Tíminn - 19.09.1931, Qupperneq 1

^fgreibeía
í i ni a n s et í £cef jargötu 6 a.
©pin óaglega fl. 9—6
Stmi 2353
■ • -''(tt. • i ..
©jaíbfcri
og af<jrcií>slumaí>ur Cimans et
Kannneig þorsfeinsöóítir,
Cœfjargötu 6 a. KeYfjaoif.
i:|
XV. árg.
Reykjavík, 19. september 1931.
61. blað.
„Lífsvenj ubreyting64
Jónas Jónsson ráðherra ritaði í
síðasta tbl. Tímans grein um
kreppuna og verðfall íslenzkrar
framleiðslu. 1 grein J. J. er bent
á það, að eina ráðið, sem þjóðin
hafi til að standast erfiðleikana
og færa atvinnulífið aftur í heil-
brigt horf, sé að sá hluti hennar,
sem nú eyðir mestu fé, breyti
um lífsvenjur, og neiti sér um
það af persónulegri eyðslu, sem
ekki er í samræmi við kaupgetu
þess verðmætis, sem framleitt
er í landinu.
Þessi kenning fellur Mbl. ákaf-
lega illa í geð. Gremja Reykja-
víkurvaldsins yfir því, að nú skuli
eiga að fara að tala um „lífsvenju
breytingar“ í landinu, kemur fram
í greininni „Landstjórnin og
kreppan“, sem birtist í Mbl. á
sunnudaginn var. Mun Ólafur
Thors vera höf. að grein þessari.
En úr því að Ólafur Thors virð-
ist draga það í efa, að „lífsvenju-
breyting“ einstakra manna geti
haft verulega þýðingu fyrir af-
komu atvinnuveganna og almenn-
ings í landinu, er vel við eiganda
að rifja upp fyrir honum nokkur
atriði úr sögu síðustu ára, þann
hluta af æfiferli núlifandi kyn-
slóðar, sem mest kemur „lífsvenj-
unum“ við.
Um síðustu aldamót, fyrir rösk-
um 30 árum, var ekkert botn-
vörpuskip til í landinu. Nú eru
í íslenzka togaraflotanum um 50
gufuskip. Þá var í landinu einn
lítill og fátækur banki, sem ekki
réð yfir neinu veltufé, að heitið
gæti. Islendingar höfðu þá ekki
meiri kynni af fjármagni en svo,
að einn af alþingismönnunum
sundlaði við að heyra nefnda eina
milj. króna. Nú er í umferð í
bönkunum íslenzku fé, sem nem-
ur hundruðum miljóna. Glysvarn-
ingur og önnur óhófsvara flýtur
inn í stríðum straumum og blöð
íhaldsins hælast um það, að búðir
fyrirferðamestu kaupmannanna í
Reykjavík séu álíka stórar og
skrautlegar og samskonar stofn-
anir annarsstaðar á Norðurlönd-
um, þar sem þjóðirnar eru mörg-
um sinnum mannfleiri og mörg-
um sinnum ríkari.
En þetta mikla fé og þau miklu
lífsgæði, sem verið hafa í umferð
í landinu síðustu áratugina hafa
ekki runnið jafnt gegnum hendur
allra þeirra manna, sem landið
byggja. Ennþá lifir í landinu
í jöldi af fólki, sem tiltölulega lít-
ið hefir getað bætt hag sinn þrátt
fyrir hin ríkulegu fjárráð, sem
þjóðin í heild sinni hefir haft. I
Reykjavík búa margar verka-
mannafjölskyldur í loftlitlum og
sólarlausum kjöllurum og geta
ekki keypt nema þriðjunginn af
þeirri mjólk, sem bömin þeirra
þurfa til að geta lifað fram á
fullorðinsár. í sveitum landsins
er ennþá margt af fólki, sem ekki
hefir ráð á að rífa torfbæina með
dimmu göngunum og leku bað-
stofuþökunum. Og ennþá á ís-
lenzka þjóðin eigi óálitlegan hóp
af fróðleiksfúsum ungmennum,
sem brennur af löngun eftir því,
að afla sér þekkingar og kynnast
af eigin raun einhverju af þeim
iiluta veraldarinnar, sem liggur
utan við dalinn þeirra eða fjarð-
arbotninn, en geta ekki látið eft-
ir þeirri löngun sinni.
Þetta ástand stafar af því fyrst
og fremst, að nokkur hluti fólks-
ins í landinu hefir tamið sér of
kröfufrekar „lífsvenjur“ og að
þeim „lífsvenjum“ er ekki hægt
að fullnægja, nema því að eins,
að lífsvenjur annara manna
standi í stað eða gjöri ekki meiri
kröfur í þjóðarbúið en þær áð-
ur gjörðu.
Á íslandi er munurinn milli
„ríkra“ og „fátækra“ ekki fyrst
og fremst fólginn í mismunandi
peningaeign. Munurinn er fólg-
inn í lífsvenjum.
Hann kemur fram í því t. d.,
þessi mikli munur, að fátækt barn
frammi í afdal eða í kjallara-
holu við Hverfisgötuna gleðst að
sínu leyti eins mikið yfir því, að
eignast umbúðimar utan af leik-
föngum „heldri manna“ bamanna
í „fínu húsunum“ eins og ríku
börnin yfir því að eignast inni-
haldið sjálft.
Hann kemur fram í því, að
Ólafur Thors getur ekki sætt sig
við annað en að búa í húsi, sem
kostar 150 þúsundir, þó að ann-
að fólk verði að gjöra sér að
góðu íbúðir sem kosta 20 sinnum
minna. Hann kemur fram í því,
að sumt fólk verður að ganga í
silki, þegar annað fólk gengur í
vaðmáli, að sumir menn heimta
að fara í luxusbifreiðum það,
sem aðrir fara fótgangandi, að
sumir menn þurfa endilega að
senda börnin sín til útlanda,
þegar aðrir verða að láta sér
nægja nokkurra vikna farskóla í
baðstofukytru fyrir börn, sem
eru alveg nákvæmlega jafn gæfu-
samleg.
Til þess að þetta allt saman
geti jafnast, þarf „lífsvenju-
breytingu“.
Og þegar atvinnuvegirnir kom-
ast í fjárþrot, vegna aðkomandi
heimskreppu, verður að taka til
sömu ráða. Það er þýðingar-
laust að ætla sér að taka tekju-
halla atvinnuveganna af þeim,
sem ekkert eiga. Það þarf „lífs-
venjubreytingar“.
Hér á landi var það fyr á ár-
um háttur ýmsra fjárglöggra
manna að safna peningum og
grafa í jörðu. Þeir menn þekktu
ekki önnur meiri lífsgæði en á-
nægjuna af silfrinu og minning-
arnar um fyrirhöfnina, sem það
hafði kostað að safna því saman.
Nú eru tímarnir breyttir. Hér
á landi geyma menn nú ekki
lengur silfur í veggjarholum.
Reynslan sýnir meira að segja,
að fjöldi þeirra manna, sem al-
menningur hefir álitið auðuga,
eru alls ekki ríkir í venjulegum
skilningi, ríkir að peningum, sem
þeir eiga sjálfir. En þessir menn
hafa af ýmsum ástæðum auðg-
ast að lífsgæðum. Lífsvenjur
þeirra eru að hætti þeirra manna,
sem í raun og veru eru auðugir
að eigin fé.
Bankarnir hafa tapað 33 milj-
ónum af veltufé þjóðarinnar.
Mikill hluti af þeim peningum
hefir farið í það að fullnægja
lífsvenjum þessara manna. Þjóðin
hefir orðið að taka stór og dýr
lán til þess að þessum „lífsvenj-
um“ gæti orðið fullnægt. Almenn-
ingur hefir orðið að greiða óeðli-
lega hátt verð fyrir matvæli,
húsnæði og jörðina, sem hann
gengur á, til þess eins að gjöra
þessum fáu mönnum til hæfis,
sem hafa tamið sér dýrar „lífs-
venjur“ og heimta þeim fullnægt.
En hjá hinu vinnanda fólki
dregst „lífsvenjubreytingin“ því
meir.
Engin barátta í veröldinni er
eins hörð nú á dögum og barátt-
an um „lífsvenjurnar“. Miljóna-
eigendur stórþjóðanna spyrna á
móti „lífsvenjubreytingunni“ á
meðan kornið er brennt í forða-
búrunum, en miljónir af klæð-
lausu og hungruðu fólki líður
sárustu neyð.
Valtýr Stefánsson gekk úr
þjónustu Búnaðarfélagsins og inn
í flokk danskra kaupmanna í
Reykjavík, af því að hann hafði
tamið sér þá „lífsvenju“ að láta
senda tóma „luxusbifreið“ eftir
sér 50 kilómetra veg í stað þess
að taka sér far með almennings-
vagni, og af því að félag bænd-
anna vildi ekki fullnægja þeirri
lífsvenju.
Og Ólafur Thors kýs heldur að
eiga í harðvítugri og marg endur-
tekinni baráttu við sjómenn sína
á togurunum, en að sætta sig við
sömu „lífsvenjur“ og þeir menn
hafa, sem afla handa honum lífs-
þægindanna.
Þannig er baráttan um lífs-
venjurnar.
Og er þá að undra, þó að
fyrsta neyðarráðstöfunin á
krepputíma, hljóti einmitt að
vera „lífsvenjubreyting"?
Veitingaíeyfið
á Hótel Borg.
Bréfaviðskifti hóteleigandans og
dómsmálaráðuneytisins.
Út af umtali því, sem orðið
hefir viðvíkjandi ráðstöfun sem
gjörð hefir verið til næstu ára-
móta, um tilfærslu og stytting
vínveitingatímans á Hótel Borg,
hefir blaðið fengið leyfi til að
birta bréf þau um þetta efni, er
farið hafa milli hóteleigandans og
dómsmálaráðuneytisins. Fara þau
hér á eftir:
Bréf hóteleigandans.
(Aírit).
Reykjavík, 2. sept. 1931.
það hefir komið í ljós, að tími sá,
sem heimilaður er til vínveitinga á
Hótel Borg, er ekki heppilega val-
inn. Að morgninum er vínveitingar-
tíminn lengri en nauðsyn krefur, en
að kvöldinu er hann aftur á móti
allt of stuttur. En einkum er það
óþægilegt hversu snemma kvölds
hætta verður vinsölu, einkum þegar
veizluhöld eru. Er eftirspurnin eftir
vinum mest á síðara hluta kvöld-
tímans, en sökum þess, hve snemma
verður að hætta sölunni, drekka
menn þá stundum örara en góðu
hófi gegnir eða verða myndi, ef
menn mættu sitja lengur yfir drykkj-
unum. Auk þess leiðir það af þessu
að menn hafa önnur útispjót um
útvegun víns, t. d. koma með það
með sjer, og svo framvegis, og er
því þessvegna fjarri, að þetta dragi
úr vínnautn manna.
Utan úr heimi.
Eldspýtnakóngurinn þarf ekki
að kvarta.
Verð hlutabréfa ýmsra af
stærstu fyrirtækjum heimsins
hefir í sumar verið mun óstöð-
ugra en undanfarin ár. Sökum
verðfallsins á vörunum, hefir
fjöldi manna viljað selja hluta-
bréf sín, en fáir viljað kaupa,
framboðið hefir orðið meira en
eftirspurnin og verðið þar af
leiðanda fallið.
í sumar, þegar Hoover Banda-
ríkjaforseti kom fram með til-
iögu sína um eftirgjöf á skaða-
bótagjöldum Þjóðverja, var sem
ský drægi frá sólu, það lifnaði
yfir viðskiftunum á kauphöllun-
um, hlutabréfin hækkuðu í verði
og eftirspurnin jókst. Fólk gerði
sér vonir um, að ef tillaga Hoov-
ers gengi í gegn, ykist verzlun
og viðskifti að miklum mun,
þegar skaðabótaokinu yrði létt
af Þjóðverjum, kreppan myndi
minnka eða jafnvel hverfa, og
innan skamms yrðu viðskiftin
komin í samt lag.
En skýin dró brátt fyrir aft-
ur. Frakkar neituðu í bili að
ganga inn á tillögu Hoovers, sem
alltaf mátti búast við, því að
þeir voru eina þjóðin, sem nokkru
verulegu tapaði við slíka eftir-
gjöf, en hinar þjóðirnar hefðu
vafalaust grætt á þessu í auk-
inni verzlun. Þegar þessar tillög-
ur strönduðu, færðist aftur deyfð
yfir viðskiftin. Verðbréfin lækk-
uðu niður fyrir það, sem var
fyrir öldu þá sem reis kringum
Hoovers-tillögurnar.
Hlutabréf ýmsra stórfyrir-
tækja, eins og t. d. byggingafé-
lagsins Kreuger & Toll, sem er
eitt af fyrirtækjum sænska eld-
spýtnakóngsins Kreuger, lækkuðu
í seinustu vikunni af ágúst um
25%. Sögur gengu um, að Kreug-
er myndi hafa tapað miklu á pen-
ingalánum til Suður-Ameríku og
fé það sem hann hefði lánað til
Þýzkalands væri mjög óviss eign.
Menn stungu saman nefjum um,
að Kreuger hefði spilað of djarft;
veldi hans í fjármálum heimsins
myndi brátt vera lokið.
Til þess að bjarga áliti fyrir-
tækja sinna sá Kreuger sér ekki
annað ráð vænna en að leggja
fram skýrslur um hag félagsins,
og þá verður annað uppi á ten-
Ég leyfi mér því, að fara þess á
leit, að þér, hæstvirti dómsmálaráð-
herra, hlutist til um, að vínsölu-
tímanum verði breytt, þannig að
kvöldtíminn verði lengdur og færður
til, svo að vínsala verði heimiluð frá
klukkan 7 til IIV2 að kvöldi, gegn
því að sölutíminn fyrra hluta dags
verði styttur að sama skapi, þannig
að vinsala verði þá heimiluð aðeins
á tímabilinu 12til 1%. Óbreytt
haldist að gestir megi sitja hálfa
klukkustund við neyzlu drykkjanna
að sölutíma loknum.
Ég vona að þér, hæstvirti dóms-
málaráðherra, séuð mér sammála
um nauðsyn þessara breytinga, að
athuguðum málavöxtum.
Virðingarfyllst.
Jóh. Jósefsson.
Til dómsmálaráðherra.
Bréi ráðuneytisins.
(Afrit).
Reykjavík, 9. sept. 1931.
þér hafið með bréfi 2. þ. m. farið
ingunum. — Sögumar um töp
félagsins reyndust þá tilhæfu-
lausar, settar saman af kaup-
hallabröskurum, sem hafa ætlað
sér að kaupa hlutabréf í fyrir-
tækjum þessum í stórum stíl og
græða á því.
Töp félagsins í Suður-Ameríku
eru engin, segir Kreuger, og þó
að þau hefðu einhver verið, hefði
það ekki haft neina verulega þýð-
ingu fyrir afkomu félagsins, því
að það sem það á í Suður-Ame-
ríku er ekki nema 28 milj. kr. í
skuldabréfum eða aðeins 3% af
öllum þeim skuldabréfum, sem
félagið á.
Reksturinn á þessu ári hefir
gengið álíka og síðastliðið ár. Á
fyrra helmingi yfirstandanda
árs voru nettotekjur félagsins 52
miljónir króna, en þar sem tekj-
ur seinnahluta ársins eru alltaf
mun lægri en fyrra hluta, býst
Kreuger við að árstekjumar
muni ekki fara fram úr 89 milj.
og 500 þús. kr., sem verður þá
4 miljónum minna en í fyrra.
Tekjurnar af lánastarfsemi fé-
lagsins eru einnig allálitleg
summa, eða 21 milj. og 300 þús.
kr. En slíkum tekjum, sem
nokkru nemi, gerir hann ekki
ráð fyrir það sem eftir er af
þessu ári. — Allar nettótekjur
hlutafélagsins Kreuger & Toll,
,yfirstandanda ár, munu þá verða
rúmlega 110 miljónir króna. —
Dýr mun Kreuger allur, þar
sem aðeins eitt af fyrirtækjum
hans gefur svo álitlegan arð á
einu ári. —
Eldspýtnahringurinn sænski er
eitt af allra stærstu og voldug-
ustu fyrirtækjum heimsins. Hann
hefir ekki aðeins starfsemi í
Svíþjóð heldur spennir hann
greipar um flest lönd þriggja
heimsálfa. Það er því skiljanlegt,
að það veki eftirtekt fólks, ef
einhverjar misfellur verða á slíku
fyrirtæki.
Maður sá, sem hefir stofnað
fyrirtæki þessi og stjórnar enn,
er sænski eldspýtnakóngurinn
Ivar Kreuger. Ef Kreuger segir
eitthvað opinberlega um rekstur
þessara stofnana sinna, þykja
það alltaf mikil tíðindi, og flest
stærri blöð heimsins geta um
það, sem skiljanlegt er, þar sem
svo margir menn eru áhangandi
fyrirtækjum hans á einn eður
annan hátt.
Guðlaugur Rósinkranzson.
fram á, að stjómin heimilaði yður
að breyta nokkuð vínveitingartím-
anum á Hótel Borg, þannig að stytta
tímann um miðjan daginn og lengja
hann nokkuð á kvöldin. þér færið
sem ástæðu erfiðleika þá, sem reynzt
hafa á því að fá fólk til að hætta
skyndilega á kvöldin, og að það hafi
þá stundum hneigð til að neyta mun
meira vins heldur en heppilegt pr
áður en glösin eru tekin, og jafn-
vel að pukra við að hafa vínföng
með sér til að neyta í leyni með
síðara hluta máltíðar og áður en
farið er úr gistihúsinu.
það er vitað að þessi rök hafa því
miður við reynzlu að styðjast, og að
full þörf er að freista að gera til-
raun um, hvort þeir menn, sem ann-
ars sitja að vínveizlum, geta yfir-
leitt neytt áfengis á prúðmannlegra
hátt, heldur en stundum hefir borið
á síðan byrjað var að flytja Spán-
arvín hingað.
þessvegna heimilast yður breyting
i þessu efni, sem tilraun i þá átt,