Tíminn - 16.01.1932, Blaðsíða 2

6
TÍMINN
Skilvísi við blöðin
Tíminn er útbreiddasta blaðið á íslandi. það er ekki tilviljun, held-
ur af því að blaðið hefir síðan það hóf göngu sína á miðjum stríðstíman-
um, verið samherji allra umbótamanna í landinu, en áður hafði ekkert
blað tekið sér fyrir hendur að styðja viðleitni þeirra manna svo að
um munaði. En blaðaútgáfa kostar fé. Blaðgjöldin eiga að borga tilkostn-
að blaðanna. Með því einu móti geta blöðin verið sterk og áhrifarnikil
almenningi til gagns, að þau séu skilvíslega borguð. Blaðaskilvísi er
þess vegna þjóðardyggð. pað á fyrst og fremst að borga skilvíslega blöð,
sem styðja að framförum lands og þjóðar eins og Tíminn. En það er líka
rétt að borga léleg blöð eins og t. d. Mbl., af því að sá hluti landsmanna, sem
vill lesa slík blöð, á að borga skilvíslega fyrir þá andlegu fæðu, sem
hemn velur sér sjálfur.
Reykj avikur annáll
Framkvæmdír
siðustu ára
Eitt af þvi sem ekki skiptir litlu
máli um allar framkvæmdir, er að
þar séu gerðar þannig, að miðað sé
við vaxandi þörf, en ekki aðeins við
þarfir nútíðar.
Með óforsjálni í opinberum fram-
kvæmdum þarf stöðugt að kosta til
þess of fjár ár eftir ár að auka og
endurbæta hinar eldri framkvæmdir.
Liklega finnast fáir staðir í víðri
veröld, sem sanni öllu betur en
Reykjavík hvað léleg stjórn og ófor-
sjálni í allri framkvæmd kostar mik-
ið fé, sem kastað er í sjóinn.
í siðasta blaði Tímans var minnst
á það, að skuldir bæjarsjóðsins væri
í árslok 1930 um 8y2 miljón króha.
þetta eru miklar skuldir, þegar þess
er gætt, hve mikið er hér ógert. Göt-
urnar eru lélegar og margar næstum
ófærar. Bærinn er rafmagnslítill og
rafmagnslaus ef haustrigningar
bregðast. Hann er vatnslaus mikinn
hluta ársins á mörgum stöðum í
bænum, og hann á ekkert ráðhús.
J>ó hefir verið jafnað niður á bæj-
arbúa um tveimur miljónum króna
árlega í mörg ár. Hvert hafa þessir
peningar farið? Framkvæmdir eru
fremur litlar og flestar lélegar, þó
hafa safnast stórskuldir árlega svo
að nú fer x/b af því sem jafnað er
niður í greiðslu afborgana og vaxta
af lánum bæjarsjóðs eins, fyrir utan
allar aðrar skuldir bæjarfélagsins
svo sem skuldir vatnsveitu, raf-
magnsstöðvar, gasstöðvar og hafnar.
Undanfarin tvö sumur hafa bæjar-
búar staðið í hópum niðri við höfn-
ina og horft viðgerð hafnarbakkans.
þessi hafnarbakki var gerður fyrir
nálega 15 árum, undir umsjón Knud
Zimsen borgarstjóra og átti að endast
í 50 ár. Hann sprakk í fyrra, hafði
verið vitlaust byggður, og nú kostaði
það höfnina rúmar 400 þúsund krón-
ur að gera við liann. Rétt hjá þessum
stað var byggð bryggja í fyrra fyr-
ir um 400 þús. ki'. Bryggjan hrundi
rétt eftir aö verkinu var loltið, og
þegar heimta átti skaðabætur frá
hinu erlenda félagi, sem gerði bryggj-
una, liafði verið gengið þannig frá
samningum af hálfu bæjarfélagsins,
að það sá þann lcost vænstan að taka
á sig tjónið að miklu leyti eða alls
um 100 þús. kr.
í síðasta blaði var á það minnst,
að bæjarfélagið ætiaði á síðastl. óri
að taka 700 þús. kr. lán til að auka
vatnsveituna, því nú er bærinn oft
víða vatnslaus mikinn hluta sólar-
hrings. þegar vatnsveitan var gerð í
upphaíi, átti hún að endast von úr
viti. — En forsjálnina vantaoi. Vatns-
veitan var orðin bænum ónóg 1923
og þá varð að nota til þess y2 milj.
að auka hana. þá átti hún að nægja
bæjarfélaginu í mannsaldur. En aítur
brast þá sömu forsjálni, sem virðist
skorta í flestum framkvæmdum bæj-
arins — og nú á enn á ný að reyna
að fá 700 þúsund krónur að láni til
að auka vatnsveituna.
þá er rafmagnsstöðin hér við EIl-
iðaárnar eitt átakanlegt dæmi hinna
óforsjálu framkvæmda. Til hennar
hefir nú verið varið um 5 milj. og
900 þúsundum króna. þó er bærinn
rafmagnslaus, ef nokkuð ber út af.
Vatnsaflið er of iítið og var það frá
upphafi. Elliðaárnar hafa sömu upp-
sprettuna og vatnsveita bæjarins, svo
að vatnsafl töðvarinnar minnkar að
sama skapi sem vatnsveitan er auk-
in. E. t. v. er það þessvegna að vatns-
veituna má ekki auka nema lítið í
einu!
Á siðasta ári reyndi bæjarfélagið
að fá lán til þess að byggja nýja
rafstöð — sendi nefnd manna til út-
landa, en fékk afsvar.
Rafmagnið hér i bænum er selt
okurverði — fjórum sinnum dýrara
en áætlað var, þegar stöðin var
hyggð. þó getur stöðin ekki svarað
eftirspurn, ef nokkuð ber út af með
rigningar, og alveg er það tjón ó-
útreiknanlegt sem það veldur bæjar-
fólaginu, einlcum iðnaðarmálum bæj-
arins, að ekki er unnt að fá hér
sæmilega ódýrt rafmagn til iðnaðai',
þrátt fyrir það mikla íé, sem komið
er í Eiliðaárstöðina. ,
Siðan Timinn birti síðustu grein-
ina um fjárhagsáætlun bæjarins og
skuldir, hafa ýmsir spurzt fyrir um
það, hvernig á öllum þessum slculd-
um stæði, þrátt fyrir háa niðurjöfn-
un og fremur litlar framkvæmdir.
Fáein dæmi úr iramkvæmdalííi
Reykjavíkur hafa nú verið nefnd og
geta gefið nokkra bendingu í þessu
efni.
A víðavangi.
Samvinnufélag íslirðinga.
Mbl. skýrir frá því með miklum
íjálgleik núna í vilcunni, að ríkis-
sjóður liafi oiðið að taka á sig
greiðslu á aíborgunum og vöxtum á-
samt vátryggingargjaldi af skipuin
fyrir Samvinnufélag ísfirðinga, sem
ííkið er i noklcurri ábyrgð fyrir,
með baktryggingu Ísaijai'ðarkaup-
staðar. það er rétt í þessu máli, að
ríkið hefir í bili hlaupið undir bagga
með félaginu um greiðslu á nokkr-
um hluta þeirrar upphæðar, sem
þurfti til að standa straum af skipa-
láni félagsins og vátryggingargjaldi
á þessu ári, eða sem nemur alls um
26 þús. kr. Lánið til slcipakaupa fé-
lagsins, sem tekið er i útiöndum
(eftirstöðvar nú 273 þús. kr., sem
iivíla ó 7 skipum 2—3 óra gönxlum,
kaupverð hvers skips 60 þús.), er
tryggt með fyrsta veðrétti í skipun-
um, samábyrgð félagsmanna og þar
að auki ábyrgð ísafjarðarkaupstað-
ar eins og óður er getið. En lánið
er tekið til stutts tíma, 10 óra, og
afborganir því tiltöiulega liáar, og er
því eklcert undur, þó að félagið hafi
átt erfitt með þá greiðslu eins og
verð afurðanna er nú. Og hefði lánið
verið tekið innanlands, má telja
sennilegt, að frestur hefði fengizt,
og þá alls ekki lcomið til þessarar
greiðslu af ríkisins hálfu. þegar fé-
iagið var stofnað, var óstandið á
Isafirði, þar sem framtak íhaldsins
hafði fengið að njóta sín um langt
slceið, á þá leið, að búið var að
selja flest atvinnutæki úr bænum og
atvinnuleysi og neyð yfirvofandi, ef
elcki var að gjört. Er íhaldinu ekki
of gott að ámæla Framsóknarflokkn-
um fyrir það, þó að hann viidi gjöra
sitt til að styðja sjálfbjargarvið-
leitni og samstarf sjómannanna, þeg-
ar svo var ástatt. þola þær aðgerðir
vel samanburð við ábyrgðirnar sem
íhaldið útvegaði landinu á sínum
tíma, þ. á m. fyrir Kórafélagið í
Reykjavík,- með lélegu veði, sem Jón
þorláksson síðar gjörði enn aum-
ara, með niðurfærslu á veðrétti ríkis-
ins, rétt fyrir stjómarskiptin 1927
og landið verður nú að borga
187 þúsundir íyrir, er félagið er
gjaldþrota. Vel mætti þá um leið
minna Mbl. á það, að upphæð sú
sem nú hefir verið greidd í bili fyr-
ir Samvinnufélag ísfirðinga, sem
veitt hefir um 200 fjölskyldum lífs-
viðurværi i 3 ár, er hér um bil ná-
kvæmlega jafn mikil og sá fram-
færslustyrkur, sem tveir vel lcunnir
ihaldsmenn hafa þegið í bankaúti-
búinu þar, án þess að séð verði, að
tilvera þessara tveggja dánumanna
hafi orðið þjóðfélaginu til gagns eða
dýrðar eða muni verða.
Allt í lagi,
ef skilamennimir borgal
það er fyrir nokkru siðan orðið
vitanlegt, að bankarnir, á þeim ár-
um sem íhaldið réði þar lögum og
lofum, töpuðu um -33 miljónum
króna á lónuni til einstaklinga og
íyrirtækja, sem eklci stóðu í skilum.
Hefir þetta oft komið fram opinber-
lega og ekki verið mótmælt í íhalds-
blöðunum, enda tilgangslaust, þar
sem útreikningar um bankatöpin
hyggjast á opinberum rannsóknum
og skýrslum. Jafnframt hefir þaö
verið sannað, að mikið af þessu íé
hefir farið i lifsframfæri og óhófs-
eyðslu Mbl.-manna og verið í mjög
nánu sifjasambandi við hina póli-
tíslcu starfsemi íhaldsflolcksins, sem
átalcanlegast kom í ljós, þegar tvö
af íhaldsblöðunum ultu út af um
leið og íslandsbanka var lokað. —
En nú alveg nýlega hefir Mbl., öil-
um til undrunar, tekið upp vörn í
þessu sorglega hneykslismóli floklcs
síns. En tölur þær, sem blaðið birtir
um rekstursafkomu bankanna, eru
þessu máli alveg óviðkomandi. það
stendur jafn óhrakið eftir sem áður
að 33 miljónir króna, sem bankarnir
áttu að fá greiddar hafa ekki veriS
greiddar og verða aldrei greiddar af
þeim, sem skilin áttu að inna af
hendi. Hitt er allt annað mál, þó að
banlcamir hafi fengið nokkuð mikið
upp í þessi töp með gróða á annari
lánastarfsemi, sem rekin hefir verið
með miklu hærri vöxtum en átti að
vera og hefðu þurft að vera, ef
vanskilamennirnir hefðu verið skila-
rnenn. — Verzlun, sem verður að
gefa viðskiptamanni eftir 1000 króna
skuld, tapar vitanlega 1000 krónum
á viðskiftunum við þann mann, þó
að hún geti fengið þó upphæð borg-
aða með álagningu á vörum til ann-
ara manna. En hjá Mbl. er allt í
lagi, meðan skilamennirnir borga!
Fyrfrspum tfl Jóns Kjartanssonar,
ritstjóra Mbl.
1. Er það rétt að þrír íhaldsmenn
sem veitt hafa forstöðu rikisstofnun-
um hér i bænum, þeir Sig. Briein,
Gísh Ólafsson og Geir Zoéga verk-
fræðingur liafi á sínum thna lceypt
sinn mannflutningabílinn hver til
embættisafnota fyrir pósthúsið, land-
símaim og vegamálaski'iístoíuna?
2. Álítur Jón Kjartansson ritstjóri
að hér hafi verið um réttmæta róð-
stöfun að ræða á fé ríkissjóðs, eða
hið gagnstæða?
3. Hve marga bíla hefir Geir Zoéga
keypt vegna rikissjóðs tii vegagerð-
ar og vegaviðhalds, og verður að álít-
ast, að hann hafi gert rétt, að kaupa
þessa bíla, ,eða hefði landinu verið
meiri hagur að leigja alla bila tii
v ega vinn unnar ?
4. Hve marga bíla hefir ihaldsfor-
kólfurinn Knútur Zimsen keypt til
afnota fyrir starfsmenn bæjarins og
til vinnu fyrir bæinn, og eiga þau
bílakaup að teljast óþörf eyðsla eða
búhyggni?
Skattborgari.
„Bláa bókin“ og Vífilsstaðamálið.
1 hinni svonefndu „bláu bók“ sem
ihaldinu líkar svo illa við, er fremsta
greinin skýrsla um Vifilstaðamálið.
Er sú saga þess máls að árið 1922
tók sjúklingur frá Vífilstöðum að
lcæra yfir veru sinni þar. Komu radd-
ir þessar fram í Timanum og Alþýðu-
blaðinu, en ihaldsblöðin stóðu með
hinum óvinsælu yfirmönnum á hæl-
inu. Kom svo að Sig. Eggerz sem þá
var dómsmálaráðherra setti þrjá
menn til að rannsaka máiið. l'oru
það þeir Jón Hjaltalin, Stefán læknir
Jónsson og próf. Ól. Lárusson. í áis-
byrjmi 1923 gaf nefndin skýrslu um
málið. En Sig. Eggerz staklc henni
undir stól, enda var hann þá kominn
undir verndarvæng íhaldsins. Var þar
með reynt að eyðileggja árangurinn
af rannsólcninni. Sigurður læknir,
Fjóla matreiðslukona og hin danslca
hjúkrunarkona urðu lirædd i íyrstu,
og Fjóla sagði upp stöðu sinni, enda
íékk hún þungan dóm hjá nefndinni.
En í skjóli íhaldsins átti að grafa
kröfur sjúlclinga. Fjóla var látin vera
áfram og hælckað kaup hemiar. Sótti
í saman horfið undir stjórn íhaldsins
þar til það valt úr völdum 1927. þá
fyrst fengu sjúklingar þá réttarbót,
sem þeir báðu um 1922. þá var slcipt
um starfsfólk það, sem sjúklingum
vai' helzt í nöp við, og svo um búiö
að hið stóra hæli, er eins og annar
heimur síðan létt var af hinu gamla
fargi. Skýrslan um Vífilstaði sýnir
fyrsta átakið, sem Tímamenn gerðu
fyrir sjúklingana þar. Áframhaldið
er orðið landskunnugt. Upp af bar-
áttu sjúklinganna fyrir frelsi og
heppilegri aðbúð spratt síðar lækna-
fyrir, eftir því sem nú er komið fram,
nokkru hærri afföllum en 21% af
áætlunarverðinu, ef til vill ca. 15
þús. kr. þar fram yfir. En aftur á
móti er engin ástæða til þess enn
sem komið er, að gera ráð fyrir að
afföll ó hreinsuðu sildinni hefðu orð-
ið nálægt því 21% af áætlunarverð-
inu. Lílclegt er að mörgum mundi
þykja mest ástæða til að óttast um
saltsíldina, vegna skemmda þeirra
birgða, sem liggja hér innan lands,
ca. 45 þús tunnur. — En ef afföii frá
áætlunarverði samkv. ofansögðu eru
reiknuð 21% af þessari síld, er mcð-
alverð hennar komið ofan í kr. 3,60
pr. tunnu. það verð mundi standast
þótt þriðjungnum af saltsíldarbirgð-
unum hér á landi væri kastað i sjó-
inn vegna skemmdana og aðeins
bjargað tunnunum sjálfum, ef hinir
2/3 hlutamir seldust til jafnaðar á
kr. 7,40 pr. tunnu. Sennilega mætti
þó selja eitthvað af síldinni til
skepnufóðurs í stað þess að kasta
henni í sjóinn, og gæti það heldur
bætt fjárhagsafkomuna.
Eg þykist nú hafa gert góða grein
fyrii' því, hversvegna Einkasölu-
stjórnin sá elcki ástæðu til að af-
henda bú hennar til gjaldþrotaskipta.
Á það var bent á fulltrúafundinum,
að það varðaði við lög að vanrækja
framsal bús til skipta, ef sjáanlegt
væri að það ætti ekki fyrir skuldum.
En formanni útfiutningsnefndar og
framkvæmdastjóra Einkasölunnar var
einmitt ekki sjáaniegt, að svo illa
væri komið fjárhag hennar að nokk-
ur ástæða væri enn til slíkra ráðstaf-
ana. Og við lítum enn svo ó, að ef
við hefðum afhent Einlcasöluna til
skipta samkv. okkar eigin róðstöf-
un, um það leyti sem fjárhagsyfir-
Við fráfall
Síldareinkasölu Islands.
Eg hefi nú sýnt fram á það, að af
þeim skuldum, sem tilfærðar eru í
efnahagsyfirlitinu frá 12. nóv. má
áreiðanlega strika út kr. 248.000,00 og
að líkindum samtals um kr. 470.000,00,
þegar um það er að ræða að gera
sér grein fyrir því, hvort Síldar-
einkasalan hafi átt fyrir skuldum.
til að ætla að þeir séu of liátt áætlað-
ir. það hefir verið sérstaklega nefnt,
að tunnubirgðir séu of hátt áætlaðar,
135.000 kr., jafnvel gefið í skyn að
hér kunni að skakka um allt að
80.000 kr. En þar sem engin rök hafa
komið fram fyrir því, og fram-
kvæmdastjóri, sem þessum málum er
lcunnugastui', fullyrðir að tunnu-
birgðir séu einmitt mjög varlega
áætiaðar, geri ég ráð fyrir að það sé
rétt, þar til rök koma á móti.
Samkvæmt þessu verður.því efna-
hagur Einkasölunnar, miðað við 12.
nóv., hér um bil ó þessa leið:
Skuidir samkvæmt efnahagsyfirliti taldar.................... kr. 2.150.778,00
þar frá dregst samkvæmt framanrituðu......................... — 470.000,00
Skuldir sem til greina koma í sambandi við gjaldþrot .. kr. 1.680.778,00
þar upp i eru eignir samkvæmt yfirlitinu:
1. Tunnur, salt o. fi., skrifstofubygging, áhöid
og innbú, samtals............................... kr. 187.600,00
2. Innstæður í bönlcum og ógreitt fyrir selda
síld............................................ — 226.673,00
----------------- — 414.273,00
Skuldir umfram eignir auk óseldrar síldar............................... kr. 1.266.505,00
Auk þess eru nokkrir iiðir á skulda-
listanum áætlaðir óþarflega hátt sem
nemur sjálfsagt 10—20 þús. kr. En
þar sem hér er um tiltölulega litlar
upphæðir að ræða, miðað við heildar-
efnahaginn, er því sleppt hér. Enda
má gera ráð fyrir að viðlíka smá-
upphæðum kunni að muna á eigna-
reikningnum þannig að sumir eigna-
liðir séu áætlaðir eitthvað of hátt, og
getur það því jafnast hvað á móti
öðru.
En um aðalliði eignareikningsins,
auk síldarbirgðanna, er engin ástæða
Hefði síldin þvi þurft að seljast
fyrir lcr. 1.266.500,00, til þess að Einka-
salan ætti fyrir skuldum.
Nú hafði framkvæmdastjóri í yfir-
iiti sínu áætlað síldarbirgðimar alis
109 þúsund tunnur á kr. 1.617.066,00
og sta'ðist sú áætlun ætti Síldar-
einasalan að eiga ca. 350 þúsund kr.
íram yfir skuldir.
Stæðist þessi áæltun framkvæmda-
stjóra um söluverð síldarinnar hefði
því Einkasalan getað, um skyldur
fram, borgað eftirstöðvar söltunar-
launanna að fullu og þó haft 125
þús. kr. fram yfir skuldir. Enda
hefðu söltunarlaunin eða það af þeim
sem sanngjarnt hefði talizt að greiða,
komið til útborgunar áður en nokk-
síldarbirgðirnar of hátt, og þá hve
mikið of hátt, skulu hér tilfærð aðal-
atriði þeirrar áætlunar.
Saltsíld 66.328 tn. (þar af 21.376 tn. utanlands, sem búið
er að greiða fyrir flutningsgjald út og útflutningsgjald
af þeim meðtalið á skuldilista). Áætlað að meðtali
ísl. kr. 10 pr. tn..................................... kr.
(þetta svarar tl þess að útlendu birgðirnar hefðu selst
ca. sv. kr. 11.00 pr. tn., en saltsíldin hér væri reikn-
uð að meðaltáli, ca. kr. 8,35 pr. liggjandi tunnu).
Hreisuð síld 18.929 tn. (þar af 8.683 tn. utanlands, sem
greitt er fyrir flutningsgjald og töllur með reiknaður
í slculdum). Áætlað að meðaltali ísl. kr. 24,00 pr. tn. .. —
(Svarar til þess að útl. birgðirnar hefðu selst á ca. 23
sv. kr., en síldin hér verðlögð á ísl. kr. 21,00 pr. liggj-
andi tunnu. þessi síld var í sumar seld á ísl. kr.
37,00 fob. og 6000 tunnur af henni hefir verið lótið í
umboðssölu í Svíþjóð gegn sv. kr. 23,00 sem garanter-
uðu lágmarksverði).
Linsöltuð sild 19.665 tn. (þar af 17.643 tn. utanlands, flutn-
ingsgjald af þvi greitt og tollur meðreiknaður i skuld-
um. Áætlað að meðaltali ísi. kr. 20,00 pr. tn..........
(Svarar til ca. d. kr. 17,00 pr. tn. af útlendu birgðun-
um, og ísl. kr. 14.00 pr. tunnu af innlendu birgðunum.
þessi síld selst sjólfsagt til muna lalcar en þetta, þar
sem skemmdir hafa komið fram í útlendu birgðunum,
er eklci var fullkunugt um er áætlunin var gerð. Hef-
ir nú verið boðið d. lcr. 12,00 pr. tn. fyrir 12,000 tn. af
útlendu birgðunum, en liitt selt áður fyrir lægra verð).
Kryddsíld og aðrar tegundir síldar, samtals 4087 tn., óætl-
að verð...........................................'........
663.280,00
454.296,00
— 393.300,00
106.190,00
uð hefði verið greitt til viðbótar upp
í síldina sjálfa frá í ár eða eftir-
stöðvar síldarandvirðis frá í fyrra.
Til þess að menn geti sjálfir gert
sér nokkra grein fyrir því hvort
í framkvæmdarstjóri muni hafa áætlað
Samtals kr. 1.617.066,00
Frá þessu áætlaða verði má nú
draga kr. 350.000,00, sem áður er gert
grein fyrir, eða sem svarar rúml. 21%
og hefði Síldareinkasalan þó átt fyrir
skuldum.
Af linsöltuðu síldinni naá gera ráð