Tíminn - 19.12.1931, Blaðsíða 1

<£3jaíb£eti
og afgrciösluma&ur Cimans tt
Hannueig f)orsteins&ótHr,
Sœfjargötu 6 a. ÍíeYfjamf.
^fcjrei&sía
Clmans er i Cœfjargötu 6 a.
©pin öaglega’ fL 9—6
Simi 2353
XV. árg.
Reykjavík, 19. desember 1931.
75. blað.
Kjördæmamálið
Á síðasta jnngi var, eins og
kunnugt er, ákveðin nefndarskip-
un til þess að athuga og endur-
skoða kjördæmaskipun landsins.
Þessi nefnd er nú skipuð og fyr-
ir nokkru tekin til starfa. Hún á
vandasamt verk fyrir höndum,
og viðkvæmt mál að leysa. Skoð-
anir þjóðarinnar eru sundurleitar
og skiftar. Flokka- og stéttahags-
munir vaða uppi, þó reynt sé að
breiða yfir þá þunnar slæður
réttlætisástar og mannúðartil-
finninga. Ég vil engu spá um
starf þessarar n'efndar. Hún er
úr ólíkum stöfum samanrekin og
því hætt til að klofna og sundr-
ast. Gjarðirnar, sem ættu að
halda henni saman, er heill og
gagn þjóðarheildarinnar fyrst og
fremst. Vandamálum kjördæma-
skipunarinnar verður að ráða til
lykta með alþjóðarheill, en ekki
stéttahagsmuni fyrir augum.
Þingmannatölu verður að ákveða
eftir þörf og getu þjóðarinnar, en
ekki eftir löngun manna til að
sitja á þingi, eða eftir kröfum
kjósendanna í hinum ýmsu lands-
hlutum til þess að senda sem
flesta á þing. Kosningarréttur
þegnanna verður og á að tak-
markast af alþjóðarheill. Þegn-
arnir eiga ekki að hafa rétt til að
kjósa fleiri þingmenn en hæfilegt
er til þess að geta ráðið löggjaf-
ar- og fjármálum þjóðarinnar til
sómasamlegra lykta. Þetta er
fyrsta og sjálfsagðasta takmörk-
un kosningarréttarins í hvaða
þjóðfélagi sem er. Næsta tak-
mörkun kosningarréttarins er sú,
sem skipting ríkis í kjördæmi
hefir í för með sér. Sú takmörkun
er einnig sjálfsögð, ef þjóðfélags-
heill er betur borgið með því
skipulagi. f hverju siðmenntuðu
þjóðfélagi á einstaklingsrétturinn
að þoka fyrir hag heildarinnar
þegar þetta tvennt rekst á, og
mun ég nánar víkja að því síðar.
Þegar ræða á kjördæmaskipun-
armálið verður að hafa þetta í
huga. Á það mál verður að líta
frá sjónarmiði ríkisheildar og
þjóðarhags fyrst og fremst, og
síðan frá sjónarmiði einstaklings-
réttarins. Giftusamlegust lausn
þess máls er sú, sem bezt tryggir
þetta hvorutveggja, hag alþjóðar
og áhrifarétt einstaklinganna á
málefni ríkisins. Skulu nú athug-
aðar stefnur þriggja stærstu
stjórnmálaflokkanna í lcjördæma-
málinu frá þessum tveim sjónar-
miðum.
Alþýðuflokkurinn.
Alþýðuflokkurinn hefir í skrif-
um og umræðum um kjördæma-
málið, aðallega litið á það frá
sj ónarmiði einstaklingsréttarins.
Meginkrafa hans er jafn réttur
einstaklinganna til kosninga, eft-
ir að þeir hafa náð vissu aldurs-
takmarki. Þessu marki hyggst
flokkurinn að ná með því að gjöra
landið að einu kjördæmi, þar sem
hlutfallskosningar séu við hafðar.
Að hve miklu leyti tatkmarkar
nú þessi skipan kosningarrétt ein-
staklingsins og áhrifarétt hans á
þjóðmálin?
1 fyrsta lagi er sá réttur tak-
markaður af tölu þingmannanna.
Þegnarnir hafa ekki rétt til að
kjósa fleiri þingmenn en þjóðin
telur sig þurfa á að halda. Við
það er ekkert að athuga.
í öðru lagi er kosningaréttur
takmarkaður við þá eina, er bjóða
sig fram til þingmennsku á
hverjum tíma. Kjósandinn fær
eigi að velja hvern þann, er hann
treystir bezt til að fara með um-
boð sitt, heldur má hann aðeins
velja um frambjóðendur.
I þriðja lagi er kjósandanum
eigi frjálst að velja úr öllum
frambjóðendum, heldur má hann
aðeins kjósa einhvern af þeim
listum, sem boðnir eru fram af
miðstjórnum flokanna. Og sjálfur
hefir kjósandinn langoftast enga
íhlutun um það, hvaða menn eru
valdir á hvem lista.
í fjórða lagi getur ekki kjós-
andinn, sem hefir ákvarðað sig til
að velja einhvern lista, gjört
þeim mönnum, er þar standa,
jafnt undir höfði. Það fer eftir
röð mannanna á listanum hve
stórt brot úr atkvæði kjósandans
hver þeirra fær. Sá kjósandi sem
er jafnánægður með alla menn
lista síns fær ekki að gefa nema
einum þeirra heilt atkvæði, hin-
ir fá aðeins smærri eða stærri at-
kvæðisbrot. Sá kjósandi, sem er
sáróánægður með ýmsa menn
þess lista, sem hann kýs, verður
annað hvort að velja þá líka eða
afsala sér nokkrum hluta kosn-
ingaréttar síns með því að strika
þá út.
Því verður ekki með sann-
girni neitað, að þetta eru haria
miklar takmarkanir á kosninga-
réttinum, ekki sízt þegar þess er
gætt, að sá réttur verður heldur
ekki jafn fyrir alla með þessu
skipulagi. Kosningaréttur þess
kjósanda, sem bezt treystir þeim
mönnum að fara með umboð sitt,
sem flokksstjórnunum hefir þókn-
ast að setja á ýmsa lista, er ekki
jafn kosningarrétti hins, sem að
öllu leyti er ánægður með skipun
einhvers eins lista. Annar fær
ekki að velja þá sem hann vill,
hinum er það heimilað.
Það sem að nokkru leyti gæti
réttlætt hinar tilfinnanlegu tak-
markanir kosningarréttarins, sem
hlutbundnar listakosningar hafa
í för með sér, er það, ef þær
gætu tryggt hlutfallslega jafnan
áhrifarétt allra flokka á þjóð-
málin í hlutfalli við kjósendatöl-
ur þeirra. Þetta hefir líka verið
fram færð sem aðalástæða fyrir
ágæti þeirra. En er nú þetta svo
í reyndinni? Hvað sýna t. d. síð-
ustu hlutbundnu Alþingiskosn-
ingarnar í Reykjavík um það
efni? Þar voru 4 stjórnmála-
flokkar er þátt tóku í kosningun-
um, 4 listar og 4 þingsæti að
vinna. Kosning fór þannig, að
Sjálfstæðisflokkurinn fékk 3
þingsæti, Alþýðuflokkurinn 1, en
liinir tveir flokkarnir ekkert og
hafði þó annar þeirra yfir 1200
kjósendur. Varð þá áhrifaréttur
reykvíkskra kjósenda á þjóðmáhn
í réttu hlutfalli við kjósendatölu
hvers flokks? Nei, kjósendur
Sjálfstæðisflokksins fengu raun-
verulega allan áhrifaréttinn. Al-
þýðuflokkurinn fékk að vísu einn
þingmann, til þess að malda of-
urlítið í móinn, en þó gjörsam-
lega áhrifalausan gegn meirihlut-
anum er til úrslita kom. Hinir
tveir flokkarnir fengu engan á-
hrifarétt. Þeirra kosningarréttur
varð í reyndinni einskisvirði, og
nafnið tómt.
Það er því sýnt, að kjördæma-
skipunartillögur Alþýðuflokksins:
1. Takmarka stórlega kosning-
arrétt einstaklinganna.
2. Tryggja ekki hlutfallslega
jafnan rétt allra til áhrifa á
þjóðmálin, allra síst þar sem ein-
falt meirahlutavald ræður algjör-
lega úrslitum mála ' í þinginu
sjálfu, því þar er sá réttur minni
hlutans, sem hlutbundnu kosning-
arnar reyna (en tekst þó ekki)
að tryggja, að mestu leyti fyrir
borð borinn og að engu gjörður.
Þá er að líta á kjördæmaskip-
unartillögur Alþýðuflokksins frá
sjónarmiði alþjóðarheilla, því
sjónarmiði, sem ég fullyrði að
mestu skifti, þegar athuga skal
þessi mál. Iiverjar mundu verða
afleiðingar þeirrar skipunar í
framtíðinni? Vafalaust þær, að
flokkaskipunin í landinu mundi
breytast í það horf, að hér risu
upp mjög ákveðnir stéttaflokkar,
er hefðu það að markmiði, að
sækja og verja sérhagsmuni
stéttanna hverrar gegn annari.
Meginstéttirnar í landinu mundu
þá gjöra samtök sín öflugri, til
þess að geta öðlast sem flesta og
tryggasta fulltrúa á þingi. Hinir
landskjörnu þingmenn mundu
fyrst og fremst verða fulltrúar
andvígra stéttaflokka. Það mundu
verða þingmenn verkamanna,
þingmenn bænda, þingmérin
kaupsýslu- og eingnamanna o. s.
frv. Þessir þingmenn mundu um
fram allt annað bera hag sinn-
ar séttar og síns flokks fyrir
brjósti, og skoða sig sem flokks-
fulltrúa, en ekki þjóðarfulltrúa.
Við mundum engan þingmann
eignast sem bæri hag fósturjarð-
arinnar heitast fyrir brjósti,
heldur hag og oft stundarhag
þeirrar stéttar, sem hann er kos-
inn af og á sitt þingmannslíf og
þingmannsframtíð undir komna.
Væri slík stéttabarátta á sjálfu
löggjafarþinginu aukin farsæld
fyrir þjóðarheildina? Mundi slík-
um fulltrúum bezt trúandi til að
ráða málum þjóðarinnar til far-
sælastra lykta? Og hversu væri
þá réttur hinnar fámennu stétt-
ar tryggður gagnvart hinni fjöl-
mennu og fulltrúamörgu, ef
kosningaskipulagið gæfi þing-
mönnunum ríka ástæðu til að
telja sig stéttarfulltrúa en ekki
þjóðarfulltrúa?
Við höfum þegar fundið smjör-
þefinn af hagsmunastreitu stétt-
anna. Ymiskonar stéttafélög í
landinu eru sífellt að gjöra kröf-
ur um ýms fríðindi sér til handa
af hálfu hins opinbera. Og það
er alkunna, að þær kröfur ganga
oftast lengra en full sanngirni
mælir með gagnvart öðrum stétt-
um. Óttast enginn að það gæti
hættulegt reynst þessu litla og
fátæka þjóðfélagi, ef með hlut-
bundnu landskjöri allra þing-
manna yrði stórlega ýtt undir
stéttaríginn og stéttabaráttuná í
landinu, og fjölmennustu stétt-
inni með einföldu meirihlutavaldi
á þingi, gefið valdið til þess að
skammta sér sjálf ríkisfé og
réttindi eftir eigin vild?
Sjálfstæðisflokkurinn.
Eftir að Sjálfstæðisflokkurinn
komst í minnahluta á þinginu
hefir hann einnig fengið brenn-
anda áhuga fyrir breyttri kjör-
dæmaskipun. Vill hann láta skifta
landinu í fá kjördæmi en stór
(alls 7)' og viðhafa hlutfalls-
kosningu innan þeirra. En þing-
mannatala hvers kjördæmis sé
breytileg og miðist við kjósenda-
fjölda þeirra á hverjum tíma, j
eftir útreikningum Hagstofu Is- j
lands. Nokkrum uppbótarþing-
sætum sé svo skift á milli þeirra
flokka er harðast verða úti í
kosningunum*).
Það, sem einkennir þessar kjör-
dæmaskiptingartillögur er fyrst
og fremst það, að sjálfir flutn-
ingsmennirnir telja skiftinguna
langláta. Til þess að draga aftur
ögn úr því ranglæti, stinga þeir
upp á uppbótarþingsætum til
flokkanna. Þetta verður, vægast
sagt, að teljast harla klaufaleg
lausn kjördæmamálsins. Ef skift-
ing landsins í 7 kjördæmi með
hlutfallskosningum er svo rang-
lát, að dómi þeirra sem fyrir
henni berjast, að þeir telja að
gjöra þurfi jafnframt sérstakar
ráðstafanir með uppbótarþingsæt-
um, til þess að draga úr verstu
rangindunum, því þegja þeir þá
ekki hreint og beint um málið
þangað til þeir hafa hugsað upp
þá kjördæmaskiftingu, sem þeir
að minnsta kosti sjálfir eru
sæmilega ánægðir með? Auk þess
er svo þessi skiíting landsins í 7
kjördæmi algjört handahóf, sem
ekki hefir við nein skýr rök að
styðjast. Því mega kjördæmin
ekki vera t. d. 13. (Það er líka
ekki síður en 7 heilög tala) eða
5 eða 3 eða þá aðeins 1, eins og
jafnaðarmennirnir vilja. Þá
mætti þó spara bæði útreikninga
Hagstofunnar og uppbótarþing-
sætin.
Þessi kjördæmaskipun hefir í
för með sér allar hinar sömu
talunarkanir á kosningarrétti ein-
staklinganna og tillögur Alþýðu-
ílokksins, og þó öllu meiri. Hér
er kosningarrétturinn auk þess
takmarkaður við kjördæmi, og
hver kjósandi fær ekki að velja
nema nokkurn hluta þingmann-
anna, eða svo marga sem kjós-
endatala hvers kjördæmis segir
til um að verða skuli þingmenn
kjördæmisins.
Þessi skipan kjördæmamálanna
takmarkar því enn meir atkvæð-
isrétt einstaklinganna heldur en
kjördæmaskipun Alþýðuflokksins,
og þyrfti því mun betur að
tryggja heill ríkisheildarinnar ef
hún ætti að geta tahst æskileg
fyrir þjóðina. En hvað er um þá
hlið málsins að segja?
Þessi skipan mundi að vísu
ekki útiloka stéttarflokka og
stéttabaráttu, en hún mundi ekki
gefa henni jafn blásandi byr und-
ir vængi eins og ef landið væri
aðeins eitt kjördæmi. En önnur
hætta mundi ríkisheildinni stafa
af þessu fyrirkomulagi, er haft
gæti mjög alvarlegar afleiðingar.
Fólksflestu kjördæmunum yrði
með því sköpuð séraðstaða í
þinginu, til þess að efla sína
hagsmuni á kostnað hinna kjör-
dæmanna. Kjördæmin þrjú á
suðvesturhluta landsins (þ. e. 1.
Reykjavík, 2. Gullbringu- og
Kjósar-, Árnes- og Rangárvalla-
sýslur og 3. Borgarfjarðar-,
*) Grein hr. Thor Thors í Vöku:
Kjördæmaskipunin, er hér lögð til
grundvallar, þegar lýst er kjördæma-
skipunartillögum Sjálístæðisflokksins.
Mýra-, Snæfellsness- og Dalasýsl-
ur) mundu þa fá um helming
allra þingsæta, og hið forna jafn-
vægi landsfjórðunganna raskast
til stórra muna. Gæti þetta auð-
veldlega leitt til þess, að fjárveit-
ingar þingsins vildu meira drag-
ast til þessa landshluta en ann-
ara, er færri ættu formælendur,
og að þar yrðu verklegar fram-
kvæmdir þess opinbera meiri. En
þetta mundi eðlilega hafa það í
för með sér, að fólksstraumurinn
ykist til þessara staða, en fækk-
aði aftur fólki að sama skapi í
þeim landshlutum er varhluta
færu af framkvæmdum ríkisins
og fé. En það hygg ég verða
mundi alþjóð og íslenzkri menn-
ing hið mesta tjón, ef breytt
kjördæmaskipun stuðlaði að því,
að fólk yrði að flýja eignir og
óðul, og flykkjast saman í þétt-
býli á einu landshorni. Mun það
almennt álit að t. d. Reykjavík sé
þegar orðinn of fjölmennur bær
samanborið við þjóðarstærð og
ætti sízt að stuðla að meiri vexti
hennar með nýjum lögum.
Framsóknarflokkm-inn.
Sá flokkur er ekki að öllu leyti
ánægður með núgildandi kjör-
dæmaskipun. Hann vill endur-
skoða þá löggjöf. En hann lítur
svo á, að þeim málum eigi að
ráða til lykta með alþjóðarheill
fyrir augum fyrst og fremst.
Kosningarréttur einstaklinganna
verði að takmarkast að svo miklu
leyti sem ríkisheildinni er hag-
kvæmast. Hann er ekki í vafa
um það, að tölu þingmanna beri
að miða við þörf þj óðfélagsins,
en ekki við hagsmuni flokkanna
eða háværar kröfur kjósendanna,
sem heimta að sífellt sé bætt við "
nýjum þingmönnum í hinum
ýmsu kjördæmum, án tillits til
þess hvort þjóðin í heild hafi
nokkra þörf fyrir þá eða efni á
að greiða þeim kaup. Yfirleitt tel-
ur sá flokkur, að við getum og
eigum að komast af með færri
þingmenn og ódýrara þing, en nú
höfum við.
Framsóknarflokkurinn telur
hagfeldast að landinu sé skift í
mörg kjördæmi, og að þeirri
skiftingu ráði meira staðhættir
landsins en fólksfjöldi á hverjurn
stað, sem ávalt er breytilegur frá
ári til árs. Hyggur hann þessa
skipan henta bezt bæði ríkis-
heildinni og þegnunum sjálfum,
og færir til þess meðal annars
þessi rök:
1. Að þá sé tryggt að á þingi
þjóðarinnar sitji jafnan menn
með þekkingu á staðháttum
landsins öllum og á atvinnuveg-
um og þörfum hinna einstöku
héraða.
2. Að þá beri hver þingmaður
hag allra stétta kjördæmis síns
fyrir brjósti, og þar með hag
þjóðarheildarinnar, en síður stétt-
arflokkshagsmuna.
3. Að þá eigi kjósendurnir
hægra með að koma á framfæri
hinum sérstöku framfara- og
hagsmunamálum héraðsins er
þeir geta snúið sér til ákveðins
manns, sem er fulltrúi þeirra, og
mun yfirleitt veita málunum
þann st-uðning er hann frekast
má.
4. Að þá geta kjósendur sjálfir
auðveldlega haft víðtækt íhlut-
unarvald um það hverjir verði í
kjöri á hverjum tíma og þannig
valið þá menn, er þeir treysta