Tíminn - 05.09.1931, Page 1

^.fgteibðía
Clmaní cc t Cœfjargötu 6 a.
(Dpin öaglega- fl. 9—6
Sími 2353
©faíbfeti
og afijrciðslumaöur Clmans er
Hannreig þorstcinsöóttir,
Cccfjargötu 6 a. íleytjaoít.
XV. ár.
Reykjavík, 5. september 1931.
j
59. blað.
Hið nýja
Nýlega hefir hér í blaðinu ver-
ið vikið að höfuðeinkennum síð-
ustu ára í þjóðlífsstarfi fslend-
inga. Umbætur á kjörum almenn-
ings hafa einkennt þetta tímabil.
Samgöngur á sjó, landi og í
lofti hafa fært byggðir og heim-
ili saman. Ný og hentugri húsa-
gerð fyrir sveitafólk og verka-
menn í kauptúnunum heldur en
áður þektist, hefir verið byrjuð.
Skólar og sjúkrahús hafa tekið
ótrúlegum stakkaskiftum. Rækt-
unarumbætur hafa orðið stór-
felldari en nokkru sinni áður og
nýju skipulagi komið á banka
Jandsins. Áður var almenn ölvun
á götum höfuðstaðarins og á
hverju skipi, sem flaut með
ströndum fram, þjóðinni til mik-
illar hneisu, en á þessu hefir
orðið gleðileg umbót. Breyting-
arnar á aðstöðu borgaranna til
þjóna þjóðfélagsins hefir orðið
djúptæk og hvergi sýnilegri held-
ur en gegnum þann þýðingar-
mikla rétt héraðanna að geta svo
áð segja valið sér lækni í stað
þess að láta klíku ókunnugra og
félagslega dvergvaxinna manna
senda lækna um byggðir lands-
ins eftir öfugu úrvali. Áður gat
gjaldheimtumaður ríkissjóðs set-
ið 10 ár í friði, myndað sjóðþurð
í næði, eða geymt dánarbú óskift
og komist upp í 8000 kr. tekjur
af vöxtum af geymslufé einnar
ekkju. Nú eru borgararnir hvar
sem er á landinu, varðir fyrir
misfellum af þessu tagi með ár-
legri endurskoðun og stöðugu að-
haldi.
Fyrir fjórum árum var þjóðin
orðin leið á íhaldi og bað um
framfarir. Og góðærið og vilji
Alþingis hjálpuðust að til þess
að farið yrði að þeim óskum. En
það var öllum vitanlegt að hlé
myndi verða á þeirri framfara-
bylgju. Þjóðin hafði erft fleira
frá íhaldinu heldur en kyrstöðu
í lífskjörum borgaranna. Önnur
meinsemd, sýnu verri en kyr-
staðan, þjáði hið íslenzka þjóðfé-
lag. Og það var vitanlegt hverj-
um sæmilega skynsömum manni,
að sú meinsemd myndi von bráð-
ar gera vart við sig á eftirminni-
legan hátt. Þessi meinsemd var
liin óeðlilega dýrtíð í landinu,
sem gróðabrallarar og fjárplógs-
menn höfðu skapað og haldið við
síðan á stríðsárunum. Verðlagið
í landinu var sjúkt og óeðlilegt
og dýrtíðin í Reykjavík, Vest-
mannaeyjum, Hafnarfirði og
Siglufirði olli þar mestu um. I
skjóli þessarar dýrtíðar skapað-
ist iðjulítil eyðslustétt. í Reykja-
vík var byggður á fáeinum ár-
um tiltölulega mikill fjöldi af
íbúðum, sem kostuðu 50—150
þús. kr. fyrir hverja fjölskyldu,
en á sama tíma fjölgaði þeim þó
margfalt, sem fluttu inn í
kjallaraíbúðir og hanabjálkaloft.
Frá því á stríðsárum og þar til
nú eru ekki fáar fjölskyldur sem
eyða 25—50 þús. kr. á ári. Og í
skjóli þeirrar eyðslu sem þessi
heimili leyfðu sér, kom svo mikill
fjöldi af einhleypu fólki sem
eyddi hverjum eyri er það vann
fyrir á kaffihúsum, við drykkju,
knattborð, í kvikmyndahúsum
eða skrautfatnað. 111 danska er
auðlærð, segir máltækið, og svo
fór hér. Sú fyrirmynd, sem
jafnyægi.
braskstéttin gaf um óhófseyðslu,
gereyðilagði fjölmennar stéttir
efnalítils fólks að því er snertir
ráðdeild og sparsemi í daglegu
lífi.
Ihaldsblöð og íhaldsmenn á-
fella Framsóknarmenn fyrir að
verja hinum sameiginlegu tekj-
um þjóðarinnar í ahnennar,
varanlegar umbætur, sem verða
allri þjóðinni til gagns og sóma.
— En þeir gleyma því að
önnur og miklu stórfelldari
eyðsla hefir orðið fyrir forgöngu
manna úr þeirra hópi. Það er ó-
hófið í húsabyggingum, og dag-
legum venjum. Þar er um að
ræða eyðslu sem 'hefir nálega
enga gagnlega þýðingu fyrir líf
þjóðarinnar, hvorki í bráð eða
lengd. Þvert á móti hefir sú
eyðsla skapað dýrtíð þá sem nú
þjakar þjóðinni og er mesta
vandamál næstu ára.
Á síðustu 15 árunum hefir
verið að skapast óstöðugt og ó-
eðlilegt jafnvægi í fjármálalífi
Islendinga. Lóðin undir eitt hús
við Austurvöll kostar 150 þús.
kr. En eitt af dýrustu höfuð-
bólum landsins, Laxamýri, mun
hafa þótt dýrt metin á 3/6
þeirrar fjárhæðar. Jón Magnús-
son gerði starfssamning við einn
mann til 10 ára með 40 þús. kr.
árslaunum. I kjölfar þess hækk-
uðu laun sambærilegra starfs-
manna úr 6000 kr. upp í 25 þús.
kr. Litlu síðar, þegar eitthvað
var farið að spara, komust sömu
launaflokkar niður í 19 þús. kr.
Skipstjórar á togurum fengu
tekjur af „bruttó“ afla skipanna
og komust einstaka sinnum upp
í 50—60 þús. kr. Vinsæll prakti-
serandi læknir í Reykjavík getur
fengið allt að 50—60 þús. kr. í
árstekjur af sjúkum mönnum, og
menn í slíkum hóp setja stutt
viðtal á 10 kr. Og eins og áður
er sagt, lifðu margir af mestu
vanskilamönnum bankanna á
þann hátt, að árleg útgjöld þeirra
við heimilishaldið kostaði þá
20—50 þús. kr. Þegar íbúðarhús-
ið kostar 150—225 þús. kr., þá
þarf miklar tekjur til að búa í
slíkri höll þannig að samræmi
verði í útgjöldunum. Og í því
finnst eyðsluklónum að þær
þurfa að gæta göfgi stéttarinnar.
I skjóh þessarar stóreyðslu
kom nýtt mat á hlutina. Lóðir
og hús í helztu kaupstöðunum
stórhækkuðu 1 verði. Um mörg
ár hafa sum gömul timburhús í
Rvík borgað stofnverð sitt ár-
lega með húsaleigu. Eitt herbergi
'í Rvík kostaði um árið álíka mik-
ið og lagleg jörð í sveit fyrir
stríðið. Unglingur úr sveit sem
dvaldi til náms í Reykjavík vetr-
arlangt gat ekki komizt af með
minna en 1000—1200 kr. þó að
ítrustu sparsemi væri gætt, og
öll önnur eyðsla fór eftir því.
Dýrtíðin breiddist út um allt
landið. Hið nýja verðlag varð
drotnanda alstaðar, en gróf mn
leið grundvöllinn undan heil-
brigðu atvinnulífi.
Ókunnugir menn kynnu að
spyrja: Hvernig hefir stóreyðslu
þessari verið haldið uppi í 15 ár?
Því er fljótsvarað. Með lánum,
með bankatöpum. Bankamir hafa
samkvæmt framtali tapað a. m.
k. 33 miljónum á þessu tímabili.
Það er höfuðstóll sá, sem staðið
hefir undir stóreyðslunni og hin-
um nýju siðum, sem myndast
hafa í landinu. En atvinnulífið
segir sína sögu um áhrif dýr-
tíðarinnar. Langflest útgerðar-
fyrirtæki landsins hafa verið rek-
in með tapi undanfarið. Og bænd-
ur þekkja sína erfiðleika. Þar
hefir tap þeirra sem höfðu til
muna af aðkeyptum vinnukrafti
verið stöðugt og ófrávíkjanlegt.
Einyrkj ar og þeir sem hafa get-
að notað hina nýju vélamenn-
ingu síðustu ára hafa komizt
bezt af.
Nú fyrir tveim árum varð mik-
il breyting í hinum stóru löndum
heimsins. Ein þjóð, Rússar, hafði
komið atvinnuháttum sínum í
það horf, að hún gat selt marg-
ar framleiðsluvörur sínar með
óvenjulega lágu verði. I annan
stað hafði framleiðsla, einkum
kornvara, orðið svo mikil, sökum
síbatnandi starfstækja, að upp-
skera korns og hveitis varð
miklu meiri en sem svaraði
eyðsluþörfinni. Heilar þjóðir, eins
og Kanadamenn, lágu með fram-
leiðslu hálfs annars árs lítið
selda í fyrrahaust, og síðan hefir
ástandið þar versnað en ekki
batnað. Danir sem bjuggu að
hinum bezta markaði í heimi með
smjör, egg og flesk, hafa sætt
litlu betri örlögum.
Ileimskreppan spennti greipar
um öll menningarlönd. Hún náði
fljótlega til íslands. Og hér hlutu
afleiðingarnar að koma því
greinilegar í ljós, þar sem verð-
grundvöllurinn í landinu var í
mesta máta óeðlilegur eins og
áður er sagt. Sérstök breyting
úti í löndum, byltingin á Spáni,
jók stórum á vandræðin, að því
er snerti sölu á stærstu fram-
framleiðsluvöru Islendinga, salt-
fiskinum.
Nú er svo komið, að sáralítið
hefir selst af framleiðsluvörum
landsins frá yfirstandanda ári,
og það er vitað, að þær muni
allar seljast dræmt og með miklu
lægra verði en fyr. En eyðslan
hefir haldið áfram líkt og fyr, a.
m. k. framan af árinu. En með
hverjum degi, sem liður, er þjóð-
inni að verða það ljóst, að mikill
vandi stendur fyrir dyrum. Menn
tala um hallæri og atvinnuleysi.
Þetta er rétt, en ekki nema að
nokkru leyti. Náttúran hefir ekki
kippt að sér höndinni. Sjaldan
hafa gæði sjávarins eða landsins
verið auðfengnari en nú í sumar.
Landið er fullt af matvælum. Og
þó óttast menn hallæri. Hvað
veldur því?
Það sem þjakar íslenzku þjóð-
ina er gömul synd. Verðlagið á
mörgum nauðsynlegum hlutum
er allt of hátt. Það er 'miðað við
ástand, sem ekki er til.Vandamál-
ið framundan er að skapa nýtt
jafnvægi í verðlagningu. En það
er ekki sársaukalaust. Allir þeir
sem hafa hagsmuni af hinu
gamla, sjúka verðlagi, halda að
þeir bíði tjón við breytinguna
meðan hún er að komast á. Og
þó er breytingin bæði nauðsynleg
og óhjákvæmileg.
I stað þess að framfaramenn
þjóðarinnar beittu orku sinni til
að skapa almennar framfarir í
landinu, þá er verkefnið nú þetta
eitt: Að skapa hið nýja fjármála-
jafnvægi í landinu og afstýra
mannlegum þjáningum meðan
breytingin er að gerast. Annars
IJtan úr heimi.
Ráðuneytisbreytingin í Englandi.
Sá atburður, sem mesta athygli
vakti í heiminum síðastliðinn
mánuð, var stjórnarbreytingin í
Englandi. Jafnaðarmenn hafa far-
ið þar með völd undanfarin ár
undir forustu Mac Donalds, en
með stuðningi Frjálslyndaflokks-
ins, því að jafnaðarmenn höfðu
ekki meirahluta í þinginu. Frjáls-
lyndi flokkurinn átti þó enga
fulltrúa í stjórninni eins og t. d.
radikali flokkurinn í Danmörku,
sem á þrjá fulltrúa í ráðuneyti
Staunings. Stuðningur Frjáls-
lynda flokksins við jafnaðar-
mannastjórnina ensku hefir verið
næsta hvikull, og oftar en einu
sinni hefir meiri eða minni hluti
Frjálslynda flokksins greitt at-
kvæði gegn mikilsverðum málum,
sem stjórnin bar fram, svo að
við hefir legið, að það yrði henni
að falli,
Þau tíðindi, sem nú hafa gjörzt,
eru á þá leið, að Mac Donald hef-
ir beiðst lausnar fyrir ráðuneyti
sitt, sem var hrein jafnaðar-
manna flokksstjórn, en jafnframt
gjörzt forsætisráðherra 1 nýju
ráðuneyti, sem skipað er fulltrú-
um frá þrem aðalflokkunum:
Jafnaðarmönnum, Ihaldsmönnum
og Frjálslynda flokknum. Meðal
nýju ráðherranna eru Stanley
Baldwin foringi Ihaldsflokksins
og Sir Herbert Samúel, sem nú er
leiðtogi Frjálslynda flokksins í
veikindaforföllum Lloyd George.
Svo fátíður atburður, sem hér
hefir átt sér stað, að harðand-
stæðir stjórnmálaflokkar gangi
saman til ráðuneytismyndunar,
getur vitanlega ekki átt sér stað
nema óvenjulegt tilefni sé fyrir
hendi. Það, sem nú hefir knúið
ensku stjórnmálaflokkana til sam-
vinnu um stundarsakir, er hið al-
varlega ástand í fjármálum lands-
ins, þar á meðal það, að á fjár-
lögum næsta árs var fyrirsjáan-
legur tekjuhalli, um 120 miljónir
sterlingspunda. Fjármálamenn
töldu, að gengi enskra peninga
væri í mikilh hættu, ef eigi fynd-
ust ráð til að jafna þennan mikla
tekjuhalla.
Um það virðast allir stjórn-
málaflokkar sammála, að einhver
ráð yrði að finna til þess að koma
í veg fyrir tekjuhallaim: Auka
tekjurnar, draga úr útgjöldunum
eða hvorttveggja. En ágreining-
urinn um leiðirnar virðist hafa
verið of mikill — jafnvel innan
flokkanna sjálfra — til þess, að
nokkur einn flolíkur eða tveir
sameinaðir, teldu sig þess megn-
uga að bera ábyrgðina á því, sem
gjört yrði.
Leiðin, sem í ráði hefir ver-
ið að fara til að auka tekjurnar,
er einkum sú, að leggja toll á
innfluttar vörur. Er sá tollur þá
jafnframt hugsaður sem verndar-
tollur fyrir brezkan iðnað. Sú
sparnaðarráðstöfun, sem helzt
veður þorskur og síld uppi við
strendur landsins en enginn
veiðir, af því það borgar sig
ekki að veiða þorsk og síld, og '
jarðir með fögrum túnum og
góðum engjum standa ónotaðar,
af því það borgar sig ekki að
framleiða í sveit. Auðvitað kem-
ur ekki til þess. Þjóðin lætur sig
hefir komið til mála, er niður-
færsla atvinnuleysisstyrkjanna.
Nefnd sú, er hafði fjárhaginn til
rannsóknar, lagði til að jafna
þannig rúmlega helming tekju-
hallans. Ennfremur lagði hún til
að draga úr framlögum til al-
þýðufræðslu og til vega. Þó að
þær tillögur hefðu verið fram-
kvæmdar vantaði samt 25 miljón-
ir punda til að jafna tekjuhallann,
og það fé hefði þá orðið að fá
inn með sköttum.
Aðstaða þjóðarinnar til áður-
nefndra tillagna var í aðaldrátt-
unum þessi: Ihaldsmenn voru á
móti því, að skattar væru auknir
til muna, en þó hlynntir tollum.
Hinsvegar vildu þeir draga úr at-
vinnuleysisstyrkjunum að miklum
mun. Frjálslyndi flokkurinn er
andvígur tollalöggjöf. Verka-
mannafélögin, sem eru megin-
styrkur jafnaðarmannaflokksins,
mótmæltu harðlega niðurfærslu
atvinnuleysisstyrkjanna. En þó að
undarlegt sé, eru enskir verka-
menn nú ekki andstæðir tollalög-
gjöf, og stafar þaö af því, að þeir
búast við, að tollar á erlendum
vörum muni draga úr innflutningi
þeirra vara, sem keppa við lands-
ins eigjn framleiðslu, og muni á
þann hátt eitthvað rætast úr at-
vinnuleysinu. Innan sjálfrar
verkamannastjórnarinnar var ekki
fuht samkomulag í tollamálinu.
Snowden, fjármálaráðherrann, er
eindreginn andstæðingur tollanna.
Hinsvegar er nýlendumálaráð-
herrann, Thomas, mjög hlynntur
verndartollum.
Rétt áður en jafnaðarmanna-
stjórnin baðst lausnar, hafði hún
birt í aðaldráttum fyrirætlanir
sínar í fjármálunum. Þar var
gjört ráð fyrir, að fara nokkum-
veginn bil beggja: Jafna helm-
inginn af tekjuhallanum með
sparnaði, hinn helminginn með
nýrri tekjuöflun. En þær ráða-
gerðir fengu eigi byr, hvorki hjá
andstæðingunum eða í stjórnar-
flokknum sjálfum. Eina úræðið,
sem þá þótti fært, er nú leiðin,
sem farin hefir verið, að láta
fjármálamenn úr öllum flokkum
leysa máhð með samkomulagi og
bera sameiginlega ábyrgðina.
Því var af ýmsum spáð, að það
myndi ekki verða Mac Donald,
sem myndaði hið nýja samsteypu-
ráðuneyti, heldur fjármálaráð-
herrann, Snowden. Snowden nýt-
ur almennrar viðurkenningar í
landinu sem fjármálamaður, hjá
andstæðingum sem samherjum.
Mesta frægð vann hann sér á
fundi þeim um skaðabótamálið,
sem haldinn var í Haag sumarið
1929. Hélt Snowden þar fast á
kröfum Englendinga gegn Frökk-
um og þótti þar hafa borið fullan
sigur af hólmi.
Mac Donald og aðrir jafnaðar-
mannaráðherrar, sem tekið hafa
sæti í samsteypustjórninni, hafa
sætt mjög hörðum árásum úr
sínum eigin flokki fyrir aðgerðir
sínar. Thomas nýlendumálaráð-
Frh. á 4. síðu.
ekki verða hungurmorða innan
um nægtir náttúrunnar. Hún lag-
ar sig eftir breyttum kringum-
stæðum og þá er vandinn leyst-
ur.
Kaupfélagsmenn víða um land
hafa riðið á vaðið. Leiðandi menn
í þeim hóp hafa gengizt fyrir
sparnaði í almennri eyðslu, og