Tíminn - 31.10.1931, Síða 1

2^fc*tei6sía
ÍE i m a n s ec í €cef jargötu 6 a.
©pin öaglega fi. 9—6
Sími 2353
©jaíbferi
og afgrciðslumaður Cimans «*
Hannueig porsteinsöótfir,
íœfjargötu 6 a. Hfyfjauíf.
XV. árg.
€rj aldeyrismálið
og innflutnmgshöftin
Ráðstafanir stjórnarinnar í
sambandi við gjaldeyrismálið hafa
vakið mikið umtal í blöðunum.
Afskipti mín af málinu hafa ver-
ið rangfærð á ýmsa vegu af Al-
þýðublaðinu og Morgunblaðinu og
einnig af bankaráðsmanni Magn-
úsi Jónssyni guðfræðiprófessor.
Tel ég mér skylt að fara um mál
þetta nokkrum orðum.
Mestur hluti af veltufé Lands-
bankans er bundinn í útgerð og
verzlun. Veltufjárþörfin er til-
tölulega mikil af því svo langur
tími líður frá því að framleiðslu-
varanna er aflað og þangað til
þær eru seldar. Útgerðarmenn
verða að fá reksturslán í ársbyrj-
un, en byrja venjulega ekki að af-
borga þau svo neinu nemi fyr en
kemur fram í ágúst og september
ár hvert. Verzlunin er einnig
mjög fjárfrek bæði vegna fjar-
lægðar frá öðrum löndum og af
því hvað gjaldeyririnn er fá-
breyttur og tilfellst aðallega síð-
ara hluta árs, en innílutningur
er nokkuð jafn allt árið og þó
venjulega meiri fyrra hluta árs.
Þegar menn athuga þetta, þá
er það ljóst, að miklu erfiðara er
að reka hér bankastarfsemi en
með þeim þjóðum, sem hafa
margháttaða framleiðslu, sem
selst nokkuð jafnt alla daga árs-
ins. Forráðamenn lánsstofnana
hér á landi verða að sjá nokkuð
langt fram í tímann, ef vel á að
fara. Þessu til skýringar skal ég
geta þess, að það er venja, að
taka ákvarðanir um, hve mikið
skuli lánað út á fisk, strax í árs-
byrjun. Og þar sem fiskurinn ekki
selst að ráði fyr en seinna hluta
árs, getur ófyrirsjáanlegt verð-
fall komið lánsstofnunum í vand-
ræði.
Landsbanki íslands hefir ann-
ast mestan hluta gjaldeyrisverzl-
unar landsmanna undanfarin ár.
Og af því að Islendingar hafa ekk-
ert annað en andvirði framleiðslu-
varanna til að greiða með inn-
fluttar vörur, afborganir og vexti
af skuldum ríkis og einstaklinga,
skipaleigur, eyðslueyrir lands-
manna í utanferðum o.fl., þá gef-
ur viðskiptajöfnuður Landsbank-
ans nokkuð glögga mynd af ár-
ferðinu.
Ef athugaðir eru reikningar
Landsbankans undanfarin ár sést
að bankinn á inni hjá erlendum
bönkum kr. 11,7 milj. í árslok
1928, kr. 9,5 milj. í árslok 1929
og kr. 2,1 milj. í árslok 1930. Á
árinu 1930 minnkaði innieign
bankans erlendis um 7,4 milj. kr.
og þó vöruleifar í árslok 1930 væri
að magni til meiri en í ársbyrjun,
þá var verðgildi þeirra minna,
vegna hins geysimikla verðfalls,
sem varð á afurðum landsins seint
á árinu 1930.
Þar sem fyrirsjáanlegt var í
ársbyrjun 1931 að árið mundi
verða mjög óhagstætt verzlunar-
ár, dró Landsbankinn úr útlánum
sínum eftir því sem frekast var
unnt. Þó hefir það komið því bet-
ur í ljós eftir því sem lengra leið
á árið, að viðskiptamönnum bank-
ans hefir gengið illa að standa
í skilum. Skýringin liggur nærri.
Þrátt fyrir hið afarlága afurða-
verð um síðastiiðin áramót, hafa
þó flestar framleiðsluvörur stór-
fallið í verði síðan, en tilkostnað-
ur við öflun afurðanna er að
mestu óbreyttur. —
Landbúnaðarvörur hafa fallið í
verði frá ársbyrjun til þessa
dags um 20—30% og fiskur, —
sem nú er allur seldur í umboðs-
sölu — um ca. 20%, sé fyrir-
framframgreiðsla lögð til grund-
vallar. — Frá 1. jan. til 1. okt.
1930 vóru flutt út 53.084.580 kg.
af fiski íyrir kr. 26.066,550, en
á sama tímabili 1931 51.483.950
kg. fyrir kr. 15.867.630,00. Þessi
mikli munur á andvirði aðalút-
flutningsvörunnar gefur nokkra
hugmynd um ástandið.
Ég vil þá víkja nokkrum orð-
um að ummælum þeim, sem orðið
hafa í blöðunum út af aðgerðum
ríkisstjórnarinnar í gjaldeyris-
málinu og afskiptum mínum af
því máli.
Ég fór til útlanda um raiðjan
september og kom heim aftur 13.
þ. m. Strax daginn sem ég kom
hitti ég bankastjóra Landsbank-
ans og talaði allrækilega við þá
um gjaldeyrishorfumar. Venju-
lega byrjar Landsbankinn að
lækka bráðabirgðaskuldir sínar
erlendis um miðjan ágúst eða í
byrjun september. En nú stóð allt
í stað. Bráðabirgðaskuldir bank-
ans erlendis höfðu ekkert lækkað,
því allt.sem inn kom fyrir útflutt-
ar vörur var keypt jafnóðum til
að borga með innfluttar vörur. —
Fundur var ákveðinn í bankaráð-
inu þ. 15. s. m. og notaði ég þessa
tvo daga fram að fundinum til að
gera mér grein fyrir gjaldeyris-
horfunum. Gaf ég svo lauslega
skýrslu um málið á fundinum
þann 15. okt. og lét þess þá strax
getið að ég teldi óafsakanlegt
af bankastjórninni að reyna eklci
að benda á einhverjar leiðir til að
draga úr gjaldeyrisnotkuninni,
þar sem ekki væri fyrirsjáanlegt
að hægt yrði að auka gjaldeyr-
inn með lántökum, enda vafasamt
að það væri gerlegt eins og horf-
urnar væru, þó að lán væri fáan-
legt. Ég lét þess jafnframt getið,
að ég hefði í hyggju að kalla sam-
an bankaráðsfund eftir tvo daga
og leggja þá fyrir fundinn tillög-
ur um að gengisnefnd tæki í sín-
ar hendur allan gjaldeyri fyrir út-
fluttar afurðir, og að skora á
ríkisstjórnina að leggja bann við
innflutningi á óþörfum og lítt
þörfum vörum, ef ekki kæmi fram
aðrar uppástungur, sem líklegri
væru til að draga úr þeim gjald-
eyriserfiðleikum, sem sýnilegir
væru framundan.
Magnús Jónsson segir, að á
þessum fundi hafi komið í ljós, að
meiri hluti bankaráðsins hafi ver-
ið á móti innflutningshöftunum.
Ég minnist þess ekki um neinn
nema M. J., enda innflutnings-
höftin ekki mikið rædd á þessum
fundi.
Á fundinum 17. okt. lagði ég
fram tillögur þær, sem áður eru
nefndar.
Ég skoðaði gjaldeyrismálið sem
Reykjavík, 31. október 1931.
almennt mál, en ekki eingöngu
sem sérmál bankans, sem aðrir
mættu ekki greiða atkvæði um en
bankaráðsmennirnir. Tilgangur
minn var, jafnframt því að skýra
fjármálaráðherra frá gjaldeyris-
horfunum eins og ég leit á þær,
að bera fram ákveðnar tillögur
í málinu. Og mér fannst, eins og á
stóð, alveg sjálfsagt að leita at-
kvæða bæði bankaráðsmanna og
bankastj óranna um tillögurnar.
Bankastjórarnir bera hitann og
þungann af rekstri bankans og er
auðvitað algengt að þing og
stjórn leiti álits þeirra um ýms
mál án þess að leita til banka-
ráðsins*). Ég get því ekki fund-
ið að ég við meðferð málsins hafi
á nokkurn hátt brotið á móti anda
eða bókstaf Landsbankalaganna,
þó Mbl. og Alþbl. hafi vítt þessa
meðferð á málinu.
Á fundinum kom engin upp-
ástunga eða tillaga fram um
neina aðra leið til að draga úr
fyrirsjáanlegum gjaldeyriserfið-
leikum, nema það, sem fólst í til-
lögum mínum. Fyrri tillaga mín,
um að gengisnefnd taki gjaldeyri
fyrir útfluttar vörur í sínar hend-
ur, var samþykkt með samhljóða
atkvæðum bankaráðsmanna og
bankastjóra, en atkvæði um síð-
ari tillöguna, um innflutnings-
höftin, féllu þannig, að með til-
lögunni greiddu atkvæði tveir
bankaráðsmenn og tveir banka-
stjórar, einn bankastjórinn greiddi
ekki atkvæði, en á móti þrír
bankaráðsmenn. Strax að loknum
fundinum sendi ég fjármálaráð-
herra afrit af fundargerðinni
ásamt yfirliti því, sem ég hafði
gert um gjaldeyrishorfurnar.
Morgunblaðið og Alþbl. hafa bæði
sagt að Landsbankinn hefði lagt
á móti innflutningshöftunum, og
vilja telja það ranghermi hjá
fjármálaráðherra, að hann segir
höftin vera sett „í samráði við
Landsbankann". Þessi ummæli
ráðherrans eru alveg rétt, enda
lítur út fyrir, að Mbl. finnist eitt-
hvað þurfa um þetta að bæta og
hefir nú blaðið breytt ummælun-
um þannig, að sagt hafi verið, að
höftin sé sett „eftir tillögum
Landsbankans"!
Það er nokkuð eftirtektarvert
hvernig snúizt er við þeim ráð-
stöfunum, sem gerðar hafa verið
af ríkisstjórnarinnar hálfu í gjald-
eyrismálinu.
Sú sjálísagða ráðstöfun hefir
verið gerð að Gengisnefnd fái í
sínar hendur, til ráðstöfunar
handa bönkunum, allan erlendan
gjaldeyri, sem inn kemur fyrir
útfluttar afurðir. Með þessu eru
þó eigendur gjaldeyrisins, útflytj-
endur landsins, sviftir umráða-
rétti yfir lögmætri eign sinni.
Formælendur sjálfræðisins í
verzlun og viðskiptum greiða at-
kvæði með þessu, og kaupmanna-
blöðin, Mbl. og Alþbl., haia ekk-
ert við þetta að athuga. En þeir
hinir sömu ætla af göflum að
ganga út af því, að reynt sé að
reisa skorður við innflutingi á
harmonikum, sælgæti og allskonar
þarflausu glingri til þess að
spara hinn mjög takmarkaða
gjaldeyri, eftir því sem unnt er,
svo minna þurfi að draga úr fram-
*) M. J. lét þess getið við umi’æð-
urnar um innflutningshöftin, „að
hann hefði ekki vit á þessu" og latti
þið mig ekki að bera tillögumar líka
undir atkv. bankastjóranna. J. Á.
leiðslu þjóðarinnar í nánustu
framtíð. Heilskygnum mönnum
getur ekki blandast hugur um
það, að af hinu óheyrilega lága
verði á framleiðsluvörum lands-
manna hljóta að stafa gjaldeyris-
örðugleikar. Nú er vitanlega um
tvær leiðir að velja fyrir bankana,
að draga sem allra minnst úr
lánum til verzlunarinnar og láta
gjaldeyrisskortinn bitna á fram-
leiðslunni. Eða þá hitt, að gera
sitt til að sporna við innflutningi
þarflítils og óþarfs varnings og
geta þá veitt framleiðendum sem
því svarar meira stuðning. — Ég
er ekki í neinum vafa, hvor stefn-
an er hollari þjóðinni.
Eitt af því, sem mótstöðumenn
innflutingshaftanna hafa haldið
fram, er að þau veiki lánstraust
landsins í útlöndum. Um þetta má
þrátta fram og aftur. Ég er sann-
færður um að þau muni fremur
styrkja en veikja lánstraustið, og
virðast atvik, sem skeð hafa þessa
síðustu daga, einmitt eftir að
höftin komu, benda í þá átt að
ekki hafi traust erlendra banka
á Islandi rýrnað við þessar að-
gerðir.
Þess má líka geta, að flest-
ar aðrar þjóðir gera sér nú mik-
ið far um að draga sem allra mest
úr innflutningi á erlendum varn-
ingi. Frakkar hafa innflutnings-
höft, meðal annars á matvælum.
Ríkisbankinn norski hefir sent út
áskoranir til bankanna og almenn-
lings að hindra innflutning allra
vara sem hægt er án að vera á
meðan kreppunni léttir ekki af,
og mikil umræða var um það í
Bretlandi fyrir kosningarnar, að
hefta innflutning óþarfa vamings,
annað hvort með tollum eða á
annan hátt. En engu skal um það
spáð hvað gert verður í því efni.
Við erum engin undantekning,
íslendingar, þótt við reynum að
búa sem mest að okkar eigin, cg
liindra innflutning á óþarfa. Væri
eki.i úr vegi að við létum yíir-
standandi kreppu kenna ckkur að
nota inniendar framieiðsluvórur
mena en hingað til hefir verið
gert, og gæta meiri spamj.tr í.
öilum sviðum en gert hefir verið
síðustu 10—15 árin. Allar skyn-
samlegar sparnaðarráðstafanir á
erfiðleikatímum auka traustið en
rýra það ekki.
Svo sem vænta mátti hefir
Mbl. fundið ástæðuna fyrir því
að innflutningshöftin voru sett á.
Ástæðan var Sambandið. Það er
nú svo sem ekki að því að spyrja,
að ef eitthvað næðir ónotalega
um Morgunblaðsmennina, þá er
það Sambandinu að kenna. Eftir
skýringu Morgunblaðsins eru inn-
flutningshöftin sett á vegna kaup-
félaganna. Nú er það vitanlegt,
að vörur þær, sem bannaðar
verða og takmarkaðar, eru ein-
mitt þær vörur, sem seldar eru
með mestum hagnaði. Hvemig
geta kaupfélögin grætt á því að
hætta að verzla með þessar vör-
ur? Morgunblaðið segir að kaup-
félögin sé svo illa stæð að þau
geti ekki flutt inn nema mjög
takmarkað vörumagn. En úr því
þau, að dómi Morgunblaðsins,
geta flutt eitthvað inn, hvers-
vegna ættu þau þá ekki að flytja
inn þær vörur, sem seljast með
mestum hagnaði? Eða er Mbl.
þeirrar skoðunar, að skylda kaup-
félaganna sé að flytja aðeins
68. blað.
brýnustu nauðsynjavörur inn í
landið, en kaupmeim eigi að
verzla með glingrið?
Þessi rökfærsla Morgunblaðsins
sannfærir líklega fáa um það, að
innflutningshöftin sé sett vegna
Sambandsins.
Mbl. hefir aftur byrjað á róg-
burði sínum um fjárhag Sam-
bandsins. Hefir það hvílt sig frá
þeirri iðju um skeið. Ég ætla ekki
að svara blaðinu, en aðeins geta
þess, að skuldir Sambandsins
voru lægri 1. þ. m. en á sama
tíma í fyrra og læt ég ósagt að
svo sé háttað um mörg verzlunar-
fyrirtæki í landinu. Ég get ekki
neitað því, að ummæli Mbl. um
fjárhag Sambandsins vekja hjá
mér mikla löngun til að sjá sam-
anburð á fjárhag þess og nokk-
urra af „stærstu innflytjendum
Iandsins“, sem sitja í Reykjavík.
„Þeir hafa, með eigin fé*), ann-
ast mikinn hluta af innflutnings-
verzlun landsmanna“, segir Mbl.
í ritstj órnargrein 29. þ. m. Yill
Mbl. ekki nefna nokkra af þess-
um „stóru innflytjendum“ ?
Jón Árnaaon.
-----o----
Alþýðublaðið
og íslenzk samyinnufélög
Sú nýlunda hefir gerst hér á landí
í sumar, haust og vetur, að blað hér
í bænum, sem verkamannaflokkur-
inn gefur út, hefir flutt hvað eftir
annað illgjamar og ósannar greinar
um íslenzk samvinnufélög. þetta blað
hefir hvað eftir annað haldið því
fram, að starfsemi kaupfélaganna hafi
haft í frammi einskonar kosninga-
svik, með því að kúga einhverja af
kjósendum landsins til að kjósa til
Alþingis með einhverjum hætti móti
sannfæringu sinni. Og nú eftir að
stjórnin notar lögin frá 1920 um inn-
flutningshöft, til að bjarga greiðslu-
getu landsmanna erlendis, þegar ó-
dæma verðfall hefir komið á allar
vörur landsmanna, þá fullyrðir Al-
þýðublaðið, samhliða hinu haturs-
íulla málgagni ísl. kaupmanna, Mbl.,
að kaupfélögin og Samband ísl. sam-
vinnufélaga hafi látið landsstjómina
setja á innflutningshömlur til að
bjarga kaupfélögunum úr beinum
fjárhagsvoða.
Enginn er hissa á þótt Mbl. flytji
ósannindi um samvinnufélögin. Sú
iðja er lífsstarf blaðsins. í hópi
stuðningsmanna þess blaðs eru ná-
lega allir þeir menn hér á landi, sem
er illa við sjálfbjargarviðleitni neyt-
endanna í landinu um allskonar
verzlunarmál. Og sú skoðun að
ekkert sé gert með það sem Mbl. og
ísafold segja, ér svo almenn, að hitt
dagblað milliliðanna, Vísir, hefir ný-
lega lýst yfir því skýrt og skilmerki-
lega, að ekki þýddi að senda blöð
Valtýs Stefánssonar og félaga hans
út um land. Ef blöð ættu að gagna
málstað eyðslustéttanna út um sveit-
irnar, yrðu gáfaðir og vel íærir
menn að skrifa þau.
En hitt er í sjálfu sér meiri furða
að bandalag verkamannaleiðtoganna
við Ólaf Thors og Jón þorl. síðast-
liðið vor, skuli hafa gert blað ís-
lenzkra verkamanna að hreinum
og beinum skynskiftingi í samvinnu-
málum.
í öllum nágrannalöndunum reyna
skynsamir verkamannaleiðtogar að
mynda kaupfélög til hjálpar verka-
mönnum i lífsbaráttunnL Og allir
sómasamlegir leiðtogar verkamanna
í Englandi, þýzkalandi, Danmörku,
Svíþjóð og Noregi standa 1 hinum
nánustu vináttu- og þakklætistengsl-
um við kaupfélögin i átthögum sin-
*) Leturbr. mín. J. Á.