atvinnulífi og
viðskiptamálum.
Jafnaðarmenn telja sig hafa
mest fylgi í bænum, næst íhalds-
mönnum. Þetta er rétt ef dæmt
er eftir síðustu bæjarstjómar-
kosningum.
Efstur á þeirra lista er Héðinn
Valdimarsson. Það er margt vel
um þann mann. Hann er talinn
greindur og duglegur, en fram úr
hófi eigingjarn og stirðvirkui-.
Hann hefir seinni árin leikið það
tvöfalda hlutverk að berjast fyrir
kauphækkun fyrir verkamenn
með talsverðum árangri, Fyrir
verkamenn hefir hann ekki svo
vitað sé gert neitt annað en fást
við kaupgjaldsmálin. Hann hefir,
eins og aðrir jafnaðarmenn kennt
verkamönnum um langt skeið, að
vinnuveitendur hér í bænum, sem
flestir eru íhaldsmenn, séu þeirra
r rgustu fjandmenn. En þau und-
ur hafa nú skeð, að hann hefir
tekið höndum saman við íhaldið
í kosningunum. Eftir því sem
hann segir sjálfur á þetta banda-
lag ekki að haldast nema fram
yfir kosningar. En það er ákaf-
lega ótrúlegt, að hann geti losað
sig úr faðmlögunum við Ólaf
Thors eftir kosningamar. Bæði er
nú það, að Héðinn skortir lægni
og lævísi til að svíkja bandamenn
sína á víxl á nokkurra vikna
fresti. Hann lifir og starfar
eins og oddborgari og umgengst
mest oddborgara. Það er efalaust,
að Héðinn vill verkamönnum vel,
en hann skilur þá ekki og getur
því ekki verið leiðtogi þeirra,
jafnframt því að þjóna sínum
eigin hagsmunum, eins og hann
þó ætlar sér.
Sigurjón Ólafsson er næstur
Héðni á listanum, meinleysismað-
ur hinn mesti og hefir það fram
yfir Héðinn ,að hann þekkir kjör
verkamanna eitthvað. En hann
er alveg gersneiddur öllum hæfi-
leikum stjórnmálamanns og dans-
„hvort sem aðferðin heitir þing-
slit eða þingrof“, að hann kærir
sig ekkert um að halda þessum
hugtökum aðgreindum.
Ég hefi áður gert grein fyrir
því, hvað hvort þessara hugtaka
um sig þýðir í stjómarskránni. I
18. gr. segir eins og kunnugt er,
að þingi má ekki slíta fyrr en
fj árlög eru samþykkt. Eftir orða-
lagi hr. E. A. á 18. gr. aftur á
móti að mæla svo fyrir, að þingi
megi ekki slíta og eigi heldur
rjúfa það fyrr en fjárlög eru
samþykkt.
En heldur nú hr. E. A. fast við
það, að þing megi ekki rjúfa fyrr
en fjárlög eru samþykkt? Nei,
það gerir hann enganveginn.
Hann segir, að rjúfa megi þing,
ef það hefir felt fjárlög, og enn-
fremur ef því hefir verið gefinn
nægilegur kostur á að afgreiða
fjárlög, en hefir ekki gert það.
Hvað hr. E. A. annars meinar
með orðunum, „nægilegur kost-
ur“, er ekki ljóst.
Er nú hægt að komast öllu aug-
ljósar í mótsögn við sjálfan sig
en hr. E. A. gerir, sbr. hina fyrri
tilvitnaða klausu, þar sem hann
segir að konungsvaldið megi alls
ekki svifta þingið starfsheimild-
inni fyrr en það hefir afgreitt, þ.
e. samþykkt, fjárlög.
Þá segir hr. E. A.: „Ég hefi
orð A svo skilning minn á þing-
slitabanni 18. gr. stjskr., að þingi
mætti ekki slíta fyrr en því hefði
að afgreiða fjárlög. Þetta er vit-
anlega hárrétt orðalag“. Ég leyfi
mér nú ekki að bera brigður á
það, að þetta sé rétt orðalag um
skilning hr. E. A. á umræddu
ákvæði 18. gr,, en mig undrar, að
ar því í pólitíkinni alveg eftir
hljóðpípu Héðins. Sekt hans er
minni en læriföðursins, en hann
hefir þó svikið kjósendur sína
eins og Héðinn með bandalaginu
við íhaldið þó honum hafi ef til
vill ekki verið það eins augljóst.
Þá hafa Kommúnstar lista í
kjöri. Á honum eru nöfn, sem fá-
ir kannast við. Það tekur því
heldur ekki að nefna nöfn þeirra
í sambandi við þessar kosningar,
þó að þeir rífist um það við hálf-
bræður sína, jafnaðarmennina,
hvort listi þeirra muni fá 60 eða
80 atkvæði.
Á lista Framsóknarflokksins er
efsti maður Helgi Briem banka-
stjóri. Hann er ungur maður, en
vel menntaður, reglusamur um
allt og hinn mesti vinnuvíkingur,
hvar sem hann gengur að verki.
Hann tók við skattstjórastarfinu
af Einari Arnórssyni. Hafði Ein-
ar rækt embættið svo hraklega,
að hver maður, sem kominn var
til vits og ára í þessum bæ, vissi
að stóreignamenn bæjarins drógu
undan framtali bæði eignir sínar
og tekjur í stórum stíl. Fátækir
skrifstofumenn með 4000—6000
króna tekjur og verkamenn með
enn lægri tekjur borguðu oft
miklu hærri útsvör og tekjuskatta
en menn, sem almenningur, og
ekki sízt skattstjórinn, Einar
Arnórsson, vissu að voru stórrílc-
ir. Og Einar hélt alveg sérstakri
verndarhendi yfir stórkaupmönn-
um, útgerðarfélögum og yfirleitt
öllum hátekju- og stóreignamönn-
um. I starfi sínu sem skattstjóri
hefir Ilelgi Briem unnið verk sem
allur almenningur í þessum bæ
má honum stórþakklátur fyrir.
Annar maðurinn á C-listanum,
Jónas Jónsson fyrv. ráðherra, er
fyrir löngu svo kunnur af þjóð-
málastörfum sínum, að um það er
ástæðulaust að ræða. Um frábær-
ar gáfur, vinnuþrek og áhuga
þessa áhrifaríka stjórnmála-
manns, deilir enginn framar.
Mér finnst Framsóknarflokkurinn
hafa sýnt Reykvíkingum mikinn
sóma með því að hafa hann í
kjöri hér nú.
Um tvo síðustu mennina, Björn
Rögnvaldsson trésmíðameistara
prófessorinn skuli orða þannig
hugsun þá, sem liggur í þessu
ákvæði, þar sem einkis minna er
krafizt en að þingið hafi sam-
þykkt fjárlög, s vo að því megi
löglega slíta.
Eins og hr. E. A. hefir sjálfur
skýrt frá, lét hann uppi skilning
sinn á greindu ákvæði 18. gr., í
samband við þingrof, í riti sínu
Réttarsaga Alþingis, og hann hef-
ir sagt þar meira um þetta efni
en þessa einu setningu, sem hann
hefir vitnað til. Á bls. 529 segir
hann: „Þetta fyrirmæli", að þingi
megi ekki slíta fyrr en fjárlög
eru samþykkt, „verður að skilja
svo, að stjómin megi ekki slíta
reglulegu þingi fyrr en séð er til
hlítar hvort þingið hefir sam- :
þykkt eða fellt*) þau“. Svo held-
ur hann áfram og segir réttilega:
„Þegar t. d. þingið hefir fellt
fjárlög fyrir stjóminni, þá eru
henni einungis tveir kostir fyrii'
höndum: Annar að beiðast lausn-
ar þegar í stað og hinn að rjúfa
þing“. En síðan bætir hann við:
„Ef hún tekur síðara kostinn
hlýtur hún bráðlega að slíta
þingi. Og þá er það leyfilegt
þrátt fyrii- orðalag 18. gr. stj.-
skr. 1920“*).
Það er ekki að furða þótt „ís-
lenzki málstaðurinn“ láti dálítið
yfir sér, þegar hann getur brugð-
ið fyrir sig svona einstæðum lög-
skýringum, sem með vissu má
segja, að enginn annar mun telja
sér leyfilegt að nota.
Hr. E. A. þykir ég sýna furðu-
lítla greind, er ég í fymefndri
grein minni 21. f. m. dreg álykt-
*) Leturbr. hér.
og Pálma Loftsson forstjóra er
það að segja, að þeir eru báðir
líklegir til að verða ötulir menn
i athafnalífi bæjai-ins í framtíð-
inn. Ég minnist sérstaklega nú
þeirra mjög svo athyglisverðu
greina, sem Pálmi hefir skrifað
um nauðsyn á þurrkví við höfnina
hér í Reykjavík. Eftir því, sem
bezt verður séð hefir ríkis-
útgjörðin borið sig prýðilega und-
ir stjóm hans. Og þó ekki væri
fyrir annað en þá viðleitni, sem
undir hans umsjá hefir verið
hafin til að varna sjóslysum hér
við strendumar, er ég viss um, að
margir bera til hans hlýjan hug.
Ég fyrir mitt leyti er alveg
ráðinn í því að kjósa C-listann.
Og ég hef fasta trú á því, að
hann komi að einum manni. Ég
er viss um, að það verður okkur
Reykvíkingum til góðs, að fá
Helga Briem inn í þingið.
Kjósandi
---o—.—
Iði ei ReikjðÉ
[yiir bezlu?
I.
Þegar ég tek ákvörðun mína
um það hvaða lista ég eigi að
kjósa á kjördegi, legg ég fyrir
sjálfan mig þessa spumingu —
og ég hefi lagt hana fyrir ýmsa
fleiri —: Hvað er Reykjavík
fyrir beztu ?
íhaldsblöðin og Alþýðublaðið
eru daglega að halda því að okk-
ur kjósendunum í þessum bæ, að
Framsóknarmennimir séu fjand-
samlegir hagsmunum þessa bæj-
arfélags og um leið hagsmunum
borgaranna.
En ég hefi engin rök séð fyrir
þessu færð. — Ég hefi séð það
í Tímanum að Jónas Jónsson
hefir bent á mjög mörg stórhags-
munamál Reykjavíkur, sem hann
hefir stutt á þingi og á beinlín-
is frumkvæði að, en ég hefi eltki
séð þetta hrakið með neinum rök-
um í andstæðingablöðum Fram-
sóknar. Hitt hefi ég séð, að
un af tilvitnuðum orðum hans
þar. Mig undrar þetta nú ekki,
eftir þeim hugsanagangi hr. E.
A., sem ég hefi gefið sýnishorn
af hér á undan. En ég legg það
óhikað undir dóm hvers annars
lesanda, hvort ég hafi ekki haft
rétt fyrir mér þar, ef þess er
annars nokkur kostur að finna
heila brú í hugsun þeirri, sem
prófessorinn orðar í þessu máli.
Ilr. E. A. fárast stöðugt út af
því, að gleymst hafi að slíta
þinginu 14. apríl, en ég hygg að
ég hafi skýrt það nægilega í fyrri
greinum mínum, að þingslit sam-
kvæmt 18. gr. stjskr. gátu ekki
átt sér stað í sambandi við þing-
rofið þá. Og þegar ég segi að
þingslit þurfi ekki að fara fram
þegar þing er rofið meðan það á
setu, þá hyggst hr. E. A. að
hnekkja þeim ummælum, með því
að nefna tvö dæmi, þar sem þing
er ekki rofið meðan það á setu.
Ég held bara, að hann sé að gera
að gamni sínu. Hann telur þing
rofið meðan það á setu, ef þing-
rofsúrskurðurinn er birtur á
þeim tíma, enda þótt úrskurður-
inn sjálfur segi berum orðum,
að þingið skuli rofið eftir að það
hafi lokið störfum og þar af leið-
andi hefir verið slitið, og er
þetta fyrra dæmi hans; en í síð-
ara dæminu á þingrofið að verka
„svo og svo löngu eftir það, að
þing hætti störfum“.
Þá er annað bragð að því,
er hr. E. .A segir um þetta efni
í Réttarsögu Alþingis bls. 533;
þar segir hann: „Þingmenn missa
þingmennsku“, þ. e. þingið er
rofið, „frá dagsetningu opna
bréfsins, nema beint sé öðruvísi