Tíminn - 01.08.1931, Blaðsíða 1

^fcgtetbsía
C 5 m a n 5 er í €œfjargötu 6 a.
©pin óaglega- fl. 9—6
Sínti 2353
©faíbfed
09 afgrci&sluma&ur Cimans et
HannDeig þorsteins&óttlr,
ícefjargötu 6 a. .RéYfjaoíf.
XV. ár.
I.
Málgögn íhaldsins í Reykjavík,
Morgunblaðið og Vísir, hafa nú
undanfarnar vikur haldið uppi
harðvítugum og sleitulausum
árásum á landbúnaðinn og byggðir
landsins. Aðalefni í skrifum þess-
ara blaða hefir verið það, að í
raun og veru væru engin lífsskil-
yrði í sveitum landsins. Að dómi
íhaldsblaðanna, eins og hann hefir
komið fram í skrifum þessum, er
Reykjavík sá staður á landinu,
sem bezt lífsskilyrði hefir að
bjóða. I Reykjavík er að þeirra
dómi framleiðslan arðsömust. Og
það er ekki nóg með, að Reykja-
vík sjái sjálfri sér fyrir lífsviður-
væri. Iiún gefur líka að meira og
minna leyti með fólkinu, sem býr
í öðrum landshlutum. Frá Reykja-
vík koma peningarnir í ríkissjóð-
inn. Ef fólkið, sem nú er í Reykja-
vík, væri dreift út um byggðirnar,
myndi þjóðin ekki hafa haft fé
afgangs til framkvæmda á undan-
förnum árum. í stuttu máli. Vel-
megun hinnar íslenzku þjóðar'
hvílir á Reykjavík.
í framhaldi af slíkum hugleið-
ingum, hafa svo „hagfræðingar"
íhaldsins komizt að þeirri niður-
stöðu, að Reykvíkingar gætu ekki
unað því lengur, að standa á
þennan hátt straum af hinum ís-
lenzka þjóðai’búskap. Ráðið til að
losna við hinar óeðlilegu byrðar
átti að vera það, að Reykvíkingar
segðu sig úr lögum við aðra lands-
menn, stofnuðu sjálfstætt ríki, og
sætu sjálfir að sínu.
í augum allra vitiborinna
manna, sem gjöra sér grein fyrir
því, sem fram fer, og ekki voru
blindaðir af taumlausri gremju út
af kosningaósigri íhaldsins, voru
þessar bollaleggingar íhaldsblað-
anna einhver sú bjanalegasta
fjarstæða, sem sézt hefir á prenti
á íslandi. Undanfarin ár hefir
bæjarstjórn Reykjavíkur, þar sem
íhaldið á meirahluta, gengið fyr-
ir hvers manns dyr í nærliggjandi
löndum og beðið um lán til arð-
, berandi framkvæmda og alstaðar
fengið afsvar, nema því aðeins,
að ríkið gengi í ábyrgð. Þessi
bæjarstjóm, svo átakanlegaósjálf-
bjarga, átti nú að fara að spila
upp á eigin spýtur, og koma fram
út á við í umboði sjálfstæðs ríkis!
Svo langt hefir líklega enginn
stjórnmálaflokkur í veröldinni
gengið í því að hæðast að sjálfum
sjer eins og reykvíska íhaldið
hefir gjört með hinni bamalegu
uppástungu um „fríríkið“.
Ef skrif Vísis og Mbl. um „frí-
ríkið“ hefði komið fram á venju-
legum tíma, hefðu þau verið til-
valið efni í skopleik eins og
„Haustrigningar“ eða „Spanskar
nætur“ eða til að halda uppi góð-
látlegu gamni í heimahúsum. En
tímamir, sem nú standa yfir
leyfa það ekki, að slíkt fávita-
hjal um mikilsvarðandi mál, af
hálfu fjölmenns stjórnmálaflokks,
sé látið óátalið. Alvara þeirra at-
burða, sem nú gjörast í landinu
dag hvern, heimtar það, að menn-
imir, sem að slíkum skrifum
standa, séu krafðir reikningsskap-
ar og látnir standa ábyrgð á orð-
um sínum og gjörðum.
Reykjavík, 1. ágúst 1931.
54. blað.
II.
Á síðustu tveim áratugum hefir
íbúum Reykjavíkur fjölgað um
16 þúsundir. I Rvík býr nú rúm-
lega fjórðungur þjóðarinnar.
Þessi mikla og óeðlilega tilfærsla
fólksins hefir flutt atvinnulíf
Jandsins út úr jafnvægi. Þrátt
fyrir allan lofsöng íhaldsblað- ;
anna um ágæti Rvíkur og lífs-
möguleika þeirra, sem þar búa,
er raunveruleikinn sá, að Reykja-
vík getm’ ekki séð' öllum þeim,
sem þar búa, fyrir lífsframfæri.
Á ári hverju leitar meira eða
minna af verkafólki höfuðstaðar-
ins út fyrir bæinn eftir atvinnu.
Og þegar slík utanbæjaratvimia
t. d. síldveiðin fyrir norðan
bregst, er voði fyrir dyrum. Dýr-
tíðin, sem skapast hefir hér í
bænum fyrir taumlausa verð-
hækkun lóða og önnur þvílík
þjóðlífsfyrirbrigði, sem þróast í
skjóli íhaldsins, gjörir það að
verkum, að það kaup, sem bænd-
ur geta borgað, sér að skaðlausu
yfir sumartímann, er ófullnægj-
anda fyrir það fólk, sem ætlar
sér að lifa í Rvík og greiða lífs-
nauðsynjar sínar því verði, sem
íhaldsskipulagið í bænum heimt-
ar. Viðhorf verkafólksins í Rvík
er því í raun og veru orðið á þá
leið, að bærinn getur ekki veitt
því nægilega atvinnu, en gjörir
hinsvegar atvinnumöguleika þess
í sveitunum lítils virði, með því
að halda við dýrtíð, sem er í ó-
samræmi við verðlagið annars-
staðar í landinu.
Eins og nú er ástatt, hlýtur
það að vera eitt aðal áhugamál
vinnandi manna í Rvík, að ekki
fjölgi verkafólki í bænum. At-
viimumöguleikarnir, sem fyrir
hendi eru, nægja ekki fyrir
Reykvíkinga sjálfa, hvað þá aðra.
Það minnsta, sem hægt er að
hehnta af þeim mönnum, sem
með völdin fara í bænum, er að
þeir gjöri sér þetta ljóst og gjöri
ekki leik a"ð því að blekkja al-
menning í þessu efni. Ráðamenn
bæjarins hafa ótvírætt þá skyldu,
að benda á þessa áþreifanlegu
staðreynd, að Reykjavík getur
ekki eins og nú stendur á, fram-
fleytt því fólki, sem þar býr og
að hingað er ekkert gull að sækja,
að það er þvert á móti stór-
hættulegt fyrir bæinn og þjóðfé-
lagið allt, að sá fólksstraumur,
sem hingað hefir leitað undanfar-
in ár, haldi áfram óhindraður.
En hvemig hafa svo ráðamenn
Reykjavíkurbæjar rækt þessa
skyldu sína?
Þeir hafa rækt hana með því
að fylla blað eftir blað af Mbl.
og Vísi með lofgjörð um Reyk-
víska atvinnumöguleika. Reykja-
vík er eftir því sem haldið er
fram í íhaldsblöðunum, Gosen-
land, þar sem smjör drýpur af
hverju strái. Þaðan koma tekj-
urnar 1 ríkissjóðinn. Þar er ekki
sífellt tap á atvinnurekstrinum
eins og úti á landsbyggðinni.
Reykjavík er sjálfri sér nóg.
Einu erfiðleikamir fyrir þá, sem
þar búa, eru þeir, að þurfa að
hjálpa fólkinu, sem ennþá er ekki
nógu skynsamt til að hafa flutt
'sig á mölina.
Þannig hljóðar boðskapur þeirra
manna og þess stjórnmálaflokks,
sem völdin hefir í Reykjavík, og
það einmitt nú, þegai- atvixmu-
leysið í bænum fer vaxanda með
degi hverjum og neyðin stendur
fyrir dyrum með vetrarnóttum.
í staðinn fyrir að vara fólk við
að treysta á hina tæpu atvinnu-
von í höfuðstaðnum, haga nú í-
haldsblöðin sér líkt og amerískir
„agentar“ fyr á árum, þegar þeir
voru að ginna fólk til Vestur-
heims, með fyrirheitum um öll
heimsins gæði. Einmitt nú, þegar
sulturiim bíðui* við dyrnar geng-
ur íhaldið í fávizku sirnii ber-
serksgang til að auglýsa eftir
fólki í bæinn.
IH.
Eftir þeim skýrslum, sem fyrir
hggja af hálfu verkamannafélag-
anna, má gjöra ráð fyrir, að í
Rvík séu um 200 fjölskyldur at-
vinnulausar. Sú tala hlýtur að
aukast mjög með haustinu og
fram eftir vetrinum. Eins og á
stendur er fullt útht fyrir, að í-
haldsblöðin fái innan skamms
annað þarfara að hugsa en að
leggja blessun sína yfir velmegun
atvinnuveganna í Rvík og aug-
lýsa eftir fólki. Ástæður verka-
fólksins hér í bænum á komanda
vetri verða fyrirsjáanlega á þann
veg, að þar verður þörf aðgerða
af hálfu hins opinbera. Og það er
hollast öllum hlutaðeigendum að
gjöra sér nú þegar grein fyi’ir því
ástandi, sem framundan er.
Fyrir Alþingi hggur nú frum-
varp um sérstakan tekju- og
eignaskatt, sem legður verði á á
þessu ári og varið til atvinnu-
bóta. Gjört er ráð fyrir, að sú
upphæð neml um 360 þús. króna.
Flutningsmexm þessa frv., sem
báðir eru þó fulltrúar fyrir sveita-
kjördæmi, hafa sýnt það, að þeir
gjöra sér grein fyrir því alvarlega
ástandi, sem bíðm’ verkafólksins í
Reykjavík með vetrinum. Af
hálfu þingsins hefir hér með ver-
ið bent á þá leið, sem óhjákvæmi-
legt verður að fara, ef hér á ekki
að verða neyðarástand á næstu
mánuðum.
En hér er auðvitað ekki um
neina fullnaðai’úrlausn að ræða á
yfirvofanda atvinnuleysi. Það
vandamál getur rikið vitanlega
ekki leyst. Þar verður fyrst og
fremst að koma til kasta bæjar-
félagsins sjálfs. Bæjaríélagið
verður. að finna ráð th þess, að
sjá svo um. að hér verði ekki
almennt atvinnuleysi og að verka-
fólkið líði ekki neyð. Þá kröfu á
almenningur á hendur þeim
mönnum, sem fyllt hafa blöð sín
með lofsöng um reykvíska at-
viimumöguleika og látið digur-
barkalegast um það, að Reykja-
vík sé sjálfri sér nóg.
Hingað til hefir ekkert heyrst
um það, að bæjarstjóm Reykja-
víkur hafi neinar shkar ráðstaf-
anir á prjónunum. En nú er full-
komlega tími til kominn, að þeir
góðu menn fari að láta á sér
bæra til skynsamlegra fram-
kvæmda. Reykvísk alþýða er
þegar búin að fá nóg af hreysti-
yrðum braskarastéttarinnar um
„Reykjavíkurvald“ og byltingu,
sem hún sjálf í rauninni óttast.
Foringjar íhaldsins munu sann-
færast um það áður en lýkur, að
byltingarheimspeki Jakobs Möll-
ers verður ekki staðgott lífsvið-
urværi í harðindum handa snauðu
Utau úr heimi.
Grænlandsdeilan.
Eins og kunnugt er hefir
bændaflokksstj órnin norska lagt
undir Noreg austurströnd Græn-
lands, um 70 þús. km.2 svæði,
mihi Basserfjarðar og Carlsberg-
fjarðar. Hefir þessi ákvörðun
vakið mikla gremju í Danmörku
og í öðrum löndum hefir máhð
líka verið mikið rætt í blöðum.
Af Dana hálfu er því haldið
fram, að Norðmenn hafi brotið
Grænlandssamninginh frá 1924.
En í þeim sanmingi stendur, að
fram til ársloka 1944 megi engin
þjóð helga sér Austur-Grænland.
I 8. gr. samningsins stendur, að
svo framarlega sem deila rísi um
skilning á einstökum ati’iðum, þá
séu aðilar ásáttir um að skjóta
máli sínu til alþj óðadómstólsins í
Ilaag og skuldbindi sig til að
hlíta úrskurði þess dómstóls. í
9. gr. stendur ennfremur, að
samningurínn geti ekki fallið úr
gildi vegna uppsagnar á næstu
20 árum, og sé honum ekki sagt
upp 2 árum áður en samnings-
tíminn er útrunninn, framlengist
hami af sjálfu sér öxmur 20 ár.
Með skýrskotum til þessara á-
kvæða, telur danska stjómin, að
áðurnefnd ráðstöfun Norðmanna
sé samningsbrot. Hefir hún skot-
ið málinu til dómstólsins í Haag
og krafizt þess, að landtakan
vei’ði dæmd ógild. Erlend blöð
virðast yfirleitt taka málstað
Dana og er víða fai’ið hörðum
orðum uni Norðmenn í því sam-
bandi, og þeim bnigðið um að
vilja beita valdi fremur en frið-
samlegum málaleitunum. Sýnis-
110111 af umtali erl. blaðaxma er
t. d. þessi setning í franska blað-
inu „Le Joumal“: „Það tekur
mann sárt að verða að gjöra sér
>gi’ein fyrir því nú, að sá tími,
þegar rétturínn til landa, var að
engu hafður, skuh ennþá ekki
vera liðixm“.
Yfirleitt virðast menn í öðrum
löndum vera þeirrar skoðunar, að
hér hafi verið framið ofbeldi af
hálfu Norðmanna. Fá eða engin
erlend blöð hafa hingað til tekið
svari Norðmanna. En frá þeirra
sjónarmiði horfir deilan í stuttu
máli þannig við:
Hér er um land að ræða, sem
Norðmenn upprunalega hafa upp-
götvað (þessu halda Norðmemi
sjálfir fram) og gjört tilraun
til að nema. Norðmenn hafa
miklu meiri hagsmuna að gæta á
Austur-Grænlandi en Danir, og
ástandið er nú þannig, að á-
kvörðun um yfirráð landsins þarf
að taka þegar í stað. Undanfar-
inn tíma, áður en landtakan var
ákveðin, áttu sér stað samninga-
umleitanir milli landaxma, í því
skyni að fixma viðunandi lausn,
og komast hjá frekara árekstri,
og voru þá um skeið horfur á að
Haag-dómstólnum yrði falið að
jafna ágreininginn, eins og ráð
er fyrir gjört í samningnum frá
1924. En það strandaði á tveim
skilyrðum frá Dana hálfu. Danir
vildu ekki ganga ixm á að vísa á-
greiningnum til alþjóðadómstóls-
ins, nema fyrirfram væri yfirlýst
af aðilum, að Austur-Grænland
væri danskt eða að öðrum kosti,
að engixm ætti tilkall til þess. En
þar sem að slíkar yfirlýsingar
hefðu útilokað alla möguleika til
þess, að umrætt landsvæði yrði
dæmt Norðmöxmum, ákvað
norska stjórnin að leggja undir
sig landið, til þess að fullur yfir-
ráðaréttur Norðmanna yfir land-
inu gæti einnig komið til greina
fyrir alþjóðadómstólnum. —
Þannig gjöra Norðmenn gi'ein
fyrir sinni afstöðu.
Stjórnin hefir í ákvörðun sinni
farið eftir tillögum norskra sér-
fræðinga í þjóðarétti, þó ekki
einróma, því að jafnvel norskii’
þjóðréttarfræðingar virðast ekki
vera á einu máh um það að þessi
framkvæmd málsins sé hyggileg.
Bændaflokkurinn norski hefir
ekki sterka aðstöðu í Stórþing-
inu. Stjórn Kolstads verður á-
reiðanlega fyrir hörðum árásum
í þinginu undir eins og það kem-
ur saman í haust. Vafalaust
kemur vantraustsyfirlýsing frá
Verkamannaflokknum. En þ að,
sem gjört hefir veríð í Græn-
landsmálinu, er ekki hægt að aft-
urkalla, og sennilega verður það
heldur ekki gjört að umtalsefni
í þinginu.
Búizt er við að málið komi
fyrir alþjóðadómstólinn í júní
1932. Báðir aðilar hafa gefið yf-
irlýsingu um, að þeir muni mót-
mælalaust hhta úrskurðinum,
hver sem hann verður. Það al-
varlegasta nú sem. stendur er
hvernig fara muni um samkomu-
lag milli hinna norsku og dönsku
yfirvalda, sem fengið hafa umboð
hvor frá sinni stjóm til að fara
með lögregluvald í Austur-Græn-
landi. Norska stjómin hefir falið
þetta vald norskum veiðimanna-
foringjum og skift landinu í um-
dæmi milli þeirra, en foringi
hins mikla danska vísindaleið-
angurs, Lauge Koch, fer með lög-
regluvald af Dana hálfu. Svo
framarlega sem þessum tveim
valdhöfum iendir saman, má gjöra
ráð fyrir að taka þurfi málið til
meðferðar fyr en nú er ákveðið.
Á þessu er þó almennt ekki talin
mikil hætta, því að stjómir
beggja landanna hafa brýnt fyrir
sínum mönnum, að gæta fyllstu
varkárni.
Fyrir alþjóðadómstólnum eiga
að mæta þrír málfærslumenn af
hálfu hvors lands. Fyi’ir hönd
Noregs mæta væntanlega formáð-
ur íshafsráðsins, dr. jur. Smedal
og Rygh, sem var einn af þeim,
sem vörðu Bergestjórnina, þegar
hún var ákærð fyrir landráð um
árið. Talað er um að Danir muni,
auk tveggja danskra lögfræðinga,
fá útlendan málfærslumann fyrir
sína hönd. En opinberlega er ekk-
ert um það ákveðið ennþá.
S.
verkafólki. Alþýðan 1 Rvík lifir
ekki á því í hallæri, að kjósa í-
haldsmenn á þing, jafnvel þó að
þeim yrði fjölgað um helming.
Alþýðan í Rvík, mun ekki fyrst
og fremst spyrja um það, þegar
neyðin fer að sverfa að, hvort
hún geti ekki fengið fleiri menn
eins og Jakob Möller eða Magnús
Jónsson inn á Alþingi. Hitt mun
hún spyrja um, hvar peningarnir
séu, sem hinir forsjálu stjórnend-
ur reykvískra atvinnuvega hafi
lagt til hliðar á góðu árunum.
Og þá skyldi maður vona, að í-
haldinu í bæjarstjóm yrði ekki
svarafátt.
----o-----