Tíminn - 28.11.1931, Blaðsíða 1

2\.fc*tei6sía
C t' :n a n s er t £œf jaraötu 6 a.
(Dpitt baglega fl. 9—6
Sími 2353
©laíbfcti
og afgrci&sluma&ur QT i m a n 5 et
Kannueig f>orsleins&óttir,
Scefjargötu 6 a. 2íeyfjamf.
XV. árg.
Reykjavík, 28. nóvember 1931.
Barátta -
1 síðasta blað „Tímans“ skrifaði
ég grein um hinar breyttu að-
stæður viðskiptalífsins eins og nú
horfir. Eins og tímarnir eru taldi
ég ekki óviðeigandi að gera ís-
lenzkum lesendum grein fyrir
þeim straumum, sem nú eru stríð-
astir í millilandaviðskiptum og
áhrifum þeirra á okkar hag og
alla aðstöðu. Við lifum í straumi
tímans og verðum að taka okkar
ákvarðanir og gera nauðsynlegar
ráðstafanir með tilliti til þess,
sem gerist í kring um okkur.
í „Morgunblaðinu“ á miðviku-
dag birtist svo svar í leiðara við
grein minni. Fyrirsögnin er „Póli-
tískar veðurfregnir“. Efnið eru
athugasemdir við fjórar setningar
eða svo úr grein minni, sem allar
eru slitnar út úr samhengi og ein
slitin í sundur til þess að auð-
veldara yrði um útúrsnúninginn.
Allar eru athugasemdirnar út í
hött og hvergi komið nálægt meg-
inefninu í grein minni. Ég hefi
undanfarið ritað nokkrar greinar
í ,-,Tímann“, þar sem ég hefi rætt
sum helztu viðfangsefni þessara
síðustu mánaða án verulegrar
áreitni, að ég held, og laust við
persónulegar aðdróttanir. Grein-
arnar voru skrifaðar frá sjónar-
miði Framsóknarflokksins og
var ekki nema sjálfsagt, að for-
svarsmenn annara flokka fyndu
hjá sér hvöt til að deila á mig
frá sínu sjónarmiði með skýrum
rökum og handföstum tökum á
viðfangsefnunum. En þess hefi ég
ekki fundið vott. Svörin hafa ein-
göngu verið smáskætingur í ýms-
um blöðum, meinlaus að vísu I
sjálfu sér, en þó til þess gerður
að klístra á mig „slagorðum". Það
eru örlög margra stjórnmála-
manna að verða með tímanum svo
alþaktir af „slagorðum“ andstæð-
inganna, að almenningur sér
hvergi móta fyrir hinum rétta
svip þeirra eða rökum. Ég þekki
merka menn hér í Reykjavík af
öllum flokkum, sem vart geta tek-
ið til máls á borgarafundum fyr-
ir hrópum og ólátum af þessum
sökum. Blaðamenn eru voldugir
og það veldur miklu um örlög lýð-
frjálsra þjóða, hvort þeir setja
sér að skrifa fyrir þroskaða og
velviljaða menn eða treysta mest
á fávizku og óvild. Blaðamennskan
á ekki minni þátt í því en skólar
og kirkja, hvaða eiginleikar ná
mestum þroska hjá þegnunum.
I einu vestanblaðinu stendur
þetta eitt um greinar mínar: „Öll
Reykjavík hlær“. Ég get vel trú-
að, að nokkuð sé til í þessu. Öll
sú Reykjavík, sem ekki hefir les-
ið grein mína í síðasta blaði „Tím-
ans“ hlær, þegar hún les „Póli-
tískar veðurfregnir“ Morgunblaðs-
ins, hlær að þeim firrum, sem
hún veit ekki að eru útúrsnún-
ingar og fyllist gremju og heift út
af því, að fáráðlingar skuli vera í
ábyrgðarmiklum stöðum. Tilgang-
inum er náð. Háð og gremja geng-
ur eins og alda um bæinn og
breiðist út til barna og unglinga,
sem í sinn hóp kasta háðsyrðum
og uppnefnum, tilbúnum af hinum
vísu feðrum stjórnmálanna, að fé-
lögum sínum, sem eitthvað eiga
skylt við andstæðinginn. Sú við-
ureign, sem byggist á tilfinning-
um og flokkaskipting einni saman
samvinna.
er í fullum gangi, en þjóðin
stendur fjær því marki, sem lýð-
frelsi og almennum kosningarétti
er ætlað að ná, að málefm hennar
séu undirbúin og útkljáð með rök-
föstum umræðum, sem byggjast
á þekking og lífsskoðun þeirra,
sem eigast við.
En svo ég víki aftur að grein-
um mínum, þá „hlæja“ þeir ekki
sem lesa þær. Það mun rétt vera,
að þær hefðu mátt vera skemmti-
legri, en ég á við, að .þeir hlæja
ekki neinum hæðnishlátri, hvort
sem þeir eru sammála eða á önd-
verðum meið. Og þeir sem lesa
hvorttveggja, grein . mína um
„Viðskipti“ og grein .Mbl. um
„Pólitískar veðurfregnir“ munu
hugsa að eitthvað sé til í því, sem
Ivristján Albertsson skrifaði hér
um árið um íslenzka blaða-
mennsku (Þessi setning mun lík-
lega vel fallin til að taka hana út úr
samhengi og heimfæra upp á einn
stjórnmálaflokk, sem Kr. A. átti
í höggi við!). Það sem ég á við
er, að það sé meinsemd í íslenzkri
stjórnmálaviðureign ekki síður en
kreppa í viðskiptalífinu, og að það
eigi allir flokkar nokkra sök á því,
hvað viðeignin er oftlega ljót og
ósamboðin þjóð, sem er af góð-
um stofni og í áliti fyrir alþýðu-
menning sína. Það sem okkur bag-
ar nú mest er kreppa í viðskipt-
um og ófyrirleitni í opinberum
umræðum. Ég hefi trú á því, að
nokkur bót geti orðið af því að
gera sér ljóst eðli og uppruna
kreppunnar og íhuga ráð til að
mæta afleiðingum hennar. En ég
hefi litla trú á því að viðureign-
in batni af beinum umræðum um
hana, þó ég að þessu sinni hafi
leiðst út í þessar hugleiðingar.
Slíkum umræðum hættir til að
falla í sömu gryfju og kerlingin,
sem bað krakkana „að hætta
þessu bölvaða ragni“. Það sem að
er eru ekki eingöngu ókvæðisorðin,
sem falla heldur og lausatökin á
viðfangsefnunum. Bardaginn milli
andstæðinga gleypir oft alla bar-
áttuna við hin örðugu viðfangs-
efni, 0g viðfangsefnið situr hjá
eins og Helga fagra meðan Gunn-
laugur og Hrafn börðust. Er þó
nokkuð ólíku saman að jafna, því
þjóðin öll nýtur þess, sem áork-
að er, þó áunnið sé í barátt-
unni milli andstæðra flokka. Bein-
ar umræður um leikreglur
hrökkva skammt. Það eitt er ein-
hlýtt að fleiri og fleiri verði til
að vanda málstað sinn og allan
málatilbúning og riti og ræði eins
og þeir tali við greinda menn og
góðgjarna, þó misjafna hafi þeir
hagsmuni og ólíkar lífsskoðanir.
íslendingar allir, hvorki að Reyk-
víkingum né öðrum undanskildum,
eiga þá kröfu, að þeim sé sá sómi
sýndur. Bið ég svo velvirðingar
á þessum langa formála; ég hefi
ekki tekið greinar mínar og hin
stuttu, kesknislegu svör við þeim
! af því ég þurfi sérstaklega að
i kvarta, heldur af því það lá hendi
j næst í sambandi við það, sem ég
i ætlaði að segja. Og víkjum nú
aftur að hinum „Pólitísku veður-
fregnum“.
Mbl. segir svo í áminnstri
grein: „ „Straumur tímans fellur
í hinn forna farveg vöruskipt-
anna“ segir fjármáladúkka Aft-
urhaldsins. Þetta á að sætta bænd-
ur við, að afhenda kaupfélögunum
búsafurðir sínar fyrir óuppkveð-
ið verð, sem að lokum verður
venjulega mun lægra en orðið
hefði annarsstaðar í frjálsri sölu,
og að taka í staðinn vörur, sem
venjulega eru mun dýrari en í
nokkurri annari heildsölu. Nei,
það er ‘víst hvergi nema í kaup-
félögunum, sem viðskiptin eru
fallin í hinn forna vöruskipta- og
skuldafarveg selstöðu- og einok-
unarverzlunarinnar. Þetta er eitt
af því, sem „Tíminn“ verður að
endurtaka sex sinnum“.
Fjármáladúkkan er að sjálf-
sögðu ég. En greinarhöfundur
leikur sér frekar ófimlega að
dúkkunni eins og nú verður rakið.
í orðaleiknum við dúkkuna eru
þessi ranghermi:
1. Setning mín um vöruskiptin,
sem nú eru að ágerast í milli-
landaviðskiptum átti ekki að
sætta bændur við neitt og kom
kaupfélagsskap ekkert við. Hún
er aðeins rétt frásögn um það,
sem nú er að gerast í viðskipta-
málum þjóðanna. Áherzlan er sí-
vaxandi á gagnkvæmum viðskipt-
um. Danir tala um að auka sem
mest innflutninga frá Englandi til
þess að tryggja sem bezt útflutn-
ing sinn til Englands. Englend-
ingar tala um forgangsrétt fyrir
afurðir nýlendanna gegn því að
nýlendurnar láti heimalandið
njóta þess, Frakkar hafa sett
strangar reglur um innflutninga
og miða þær við það, hvað aðrar
þjóðir kaupa mikið af þeim.
Svona mætti lengi telja. Er nú
mikið um þessa hreyfingu rætt
meðal allra þjóða og hvarvetna
nefnt því nafni, að vöruskipti séu
að aukast stórlega.
2. Hjá kaupfélögunum hefir
meðalverð landbúnaðarafurða
jafnan verið hærra en meðalverð
kaupmanna. Það getur náttúrlega
hent, að kaupmaður selji betur
einstaka sendingu og það komi
íram í kaupverði hans á afurðun-
um, þegar uppbætur eru gieiddar
eftir á, eins og stundum er gert,
einkum vegna samkeppninnar við
kaupfélögin. Kaupfélögin ráða
yfirleitt mestu um það hvaða
verðlag aðrir ákveða, enda er sam-
band þeirra langsamlega stærsti
útflytjandi landbúnaðarafurða og
hefur um þann útflutning unnið
stórmerkilegt og ágætt starf.
3. Verðlag á þeirri vöru, sem
kaupfélögin selja félagsmönnum
ber ekki að miða við heildsölu-
verð. Þeir einstaklingar, sem ekki
eru í kaupfélögum, skipta við
smásala, en ekki heildsala. Kaup-
félögin hafa yfirleitt þá reglu, að
setja útsöluverð nálægt gangverði
á verzlunarstaðnum, og venjulega
nokkuð neðar. Þess eru og mörg
dæmi að gangverð verði lægra
fyrir það, að kaupfélag starfar
á staðnum. Þessi regla að miða
við gangverð í öðrum verzlunum
á rót sína að rekja til frumherja
samvinnunnar, Rochdalevefar-
anna, og hefir gefizt vel, enda
safnast félagsmönnum þá meiri j
arður til sjóðmyndana og útbýt-
ingar en ella.
4. Um skuldafarveg einokunar-
og selstöðuverzlunar er réttara að
tala í sambandi við einhverja aðra
en kaupfélögin. Kaupfélögin hafa
enga einokun. Það er öllum
frjálst, hvort þeir eru í kaup-
félagi eða ekki. Og selstöðuverzl-
anir eru þau ekki, heldur eigin
■A.'ÁSa
Utan úv heimi.
Kosningarnar í Bretlandi.
Þann 27. október s. 1. fóru fram
almennar kosningar í Bretlandi.
Þykir rétt að gefa nú stutt yfir-
lit um aðdraganda þeirra kosn-
inga og úrslit með því að eigi hef-
ir unnizt rúm til þess fyr hér í
blaðinu.
í ágústmánuði í sumar urðu
stjórnarskipti í Bretlandi. Var hið
ískyggilega fjármálaástand ástæð-
an til stj órnarskiptanna. Forsæt-
isráðherra jafnaðarmannastjórn-
arinnar, sem þá var, Mac Donald,
taldi nauðsyn á samkomulagi við
aðra flokka um stjórnarmyndun,
og fylgdu honum þrír af ráðherr-
unum, en meirihluti ráðuneytisins
var á móti samsteypustjórn. Mac
Donald baðst lausnar fyrir ráðu-
neytið, en gjörði jafnframt sam-
band við Baldwin foringja Ihalds-
flokksins og Sir Herbert Samuel,
sem þá var foringi Frjálslynda
flokksins í sj úkdómsforföllum
Lloyd George. Hið nýja ráðuneyti
var samsteypustjórn með þátt-
töku úr öllum flokkum, sem sæti
áttu í þinginu. Lýst var yfir því,
að hin nýja stjórn væri „utan við
alla flokka“. Ifún var nefnd „þjóð-
stjórnin“ (the national governe-
ment) og undir því heiti gekk hún
til kosninganna. Þrír jafnaðar-
mannaráðherrar, auk Mac Don-
alds, áttu sæti í „þjóðstjórninni“
þ. á m. fjármálaráðherrann, Philip
Snowden, og nýlendumálaráðherr-
ann Thomas.
Jafnaðarmannaflokkurinn gekk
til kosninga í stjórnarandstöðu.
Artliur Henderson fyrv. utanrík-
isráðherra var kosinn flokksfor-
ingi í stað Mac Donalds. Lloyd i
George neitaði að vinna með
„þjóðstj óminni“, og Frjálslyndi
flokkurinn klofnaði. Talið var, að
fylgismenn stjórnarinnar kæmu j
fram sem einn flokkur, en þó átt- |
ust áhangendur íhaldsflokksins, j
Frjálslynda flokksins og Mac !
Donalds víða við innbyrðis í kjör- 1
dæmunum. En Baldvin lýsti yfir 1
því, að hans flokkur myndi ekki i
fyrir sitt leyti neyta meirahluta- j
aðstöðu, ef hann fengi hana, til að
taka einn völdin í sínar hendur
og Mac Donald yrði aftur for-
sætisráðherra.
Tverrnt var það einkmn, sem
„þjóðstjórnin“ ætlaði að gjöra
fyrst í stað: Að draga úr útgjöld-
um ríkisins, sérstaklega með því
að færa niður atvinnuleysisstyrki
og lækka laun, og að halda við
gengi sterlingspundsins. Það fyrra
fyrirtæki félagsmanna sjálfra.
Svo óþarft er að grípa til þessara
líkinga. Og um skuldirnar, þá
íþyngja þær nú mörgum fleir-
um og ýmsum fremur en kaup-
félögunum. Og er óþarft að fara
lengra út í þann samanburð.
Eru" þetta ærnar leiðréttingar á
ekki lengri kausu. En þó skal því
bætt við, að þar virðist gert ráð
fyrir, að það sé eitt og hið sama,
að verðlag í kaupfélögum á af-
urðum, og raunar á aðkeyptri
vöru, er ekki ákveðið til fulls fyr
en eftir á og það, að kaupmaður
hefði sömu reglu. En þar er ólíku
saman að jafna. Eftirkaup við
sjálfstæðan kaupmann eru af eðli-
legum ástæðum ekki heppileg. En
í kaupfélagi er félagsmaðurinn
72. blað.
tókst, þrátt fyrir ærna mótspymu
— leiddi m. a. af sér nokkurskon-
ar uppreisn á flotanum. En hið
síðara mistókst. Pundið féll fyrir
kosningarnar og hélt áfram að
falla eftir að þær voru afstaðnar.
Kosningarnar gjörbreyttu að-
stöðu flokkanna í þinginu. Þjóð-
stjórnin fékk 554 þingsæti af 615.
Jafnaðarmannaflokkurinn, sem áð-
ur hafði á þriðja hundrað þing-
sæta og var stærsti flokkur þings-
ins, fékk aðeins 51 þingsæti. Alls
eru stjórnarandstæðingar aðeins
rúmir 60. íhaldsflokkurinn einn
hefir mikinn meirahluta. Hender-
son foringi verkamanna féll sjálf-
ur í kosningunum, og af fyrv. ráð-
herrum úr flokki hans féllu allir
nema einn, Sir George Lansbury.
Frjálslyndi flokkurinn er enn klof-
mn eftir kosningamar. Lloyd
George er sem fyr í stjórnarand-
stöðu og fylgja honum einir þrír
þingmenn, sem eru dóttir hans,
sonur og tengdasonur.
Róttækir jafnaðarm. undir for-
ystu Sir Oswald Mosley, komu eng
um að. Eigi heldur kommúnistar.
Tala þingsætanna er þó ekki í
réttu hlutfalli við atkvæðatölu
þingflokkanna. Fékk þjóðstjórnin
um 14. milj. atkvæða, en stjóm-
arandstæðingar um 7 milj. Ef
miðað hefði verið við höfðatölu
hefðu stjórnarandstæðingar feng-
ið um 200 þingsæti.
Rétt eftir kosningarnar baðst
þjóðstjórnin lausnar og ný var
mynduð. Mac Donald er áfram
forsætisráðherra. Helztu breyting-
arnar eru þær, að Neville Cham-
berlain (Ihaldsmaður) er nú fjár-
málaráðherra í stað Snowdens,
sem nú hefir verið aðlaður og
tekið sæti í lávarðadeildinni, og
Sir John Simon er utanríkisráð-
herra í stað Reading lávarðar. Sir
John Simon er kunnur af starfi
sínu sem formaður Indlandsmála-
nefndarinnar.
IJinn mikli ósigur verkamanna-
flokksins kom mörgum á óvart.En
Henderson hefir látið svo um
mælt, að við þessu hafi mátt bú-
ast, því að brezka þjóðin „hneigist
æfinlega í íhaldsáttina, þegar iUa
láti í ári“.
Fyrsta stórafleiðingin af úrsht-
um kosninganna eru þau, að þing-
ið hefir nú samþykkt háa inn-
flutningstolla á erlendum vörum,
að matvælum undanskildum. —
Hingað til hefir Bretland verið
aðalvígi óhindraðrar miUiríkja-
verzlunar. En í kosningunum hef-
ir tollastefnan unnið mikinn sig-
ur, enda ótta slegið á þær þjóðir
margar, sem mest viðskipti hafa
haft við Bretland tU þessa.
raunar hvorttveggja, bæði kaup-
maður og viðskiptamaður, og að
sjálfsögðu ekki hægt að gera upp
til fulls fyr en afurðasölu og árs-
viðskiptum er lokið. Kaupfélagið
eru bændurnir og kaupstaðabú-
arnir, sem hafa tekið verzlunina
í sínar eigin hendur.
Viðgangur kaupfélaganna sýnir
bezt að árangurinn hefir jafnaðar-
lega verið góður. Þar sem sam-
vinnan er, er um að ræða eina
hina sterkustu og ágætustu hreyf-
ingu í viðskiptamálum á seinni
tímum. Samvinnan færist nú óð-
um yfir á fleiri svið. Samvinna í
útgerð og iðnaði á hér mikla
framtíð, þó hún sé nú á byrjunar-
stigi. Á samvinnunni hvíla vonir
um lausnir ýmsra hinna mestu