Tíminn - 08.08.1931, Blaðsíða 1

2^£gi:eibsía
C i m a n s cr i Ccefjarcsötu 6 a.
©pin öa<jlega-fl. 9—6
Simi 2353
(Djaíb feci
og afgrciöslumaöur IC i m a n s tt
Hannucig £> o rs teinsöóttlr,
Sccfjargötu 6 a. ^CyfjatHf.
XV. ár.
Reykjavík, 8. ágúst 1931.
55. blað.
Orsatir erfiðleikanna
Nú er ekki um annað meir tal-
að en hina aðsteðjandi atvinnu-
kreppu. Einltum verður minni-
hlutaflokkunum á Alþingi tíðrætt
um hana.
Um orsakimar til kreppu þess-
arar er minna rætt.
Reykjavík er sennilega hlut-
fallslega stærsta höfuðborg í
heimi. Býr hér meir en fjórði
hver maður þjóðarinnar. Þá er
það eigi síður vitanlegt, að
Reykjavík er einhver allra dýr-
asta borg í heimi. Hlutfallslega
umsvifamikið athafnalíf hefir
verið rekið hér undanfarið, til-
tölulega mikill hluti af umsetn-
ingu þj óðarinnar fer fram í
Reykjavík. Fyrir þá sök hefir
dýrtíðin í Reykjavík lagst enn
þyngra og alvarlegar á athafna-
líf þjóðarinnar allt.
Skömmu eftir stríðsiokin átti
sér stað ein hin mesta verðbylting
í veröldinni, sem sögur fara af.
Afleiðingum þessarar verðbylt-
ingar varð flest að lúta, fram-
leiðsla og framleiðslutæki lækk-
uðu í verði, allt varð að afskrifa
— nema fasteignir í Reykjavík,
þær urðu aldrei afskrifaðar svo
neinu næmi. Aðstreymi fólks til
höfuðstaðarins annarsvegar og öll
stjómarstefna sem hér hefir ráð-
ið hinsvegar megnaði að halda
uppi hinni óeðlilegu dýrtíð, sem
hér á sér stað.
Tvær stjómmálastefnur höfðu
allt vald á bæjarbúum. Annars-
vegar samkeppnismenn, sem til
þessa hafa verið drottnandi í
bæjarmálefnum öllum, en hins-
vegar var fiokkur minnihlutans,
j afnaðarmennimir.
Samkeppnismennimir hafa ráð-
ið meginstefnum í öllum afkomu-
og félagsmálum bæjarins. Þessi
flokkur hefir treyst á einstak-
lingsframtak og frjálsa sam-
keppni og sér þess nú glögg merki
á öllum sviðum.
Lönd bæjarins hafa að miklu
leyti lent í einstaklingseign og
verðhækkun sú, sem átt hefir sér
stað og verða hefði mátt til al-
menningshags, hefir lent í hendur
einstaklinga og eigi ósjaldan
lent í spákaupmennsku (spekula-
tion), en allt hefir þetta orðið til
þess, að ofhækka verð landa og
lóða, þessa frumskilyrðis til at-
hafnalífs og afkomuaðstöðu
manna. ,
Fer því svo fjarri, að hinni
drottnandi stjómmálastefnu sem
ríkt hefir í bæjarstjóm Reykja-
víkur sé það ljóst hversu hér er
fólgin ein frumorsök til þeirra
örðugleika, sem hin mikla dýrtíð
ieiðir til, að ofan á ógætilegar lán-
tökur, sem öðru hvoru er grip-
ið til, og sem á þessu ári áttu að
nema meir en miljón króna og
sem velt er yfir á bak framtíðar-
borgaranna í bæjarfélagiuu, þá er
andvirði hinna seldu landa jafn-
óðum gjört að eyðslueyri og lagt
við reksturskostnað bæjarfélags-
ins.
Og enn alvarlegra og berara
virðist þó hitt, hversu einstak-
lingshyggjan er rík í höndum
meirihluta bæjarstjórnar, þegar
saman fer, að hamlað er á móti
því að borgararnir geti átt kost
leigulóða, en samtímis era byggð-
ar nýjar götur um lönd einstak-
linga um vafasamar eignarlóðir
þeirra og það jafnvel manna, sem
sæti eiga í sjálfri bæjarstjórn-
inni.
Þá hefir samkeppnisskipulagið
eigi reynzt affarasælla um verzl-
unina. Allar hinar mörgu verzl-
unarbúðir með hinum óþarflega
miklu vörubirgðum, óþarflega
marga fólki og óþarflega mikla
húsnæði og í einu orði — hinum
óþarflega mikla tilkostnaði, sem
legst á vöruna, en sem almenn-
ingur þarf að borga. Stafar af
þessu ekki óveralegur þáttur í
hinni ömurlegu dýrtíð, sem nú
skapar örðugleika.
Þá hefir reynzlan sýnt, að álíka
mikið kostar að vega fisk og verð-
leggja og senda nokkrar hús-
lengdir, eins og að eiga skip, veið-
arfæri, kosta áhöfn og senda
þetta út í hafsauga til þess að
afla fiskjarins.
Sama máli gegnir um mjólk-
ina. Stenst á endum kostnaður-
inn við að mæla mjólk og af-
greiða eins og að eiga jörðina,
áhöfnina og leggja til vinnuaflið,
sem þarf til framleiðslunnar, 0g
oft og einatt flytja hana eins
marga kílómetra og heimsending
mjólkurinnar frá mjólkurbúðun-
um eru margir metrar.
En öllu þessu ástandi hefir ver-
ið haldið uppi af íhaldnu, einstak-
lingshyggjufólkinu, sem trúir á
„hina frjálsu samkeppni“, fólkinu
sem flesta á fulltrúana í bæjar-
stjórninni, fólkinu sem sett hefir
aðalsvip sinn á þennan bæ.
Fáar fregnir utan úr heimi
hljóta að korna ónotalegar við en
fregnirnar af hinu ógurlega at-
vinnuleysi. Miljónir manna hungra
undir veggjum troðfullra birgða-
skálanna af mat og öðrum lífs-
nauðsynjum.
Og hljóta þessar fregnir að
auka á þann ótta hugsandi
manna, sem sjá fram á aðsteðj-
andi atvinnuleysi hér heima á
okkar eigin landi.
Allt um það er þó atvinnu-
leysið sjálft síður en svo aðal-
meinið.
Orsökin til þess er miklu al-
varlegra áhyggjuefni.
Og orsökin er fyrst og fremst
sú ógurlega dýrtíð, sem þróast
hefir í landinu og þó einkum í
höfuðstaðnum.
Við eigum hin auðugustu fiski-
mið sem til eru að minnsta kosti
í Atlantshafinu. Við höfum á
allra síðustu árum komizt upp á
það, með hverjum hætti auðæfi
verði numin úr gróðurmold þeirri
sem búið er við.
Allt veltur á því, að almenn-
ingur þurfi ekki að verða hungur-
morða milli þessara tveggja
forðabúra.
Og höfuðúrræðið er að fá létt
af þeirri óeðlilegu dýrtíð, sem
þrifizt hefir í landinu og þá fyrst
og fremst hér í Reykjavík.
Jafnaðarmeim hér í Reykjavík
hafa að kalla einvörðungu neytt
samtakamáttar síns til þess að
fá kaupgjaldið hækkað eftir því
sem dýrtíðin óx. En dýrtíðin hef-
ir að minnsta kosti haldist í hönd
við kaupgjaldið. Og nú virðist
eigi lengra komizt þessa leið.
Framleiðslukostnaður atvinnuveg-
anna er orðinn svo mikill, að
markaður sá, sem fyrir hendi er,
stendur ekki straum af tilkostn-
aði og það þótt árferði af völdum
náttúrunnar hafi leikið í lyndi.
Af þessum orsökum skapast at-
vinnuleysið.
Tilfærsla á efnahag innanlands
er skammgóður vermir, en lausn
er það engin.
Lausnin vei'ðiu' að vera fólgin
í því að lækka þá dýrtíð, sem
nú hvílir eins og mara á atvinnu-
lífi þjóðarinnar og þá fyrst og
fremst dýrtíðina hér í Reykja-
vík.
Húsaleigan verður að lækka.
Brauðin verða að lækka.
Mjólkin verðui' að lækka.
Fiskurinn verður að lækka.
Vöruverðið verður að læklta.
Og þegar svo er komið getur
kaupgjaldið lækkað — og vitan-
lega veltur allt á að það lækki,
svo framleiðsla geti átt sér stað.
Samhliða þarf að vinna að því,
að endurbæta svo meðferð fram-
leiðsluvaranna, að þær nái sem
hæstu markaðsverði, má þar til
nefna útflutning á ísvörðum fiski
til dæmis.
Getur þessu öllu orðið við kom-
ið — ef borgararnir sjálfir vilja.
Úrræðið sem til þaxT era sam-
tök — samvinna. Og meðan til
hennar verður ekki tekið, þarf.
ekki að æði'ast út af þein-i neyð,
sem aðsteðjandi atvinnuleysi
skapar.
Tjaldborg í ðlfusdölum.
Eftir því, sem kaupstaðir lands-
ins stækka og þá ekki sízt
Reykjavík, vex þörf þeiri'a, sem
þar búa til að hvíla sig um lengri
eða skemmri tíma í ró og fegurð
sveitanna. Með hverju ári vex út-
streymið úr bænum um mitt sum-
arið. Með sanni rná segja, að all-
ir sem geta, fari einhverntíma
sumarsins sér til hressingar upp
í sveit.
Þétta er góður siður og lofs-
verður. Dvöl í sveit á sumrin er
í alla staði hentug bæja- og
borgamönnum. En því miður geta
ekki allir farið. Mikill fjöldi
manna, einkum úr fátækustu
stéttunum getur ekki flutt sig
,út úr bæjunum svo dögum skipt-
ir á sumrin. I Hafnarfirði og
Reykjavík er mikill fjöldi, sjálf-
sagt mai'gar þúsundir af konum
sjómarma, verkamanna og iðnað-
armanna og böm þeirra, sem alls
ekki geta „tekið sér sumarfrí“.
Konan kemst ekki frá börnunum,
og fjölskyldan hefir ekki aðstöðu
til að koma bömunum fyrir í
sveit. Og þó er þetta ef til vill
einmitt sá hlutinn af íbúurn þess-
ai’a tveggja kaupstaða, sem lök-
ust hafa húsakynnin, venjulega
enga gi-asbletti við húsin, og eng-
in farartæki til að komast lengra
en um bæina og í útjaðra þeixra.
Mér hefir komið til hugar, að
gei'a mætti tih’aun til að skapa
einmitt nokkru af fátæku fjöl-
skyldunum í Hafnai’fii'ði og
Reykjavík skilyrði til að geta tek-
ið sumarfrí í sveit, án þess að
það væri þeim of dýrt. Ég hefi
talað um þetta mál við áhuga-
sama bæjarfulltrúa í Hafnarfirði
og Reykjavík og þeir hafa tekið
málinu líklega.
Svo sem kunnugt er keypti íík-
ið fyrir nokkrum áram jarðir í
Ölfusi vegna hverahita, sem þar
var mikill. Á einni af þremur
jörðum, Reykjum, er nú búið að
reisa lítið hressingai'- og vinnu-
hæli fyrir berklaveikt fólk. Auk
þess rekur landið þai- allmikla
garðrækt fyrir sjúki'ahúsin í
Reykjavík og skip ríldssjóðs.
Ein jörð er innar í ölfusi held-
ur en ReyMr, og heitir hún
Reykjakot. Það er ein af jörðum
í'íkissjóðs. Þar er hveraorka og
náttúrufegui'ð mikil. Margir smá-
dalir opnast þar móti suði'i og er
þar landslag í einu skýlt og marg-
breytilegt.
Á sínum tíma mun landið vafa-
‘ laust nota Reykjakot til ein-
hveri'a almenni'a þai'fa, svo sem
stað til lækninga fyrir gigtveika
menn eða taugaveiklaða. En bæði
mun sú framkvæmd di'agast
nokkuð, og auk þess er í Reykja-
koti landiými mikið, svo að þar
má koma fyrir margháttuðum
dválarstöðum.
Tillaga mín í þessu efni er sú,
að athugað væi'i hvort ekki gæti
verið um samstarf að ræða milli
landsins annarsvegar og bæjar-
stjómanna í Hafnarfirði og
Reykjavik hinsvegar um að koma
upp góðurn en ódýrum sumar-
dvalarstað fyrir fjölskyldur úr
þessum tveimur kaupstöðum að
Reykjakoti í Ölfusi.
Þessu myndi bezt að koma
þannig fyrir, að bæjai'félögin
ættu hæfilega mikið af sterkum
tjöldum og einföld í’úmstæði í
þeim, lík þeim sem vegavinnu-
menn hafa. Ennfremur ættu bæj-
arfélögin eitthvað af stóram tjöld-
um eða bárujárnsskúram og væri
miðstöðvarhitun í þeim. Skyldu
það vera samkomustaðir fólks,
einkum barnanna, þegar kalt væri
eða rigning. Síðan leigði bæjar-
stjóx-n tjöldin fjölskyldum úr sín-
um bæ. Hver fjölskylda flytti með
sér rúmföt og eldaði mat handa
sér og sínum. Að nokkru leyti
mætti elda við hverahita, og að
minnsta kosti hafa heitt vatn til
almenm-a afnota og til þvotta. I
Ölfusinu er gott til matfanga,
rjómabúið nærri og auðfengnar
margar sveitavörur. Sjálfsagt
væri að bæjarfélögin hefðu með-
an tjaldborgin stæði, verslun með
önnur matvæli fyi'ir þá sem
þyiTtu. Ódýrir almenningsbílar
yrðu að ganga milli Hafnarfjarð-
ar og Reykjavíkur og tjaldboi'g-
arinnar, einkum um helgar, þegar
fjölskyldufeður hefðu tíma til að
koma frá vinnu og heimsækja
vandafólk sitt. Hver móðir ann-
aðist sín böm og hver fjölskylda
byggi í sínu tjaldi. En auk þess
væri eðlilegt að hver kaupstaður
hefði riokki'a af kennuram fi'á
barnaskólunum til að sinna börn-
unum sameiginlega, ganga með
þeim norður um dalina, sýna þeim
náttúru landsins, og æfa þau í
íþróttum, er þar mætti við koma.
Væntanlega mætti koma við sundi
og mai'gskonar böðum, þar á
meðal gufuböðum, sem oft gera
gigtveiku og slitnu fólki mikið
gott. Ríkið legði til landið 0g
náttúragæðin, en bæirnir tjöldin
og sameiginlegan útbúnað.
Ef úr framkvæmd ætti að
verða í þessu efni gæti hún í
fyrsta lagi orðið sumai'ið 1932,
og þá vænanlega fyrir forgöngu
áhugamanna í Hafnai’firði og
Reykjavík, með stuðningi bæjar-
stjórnanna í þessum tveim kaup-
stöðum. J. J.
----o----
íli&ldið
og kirkjuspjöll á Þingvöllum.
I langan tíma hafa íhaldsblöðin
Vísir og Mbl. látið eins og það
væi’i höfuðsynd af Guðm. Davíðs-
syni umsjónarmanni á Þingvöll-
um, að hann gaf útvarpinu
skýrslu um ofdrykkju og hei'md-
arverk nokkuxra stúdenta á Þing-
völlum í vor. Hafa þessi blöð og
ýmsir siðferðilegir aumingjar,
sem standa þeim næi'ri, viljað
hafa endaskipti á sektarbyrðinni.
Guðm. Davíðsson, sem gefur
skýi'slu um hið óvirðulega athæfi
piltanna, á að vera sekur. En
drykkjugarmamir sjálfir, sem
svívirtu elstu kirkju landsins
meðan þeir voru viti sínu fjær af
ölæði, þeir eru saMausir, þeir era
píslarvottamir. Þeim hefir verið
msboðið með því að láta lands-
lýðinn vita um siðleysi þeirra á
helgum stað.
Að hér sé um spilling að ræða
á háu stigi innan íhaldsflokksins
er nú engum vafa bundið, ekM
sízt þegar þess er gætt, að all-
margir eldi'i embættismenn sendu
hinum bi’otlegu unglingum samúð-
arskeyti til að örva þá að halda
áfram með ruddaskap og ölæði á
helgum stöðum. Menn furðar ekM
á því þó að svikin í Branabóta-
félaginu, fölsunin í Hnífsdal,
sjóðþurðin í Barðastrandasýslu,
fiskveðssvikin í Hafnarfirði hafi
fundið marga ofsækjendur í hópi
þeixra, sem ótilkvaddir hafa geng-
ið fram fyrir skjöldu til að verja
helgispjöllin við Þingvallakirkju.
„Menn eiga að vera jafnir fyrir
lögunum“, segja leiðtogar og blöð
íhaldsins. Fátæklingar utan
íhaldsins eiga að verða fyrir
barði laganna, ef þeir brjóta af
sér. En íhaldsmenn, einkum ef
þeir era hátt á strái í flokknum
mega óvirða lög og rétt og góðra
manna siðu, án þess að þeim sé
hegnt. Þegar kommúnistai' frömdu
ofbeldisverk í Goodtemplarahús-
inu í vetur, þá birti útvai'pið ná-
kvæma og hlutlausa skýi'slu um
athæfi þeirra. Sú skýrsla var
byggð á frásögn lögreglunnar.
Engiim íhaldsmaður hafði neitt
við það að athuga. í hópi þeirra,
sem þá lentu í óláninu var enginn
svokallaður „heldri maður“ eða
„betri manna böm“. öllum fannst
sjálfsagt að útvai-pið mætti segja
satt frá hermdarverkum umkomu-
lausra smælingja. Þeir áttu eng-
an að nema sekt sína. Og dóm-
ar almenningsálitsins og laganna
mátti falla á þá.
En hið sama gildir á Þingvöll-
um. Þar er framið ósæmilegt at-
hæfi af ungum tilvonandi há-
skólanemendum. Þingvallakirkj a
er svívirt. Staður, sem Alþingi
hefir gert að friðlýstum helgi-
stað allra íslendinga er svívirtur.
Löggæzlumaðurinn á Þingvöllum
gerir það sama við þessa lög-
brjóta eins og lögreglan í Reykja-
vík gerði í vetur við kommún-
ístana. Hann segir útvarpinu
satt frá athæfi þeirra. Og í báð-