Tíminn - 16.01.1932, Qupperneq 1

(Sfaíbferi
09 afgrci&slumaður Cimans er
i?annr>eig Jíorsfeinsöóttir,
Ccefjargötu 6 a. itevfjaDÍf.
J2^f<jtei6sía
Cimans er i £a>fjar<jðtu 6 a.
(Dpin ðaglega* fL 9—6
Striii 2353
XVI. árg.
Reykjavík, 16. janúar 1932.
Landbúnaðarkreppan
Aukabúnaðarþing í yetur.
1.
Meirihluti stjórnar Búnaðar-
félags íslands hefir ákveðið að
kalla Búnaðarþingið saman til
aukafundar um sama leyti og Al-
þingi kemur saman — væntan-
lega um miðjan febrúar.
Er það tilætlunin að fulltrúar
bænda á Búnaðarþinginu taki til
athugunar þá kreppu, sem bænda-
stéttin á nú við að búa og beri
fram rökstuddar tillögur og kröf-
ur um aðgerðir af hálfu þess opin-
bera þess tilefnis.
1 nágrannalöndum okkar hafa
verið gerðar víðtækar ráðstafanir
af ríkjanna hálfu til aðstoðar
landbúnaðinum í kreppunni. Verð-
ur um það aflað vitneskj u, til
leiðbeiningar hér.
Er svo til ætlast að tillögur
Búnaðarþingsins verði síðan lagð-
ar fyrir Alþingi, sem háð verður
samtímis.
Voru það þeir Trygg-vi Þór-
hallsson og Bjarni Ásgeirsson,
sem þessa ákvörðun tóku um
Búnaðarþinghald vegna kreppunn-
ar, en Magnús Þorláksson frá
Blikastöðum var henni andstæður.
H.
Afleiðingarnar af ltreppunni,
sem haft hefir í för með sér rýrn-
un á andvirði útfl. vara um tvo
fimmtu hluta á síðustu tveim ár-
um, gjöra nú vart við sig á degi
hverjum. Verðfallið er, eins og
við mátti búast, farið að setja
sinn svip á líískjör manna. Víða
að berast nú kvartanir stétta og
einstaklinga til ríkisvalds og hér-
aðsstjórna. Verkamenn fara fram
á opinberar atvinnubætur. LJt-
gerðarmenn kvarta um veltufjár-
skort. Starísmenn hins opinbera
kvarta um launaiækkun. Milliliða-
stéttin, sem hefir lífsuppeldi sitt
af álagningu á vörur, barmar sér
yfir þeim ráðstöfunum, sem
gjörðar eru til að auka sparnað-
inn í landinu. Því verður ekki
neitað, að allar þessar kvartanir
hafa við nokkur rök að styðjast.
Alstaðar er nú erfiðara um vik
en áður var — í góðærinu.
En frá fjölmennustu stétt
landsins, bændunum, hefir lítið
heyrst í þessa átt enn sem komið
er. Bændurnir hafa yfirleitt ekki
kvartað um kjör sín eðabeðiztað-
stoðar í erfiðleikunum. Maður, er*
ókunnugur væri þjóðháttum og
fylgdist með þeim umkvörtunum,
sem daglega berast úr bæjum og
þorpum við sjávarsíðuna — og
yfirleitt eru á nokkrmn rökum
reistar — en hinsvegar, hve
hljótt er um afkomu bændastétt-
arinnar, mætti vel ætla, að ís-
lenzki landbúnaðurinn hefði ekk-
ert haft af kreppunni að segja.
Því verður heldur ekki neitað,
að bændurnir hafa að sumu leyti
betri skilyrði til að mæta við-
skiptaörðugleikum en sá hluti
þjóðarinnar, sem býr við sjávar-
síðuna. 1 því liggur m. a. gildi
iandbúnaðarins. Sveitaheimilin
búa meir að sínu en kaupstaða-
heimilin. Sumir stærstu útgjalda-
li.ðir bæjarbúans, svo sem húsa-
leiga og mjólk, sem verða sér-
staklega tilfinnanlegir samfara
óvenjulegri tekjujýmun, skipta
liltu máli í sveitunum. Það sem
heimilin framleiða til eigin afnota
íellur aldrei raunverulega í verði
í viðskiptakreppu.
En um allt það, sem bændum-
ir eiga undir viðskiptum við aðra,
liefir ki-epputíminn komið þungt
niður á landbúnaðinum.
Útílutningsvörur landbúnaðar-
ins hafa allar íallið geisilega i
verði á tveim síðustu árum, sum-
ar meir en um helming. Árið 1929
mun hafa fengizt fyrir útílutn-
ingskjöt upp og ofan kr. 0,85—
90 pr. kg., að frádregnum kostn-
aði. 1930 hélzt kjötverðið óbreytt
en nú í ár verður það vart áætlað
hærra en kr. 0,50 pr. kg. og mik-
ið óselt enn. Ullarverð 1929 mun
hafa verið uni kr. 3,40 pr. kg.
af fyrsta flokks vorull, 1930 kr.
1,50 og nú í ár kr. 1,30—1,40.
Tilfinnanlegast er þó verðfallið á
gærunum, sem var kr. 2,00—2,20
árið 1929 en kr. 0,60—0,70 árið
1930 og ekki nema kr. 0,50 nú í ár.
Til þess að gjöra sér nokkra
grein fyrir þeirri rýrnun á árs-
tekjum bænda, sem verðfallið hef-
ir haft í för með sér, má taka
til dæmis bónda, sem á 100 ær,
sem mun vera meðal bústofn og
vel það í ýmsum beztu sauðfjár-
ræktarhéröðum landsins. Sé ekki
gj ört ráð fyrir neinum vanhöld-
um, sem vitanlega verða alltaí,
heldur aðeins hæfilegri heima-
notkun afurða, hefir þessi
bóndi til innleggs 90 dilka að
haustinu og 150 kg. af af vorull.
Árið 1929 mun láta nærri að dilk-
urinn hafi verið 20 kr. virði, eða
90 dilkar 1800 kr. Þar við bætist
svo ullin um 500 kr., og nemur þá
ársinnleggið 2300 kr. Nú í haust
er ekki hægt að áætla dilksverðið
meira en 10 kr. eða um 900 kr. alls
og ullina 200 kr. Ársinnlegg þessa
bónda á árinu 1931, er því ekki
nema 1100 kr. virði móti 2300 kr.
árið 1929.
Þessar 1100 kr. eru þá allur sá
gjaldeyrir, sem meðalbóndi, eins
og sá, sem nefndur er í dæminu
hér að ofan, hefir haft til umráða
síðastliðið ár. Fyrir þessar 1100
kr. þarf bóndinn að kaupa mat-
væli, fatnað, áhöld og aðrar nauð-
synjavörur, sem heimilið ekki
framleiðir. Af þessu þarf hann
líka að greiða opinber gjöld, og
afborganir af lánum, sem hvíla
kunna á jörð, húsum og mann-
virkjum. Og þó er ekkert gjört
fyrir vanhöldum á bústofninum.
Erlendar vörur, sem bændur
þurfa að I:aupa til heimilisnotkun-
ar, hafa vitanlega fallið í verði
síðustu tvö árin hlutfallslega eins
og í bæjunum. En sú lækkun er
enganvegiim í réttu hlutfall: við
verðfall afurðanna. Og einn
stærsti útgjaldaliðurinn hefir
haldizt óbreyttur. Kaupgjaldið
hefir staðið í stað síðan í góð-
ærinu a. m. k. að svo miklu leyti
sem bændur hafa orðið að kaupa
vinnukraft frá bæjunum, þar sem
dýrtíðin heimtar, að verkafólk
hafi hátt kaup.
Þegar litið er á dæmið hér að
framan, sem sýnir, að gjaldeyris-
vörur frá meðalbúi hafa fallið úr
2300 kr. niður í 1100 kr. eða um
meira en 60% á tveim árum,verð-
ur tæplega um það deilt, að
kreppan hafi komið fullkomlega
eins hart niður á bændunum og
öðrum stéttum þjóðfélagsins.
Fjölskyldumaður í sveit með
meðalbústofn hefir nú á síðasta
ári orðið að horfast í augu við
þann veruleika, að verða að
standa straum af kaupum á er-
lendum nauðsynjavörum, kaup-
gjaldi og afborgunum af skuldum,
sem hvorttveggja er miðað við
hærra verðlag — með aðeins 1000
króna árstekjum.
En bændurnir hafa ekki kvart-
að. Á sama hátt og bændastéttin
islenzka var stórvirk til fram-
kvæmdanna í góðærinu hefir hún
tekið á sig byrðar viðskiptaki-epp-
unnar með festu og manndómi.
Islenzka sveitafólkið hefir vanizt
á það gegnum aldaraðir að leggja
hart að sér og neita sér jafnvel
um brýnustu lífsnauðsynjar, þeg-
ar skórinn kreppti að. Og það hef-
ir heldur ekki brugðizt í þetta
sinn. Bændumir hafa alltaf viljað
vera skilamenn og verið það öll-
um öðrum fremur.
Með ítrustu sparsemi og sjálfs-
afneitun hafa bændurnir nú reynt
að reisa rönd við hinu ægilega
verðfalli, og hingað til hefir þeim
tekizt það öllum vonum framar.
Eins og getið er um hér að
framan, hafa í ýmsum af ná-
grannalöndunum verið gjörðar
eða eru í undirbúningi ýmsar
meira og minna víðtækar ráðstaf-
anir landbúnaðinum til aðstoðar )
kreppunni.
Og hér þarf heldur engan að
furða á því, þó að svo kynni að
fara, að bændumir, ems og aðrar
st.éttir, teldu sig hafa þörf fyrir
e.nhverja samúð af hálfu þjóð-
félagsins nú í erfiðleikunum, og
þó að einhverjum slíkum mála-
leitunum af hálfu landbúnaðarins
yrði hreyft, þegar fulltrúar hans
koma saman á Búnaðarþingi í
næsta mánuði.
----Q.---
Kjðrdæmamálið.
Kjördæmanefndin hefir ekki
lokið starfi sínu, en eigi að síð-
ur hefir Jón Þorláksson birt í
Morgunblaðinu þær tillögur, sem
þeir íhaldsmennirnir í nefndinni
hafa borið þar fram. Mun Tíminn
lítt ræða málið að svo stöddu, en
vill þó þegar vekja eftirtekt á
eftirfaranda.
Þó að tillögurnar muni reynast
mjög óaðgengilegar, torveldar til
framkvæmda og imi einstök atriði
alveg óhæfar — þá ber þó þess
að geta að með þeim hafa íhalds-
menn yfirgefið þann grundvöll,
sem þeir stóðu á í vor og höfðu
samið um við jafnaðarmenn fyrir
þingrofið. 1 þess stað er nú geng-
ið inn á grundvöll Framsóknar-
inanna.
Þó að með tillögunum sé um að
ræða mikla skerðingu, bæði beint
og óbeint, á rétti núverandi kjör-
dæma til þess að eiga sérstaka
fulltrúa, þá er þó þessi réttur
kjördæmanna til sérstakra full-
trúa lagður til grundvallar fyrir
kjördæmaskipuninni með tillögun-
um.
En þetta er það atriði sem
Framsóknarmenn hafa lagt höf-
uðáhersluna á.
Er því hér um að ræða hinn
stórfeldasta sigur fyrir málstað
Framsóknarmanna í kjördæma-
skipunarmálinu, er íhaldsmenn
Utan úr heimi.
Tvær alþjóðaráðstefnur standa
fyrir dyrum, önnur í þessum mán-
uði, til að ræða um enn eina end-
urskoðun á ófriðarskuldunum og
hin í febrúar, til að ræða um
minnkun vígbúnaðar.
Á þingi Bandaríkjanna gáfu
ófriðarskuldirnar tilefni til mjög
eftirminnilegra umræðna í des-
embermánuði síðastliðnum. Bráða-
birgðaráðstafanir Hoovers um
greiðslufrestinn komu þá til
þingsins kasta, og voru að vísu
samþykktar, en umræðurnar um
þær voru bæði langar og harðar.
Amerísk blöð, sem skýra frá þess-
ari viðureign, gefa nokkra hug-
mynd um, hvernig menn hugsa
um þessi mál í Bandaríkjunum.
Sumir af flokksmönnum forsetans
snerust á móti honum og helltu
yfir hann óbótaskömmum. Hann
var sakaður um að hafa brotið
stjórnarskrána, með því að hafa
gjört svo mikilvæga ráðstöfun án
þess að kalla þingið saman. Og
honum var borið á brýn, að hann
væri leiguþjónn amerískra banka-
manna, sem væru hræddir um fé
sitt, sem þeir hefðu lánað Norð-
urálfuþjóðunum, og kysu þá held-
ur að láta ríkið verða af sínum
kröfum en bíða sjálfir tjón. Hann
var jafnvel sakaður um að meta
þýzka hagsmuni meir en sinnar
eigin þjóðar. „Við getum ekki
haft þýzkan „agent“ fyrir forseta
í Bandaríkjunum“, sagði einn af
þingmönnum Republikanaflokks-
ins sjálfs.
Hoover forseti og þeir, er hon-
um fylgja í þessu máli og vilja
hliðra til við hinar skuldugu
Norðurálfuþjóðir, halda því fram,
að hlífðarlaus innheimta skuld-
anna sé bæði óhyggileg og ófram-
kvæmanleg. Þeir segja, að Banda-
ríkin hafi ekkert annað upp úr
slíkri innheimtu, en að Norður-
álfuríkin hætti að geta keypt
amerískar vörur og að fyrirtæki,
sem Bandaríkjamenn hafi lagt fé
í í Norðurálfunni fari á höfuðið.
Og hvað á svo að gjöra? „Ætlið
þið ykkur að senda herskipaflot-
ann af stað til að innheimta
skuldirnar?“ greip einn af fylgis-
mönnum Hoovers fram í fyrir
andstæðingunum.
En hinir, sem ekkert vilja gefa
eftir, hafa svörin á reiðum hönd-
um. Bandaríkjaþjóðin fór út í
styrjöldina, segja þeir, til þess að
berjast fyrir friði og jafnrétti
meðal þjóðanna. Nú verðum við
að horfa á það að Norðurálfu-
hafa yfirgefið grundvöll þann,
sem þeir stóðu á í vor. Og þó að
enginn árangur yrði annar af
þingrofinu og kosningunum í vor,
þá er þó þegar miklum sigri að
fagna, því að enginn mun láta
sér detta í hug, að íhaldsmenn
hverfi nú aftur burt af þessum
grundvelli.
Er enginn hlutur vissari en sá,
að fyrir þingrof og kosningar
hefðu íhaldsmenn ekki fengizt til
þess að viðurkenna rétt núver-
andi kjördæma til sérstakra full-
trúa.
Mega héröðin út um land vel
við una, að svo hefir nú skipast
veður í lofti, enda var talað skýru
máli við kosningarnar.
Að öðru leyti verða tillögur
íhaldsmanna ekki ræddar sérstak-
lega nú. Aðeins skal drepið á
fjögur atriði:
2. blað.
þjóðiraar verja of fjár á ári
hverju til að auka herbúnað. Geta
þær ekki varið þessu fé til að
greiða okkur réttmætar skuldir?
Við eigum ekki að „borga stríðið“
einir á sama tíma, sem Norður-
álfan, sem ekki stendur í skilum,
býr sig undir nýja heimsstyrjöld.
Þannig er afstaðan í Bandaríkj-
unum. En í Norðurálfunni dregur
til nýrra tíðinda í skuldamálun-
um. Þýzka stjómin hefir birt op-
inberlega það álit sitt, að hún
hafi enga von um, að Þjóðverjar
geti nokkurntíma greitt skaða-
bæturnar. í aðalblaði Fascista-
flokksins ítalska hefir Mussolini
tekið í sama streng. Og nú lítur
út fyrir, að Frökkum sé líka að
verða það ljóst, að ný stefna
standi fyrir dyrum í skaðabóta-
málunum, því hjá þeim er nú ver-
ið að mynda nýja stjórn, sýnilega
í þeim tilgangi að láta sem flesta
af stjórnmálaflokkum landsins
bera ábyrgð á þeim tilslökunum,
sem framundan eru, en óvinsælar
eru hjá þjóðinni.
Sem sýnishom af því, sem, um
þessi mál er ritað hjá stórþjóð-
um, sem hlut eiga að máli, nú um
áramótin, fer hér á eftir stuttur
kafli úr áramótagrein í einu
stærsta blaði Englendinga, sem
fylgir Frjálslynda flokknum að
málum, en er á móti þjóðstjóm-
inni. Þar segir svo:
„Við þurfum enga fjármálasér-
fræðinga til að segja okkur hvað
eigi að gjöra. Hver almúgamaður
veit það. Ef venjulegur alþýðu-
maður í Englandi væri spurður
ráða, myndi hann sennilega segja:
„Strykið þið yfir skuldimar og
skaðabótakröfumar“. Ef honum
þá væri bent á, að enska þjóðin
gæti ekki ráðið þessu ein heldur
sé það líka komið undir Frakk-
landi og Bandaríkjunum, og
margir Ameríkumenn segi sem
svo, og það ekki að ástæðulausu,
að á meðan Norðurálfuþjóðimar
geti kostað stærri her en fyrir
stríð, geti þær líka borgað skuld-
ir sínar, þá myndi þessi enski al-
þýðumaður segja, að hann vildi
gjarnan minnka herimv og flot-
ann mn helming eða meira, ef
aðrar þjóðir gjöra það sama.
Hann myndi sennilega segja það
sama um tollana. Ef allt þetta
yrði gjört, er ómögulegt að sjá
annað en að við yrðum alveg eins
vel stæðir og áður, og talsvert
öruggari fyrir árásum. Þetta veit
svo að segja hver maður í land-
inu. En það er varla til sá mað-
ur, sem trúir á að það muni
verða framkvæmt".
1. Eyjafjarðar, Skagafjarðar,
Árness, Rangárvalla og Múlasýsl-
ur báðar, verða allar sviftar þeim
rétti að eiga tvo sérstaka þing-
nienn, samkvæmt þessum tillög-
um, en fá að halda einum þing-
manni.
2. Lágmarkstala fyrir Reykja-
vík mun verða 10 þingmenn. En
sú tala getur orðið stórum jafn-
vel mörgum sinnum hærri.
3. Fjöldi þingmanna verður
með öllu óákveðinn. Færri en 42
mega þeir að vísu ekki verða, en
geta hæglega orðið 50—60 og ef
sérstaklega stendur á getur svo
farið að Alþingismenn verði 100
og jafnvel langt þar yfir.
4. Frambjóðandi í einstöku
kjördæmi getur náð þar kosningu
þó að annar frambjóðandi fái þar
miklu fleiri atkvæði en hann.
...o- ~