Tíminn - 09.06.1931, Blaðsíða 1

Tíminn - 09.06.1931, Blaðsíða 1
^ýgteifcsía íímans cc t Scefjargötu 6 a. ©piu öaglega fl. 9—6 Sttnt 2353 ©faíbfcri og aferci&slumaímr Ctmans cr Kannuci^ £>orsteins&óttir, íœfjargötu 6 a. íJcYfjaDÍf. XV. árg. I Dýrtíðin í ReykjaYÍk! Niðurl. Húsnæðismálið hér er að kom- ast í samskonar kreppu og verzl- unin í Reykjavík. Verzlunin togar til sín langtum fleira fólk en ætti að fást við vöruúthlutun í ekki stærri bæ. Þegar menn eru lentir út á þess- ari braut, geta þeir ekki snúið til baka; þeir hafa fest fé í verzlun- inni og halda áfram meðan þeir geta. Tapið lendir á lánardrottn- unum. Menn brjótast í að byggja yfir sig og stundum yfir aðra fjöl- skyldu til að leigja út. Leigu- íbúðir eru venjulega af sömu stærð 0g húseigandans. Það er betur stæða fólkið, sem byggir yfir menn af sinni stétt. Þetta hefir þýtt það undanfar- ið að of mikið hefir verið bjrggt af stórum húsum, sem fáir geta búið í, en of lítið af húsum með íbúðum við hæfi alþýðu. Þessi stóru hús reynast næsta verðlíti!, ef þarf að selja þau og hafa ver- ið seld fyrir helming kostnaðar- verðs í nokkmm tilfellum. Síðastliðið ár voru byggð hér 123 íbúðar- og verzlunarhús með 227 íbúðum og 27 geymsluhús. Alls kostuðu þessi hús um sex miljónir kr. Kostar því hvert hús að meðaltali 40 þús. kr., Það þarf því ekki að orðlengja um það, að við megum bíða til eilífðar eftir að húsaleigan verði lækkuð, ef við ættum að treysta á framtak einstaklingsins, til að lækka þann stóra lið í dýrtíð- inni hér. Við manntalið síðasta var leigumáli manna athugaður nokk- uð. Að fyrirlagi atvinnumálaráð- herra var síðan unnið úr þessum skýrslum til þess að hægt væri að gjöra sér grein fyrir því hvort ósanngjarnt mundi að setja lög um hámarksleigu og hvernig þau mundu koma niður. Greinargerð um rannsókn þessa hefir verið prentuð með frumvai’pi Jörundar Brynjólfs- sonar um húsnæði í Reykjavík, sem flutt var í samráði við landsstjórnina (þingskjal 388). Með því að fáir bæjarbúar munu hafa séð greinargerð þessa, en hún er mjög merkileg, verða teknar upp nokkrar af niðurstöðum hennar. I Reykjavík eru 2398 hús. í 1360 af þeim búa eigendur þeirra að mestu leyti eða öllu, en í 985 búa leigjendur að mestu leyti eða öllu og urðu þau rannsóknarefn- ið. 53 húsum varð að sleppa úr rannsókninni af ýmsum ástæðum. 1 þessum 985 húsum t)úa 2684 leigjendur, en þeir eru alls 3907 svo rannsökuð hafa verið leigu- kjör hjá 2/3 af leigjendum í bænum. Ársleiga sú, sem þssir leigj- endur greiða er 4.566.671 kr. Má gjöra ráð fyrir, að sá þriðjungur leigenda, sem ekki er talinn að greiði upp og niður jafnmikið og' hinir tveir þriðjungarnir og verð- ur því leigan sem þessir menn borga um 7 miljónir króna á ári. Fyrir leiguhúsnæði, sem var notað til atvinnurekstrar, aðal- lega verzlunar, voru greiddar 2 miljónir króna. Það eru því um 9 miljónir sem árlega renna frá leigjendum hér í bænum til húseigenda. Með því að leggja saman fast- eignámat á lóðum og brunabóta- virðingu húsana var fundið út sannvirði húsanna og talið að húseigendur þyrftu að fá 10% á ári af sannvirði. Kom þá í ljós að um 2 af þeim níu miljónum sem skifta urn hendur í bænum áiiega, eru umfram það sem nemur 10% af sannvirði. Með því að leigjendur greiddu 10% af sannvirði húseigna í bænum, mætti því spara bæjar- búum um tvær miljónir á ári og létta af dýrtíðinni um jafn mikla upphæð. Varla mun vera ástæða til að meta sannvirði húsaleigunnar lægra, enda þótt Fasteignaeig- endafélagi Reykjavíkur hafi þótt ég meta mönnum leigu af sjálfsíbúð allt of hátt, er ég miðaði við 10% af brunabóta- mati húsanna lóðarlausra, er meta skvldi not húsa til skatts, í ársbyrjun 1929. Samþykkti þetta virðulega fé- lag mótmæli í mörgum liðum gegn svo háu 1 eigumati, svo þeirra vegna má sjálfsagt lækka leiguna mikið meira, en engu að síðui hygg ég að réttara væri að lækka leiguna ekki meira en sem nemur þessum 2 miljónum, til að byrja með, þó Fasteigna- eigendafélagið telji þá leigu of háa. Ég er ennþá á þeirri skoð- un, að mat mitt fyrir tveimur árum hafi ekki verið ósann- gjamt. í frumvarpi því, sem lagt var íram á síðasta þingi, vai- gert ráð fyrir húsnæðisnefnd, er virti húsaleiguna og mundi því úrslitaframkvæmd laganna hvíla á þeirri nefnd. Mun hún því eiga von á öflugum stuðningi Fast- eignaeigendafélagsins, sem mun ganga sterklega eftir því, að leigan verði ekki ákveðin of há, enda þótt framkvæmdir þess fé- lags til að lækka leiguna hafí enn orðið htlar, énda hefir það ekki haft nógan stuðning hins opinbera til að geta starfað að þessu áhugamáli sínu. Að þessu öllu athuguðu býst ég við að flestir verði mér sam- mála um það, að dýrtíðin í Rvík verði ekki lækkuð með hinni svo- kölluðu frjálsu samkeppni. Hún fjölgar kaupmönnum - fram úr hófi, en lækkar ekki 1! vöruverð. ■" Hún fjölgar stórbyggingum !l fram úr hófi, en eykur ekki framboð á ódýrum íbúðum. Í! Foringjar verkalýðsins hafa eingöngu aðstoðað sjálfsbjargar- ■ viðleitni hans í þá átt, að hækka i, kaupið. Við því er ekkert að '1 segja, vegna þess að mennimir « eru að því leyti eins og vélar, að \ þeir vinna þess harðar, sem þeir » fá meira viðurværi. Þetta er gróði þjóðarinar eins og það, að eiga duglega og heilsuhrausta syni. Hefir það og verið sjald- gæft til sveita, að menn græddu á því að svelta vinnufólk sitt. En eins og ég hefi bent á það að með hækkun á kaupi hefir vöruálagning hækkað 0g verzlun- um fjölgað. Hækkunin hefir því lent hjá milliliðunum, og verka- Reykjavík, 9. júní 1931. lýðurinn stendur jafn slyppur eftir sem áður. Fyrir atvinnulífið, sem á að keppa við atvinnulíf annara þjóða, verður róðurinn aftur á móti til muna þyngri, og at- vinnuleysi eykst. Því verður kauphækkunin vit- leysa ög til þyngsla, ef menn fá ekkert meira af lífsnauðsynjum sínum en áður. Vellíðan manna miðast við það, að fá sem flest af lífsins gæðum, en ekki við það hvort þeir fái fleiri krónur eða færri. Vegna þess, að ég álít það æðsta takmark hverrar stjómar, að sjá um að þjóðinni líði sem bezt og taki sem beztum fram- förum, notaði jeg tækifæri það, er' mér bauðst til að tala um þetta mál fyrir þúsundir manna er voru samankomnar »í barna- skólaportinu þann 31. maí. Andstæðingablöðin hafa atyrt mig fyrir að tala ekki um þing- rofið og kjördæmaskiptinguna og slík mál. Þess hefir nú verið getið í þeim sömu blöðum, að ég hafi talað um þingrofið, meðan ein- hverjir menn voru í vafa um að það væri skylda stjórnarinnar að rjúfa þing. Um kjördæmaskipunina er mér engin launung á, að ég mun fylgja þeirri kjördæmaskipun, sem ég tel þjóðinni fyrir beztu, þannig að hún fái sem mest afl til að brjótast áfram á vegi til hagsældar, menningar, frelsis og frama. 2. júní 1931. Helgi P. Briem. -----0---- Hvað er Reirkjavík líiir M n. Vísir hefir verið að vara menn við að trúa á kosningaloforðin. Látum það gott heita, blaðið hefir fyllstu ástæðu til þess. Ég man vel eftir því þegar Jakob Möller var kosinn á þing hér í Reykjavík, hann barðist þá á móti Jóni heitnum Magnússyni, helzta leiðtoga íhaldsins. Þá svívirti han Jón og íhaldið svo óskaplega, að ég man ekki dæmi slíkra svívirðinga. Það var víst um þetta leyti, að Jón heitinn Magnússon kallaði Vísir „saur- blað“ í þingræðu. Jakob heimt- aði að þingið leyfði sér að höfða mál á móti Jóni fyrir þessi um- mæli, Jón mælti með því, en eftir að Jakob hafði fengið leyfið hætti hann við að fara í málið. Svo óskaplegar höfðu svívirðing- ar Jakobs verið, að hann bjóst við að dómstólarnir mundu fall- ast á nafn það, sem Jón hafði valið blaðinu. Ég man það, að eftir að talningu atkvæða var lokið og Jakob var kosinn, fylgdu nokkrir af einlægustu fylgis- mönnum hans honum heim. Jak- ob sneri sér þá við á tröppunum og sagði rneðal annars: „Ég mun aldrei svíkja þann málstað sem ég. hefi barist fyrir, þið skuluð ekki þurfa að iðrast þess, að þið kusuð mig á þing“. Jakob komst inn í þingið og hið eina, sem menn vita til að liggi þar eftir hann, var að út- vega sjálfum sér embætti og „sveik svo .með beinið í kjaftin- um“, eins og einn af núverandi samherjum hans en þáverandi andstæðingum komst svo kurt- eislega að orði um hann. — Enn reyndi Jakob að komast inn í þingið og inn í bæjarstjórn, sem andstæðingur íhaldsins. Skrifin um íhaldið í Vísi kring um þess- ar kosningar eru góður leiðar- vísir fýrir þá sem vilja kynnast heilindum Jakobs Möller. Hann ber íhaldinu þar á brýn allar hugsanlegar vammir og skammir, talar um að borgarstjórinn og Morgunblaðsklíkan haldi sér við völd hér í bænum á mútum 0. s. frv. — En Jakob féll í bæði skiftin, fékk lítið fylgi, menn höfðu fengið reynslu af honum í þinginu og trúðu honum. ekki. Eftir að talin höfðu verið at- kvæðin við síðustu kosningar, hafði einn maður viðstaddur orð á því hve lítið fylgi Jakob hefði. „Það er nóg handa því svíni“, svaraði einn hæstmetni íhalds- maðurinn í þessum bæ, þá fjand- maður Jakobs, nú samherji hans. En hvernig stendur þá á því að Jakob hefir nú snúist með í- haldinu, þeim mönnum, sem hann befir áður baidst mest á móti, svívirt mest og taldi landi og þjóð til allra mestu bölvunar. Sú gáta er auðleyst. Jakob féll tvisvar, er hann reyndi að fá sig kosin með því að berjast á móti íhaldinu. Þegar hann hafði sann- reynt að þetta var ekki leiðin til þess að komast inn í þingið, þá dó sannfæringin. En til þess að hin gamla sannfæring Jakobs um það að íhaldið væri „landi og þjóð til bölvunar" gæti dáið og gagnstæð sannfæring öðlast líf — var ekki nægilegt að íhaldið tæki við honum, heldur vai-ð það að lofa því að hafa hann efstan á lista við þessar kosningar. En um leið og Jakob sá þennan veg opinn inn í þingið, fæddist ný sannfæring í brjósti mannsins: íhaldið var gott. — Ég vil nú spyrja kjósendur í þessum bæ í allri einlægni: Hvemig er hægt að treysta svona manni, hvemig getur nokkur kjósandi léð þessum manni atkvæði sitt? Kjósendum kann að sýnast það ekki minni ráðgáta, að í- haldið skyldi taka við Jakob og gera hann að foringja, eftir all- ar þær svívirðingar, sem þessi maður hafði ausið yfir stefnu í- haldsflokksins og foringjana sjálfa. Eins og menn líka rekur minni til frá fyrri kosningum, hélt Morgunblaðið því fram, að Jakob væri einhver sú aumasta persóna; hann var svikull og Magnús Jónsson — einn með- frambjóðandi Jakobs — taldi Jakob svo ósannsögulan og svo ósvífinn, að ekki væri einu sinni eigandi orðastaður við hann. Það má vera dálítið einkennilega samansettur flokkur — íhalds- flokkurinn — sem telur líf sitt undir því komið, að ná einmitt í svona mann fyrir foringja. En þannig er það, það er staðreynd, að á svona mönnum virðist mál- staður íhaldsins þurfa mest að halda. Þessir aðiljar virðast hafa Aukablað 6. fundið það, að maðurinn hæfði málstaðnum og málstaðurinn manninum, en lýsinguna á því hvernig málsstaðurinn er, geta menn lesið í Vísi 1927 og hvem- ig Jakob er í Morgunbl. lýst um sama leyti. Ég fyrir mitt leyti læt mér ekki koma til hugar að fylgj a þeim flokki við þessar kosningar, sem velur sér í efsta sæti mann, sem maður hefir orð helztu manna og málgagna sjálfs íhaldsflokksins fyrir, að sé svo ósannsögull og ómerkilegur á alla lund, að ekki sé einu sinni eigandi orðastaður við hann. Ef maður snýr sér að hinu verklega hjá þessum manni, því sem hann hefir gert, þá er nið- urstaðan sú, að hann hefir aldrei gert neitt. Hann notar þing- mennskuna til að ná sér í em- bættið (,,bitana“). Þetta er eitt af þeim alvarlegustu trúnaðar- störfum ríkisins. Það er á allra vitorði hvernig hann hefir rækt þetta verk — það verð ég að segja. Þeim manni sem rækir embætti sitt á þann veg sem Jakob hefir gert, trúi ég ekki fyrir þingmennsku — og ég sé sannast að segja ekki hvemig * hann getur ætlast til þess. — Um Einar Amórsson vita menn, að hann var skattstjóri í Reykjavík og það var úr höndum hans sem Helgi Briem tók við embættinu. Menn vita og hafa á tilfinningunni hvemig Einar rækti það embætti og meta einn- ig Kvernig Helgi Briem gerði það. Bezta sönnun þess á hvem hiátt Einar rækti skattstjóraem- bættið, er það, að stórkaupmenn- irnir í Reykjavík og stórútgerðin kaus Einar í niðurjöfnunamefnd- ina á eftir, til þess að rækja þar og verja hagsmuni sína gegn hagsmunum alls almennings í þessum bæ. Ég held ekki að það sé Reykja- vík fyrir beztu að trúa þessum mönnum fyrir velferð hennar, fyrir því höfum við næga reynslu. Stjóm Jakobs og Einars á málefnum bæjarins, sem nú er alveg félaus,, verður að stöðva allar framkvæmdir og fær hvergi lán, er alvarleg aðvömn fyrir okkur Reykvíkinga. Sú reynsla, sem við Reykvík- ingar höfum af Helga Briem, efsta manni á lista Framsóknar, er alveg gagnstæð reynslu þeirri, sem við höfum af Jakob og Ein- ari. Þau störf, sem honum hefir verið trúað fyrir, hefir hann rækt með dugnaði og prýði. Það er beinlínis aðdáunarvert hvemig honum tókst að koma skatta- framtalinu og skattstjóraem- bættinu yfirleitt í gott lag á ör- stuttum tíma, eftir að hann tók við því úr höndum Einars Am- órssonar. Núveranda starf veit ég að hann rækir með hinum sama dugnaði og áhuga. Það eru slíkir menn, sem við þurfum að láta fara með umboð okkar kjós- endanna. — Greinar þær, sem Helgi Briem hefir skrifað um dýrtíðina hér í bænum, hafa vakið almenna umhugsun í þessum bæ, það er mér vel kunn- ugt. Hvemig átti það líka öðm- vísi að vera? Er það ekki hverj- um góðum borgara alvarlegt á- hyggjuefni hvernig komið er í þessu bæjarfélagi, stynja ekki flestir undir útsvarsbyrðinni ? Hafa ekki flestir þyngri byrðar en þeir geta borið? Þó er bærinn

x

Tíminn

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Tíminn
https://timarit.is/publication/50

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.