Tíminn - 03.10.1931, Síða 1

Tíminn - 03.10.1931, Síða 1
^Xfgreibsía Cínians cc t €œfjargötu 6 a. ©pin baQlega fL 9—6 Sími 2353 ©faíbferi 0g afgrci&sluma&ur Citnans « SannDctg f> o r s t ci nsöóttir, Cccfjarijötu 6 a. Seyfjapíf. XV. árg. Reykjavík, 3. október 1931. 63. blað. Gengisnefnd hefir einum rómi tekið ákvörðun um að hlutfallið milli íslenzkrar krónu og sterl- ( ingspunds skuli haldast óbreytt og að gengi annars gjaldeyris skuli miðað við þessa skráningu á sterlingspundinu. Samkvæmt þessu hefst aftur gjaldeyrisverzl- un bankanna í dag, 2. október, en hún hefir legið niðri frá því gullinnlausn var upphafin á Englandi 21. september síðastlið- inn. Gengi helztu erlendra gjald- aura sem okkur varða, verður því í dag: Sterling.............kr. 22.15 Dollar...............— 5.651/2 Þýzkt mark.............— 132.71 Líri...................— 29.08 Peseti.................— 50.73 Sænskar krónur... — 130.55 Norskar krónur... — 124.36 Danskar krónur... — 123.74 Síðast þegar skráð var gengi, 21. sept., var gengi sömu mynta sem hér segir: Sterling.............kr. 22.15 Dollar...............— 4.561,4 Þýzkt mark.............— 108.31 Líri...................— 23.96 Peseti.................— 42.03 Sænskar krónur . .. — 122.11 Norskar krónur... — 121.90 Danskar krónur... — 121.84 Eins og sést á þessu hefir all- mikil röskun orðið á verðgildi gjaldauranna á síðustu tíu dög- um. Sterlingspund hefir fallið um ca. 22%, íslenzk króna jafn- mikið, Norð urlandakrónur álíka, og sænska krónan þó minnst, líri og peseti hafa haldið sér, enda voru þeir gjaldaurar mjög fallnir áður, og markið og dollarinn standa í óbreyttu gullgildi. Hér á landi hefir ekki verið gullinnlausn frá því fyrir ófrið- inn mikla. Þó verðgildi íslenzkr- ar krónu hafi að vísu verið mið- að við gull,þá hefir framkvæmdin þó verið sú, að íslenzk mynt hef- ir verið innleyst með sterhngs- pundum síðustu sex árin hvert pund á kr. 22.15 og aðrar myntir í samræmi við það. Er þetta nefnt gullvíxilfótur, en gullfótur þegar innleyst er með gulli. 1 gullvíxilfætininn, eða gjaldeyris- verzluninni, hefir verið fólgin tryggingin fyrir verðfestu ís- ienzkra peninga síðari árin. Er það alkunnugt, að það veldur hinum mestu truflunum og ó- þægindum, þegar hlutfallið breyt- ist milli tveggja mynta, sem hafa verið í jafn nánu sambandi og ís- lenzka krónan og sterlingspundið um langt skeið. Má með réttu segja, að hin erlenda mynt, sem skráning er aðallega miðuð við, sé hinn raunverulegi gullfótur ó- innleysanlegrar myntar. Þar með er þó ekki sagt að íslenzka krón- an sé, hverju svo sem fram vindur, bundin við sterlings- pundið. Þó miðað hafi verið við sterlingspund um langt skeið, er ekki fyrir það skotið, þó óþæg- indum valdi, þegar röskun verður á gullgildi, að taka upp aðra mynt t. d. dollarinn, sem gullvíxilfót eða hverfa að gullinnlausn í stað gullvíxilfóts eins og t. d. Danzig hefir gert síðustu dag- ana. En eins og hér á stóð kom hvorugt til greina af mörgum og þungvægum ástæðum, eins og nú verður sýnt. Það eru mikil tíð- indi, sem orðin eru, þrátt fyrir það að hlutfall íslenzkrar krónu og sterlingspunds helzt óbreytt, og er skylt að skýra þau fyrir ahnenningi. Það mun öllum ljóst, að ekki : kom til greina að hverfa að gull- j innlausn, þegar af þeirri einföldu i ástæðu, að ekki hefir verið unnt að búa þjóðbankann undir slíka breytingu á undanförnum árum. Gullinnlausn var óframkvæman- leg, og er ekki um það að sak- ast við neinn, eins og rás við- skifta og bankamála hefir verið hér á landi undanfarin ár. Af þeim myntum, sem haldið hafa gullverði sínu, þá er þýzka mark- ið ótryggt af ástæðum, sem hér verður ekki farið út í, og dollar- inn svo fjarlægur, að hann hefir enga úrslitaþýðingu fyrir ís- lenzk viðskifti og gjaldeyris- verzlun. Væri hann því á allan hátt óeðlilegur gullvíxilfótur fyrir íslenzka krónu. Aftur á móti fara að minnsta kosti fjórir fimmtu hlutar íslenzkra útflutningsvið- skifta fram í sterlingspundum og engin mynt hefir jafnmikla þýð- ingu fyrir allt verðlag í Norður- álfunni sem sterlingspundið. 1 gengi pundsins kemur fram stefna ensku stjórnarinnar og Englandsbanka í viðskifta- og at- vinnumálum, og er það enginn auðnuvegur fyrir smáþjóðir að rísa gegn þeirri stefnu í með- ferð síns gjaldeyris, einkum þeg- ar vitanlegt er, að þau tíðindi, sem orðið hafa um verðbreyting sterlingspundsins, eru ein höfuð- ráðstöfun brezkra stjórnarvalda og Englandsbanka til að létta af þeirri stórkreppu, sem nú þjak- ar allar þjóðir. Það hefði verið sjálfsmorð íslenzkra atvinnuvega að fylgja ekki rás viðburðanna í helztu viðskiftalöndum. Nú er að byrja hinn þriðji vet- ur heimskreppunnar, og hafa þjóðirnar litið með skelfing fram í tímann, þegar kuldi vetr- arins og atvinnuleysi hleðst ofan á þau ókjör, sem sumrinu hafa fylgt. Víðast hvar horfði til vand- ræða nema tækist að stöðva verð- fall á vörum, og ekkert annað en hækkanda verðlag gat hleypt nýju fjöri í lamaða atvinnuvegi. Fyrst létti undir brún, þegar Bandaríkin gáfu í júnímánuði greiðslufrest á afborgunum og vöxtum ófriðarskulda. En fljótt sótti í sama horfið. í júlímánuði kom þýzka bankakreppan, og nú síðast í september verðfall punds- ins. Allt eru þetta ytri tákn hins þjakandi kreppuástands, og þó gegnir nokkuð sérstöku máli um verðfall pundsins. Það er að vísu afleiðing verðfalls og trausts- spillis, en þó um leið lækning kreppunnar á sjálfri sér. Það bendir til hækkanda gengis at- vinnulífs og viðskifta. Kreppan sem nú stendur yfir, er hin geigvænlegasta, sem yfir hefir dunið á þessari öld og þó lengra sé litið aftur í tímann. Heildsöluverð hefir lækkað á Englandi frá 1929 til þessa tíma úr 83.6 í 64.0 (1924 = 100). At- vinnuleysisstyrkir hafa hlaðist á aðkreppta atvinnuvegi. Lömun- in hefir fluzt um allan þjóðarlík- amann. Á fjárlögum var stór- felldur tekjuhalli fyrirsjáanlegur. Því var kippt í lag með sterku átaki af samsteypustjórn allra flokka með niðurskurði og aukn- um álögum. En um framleiðslu og afurðaverð féll allt áframhald- anda á ógæfuhlið. Traustið brast og erlendar kröfur um innlausn skuldbindinga streymdu inn yfir Lundúnabankana. Þá var það, að Englandsbanki og Bretastj órn gerðu tillögu um afnám gullinn- lausnar á seðlum og núverandi foringi jafnaðarmanna, Hender- son, reis upp í þinginu og mælti með tillögum stjórnarinnaí’ um ráðstafanir gegn yfirvofandi hættu, þótt afnám gullinnlausn- ar þýddi hækkanda verðlag jafnt fyrir neytendur sem framleiðend- ur. Það verður gleggst á kreppu- tímum, að þessir tveir aðiljar eiga sameiginlegra hagsmuna að gæta. Afurðir landanna og sala þeirra er undirstaðan undir öllu, hvað sem líður deilunni um skift- ing arðsins. Þegar litlum eða eng- um arði er lengur að sldfta fall- ast hagsmunirnir í faðma og þá er þörf sameiginlegra átaka um að blása því lífi í atvinnuvegina, að að minnsta kosti verði ein- hverju að sMfta milli svangi-a manna og arðlauss fjármagns. England hefir undanfarið gert sér ljóst, að þar verði að gera þær ráðstafanir, sem hrökkvi til að leysa vandræði heimskrepp- unnar. Það var ekM tilgangur- inn að nota verðfall gjaldeyrisins til að létta undir byrðina. Eng- land hefir skapað gullfótinn og gert hann að nokkurskonar al- þjóðagjaldeyri. England hefir oft lagt á sig byrðar til að varð- veita gullfót sinnar myntar. En þegar heimskreppan leggur viðj- ar sínar um öll lönd, þá beygja Englendingar sig heldur en að brotna, og engum stjórnmálafor- ingja þeirra kemur til hugar að nota ástandið í flokkslegu eigin- hagsmunaskyni. Englendingar hafa tekið skjótar ákvarðanir um fjárlög og gengi og með því aukið álit sitt sem ein hin þrosk- aðasta þjóð í stjórnmálalegu til- liti. Það skal samt enginn halda að Englendingar liafi engu haft að offra. Allar innieignir þeirra erlendis, sem skifta tugum milj- arða sterlingspunda, eru í verð- föllnum sterlingspundum og allar ófriðarskuldir þeirra til Banda- ríkjanna í gullgildum dollurum. Þegar gullinnlausnin var upp- hafin í Englandi var hér tekin á- kvörðun um að hætta gjaldeyris- verzlun með föstu gengi og sjá hverju fram yndi. Leit fyrst út fyrir að önnur Norðurlandaríkin ætluðu fyrst um sinn að verð- veita gullgildi mynta sinna. Skráningar voru þar og í Lund- únum fyrstu vikuna á ringulreið og stundum hver upp á móti annari og að mestu eingöngu að nafninu til. Gjaldeyrisverzlun og viðskifti trufluðust öll og hættu að mestu. Var því ólíkt betra, eins og hér var gert, að bíða á- tekta, og fresta skráningu meðan viðskiftalífið þoldi og festa var að skapast. 1 byrjun þessarar viku var sú ákvörðun tekin á öll- um Norðurlöndum að hverfa frá gullinnlausn og var þar með séð, að gjaldaurar þeirra mundu fylgja sterlingspundinu að mestu, enda hefir svo orðið. Höfuðgjald- eyrir heimsins, sterlingspundið, er þungt á metum og örðugt smáþjóðum að skiljast úr leik, þegar Englendingum tekst ekki „að varðveita sitt pund“. Danir flytja mestallar landbúnaðaraf- urðir sínar til Englands, Norð- menn selja fisk og leigja sMpa- stól sinn í pundum og Svíar nota pundið á síðari árum í margvís- legum framkvæmdum og lánveit- ingum um allan heim. Líkt er um Island, ef það er þá ekki enn bundnara af verðgildi sterl- ingspundsins í öllum sínum er- lendu viðskiftum. Mynteiningin brezka er eins og ensk tunga, sem gengur um allan heim. Hún er verðmælir stærstu lánveitinga, viðskifta og siglinga, notuð ekki síður af öðrum þjóðum en Eng- lendingum sjálfum. Islenzkir bændur, sjómenn og útgerðarmenn þola ekki auMð verðfall frá því sem orðið er, og raunar tvísýnt hvernig þeir standa það af sér, ef ekki greiðist úr. Norska krónan er fallin eins og pundið. Ef ís- lenzku krónunni hefði verið hald- ið í óbreyttu gullgengi, þá hefðu allt að því 20% færri íslenzkar M’ónur fengist fyrir það kjöt, sem flutt er út í haust til Nor- egs og Englands. Mestallur ís- lenzkur fiskur er seldui' í sterl- ingspundum. Verðfall á pundinu er um fiskverð þyngra á met- unum en hitt, að lírinn og- peset- inn hafa haldið sér nokkurnveg- inn. Útgerðin er auk þess búin að þola svo þungar búsifjar af lausgengi pesetans, að hún er vel að því komin að nokkur verð- hækkun geti nú orðið í íslenzk- um krónum. Vonandi leiðir hin nýja skráning af sér hækkandi verð á útflutningsafurðum okkar yfirleitt. En það er ekM víst hve langan tíma sú verðhækkun tek- ur. Öruggust ætti verðhækkunin að vera í viðsMftum við þær þjóðir, sem halda fast við hið eldra gullgengi, svo sem í ullarsölu til Bandaríkjanna. Skuldabyrði bænda og annara hefir aukizt stórlega af verðfalli undanfarins hálfs annars árs, og er í því ekkert ranglæti fólgið gagnvart öðrum, að sú byrði létt- ist nokkuð til móts við þann þunga, sem skuldirnar höfðu, er þær voru stofnaðar. Svo mætti lengi rekja ástæðurnar fyrir rétt- mæti hinnar nýju sMáningar, og er þess að vænta, að allir sjái nauðsyn hennar, nema þeir, sem vilja nota vaxandi kreppu til að láta stéttirnar bítast fastar en áður „eins og gaddhesta um illt fóður“, svo ég nú vitni til meist- ara Jóns. En þeim ferst illa og óþjóðlega, sem byggja vilja auk- ið fylgi á auknum vandræðum. Það gróðabrall er ekki betra en hvað annað. Verðfall gjaldeyris gagnvart gulli leiðir auðvitað til verð- hækkana á vörum. Á þann hátt kemur verðfall gjaldeyrisins fram gagnvart almenningi. Hvernig sú verðhækkun hagar sér er ekki varlegt að segja fyrirfram. En óréttmæt er öll verðhækkun á fyrirliggjandi birgðum, sem þeg- ar hafa verið greiddar erlendis. Og óréttmæt er öll verðhækkun á birgðum, þó þær séu keyptar í skuld í erlendum gjaldaurum þeirra landa, sem fellt hafa gjaldeyri sinn í verði móts við íslenzka krónu og sterlingspund. Vörur, sem innfluttar verða hér eftir, frá þeim löndum eiga ekki heldur að hækka í verði nema að því skapi, sem verðbreytingar verða í útflutningslöndunum. Er skylt* að gera þær ráðstafanir sem heimilar eru til að hindra það, að beitt verði okri í skjóli hinna nýju sMáninga. Atvinnu- málaráðuneytið mun skipa nefnd til að athuga nákvæmlega verð- breytingar innanlands á aðfluttri vöru og fylgjast með um það, hvort þær eiga stoð í breytingum á erlendu heildsöluverði og flutn- ingsgjöldum. — Er þess og ekki vanþörf almennt vegna þess, að stórfelldar verðlækkanir hafa átt sér stað á erlendu heild- söluverði síðustu tvö árin, en smásöluverðið vill jafnan vera tregt í taumi. Eykst því oftlega á verðlækkunartímum millibilið milli smásölu- og heildsöluverðs, en í það bil sezt, þegar til lengd- ar lætur, auMnn kaupmanna- fjöldi, og er þá hver kaupmaður ekki betur kominn en áður, en eðlileg verðlækkun orðin óMeif. Hefir þessa sannarlega gætt hér á landi eins 0g annarsstaðar, og því full þörf verðlagsnefndar til rannsóknar. Ef rannsókn þessi geíur tilefni til, mun gripið til þeirra ráða, sem duga gegn oMi í skjóli gengisbreytinga. Þá hefir fjármálaráðuneytið ennfremur gert þá ráðstöfun í samráði við Landsbankann, að sMpa fyrir um, að engin gjald- eyrisverzlun megi fara fram nema fyrir milligöngu bankanna, og þeim jafnframt sett að tak- mai’ka, eftir því sem við verður komið, gjaldeyrissölu til inn- ílutnings á óþarfa vörum. Gjald- eyrisverzlunin mun raimar að mestu hafa farið fram gegn um bankana, en á tímum verðlækk- unar og sölutregðu á útlendum afurðum, er skylt að koma í veg íyrir að breyting verði á því. Er máske aðallega hætta á því, að gjaldeyriskaup til innflutn- ings á óþarfa leiti fram hjá bönkunum, ef þeir sýna viðleitni til að draga úr honum. En að öðru leyti skapar hin nýja sMán- ing enga aukna örðugleika í gjaldeyrisverzluninni. Ef ís- lenzkri krónu hefði verið haldið mun fyrir ofan sterlingspundið, hefði sennilega tregðast enn meir en áður sala útflutningsafurða og jafnframt tregðast heimflutning- ur erlends gjaldeyris í von um hagstæðara gengi síðar. Hvort- tveggja hefði verið hættulegt fyrir gjaldeyrisverzlunina, en nú er því ekki til að dreifa. Hin nýja skráning skapar að sjálf- sögðu þá mestu ró um eftirspum og framboð erlends gjaldeyris sem skráningin sjálf yfirleitt getur gert. Er hér um að ræða ríka ástæðu til þeirrar ákvörðun- ar, sem gengisnefnd hefir gert, i viðbót við það, sem áður hefir verið talið. Þau rök, sem liggja bakvið hina nýju skráningu eru öryggi g j aldey risver zlunarinnar, alþ j óð- arráðstafanir, sem England hefir haft forgöngu um, til verðhækk- unar á afurðum, og vald sterl- ingspundsins yfir verðlagi ís- lenzkra afurða. Verðgildi sterl- ingspundsins hefir að vísu breyzt, en það er innri nauðsyn og traust

x

Tíminn

Beinleiðis leinki

Hvis du vil linke til denne avis/magasin, skal du bruge disse links:

Link til denne avis/magasin: Tíminn
https://timarit.is/publication/50

Link til dette eksemplar:

Link til denne side:

Link til denne artikel:

Venligst ikke link direkte til billeder eller PDfs på Timarit.is, da sådanne webadresser kan ændres uden advarsel. Brug venligst de angivne webadresser for at linke til sitet.