Tíminn - 12.09.1931, Blaðsíða 1

2^fgtei5sía
3T t m a n s er í £cefjargötu 6 a.
©pin öa$legafL 9—6
Sínii 2353
(2>jaíb£eri
og afðrci5sluma6ur Cimans et
Kannueig þorsteinsöóttir,
Ccefjargötu 6 a. SeyfjaDÍf.
XV. ár.
Ef íslenzk framleíðsla fellur
um tvo fimmtu hluta verðs.
60. blað.
Arni Böðvavsson
Kveðja fvá ungmennafélögunum i U.M.F. „Ólafuv pá“
Við komum hér saman í kirkjunni í dag
til að kveðja þig, vinur og bróðir, —
og til þess að syngja okkar síðasta lag
um sólelsku þína og vormannabrag,
— og við gerum það hrærðir og hljóðir.
Því skarð er nú höggvið í leítanda lið
og lífsglaði hópurinn minni,
og kaldara og þrengra í svipinn það svið,
sem sögu okkar geymir, er staðnæmumst við
við krossinn á kistunni þinni.
Við reyndum að skilja hinn stríðanda straum
og starfa með vakandi samtíð.—
Og oft er það mikið, þó orkan sé naum,
sem æskan vill leggja í sinn fegursta draum
um betri og bjartari framtíð.
Við leituðum þroskans í samtaka sveit
og sumstaðar árangri náðum. —
Og þú varst svo glaður og hönd þín svo heit
og hugurinn ríkari en nokkur veit
af óskum og óbornum dáðum.
Þú varst ástsæll í hópnum — því hrein var þín lund
og heilsteypt þín löngun til frama.
Og sóknin var djörf fram á síðustu stund.
Þú sigraðir, stækkaðir, jókst þitt pund,
og eggjaðir aðra á hið sama.
Og út skyldi berast um æskunnar torg
sá orðstýr að féllstu með hreysti. —
Og hvort er það gleði — eða hvort er það sorg,
að þig heimtaði allan sú stærsta borg,
sem hönd þín að ráði okkar reisti?
Hann bugast ei vill okkar vormannaher,
þótti verði ’onum stormarnir þungir. —
Og hver sá, er grætur, hann gái að sér;
þeir sem guðirnir elska á jörðu hjer,
þeir deyja — þeir deyja svo ungir.
Því skal þeirra menning að makleikum hyllt
af manndómsins framtíðar ráðum. —
Með opinni gröf skal ei arfinum spillt
— en auðu og tómlegu skörðin fyllt
með vorhugans vaxandi dáðum.
Því kveður nú hljóðlega hópurinn þinn
og hugsar í stað þess að kvarta,
og ritar í brennandi brjóstið sitt inn
með blóðrauðum stöfum þann vilja sinn
að ávaxta, hug þinn og hjarta.
Vor æska á að sníða sjer eldlegan vagn,
sem ofar því dauðlega brunar
og vinna því eilífa áformi gagn
að auka við lífsheimsins gróðurmagn.
— Þá er guðsríkið nær en oss grunar.
Jóhannes úr Kötlum.
Hið mikla góðæri að því er
snertir tíðarfar og sjávarafla hef-
ir að nokkru leyti vilt mönnum
sýn, þannig að Islendingar átta
sig ekki svo glögglega sem skyldi
á afleiðingum kreppunnar eins og
þó er nauðsynlegt að gera.
Eftir öllum sólarmerkjum að
dæma getur svo farið, að íslenzk-
ar afurðir seljist erlendis nú í ár
fyrir ekki meira en 3/5 hluta
verðs, eins og það var árið 1929
og næsta ár þar á undan. Ofan á
verðfallið bætist svo sölutregða,
þannig að enn er óseldur lang-
mestur hluti af framleiðslu yfir-
standandi árs. Þá vakna eðlilega
tvær spurningar: Er þetta verð-
fall að meira eða minna leyti
varanlegt? Og ef svo er, hvaða
úrræði hefir þjóðin til að stand-
ast þú stórbreytingu.
Því miður virðist ekki um það
að villast, að mikið af \erðhrun-
inu er varanlegs eðlis, af því að
framleiðsla heimsins gerist nú í
mörgum löndum á miklu ódýrari
hátt en áður, auk þess sem hern-
aðarskaðabæturnar draga úr
kaupgetu almennings. Margt
bendir í þá átt, að margar fram-
leiðsluvörur kunni að falla nálega
í það verðlag, sem var fyrir stríð.
Ef þetta nær til hinna þýðingar-
meiri framleiðsluvara hér á landi
verður þjóðin að breyta lifnaðar-
háttum sínum á margan veg.
Tökum eitt dæmi. Reykjavíkur-
bær þarf nú, og það í undangengn
um góðærum, allt að 700 þús. kr.
til fátækraframfærslu, en notaði
árið 1911 ekki nema 40 þús. kr.
í sama skyni. Vitanlega hefir
bærinn stækkað síðan. En dýr-
tíðin veldur miklu um muninn.
Ef tekjur manna í Reykjavík
lækka niður í það horf sem þær
voru 1911, hvernig á þá bærinn
að standast hækkun á öllum lið-
um í samræmi við hækkun fá-
tækrastyrksins ?
Ég hefi í síðasta blaði Tímans
bent á að samvinnubændur lands-
ins og kaupfélögin hafi gripið til
þess eina úrræðis, sem þeim stóð
opið: Að draga úr útgjöldunum.
Flest ef ekki öll kaupfélög hafa
nú tilkynnt félagsmönnum, að
þau muni um stundarsakir ekki
flytja inn frá útlöndum neitt sem
heitir af varningi nema blábera
nauðsynjavöru. Jafnvel bygging-
arefni verður sparað, ekki af því
að það sé óhófsvara, heldur af
því að óséð er hvort gjaldeyrir
manna hrekkur nú í bili fyrir
nokkru öðru en nauðsynlegustu
lífsnauðsynjum.
Ekki er vitað að kaupmanna-
stéttin hafi enn sem komið er
byrjað að draga úr innflutningi.
En minnkuð kaupgeta almennings
mun líka kenna henni að tímarnir
eru breyttir.
Bændurnir hafa fyrstir allra
stétta eygt stórbreytingu þá, sem
steðjar að, og byrjað á fyrstu
sparnaðarráðstöfuninni, og jafn-
framt hinni áhrifamestu: Per-
sónulegum sparnaði.
En þá kemur að öðrum lið,
þar sem sparnaður er erfiður.
Það eru skuldirnar. Flestir fram-
leiðendur í sveit og við sjó
skulda bönkum landsins mikið
fé, mikið af þeim skuldum stafar
frá lággengistímunum. Svo kom
gengishækkunin 1925—26. Skuld-
irnar hækkuðu þá með hækkun
krónunnar um s/8- Sá þungi hvíl- j
ir enn á íslenzku atvinnulífi. Og
hann verður því tilfinnanlegri
sem verðfall afurðanna er meira.
Kreppan hefir sömu áhrif við
sjóinn, eða öllu meiri ef hægt
væri. Einna áþreifanlegast
vita menn þetta hér í Rvík. Höf-
uðstaðurinn hefir ekki getað
staðið við nema nokkurn hluta
af fjárhagsáætlun sinni nú í ár,
og yfirleitt átt í miklum erfið-
leikum, jafnvel með að fá smá-
lán erlendis. Þá má nærri geta
að minni kaupstaðir og kauptún
hafa ekki síður fundið áhrif
kreppunnar.
Ef afurðir landsmanna skyldu
falla um V5 hluta miðað við
1929, dregst öll verzlun saman.
Innflutningur minkar af sjálfu
sér, og þyrfti þó ef til vill að
minnka meir með ráðstöfunum
löggj af arvaldsins. Framleiðendur
draga saman seglin, bankarnir
fá ekki greitt nándar nærri það
sem þeir þurfa af útistandandi
skuldum, sveitarþyngsli vaxa,
tekjur ríkissjóðs stórminka svo
og hin almenna greiðslugeta borg-
aranna.
Ef svona fer, og allt bendir í
þá átt að þetta sé stefnan, sem
kreppan tekur, þá er óhugsandi
fyrir þjóðina að halda að sér
höndum. Hún verður að mæta
nýrri hættu með nýjum úrræðum.
íslenzka þjóðin býr á eyju. Og
í fjármálaefnum er hún líka ein-
angruð. Hún hefir ekki úr öðru
að spila, í allar þarfir, en því
sem inn kemur fyrir fram-
leiðslu landsmanna í heild sinni.
Ef tekjur þjóðarinnar minka um
2/5 hluta, verður að spara sem
því svarar. Menn reyna auðvitað
að lifa á lánum og jafna muninn
þannig, bæði einstaklingar, sveit-
arfélög og ríkið. En sú leið er
ófær líka. Eyðslulánin fást held-
ur ekki. Jafnvel stærri og ríkari
þjóðir en Islendingar komast að
raun um það, að það er hægt að
fá lán til skynsamlegra fram-
kvæmda sem bera arð, beint eða
óbeint, en ekki til persónulegrar
eyðslu fyrir heilt bæjarfélag eða
heila þjóð.
Verkefnið framundan er þá
þetta: Að laga eyðsluna eftir
framleiðslunni, þó að það þýði ef
til vill allt að 40% lækkun frá því
sem verið hefir.
Fyrsta skilyrðið er að verjast
hungurvofunni. Og það á að vera
hægt. Landið er fullt af matvæl-
um og ódýrum matvælum, sem
ekki er hægt að selja út úr land-
inu nema með harmkvælum. Það
er betra að hafa á krepputíma
fullar skemmur af fiski, síld, lýsi,
kjöti og smjöri heldur en iðnaðar-
varningi, sem ekki selst, og ekki
er hægt að seðja hungur sitt með.
Ég hefi áður hér 1 blaðinu sýnt,
að það á að vera auðvelt að
bjarga starfsorku þjóðarinnar
gegnum verðlækkunina. Þar verða
þeir, sem safnað hafa í góðærinu,
að miðla meðbræðrum sínum yfi’’
hættutímann.
Næsti liður eru skuldirnar. Og
innlendu skuldirnar eru þungbær-
Reykjavík, 12. sept. 1931.
ari fyrir gengishækkunina. Þar er
því miður ekki hægt að spara.
Skuldir sínar verða þjóðir, bæjar-
félög og einstaklingar að borga.
Meira að segja er hætt við að ís-
lenzku bankarnir verði að taka
upp nýtt lag, að hætta að lána
þannig að uppgjöf skulda komi
til greina.
En að frátöldum þessum tveim
liðum hlýtur sparnaðurinn að
verða stórfelldur. Háu launin
hljóta að breytast, bæði hjá rík-
inu, bönkunum og hlutafélögum,
af þeirri einföldu ástæðu, að ekki
verða efni til að greiða þau. Ef
sveitafólkið og verkamenn bæjar-
ins neita sér um allt nema að
halda við starfsorkunni og greiða
vexti og afborganir af skuldum,
þá verða aðrir að spara líka. Og
það verður aðalverkefni hjá
bæjarstjórnum og Alþingi, að
finna leiðir til að færa niður út-
gjöldin, í samræmi við hið nýja
verðlag afurðanna.
I raun og veru er hér ekki um
neinn voða að ræða. Aðalvandinn
er að hætta óhófseyðlsunni, hætta
að fóstra dýrtíðina viljandi,
hætta að ala fjölmenna iðjuleysis-
stétt, sem eyðir miklu en aflar
lítils. Þetta verður vitaskuld ekki
sársaukalaust. Þeir sem hafa lif-
að óhófslífi spara ekki fyr en þeir
þurfa. Hinir iðjulausu fara ekki
að vinna, meðan þeir geta látið
aðra vinna fyrir sig. En ef þjóðin
skilur, að hér þarf að vera stefnu-
breyting, og að þar er ekki nema
ein leið opin, þá verður breyting-
in auðveldari.
Menn þurfa að hafa það hug-
fast, að erfiðleikarnir, sem yfir
standa eru ekki annað en verð-
breyting og lífsvenjubreyting í
landinu sjálfu. Þjóðin er þrátt
fyrir allt betur undirbúin að
mæta harðæri en nokkurntíma
áður. Menn kunna að vinna að
framleiðslunni með góðum tækj-
um og miklum dugnaði. Þjóðin á
skip til allra nauðsynlegra flutn-
inga og veiða. Landið hefir verið
stórbætt með ræktun, vegum,
brúm, símum, almennum húsabót-
um, skólum og sjúkrahúsum. Með
mikilli atorku hefir þjóðin breytt
og bætt lífsskilyrðin. Og framtíð
Islendinga er glæsileg, ef þeir
kunna tvennt: Að láta alla vinna
gagnlega vinnu, og að skera niður
óhóf í persónulegri eyðslu og
venjum hjá nokkrum hluta þjóð-
arinnar. Takist þetta, er sigurinn
unninn. Þá byrjar aftur gróður í
þjóðlífi Islendinga. Þegar hirrn
nýi verðlagsgrundvöllur er fund-
inn, og hann skapast af verði
framleiðslunnar á heimsmarkaðin-
um, þurfa laun öll og persónuleg
eyðsla að komast í samræmi við
verðlagið. Og þá er kreppan bú-
in, og ný starfsöld byrjar.
J. J.
----o-----
Úr Vopnafirði 16. ágúst: Tíðarfar
ágætt að undanförnu. Spretta orðin
sæmileg. Menn hafa náð inn all-
miklu af heyjum. Nýting ágæt. —
Aflabrögð sæmileg. Síld veiðst með
alli-a mesta móti, fram að þessu, en
er nú horfin. — þ. 14. þ. m. andað-
ist að Fossi í Hofssókn Gestur Sig-
urðsson, í hárri elli. Hann var
tengdafaðir Stefáns sál. Eiríkssonar
tréskurðarmeistara í Reykjavík. —
Fyrir nokkru var vígður heima-
grafreitur í Fagradal. Vígsluna fram-
kvæmdi Jakob prófastur Einarsson
á Hofi.
----O-----
Á víðavangi.
Gleraugun á Laugarvatni.
Allt frá því að hornsteinninn
var lagður að Laugarvatnsskólan-
um, hafa blöð íhaldsins og mál-
skrafsmenn haft allt illt á horn-
um sér út af því mikla menning-
arframtaki, sem þar hefir verið
af hendi leyst. Mun óhætt að
fullyrða að naumast hafi svo ver-
ið handtak unnið að þessari
menntastofnun sunnlenzku sveit-
anna, að ekki hafi það jafnskjótt
verið bannfært í Mbl. með herfi-
legasta munnsöfnuði. En svo eft-
irminnilega' hefir viðbrugðið, að
hagur skólans og vinsældir hafa
blómgast því meir, sem hann
hefir hlotið verri fyrirbænir í
íhaldsblöðunum. Er ekkert til á
þessu landi sem betur sýni, hví-
líkur gæfuvegur það er, að verða
fyrir aðkasti illviljaðra manna og
óviturra. Strax á fyrsta ári komu
að LaugarVatni svo margir nem-
endur sem skólinn gat frekast
rúmað og sama var hið næsta
ár. Síðastliðið haust varð að neita
fjölda ungmenna um skólavist,
og höfðu þó húsakynni skólans
verið stórlega aukin á árinu. Nú
í sumar hefir Laugarvatn verið
fjölsóttastur gististaður á land-
inu, og ljúka allir upp einum
munni um fegurð staðarins og
hin ágætu húsakynni skólans.
Hefir fólk eins og við mátti bú-
ast, kosið sér sumardvöl á þeim
stað, þar sem því þótti bezt að
vera, og ekki látið pólitískar vær-
ingar hafa áhrif á slíkt. Hafa
rnargir stjórnarandstæðingar, sem
lítt voru málinu kunnugir áður,
látið það í ljós, að þeir skildu
ekkert í þeim ósköpum, sem á
hefðu gengið í blöðum samherja