Tíminn - 22.12.1931, Qupperneq 1

©jaíbferi
09 afgreiösluma&ur Cimans et
Sannreig þorsteinsöóttir,
Ccrfjargötu 6 a. .Keyfjamf.
XV. árg.
Reykjavík, 22. desember 1931.
76. blað.
„Alltaf að tapa“!
Eftir kosningaósigur íhaldsins
1927 sló miklum ótta á hina sigr-
uðu liðsveit. Leiðtogar íhalds-
flokksins og „agitatorar" vissu
ekki sitt rjúkanda ráð. Sárasta
gremjan brauzt út í strákslegu
níði um Framsóknarflokkinn, sem
unnið hafði meira þrekvirki en
efni stóðu til. Alveldi braskar-
anna var hrunið. Fjármunir og
valdaaðstaða höfðu orðið undir i
baráttu við félausan flokk og
dreifða kjósendur, sem vildu fá
betri ríkissjórn en áður og meiri
umbætur í landinu.
íhaldsmennirnir vissu, að þeir
höfðu beðið ósigur. En þeir vissu
ekki, að kosningarnar 1927 voru
tímamót í pólitískri sögu Islend-
inga. Þeir bjuggust við því, marg-
ir hverjir, að verða að þola hlut-
skipti hinna sigruðu næstu 4 ár-
in. En engum íhaldsmanni datt í
hug, að næsta kjörtímabil myndi
byrja með ennþá meira ósigri en
hið fyrra.
Bjargráðaviðleitni Mbl.-liðsins
kom m. a. fram í þrotabússkilum
íhaldsflokksins. Flokkurinn varð
að leggja niður nafn sitt á sama
hátt og Islandsbanki síðar og her-
leifar og flokksnafn Sigurðar
Eggerz urðu einskonar áhættu-
framlag í hið nýja fyrirtæki Jóns
Þorlákssonar og Magnúsar Guð-
mundssonar. Sigurður setti sitt
pólitíska líf í veð fyrir sinn
gamla óvin, Jón Þorláksson, og
tapaði. Og gengi „sjálfstæðisins“
hjá þjóðinni féll í hinu nýja um-
liverfi.
Jón Þorláksson hafði trú á því,
að hægt væri að vinna sveita-
fólkið aftur til fylgis við íhaldið.
Þessvegna fann hann upp frum-
varpið um almenningsvirkjanir í
sveitum. Jón hélt sjálfur eða ætl-
aði að telja öðrum trú um, að
þjóðin gæti staðið straum af því
að leggja rafleiðslur frá stórum
fallvötnum um hið íslenzka strjál-
býli. Á meðan Jón var ráðherra
hafði honum aldrei dottið þetta
snjallræði í hug, og meira að
segja gugnað á sinni einu fram-
faraviðleitni, að bæta samgöng-
urnar milli Reykjavíkur og Suð-
urláglendisins. En bændurnir, sem
áttu fullt í fangi með að koma
upp sæmilegum híbýlum á jörð-
unum, þó aðstoð hins opinbera
kæmi til, sáu sjálfir, hvílík fjar-
stæða það var, að ætla að leggja
10 þús. kr. viðbótarbyrði á hvert
býli ,eða 70—80 miljónir alls á
þjóðina. Þeir sáu, að málaflutn-
ingur íhaldsins í þessu máli var
í senn pólitísk ófyrirleitni á
hæsta stigi og takmarkalaust
ábyrgðarleysi í meðferð fjár-
muna. Þessvegna hafði frv. öfug
áhrif við það, sem til var ætlast.
íhaldið tapaði.
Jón Þorláksson hafði fyrstur
manna orð á því á Alþingi, að
„verkin ættu að tala“. En verkin
töluðu aldrei máli íhaldsins. Þess-
vegna hafa nú íhaldsmenn þetta
snjallyrði foringja síns í flimt-
hefir íhaldsfl. lifað í voninni um
það, að þó verkin gætu ekki tal-
að með honum, þá gætu þau þó a.
m. k. talað á móti Framsóknar-
stjórninni. Þessvegna var hundr-
uðum hestburða af níði um verk
stjornarinnar dreift út um lands-
byggðina á hverju ári allt kjör-
tímabilið. Stjórnin var ásökuð
um hlutdrægni í embættaveiting-
um. Sú ásökun varð til einskis,
því að starfsmennirnir, sem
stjórnin skipaði, unnu traust al-
mennings. Stjórnin áti að vera
eyðslusöm á landsfé. En þjóðinni
þóti vænt um hinar nýju fram-
kvæmdir, sem urðu til fyrir
„eyðsluna“. Mbl. var á móti því,
að alþýðuskólar væru byggðir í
sveitunum. En unga fólkið í sveit-
unum þyrsti í menntun og gat
ekki skilið, hversvegna skólar
ættu um alla framtíð að vera
einkastofnanir fyrir böm efnaðra
foreldra í höfuðstaðnum. Stjórnin
var ásökuð fyrir miskunnarleysi
við brotlega embættismenn. En
sjóðþurðir 0g vaxtareytingur af
munaðarleysingjum fundu enga
samúð hjá þjóðinni. Stjórninnj
var legið á hálsi fyrir misnotk-
un á varðskipunum og fyrir að
hafa eytt of miklum peningum til
ferðalaga um landið. En reynslan
sýndi, að íhaldsleiðtogarnir sjálf-
ir voru manna fúsastir að ferð-
ast með varðskipunum og að
þjóðin óskaði eftir því, að stjórn-
endur ríkisins gjörðu sér far um
að kynnast landsháttum og um-
bótaþörf almennings. Af öllum
þessum herferðum gegn Fram-
sóknarstjóminni var árangurinn
hinn sami. Fyrir hvem hestburð
af íhaldsblöðunum, sem dreift var
út um landið mátti afskrifa at-
kvæði af kjörfylgi íhaldsins.
Þegar stjórnin var að taka
ríkislánið erlendis lustu íhalds-
blöðin upp ópi um það, að verið
væri að sökkva landinu í óbotn-
andi skuldir. En jafnskjótt sann-
aðist það á íhaldsflokkinn, að
hann hafði á Alþingi óskiptur
greitt atkvæði með lántökunni.
Og þegar lánið var tekið, áttu
vaxtalíjörin að vera þjóðarvoði og
einsdæmi. 1 það sinn hafði íhaldið
ekki annað fyrir sína fyrirhöfn
en það, að vinnubrögð Magnús-
ar Guðmundssonar við „óskapa-
lánið“ 1921 urðu landskunn, og
að mönnum varð ljósara en áður,
hve mikið þjóðin hafði vaxið í
áliti erlendis við það að losa sig
við íhaldsstjórnina.
íhaldið tók að sér málstað
læknafélagsins. Það hélt, að
læknarnir hefðu samskonar vald
á sálum manna og sannfæringu
og þeir hafa á líkömum hinna
heilsubiluðu. En einnig hér hafði
íhaldið misreiknað. Læknarnir
voru ekkert stórveldi. Þeir gátu
beðið ósigur eins og íhaldið í
kosningum. Það fádæma fólsku-
verk, sem áformað var til að
lama forystu Framsóknai-flokks-
ins, vakti þjóðarandstygð á bar-
áttuaðferðum íhaldsins yfirleitt
og jók fylgi Framsóknarflokks-
ins í stað þess að hjálpa íhaldinu.
Allt kjörtímabilið hafði íhald-
ið látlaust reynt að rægja Fram-
sóknarflokkinn fyrir að hafa not-
ið hlutleysis socialista til stjórn-
armyndunar. En bændurnir gátu
yfirleitt ekki skilið það, hvers-
vegna socialistar mættu ekki
greiða atkvæði með landbúnað-
armálum, sem íhaldið vildi koma
fyrir kattarnef. Og það kom líka
í ljós, þegar á reyndi, að íhaldið
sjálft hafði ekkert á móti kosn-
Fundirnir
á Snæfellsnesi.
Eins og getið var um
í síðasta biaðí hélt ritst' ii Tímans
nýlega þrjá landsmálafundi á Snæ-
fellsnesi. Var fyrsti fundurinn i
Stykkisliólmií par töluðu af hálfu
Framsóknarflokksins, auk íundarhoð-
anda, Bergur Jónsson alþm. og Stefán
Jónsson skólastjóri. Ræddu Framsókn
armennirnir um kreppuna og afkomu
horfur landsmanna yfirleitt. Fyrir
hönd íhalds- og jafnaðannanna komu
fram nokkrir ræðumenn, þ. á. m.
einn af hinum föllnu frambjóðendum
ihaldsins frá kosningunum í vor.
Voru ræður þeirra lítið annað en úr-
eltur skætingur úr kosningabarátt-
unni og gáfu þvi ekki mikið tilefni
til andsvara. Fór fundurinn vel fram
og friðsamlega. — þegar til Ólafsvík-
ur kom, sendi fundarlioðandi þing-
manni kjördæmisins skrifiegt boð um
að mæta, þótti vissara að tryggja
návist hans á þann hátt, því að Stein
sen er lítið gefinn fyrir landsmála-
fundi. Ekki virtist hann heldur hafa
neiifa löngun til að taka upp vörn
fyrir íhaldið á þessum fundi, og
lézt ekki vilja heyra þá staðhæfingu
Mbl., að kreppuástandið í landinu
væri að neinu leyti Framsóknarstjóm
inni að kenna. Kvaðst fundarboðandi
þá vilja benda honum og öðrum
stjómarandstæðingum á, að á op-
inberum landsmálafundi væri réttur
vettvangur til að rifja upp ádeilu-
og árásarefni á stjómina, 'ef nokkur
ingabandalagi við socialista, ef
von var um að ná aftur valda-
stólunum með þeirra tilstyrk. En
íhaldið tapaði líka á sambandinu
við socialista eins og öllu öðru.
Og tilraun íhaldsins til að æsa
Reykvíkinga til uppreisnar gegn
„bændastjórninni", mistókst líka.
í sjálfri Reykjavík, sem átti að
hafa mest gagn af kjördæma-
skipun kosningabandalagsins, og
þar sem Morgunblaðið er í hverju
húsi, jókst fylgi Framsóknar-
flokksins. Krafan um nýja kjör-
clæmaskipun er ekki fundin upp
af almenningi í Reykjavík, held-
ur fámennri efnamannastétt,
sem telur sig greiða of mikið fé
af höndum í uppbyggingu sveit-
anna.
Nú ætlar íhaldið að græða á
kreppunni. Og eftir almennri
reynslu, er mjög hentugt að vera
í stj órnarandstöðu á krepputím-
um. En venjuleg pólitísk lögmál
virðast ekkert stoða hinn hrörn-
anda íslenzka íhaldsflokk. Jafn-
vel í kjördæmi Ólafs Thors, sem
talið hefir verið einna vissast af
íhaldskjördæmunum, hverfa menn
hópum saman frá íhaldinu, nú
síðustu vikurnar.
Kosningasigur Framsóknar-
flokksins í vor var einsdæmi í
pólitískri sögu íslands. Aldrei áð-
ur hér á landi hefir stjórnar-
flokkur sigrað við kosningar.
Aldrei áður hefir stjórnarflokki
vaxið fylgi á krepputíma. En í-
haldinu kemur hvergi liðsauki.
Sjálfur óflokkurinn er sundraður
og verulegur hluti hans fyrirlít-
ur blöð sín og foringja. Helm- ;
ingur af atkvæðatölu íhaldsins j
er fólk, sem í raun og veru lætur ]
sig landsmál litlu skifta og hverf- j
ur frá því jafnskjótt, sem það
gjörir sér grein fyrir, að íhaldið
er hrörnandi flokkur. Enginn
borgari, sem gjörir sér ljóst,
hvað fram fer, er líklegur til að
velja samleið með þeim flokki,
sem altaf er að tapa.
væru, og væri opinber viðureign í
þeim eínum sæmri en þær lúalegu
undirróðursaðferðir, sem íhaldið væri
vant að beita. Kom þá Eliníus verzl-
unarstjóri til liðs við Steinssen og
var ógýnt livor af öðrum bar. Eitt
af því, sem skilja mátti á Steinssen,
var, að íhaldsstjórnin hefði á sínum
tíma byggt læknisbústaðinn á Vifils-
stöðum — fyrir miljónarfjórðung — í
heimildarleysi. A. m. k. lcvaðst Stein-
sen enga ábyrgð bera á því verki. —
í fundarlokin tilkynnti fundarboð-
andi, að liann myndi lialda fund á
Sandi næsta dag og vænti þing-
mannsins þangað, en ekki varð Stein
sen við þeirri áskorun. — í sveitum
var ekki liægt að halda fundi að
þessu sinni, af því að veður höml-
uðu. En yfirleitt fer fylgi Framsóknar
flokksins í liéraðinu stöðugt vaxanda.
þykjast nú íhaldsmenn sjálfir sjá
pólitísk feigðarmerki á Steinsen.
Barátta jafnaðarmanna fyrir þing-
sætinu er hinsvegar vonlaus, enda
ciga verkainennirnir í Ólafsvík og á
Sandi, sem yfirloitt eru hófsamir
í kröfum, litla samleið með kommún-
istum í Stykkishólmi.
Hverjir komu Steinsen á þing?
Ilétt eftir kosningarnar í vor tóku
að berast út þær fregnir á Snæfells-
nesi, að jafnaðarmenn í Stykkishómi
— sem flestir standa nærri kommún-
istum — undir-' stjórn Guðmundar
Jónssonar frá Narfeyri, hefðu að
rneiru eða minna leyti bmgðist Jóni
Baldvinssyni og kosið frambjóðanda
ihaldsins, af þvi að þeir þóttust
vissir um að Framsóknarflokkurinn
myndi vinna kjördæmið að öðrum
kosti. Og þegar talning fór fram,
kom það í ljós, að Jón Baldvinsson
fékk um 40P—50 atkvæðum færra en
sjálfir leiðtogar jaínaðannanna þar
vestra höfðu áætlað. Vakti þetta tals-
verða gremju hjá verkamönnum í
Ólafsvík og á Sandi, því að flokks-
bræður þeirra í Stykkishólmi höfðu
fullyrt við þá, að Jón Baldvinsson
liefði góða von um að ná kosningu
ef vel væri að unnið. En úrslitin í
vor, þegar sjálfur foringi flokksins
var í kjöri, sýna mjög vel, hvílík
fjarstæða það er, að jafnaðarmaður
geti náð kosningu á Snæfellsnesi. 1
smágrein í Tímanum í sumar var
drepið á þann orðróm, sem gengi
um afstöðu jafnaðarmanna i Stykkis-
hólmi. Bárust blaðinu þá mótmæli
gegn þessu frá Guðmundi Jónssyni,
og á fundinum i Stykkishólmi 15. þ.
m., þar sem ritstjóri Tímans var viö-
staddur, ítrekaði G. J. þessi mótmæli.
Ritstjóri Tímans gjörði G. J. þá það
tilboð, að hann skyldi birta yfirlýs-
ingu frá G. J. sjálfum — ef hann
óskaði — um að hann (G. J.) liefði
ekki kosið Steinsen, en yfirlýsing
frá G. J. viðvíkjandi öðrum kjósend-
um væri auðvitað markleysa, þar
sem atkvæðagreiðslan er leynileg.
Varð Guðmundur fár við, og er yf-
irlýsingin frá honum ókomin enn!
Hringrás peninganna.
Eliníus lieitir maður og er verzlun-
arstjóri í Ólafsvík. Eliníus er í
íhaldsflokknum en kallar sig Sjálf-
stæðismann og verzlun sína kaupfé-
lag. í haust keypti Elíníus drag-
nætur fyrir sjómenn í Ólafsvik gegn
því að fá 2% af andvirði aflans fyr-
ir ómakið. Gjörði liann þá jafnframt
samninga um sölu á aflanum en
tókst svo óhöndulega, að verð á
nýjum fiski i Ólafsvík hefir verið
mun lægra en víðast annarsstaðar,
og mest af andvirðinu ógreitt enn.
Gengur Eliníusi því erfiðlega að
borga dragnæturnar. Á fundinum i
Óiafsvík á dögunum tólc Eliníus að
bamia sér út af þessum vandræðum
og virtist álíta, að rikisstjórnin hefði
eytt því fé, sem annars hefði átt að
lána í smábátaútveg. Var honum þá
bent á, að bankarnir hefðu undir
stjórn íhaldsins tapað 33 miljónum
af veltufé þjóðarinnar, en það væri
einmitt fé, sem hefði átt að lána út
til atvinnuveganna. Stæði honum
því næst að beina ásökunum sínum
gegn sínum eigin samherjum. En
þetta þótti þessum þjóðskörungi í-
haldsins hin furðulegasta fjarstæða,
og sagði að bankatöpin gjörðu ekk-
ert til, því að peningarnir, -sem
bankarnir töpuðu, færu til þjóðar-
innar sjálfrar og lcæmu svo inn í
bankana aftur. þetta fyrirbrigði
nefndi ræðumaður „liringras pening-
anna“ og fannst ástæðulaust að am-
ast við því. Var honum þá bent á,
að samkvæmt þessum vísindum
hlyti að vora heimskulegt að am-
ast við eyðslu úr ríkissjóði, því að
eftii' „hringrásarkenningunni" færu
peningarnir bara til þjóðarinnar og
kæmu inn i ríkissjóðinn aftur! En
það undruðust áheyrendur mest, að
Eliníus skuli árum saman hafa bak-
að sjálfum sér erfiðismuni með inn-
heimtu verzlunarskulda í Ólafsvík, í
stað þess að láta peningana koma
sjálfkrafa til baka, samkvæmt hinu
ágæta lögmáli „hringrásarinnar".
Landsmálafundur á Sandi.
Ilitstjóri Tímans boðaði landsmála-
fund á Sandi 16. þ. m. Af hálfu
Framsóknarflokksins talaði, auk
fundarboðanda, Sigurvin Einarsson
skólastjóri í Ólafsvík. þá töluðu
tveir af foringjum verkamannafé-
lagsins á Sandi, Hj,örtur Cyrusson
og Björgvin Alexandersson. Lítur
út fyrir, að þær fregnir, sem berast
vestur þangað frá „alþýðuleiðtogun-
um“ hér syöra, séu ekki allar sem
réttastar. T. d. hafði annar þessara
ræðumanna frétt það að sunnan, að
ennþá hefði ekkert fé fengizt til
verkamannabústaðanna í Rvík, og
gat fundarboðandi þá gefið þær upp-
lýsingar, að eitthvað myndi hér
málum blandað, því að allir Reyk-
víkingar vissu, að búið væri að
liyggja húsin. Auk þessara 2 tóku
til máls Helgmundur Alexanderson og
íhaldsm., sem heitir Benedikt og er
einhvcrskonar skjólstæðingur hinnar
útlendu selstöðuverzlunar þar á
staðnum. Snerist ræða hans mest-
megnis um barnafræðsluna á Sandi
og var aðallega árás á kennarana
þar við skólann, og í mesta máta
ósmekkleg, enda enginn af kennur-
unum viðstaddur, en sjálfur hefir
Benedikt þessi nijög sózt eftir að
verða kennari við skólann, en á-
rangurslaust, og mun það vera af-
sökunin fyrir vantandi mannasiðum
lians á fundinum. — Á ræðum
þeirra verkamannafoi'ingjanna mátti
glöggt heyra, að talsverður uggur
er í almenningi þar í þorpinu um
afkomuna í vetur, enda verið ó-
gæftasamt undanfarið og vörulítið á
staðnum. En fiskimið eru þar ágæt
og nærtæ k, þegar á sjóinn gefur.
Verkamenn hafa með sér pöntunar-
félag og veitir því forstöðu Júlíus
þórarinsson, bróðir Ágústar hrepp-
stjóra á Saxhóli. Fékk félagið vöru-
sendingu nokkra með Esju kvöldið
eftir að fundurinn stóð, og tókst að
koma vörunum í land þá um nótt-
ina.
„Að lifa á sjálfum sér“!
Fyrir nokkrum árum var Mbl. að
lýsa kauptúni einu á Suðvesturlandi
og féllust blaðinu orð á þá leið, að
þar í kauptúninu væri eiginlega eng-
inn atvinnuvegur stundaður, en íbú-
arnir „lifðu hver á öðrum". þótti
blaðinu sá búskapur til mikillar fyr-
irmyndar, en almenningur henti
gaman að „fjólunni". Fyrir nokkrum
dögum sagði einn af ræðumönnunum
íhaldsins í Stykkishólmi, að afkoma
ríkisins á krepputímum væri eðal-
lega undir því komin, að „þjóðin gæti
lifað á sjálfri sér“! þótti fundarmönn
um þetta óviðkunnanlegt orðalag.
Hitt mun sönnu næst, að íhaldinu
þyki mest undir þvi komið, að Mbl.
og fylgifiskar þess geti lifað á öðrum
bæði nú og endranær.