Tíminn - 23.01.1932, Blaðsíða 2

10
l'ÍMINN
Skilvísi viö blöðin.
Timinn og Dagur hafa veri5 málsvarar framfaramannanna islenzku
í allri umbótabaráttu landsmanna síðan þau blöð voru stofnuð. það má
nefna afarmargar umbætur hér á landi um búnað, verzlun, sjávarútveg,
bankamál. uppeldismál, réttarfar og samgöngur, sem hefðu alls ekki kom-
ist í framkvæmd nema fyrir tilstuðlun samvinnublaðanna. þessar umbæt-
ur hafa haft stórvægilegaþýðingu fyrir nálega hvert heimili á landinu.
pessvegna eiga kaúpendur samvinnublaðanna að líta á verð blaðanna sem
íorgangsskuld — jafnvel á kreppulimuin.
Reyk j aviknrannáll
Fjárhagsáætlunin
Útdráttur ur ræðu Hermanns Jónas-
sonar lögreglustjóra.
Fjárhagsáætlun Reykjavikur var ti!
annarar og lokaumræðu í bæjar-
stjóminni í fyrradag. Gengið var frá
áætluninni að mestu leyti svo sem
íhaldsmeirihlutinn hafði búið hana í
hendur bæjarstjórnar. Við umræðurn-
ar voru skoðanir flokkanna mjög
skiptar um það á hvern hátt átti
að ganga frá áætluninni.
í áætlun þessari eru 200 þús. kr.
ætlaðar til atvinnubótavinnu, en all-
ar verklegar framkvæmdir eru gjör-
samlega lagðar niður.
Hermann Jónasson benti á, að þessi
fjárhagsáætlun væri óskynsamleg í
mesta máta fyrir bæjarfélagið. Með
því að leggja algjörlega niður allar
verklegar framkvæmdir, hlvtu þeir,
sem nú hafa vinnu hjá bænum að
verða atvinnulausir — og margir
þeirra að koma á fátækraframfæri.
Vegna almennrar kreppu í atvinnu-
lífinu yfirleitt hlyti atvinnuleysi að
verða mikið og hafa í för með sér
mikla aukning fátækraframfærisins.
Með því að áætla fátækraframfærið
öllu minna að tiltölu nú en í fyrra,
væri áætlunin bláber blekking; — fá-
tækraframfærið hlyti að verða rniklu
meira en gert væri ráð fyrir. Við
þetta hlyti þvi að koma fram stór
kostlegur tekjuhalli á áætlanini —
og afleiðingin yrði aukaniðurjöfnun
eins og á s. 1. ári. — Fyrir gjaldend-
urna væri það að vísu sama í bráð,
hvort útsvörin færi i fátækrafram-
færi eða verklegar framkvæmdir, en
fyrir bæjarfélagið væri útkoman gjör-
ólík; í öðru tilfellinu væri pening-
unum kastað í sjóinn, en í hinu var-
ið til framkvæmda, sem skapa at-
vinnu og geta gefið af sér arð um
ókominn tíma. Framkvæmdunum á
tímum eins og nú væri, kvaðst hann
vilja láta haga þannig, að sem allra
mest af peningunum færi í vinnu-
laun. Að ráðizt væri í fyrirtæki þar
sem mikill hluti framlagðs fjár færi
í efnskaup frá útlöndum kvaðst hann
ekki geta mælt með á þessum tíma.
— Gerði hann það að tillögu sinni,
að verklegar framkvæmdir væri
auknar um kr. 258 þúsund og yrðu
þá útsvörin viðlíka og í fyrra. Væri
það að vísu þung gjaldabyrði, en
Opið bréf
til
Jóuasar Guðmundssonar
[Grein þessi barst blaðinu seinna
en til var ætlast og hefir síðan beðið
birtingar um hríð vegna þrengsla.
Ritstj.].
I.
í 18. tbl. (1931) af „Jafnaðarmann-
inum", sem gefið er út á Norðfirði,
tekur ritstjóri blaðsins, Jónas Guð-
mundsson, sér fyrir hendur að lýsa
bændamenningunni á Fljótsdalshér-
aði út frá stjómmálafundi, sem hald-
inn var á F.gilsstöðum síðastliðið vor
til undirbúnings Alþingskosningum.
— Lýsingin er á þessa leið:
„par er að myndast einskonar há-
skríll. Stórbændur, sem finna til þess
innst inni, að þeir eru að fremja
ranglæti, en ofstæki og flokkskapp
hindra þá í að viðurkenna villu
sina“.
Fleira góðgæti fylgir: Illorðir, óvitr-
ir, óskammfeilnir með meiri ómenn-
ingu en almennt eru dæmi til í kaup-
stöðum. — „þeir voru „með sífelld
hróp og framítekningar.. „Létu enga
ræðumenn óáreitta nema Framsókn-
armennina".
„Hvervetna i ræðum þessara
manna kom fram kuldi og jafnvel
peift í garð kaupstaðanna“.
gjaldendurnir yrðu, hvort sem er,
að bera liana, ef ekki i auknum
framkvæmdum, þá i auknu fátækra-
framfæri.
pessum 258 þúsundunum lagði H.
I. til að varið yrði þannig:
Til gatnagerðar um lóðir bæjarins
ki'. 100 þúsundum. Sýndi H. J. fram
á það, að liver eyrir þessarar fjár-
hæðar færi í vinnulaun og skapaði
auk þess mikla atvinnu í bænum. —
Taldi hann að ef hætt væri við alla
gatnagerð í bænum svo sem íhalds-
meirihlutinn virtist ætlast til, væri
með því stofnað til margskonar vand-
ræða. Lóðir einstaklinga, sem væru að
lækka í verði myndu jafnvel hækka,
næstum ekkert mundi byggt á næsta
ári, húsnæðisvandræði mundu auk-
ast og húsaleiga sem væri á góðum
vegi að lækka mundi standa í stað
eða hækka. — Benti hann á að hús-
byggingar hefðu um langt áraskeið
verið ein af helztu atvinnugreinum
erfiðis- og iðnaðamianna bæjarins.
Ef bærinn nú hætti við gatnagerð og
hefði engar leigulóðir til úthlutunar,
mundu þær einir byggja, sem nauð-
beygðir væru til þess og hefði svo
mikil peningaráð að þeir gæti lagt
fram 8—10 þúsundir króna í lóð áður
en þeir færu að byggja, — en þeir
væru fáir. —- I framkvæmdinni væri
þetta því hið sama og stöðva að
mestu leyti allar húsabyggingar —
cg skapa atvinnuleysi meðal þeirra
manna, sem þessa atvipnu hefðu
stundað undanfarið. Með því að
leggja fram kr. 100 þúsund til gatna-
gerðar væri ekki aðeins sköpuð at-
vinna við gatnagerðina sjálfa heldur
og um leið ýtt svo undir húsabygg-
ingar í bænum, að það skapaði at-
vinnu fyrir hundruð þúsunda króna.
pá vildi H. J. i öðru lagi láta verja
kr 120 þús. tii að undirbúa og útbýta
svæðum fyrir almenning í bænum
fyrir matjurtagarða. — Hann benti á
að auk þess sem þetta skapaði at-
vinnu beinlínis yrði það og stór-
kostlegur stuðningur fyrir fjölda bæj-
armanna. — Hann benti á að síðast
þegar bærinn auglýsti til leigu 10
grýtta bletti inni í holtum,
sóttu um þá 96 menn. — Bærinn á
svo hundruðum dagslátta skiptir af
ónotuðu og óræktuðu landi, — sem
er íramúrskarandi vel fallið til garð-
ræktar og liggur hér rétt við bæinn.
Fjöldi manna er hér atvinnulaus. Við
kaupum garðávöxt frá útlöndum fyr-
ir hundruð þúsunda á ári. Fjöldi
bæjarbúa hafa ár eftir ár beðið um
að fá blett af jörð til ræktunar og
petta sýnishorn nægir, þó fleira
mætti telja. Augljóst er, að þetta á
að vera firmatilkynning og firmað
skipa: Sveinn á Egilsstöðum, Hall-
grímur á Ketilstöðum, Guttormur á
Hallormsstað, Sigurbjörn Snjólfsson
og liklega á að skilja svo, að por-
steinn Jónsson á Reyðarfirði sé fyrir-
liði félagsskaparins. Hann á að hafa
brotið þær háleitu reglur, sem rit-
stjórinn ge'fur í skyn að frambjóð-
endur hafi sett sér i upphafi, þ. e.
að hafa sjálfir orðið allan fundar-
tíma, en skipa kjósendum að þegja.
II.
Jónas Guðmundsson! Ég lield að
það hafi farið með yður eins og með
svínin hérna á árunum, að einhver
illur andi hafi hlaupið í yður, þegar
þér voruð að semja þessa „háskríls“-
grein yðar. Annars er mér alveg
sama hvernig þér lítið á menningu
mína eða mcnningarleysi, hvort þér
kallið mig háskríl eða lágskríl,
óskammfeilinn, vitran eða þvíumlíkt.
Ég svara þvi alls ekki, læt þar hvern
álykta sem sýnist.
En það eru ósannindi yðar og róg-
burður í umræddri grein í „Jafnaðar-
manninum“, er ég mun athuga, jafn-
framt því að losa þann illa anda úr
viðjum, sem ég held að í yður hafi
setzt, því sitji hann þar fastur mun
hann naga sál yðar og sjúga merg
úr beinum. En á þeim þrenginga-
timum, sem þér bendið réttilega á
að framundan séu, megum við eng-
þeim er neitað um það. — Alstaðar
í námunda við hverja einustu borg,
sem teljast vill menningarbær eru
slíkir smágarðar. Benti H. J. á, að
liagskýrslur Dana sýndu að uppsker-
an úr samskonar görðum í Danmörku
er talin 16 milj. króna virði. Allt
þetta fæst fyrir vinnu unglinga og
fyrir frístundavinnu, sem annars er
ónotuð.
Benti H. J. á, að auk þess, sem hér
væri um atvinnuauka að ræða, væri
hér og ræða um drjúgan tekjuauka
fyrir marga bæjarbúa í framtíðinni;
en fyrst og fremst væri þetta þó
menningarmál, því í görðunum væri
á sumrum hægt að venja unglinga
og börn við að vinna, sem væri þeim
hollusta andleg og likamleg. — í
görðum þessum eru alstaðar erlendis
smáhús og er garðurinn hvildarstað-
ur fyrir kaupstaðarfjölskyldurnar á
góðviðriskvöldum og um helgar.
pá vildi H. J. láta verja lcr. 50 þús.
til að leggja veg suður að Skerja-
firði og vinna að auknu útilífi og
útiíþróttum í bænum.
H. J. benti á að óregla virðist hér
eins og erlendis fara mjög vaxandi
seinni árin, svo að það væri hið
mesta áhyggjuefni allra hugsandi
manna. Hann benti á, að þessi
óreglualda yrði ekki kveðin niður
með predikunum — það þýddi ekk-
ert að segja við þetta unga fóllc:
Sitjið þið heima. Eina ráðið væri að
stofna til hreyfingar, sem væri and-
staða hins óheilbrigða lífs, — en það
væru íþróttirnar, sérstaklega úti-
íþróttir, svo sem göngur, róður, skiða-
og skautaferðir, sjóböð, sólböð og
sund. Nú væri þeim, sem þessar
íþróttir vildu stunda, öll sund lolcuð
— og af hálfu bæjarfélagsins væri
þannig búið að unga fólkinu, að það
væri svo að segja rekið inn á knæp-
urnar.
petta yrði að breytast, öllu hinu
unga fólki, sem heilbrigðar útiíþrótt-
ir vildu stunda, vrði bærinn að gera
sem allra auðveldast að stunda þær.
— Með þessu móti ynni bærinn bezt
að heilbrigði ungu kynslóðarinnar í
bænjum og gegn óregluöldunni, —- en
gagnsemi þess yrði ekki metin til
peninga.
Allar þær tillögur, sem um getur
í ræðuútdrætti H. J. hér að framan,
voru eyðilagðar með atkvæðum í-
haldsmannanna.
Tillaga um 10 þús. kr. fjárveitingu
til að kaupa mjólk handa fátækum
skólabörnum, var íelld með atkvæð-
um íhaldsins.
Samþykkt var að greiða ölluni
starfsmönnum bæjarins sömu dýr-
tíðaruppbót og í fyrra. íhaldið var
ófáanlegt að bæta upp laun þeirra,
sem minnst hafa, nema því aðeins,
að þeir hálaunuðu fengju uppbót
líka. Tillaga Hermanns Jónassonar
um áð þcir, sem hafa 3000 kr. árs-
laun og minna, fengju uppbótina,
kom ekki til atkvæða.
----o-----
an mann missa í hundana, sem lík-
ur eru fyrir, að sæmilegur liðsmaður
gæti talizt, hvað þá foringja, hvort
sem orðinn er til af eigin dáðum eða
annara ráðum.
Nú vona ég að þér sannfærist um
að ég ætla ekkert að skamma yður,
enga persónulýsingu að gefa af inn-
ræti yðar eða ruddaskap, aðeins held
að það sé þessi þarna, sem í yður
hafi lilaupið, og hann skal úr yður.
Máltækið segir: „Oft má gera góðan
liest úr göldum fola“. Ég er tamn-
mgamaður ágætur, liefi oft átt við
galdara trippi en þér eruð og gerc
gæðinga úr.
pótt þér séuð af gelgjuskeiðinu,
held ég, þegar góður vilji, kennsla
og námsgáfur i bezta lagi fara sam-
an, þó sé öllu óhætt.
Nú skora ég yður á hólm.
1. Ég neita því afdráttarlaust, að ég.
hafi sagt illyrði um nokkurn mann
á Egilstaðafundinum, hvorki á bak
eða i eyru. pó skal ég viðurkenna, að
ég beri lægri hlut, ef þér fáið tvo
menn, sem á fundinum voru, t. d.
Magnús Gíslason og Arnfinn Jónsson,
til að bera það með yður og nefnið
ummælin, en Ámi Pálsson dæmi um
mælin illyrði vera. pessir menn voru
allir samherjar yðar á fundinum í
aðalmálunum, en andstæðingar mín-
ir. Ég vænti að þér teljið þetta
drengilega ráðstöfun frá minni hendi.
2. Ég neita því algjörlega, að ég
beri nokkurn kala, því siður heift
til kaupstaðafólks eða að nokkuð það
A viðavangi.
íhaldið og landbúnaöurinn.
Mbl. tekur dauflega í það, að bænd-
ur þurfi aðstoð á krepputímum.
Kaupmannablöðunum finnst furðu
lítils um það vert, þíó að öll útflutn-
ingsvara íslenzku bændastéttarinnar
falli i verði um helming. F.n í haust,
þegar útlit var fyrir, að eitthvað yrði
að rýrna atvinna þeirra manna, sem
lifa á þvi að selja fólki miður þarfan
varning, þótti Mbl. mikill voði fyrir
dyrum. Nú fyrir nokkrum dögum hef-
ir fulltrúi íhaldsins í stjórn Búnað-
arfélagsins, Magnús á Blikastöðum,
greitt atkvæði á móti þvi að fulltrúar
bænda á Búnaðarþingi fengju að
koma saman t.il að ræða hin sérstöku
vandamál lcreppunnar. Vafalaust hef-
ir Magnús gjört þetta i samráði við
flokk sinn. Frá öllum stéttum þjóð-
félagsins, nema bændum, berast
kvartanir nú á krepputímum. En
bændurnir mega ekki einu sinni tala
um kreppuna, ef íhaldið á að ráða.
Mennirnir með „mosann í skegginu"
eiga að þegja, á meðan íiialdið er að
plokka af þeim áhrifin á löggjafar-
valdið. Eftir að það er búið getur
„Reykjavíkurvaldið" sofið í náðum,
þó að bændurnir kvarti.
Bílarnir og Mbl.
Jóni Kjartanssyni hefir orðið þungt
um að svara fyrirspurninni um bíla
þá, sem Geir Zoiigá, Gísli Ólafsson og
tengdafaðir Jóns, Sigurður Briem,
keyptu fyrir rikisfé handa vegamála-
skrifstofunni, landsímanum og póst-
húsinu. Mbl. telur þetta sjálfsagt af
því að íhaldsmenn eiga í hlut, og
einn af þeim návenslaður Mbl.-rit-
stjóranum. En í mörg ár er sama
blaðið og fjöldi af fylgifiskum þess
sífelt að telja eftir kostnað við tvo
bíla, sem stjórnin hefir keypt, og not-
að fyrir ráðherrana, þingmenn, og
embættismenn landsins í tugatali,
þar á meðal starfsmenn Búnaðarfé-
lags íslands. Einnig hafði biskup
landsins annan stjórnarbílinn eitt
sinn í hálfan mánuð í yfirför um
Suðurland. I annað skipti var íhalds-
mennið Jón Ólafsson í margar vikur
í stjórnarbíl í þágu áveitumála aust-
anfjalls. Má nærri geta hvort meira
gagn muni vera að hinum margeftir-
töldu sjtórnarbilum, sem ár út og ár
inn eru notaðir í þarfir þjóðfélags-
ins, eða að bílum hinna þriggja
íhaldsforkólfa, sem aðeins hafa notað
þá fyrir sig og eitthvað af nánasta
starfsliði sínu. Sést á þessari fram-
komu Mbl. í einu róghneigð ritstjóra
og eigenda, og um Jeið fáfræði þeirra
og greindarleysi. B. P.
Alþýðublaðið og samvinnan.
Nýlega var stórorð árásargrein í
blaði verkamanna á J. J. ráðherra,
fyrir að hann væri nú með sparnaði
á ríkisfé, en hefði árið 1916 lagt
verkamönnum liðsyrði, er kúga átti
þá með rangindum. En sízt hefði Al-
þýðublaðið átt að hefja slika árás.
hafi komið fram á fundinum eða ut-
an fundar eða seinna, er geti gefiö
yður ástæðu til svo djöfullegra um-
mæla. petta er rógur af versta tagi,
sem situr illa á yður, sem takið að
yður leiðsögu bama og unglinga og
viljið gerast siðameistari á fleiri svið-
um.
Nú ætla ég að taka dýpra í árinni.
pessi heift eða kali, sem þér talið um
að Hóraðsfólk beri til kaupstaðarbúa,
er alls ekld til. Ég þykist vera dá-
iítið kunnugri í Héraði en þér og hefi
hvergi lieyrt eða fundið þennan kala,
en jafnframt þvi að þér segið að
aldrei kenni kala hjá kaupstaðabú-
um til sveitamanna, rótizt þér um
eins og naut í flagi, sem allt illt hef-
ir á hornum sér og reynið að ausa
okkur þeim auri og skít, er máttur
írekast megnar.
Hvernig er nú þetta?
Teljið þér yður ekki til kaupstaða-
iiúa eða teljið þér yður á svo lágu
stigi, að þér takið ekkert tillit til yð-
ar sjálfs? Nei, hvorugt á sér stað.
3. Ef „framítekningar" hróp og önn-
ur ólæti hafa verið meir en góðu hófi
gegndi, þá cru það ámæli á fundar-
stjóra. Ég hygg hann hafi ekki vítt
nokkurn mann fyrir framkomu á
fundinum, sem hann hefði þó átt að
gera ef lýsing yðar væri rétt á hátt-
um okkar. pó man ég, að tveir af
frambjóðendum átti tal um fundar-
stjórnina og töldu fundinum vel
stjórnað og annar þeirra var þó ekki
Framsóknarmaður.
Árið 1916 var veltiár, og vönir si-
hækkandi. Sjómenn á togurum höfðu
þá fast kaup og lifur, sem kaupupp-
bót. Lifrin sté mjög í verði og þá
vildu útvegsmenn alls ekki leyfa sjó-
mönnum að eiga lifrina og selja hana
sjálfir. Útvegsmenn vildu fá lifrina
með lágu verði hjá sjómönnum sín-
um. pá vildu sjómenn liafa samvinnu
i þessu efni. peir vildu eins og sam-
vinnubændur eiga sjálfir þennan hlut
lramleiðslu sinnar og selja þá vöru
eða hlut sinn sjálfir. Jónas Jónsson
ritaði þá um málið i blaði ung-
mennafélaganna og stóð fast á hin-
um siðferðilega rétti sjómannanna til
að hafa hlut og selja sjálfir' hlut
sinn. Varð J. J. þá fyrir hörðum
árásum aí íhaldsmönnum fyrir að
halda fram samvinnuverzlun og rétt-
læti í skiptum. pá fannst leiðtogum
verkamanna samvinnan góð. En síð-
an hafa timar breytzt. Nú vill Alþbl.
ekki samvinnu i útgerð. pað vill ekki
hlutaskipti í útgerð. pað veit ekki,
að vei’kamenn eða forkólfar þeirra
hafa snúist síðan 1916. pá vildu þeir
samvinnu í útgerð og samvinnumenn
gátu lagt þeim liðsyrði. Nú eru þeir
móti samvinnu í útgerð, alveg 'eins
og andstæðingar þeirra voru þá. En
skyldu verkamcnn 1932 vera í fram-
för, er þeir fara í spor Kveldúlfs
1916? F.
Kveldúlfur í Krossanesi.
Mönnum er enn í fersku minni
hneykslið í Krossanesi. Erlend verk-
smiðja er þar starfar, hafði síldar-
málin svo stór, að viðskiptamenn
verksmiðjunnar urðu fyrir miklum
skaða í hvert sinn er þeir seldu
þangað síld. Öllum er i fersku minni
för M. Guðmundssonar í Krossanesi.
Aldrei liefir íslenzka ríkisvaldið lotið
lægra en þá. Magnús skipaði með
harðri liendi að löggilda síldarmálin
eins og þau voru, í stað þess að láta
setja ný ker eða minnka hin gömlu,
sem röng voru. Nú hefir hliðstætt
lmeyksli komið fyrir Kveldúlf. Síð-
astliðið sumar var mikið umtal vest-
anlands um að mælilcer verksmiðj-
unnar væru stærri en vera bar. Jafn-
vel íhaldsmenn í Reykjavík vissu
um þennan orðróm. Sjómenn á tog
urum Kveldúlfs fundu þetta, að
miklu minna varð úr sild þeirra á
Hesteyri en á Sólbakka hjá Útvegs-
bankanum. Stjórn Sjómannafélagsins
kærði til landstjórnarinnai’. Og Magn-
ús Guðmundsson var ekki í stjórn-
inni. Héðni liafði mistekizt að koma
íhaldinu að í vor sem leið. Og af þvi
ihaldið var ekki við stjórn, þá voru
mælikerin rannsökuð. En ekki
greitt fyrir rannsókninni af trúnaðar-
liði Kveldúlfs á Hesteyri. Fyrst
segir umboðsmaður Thorsbræðra,
að hann viti ekki um kerin, heldur
að þau muni vera í Reykjavík. pai'
voru þau ekki. í dimmu geymsluhúsi
var leitað með vasaljósi. Niðri var
allskonar skran. En uppi á bitum
voru veikir rimlar, en myrkt rjáfrið.
Ráðsmaður Thorsbræðra vai'aði við
hættunni, kvað rimlana myndu
Að vísu má margt um þetta segja.
Ég lít svo á, þó að tekið sé fram í
ræður manna, þurfi það ekki að hafa
spillándi áhrif, haldur þvert á móti
hafi hressandi og gleðjandi áhrif,
veiti fundinum lif, ef sá sem fram
í tekur kann með að fara, en tak-
mörk verða að vera í því sem öðru.
Hróp og stælur líður enginn góður
lundarstjóri óvítt, og erum við sam-
mála um að slíkt á ekki og má ekki
viðgangast.
Ekki neita ég því, að ekki kunnl
að geta átt sér stað, að framkoma
okkar „háskrílsmanna", sem þér svo
kallið, hafi að einhverju ef til vill
verið ámælisverð, því slikt er álita-
mál í þessu sambandi, en hins er ég
jafnfullviss að þér „krítið þar liðugt“
í umsögn yðar sem öðru um fundinn.
4. pá talið þér um gallaða bænda-
menningu og að bændastéttin sé „að
fremja níðinysverk á fátækum verka-
lýð þessa lands, með því að svifta
hann hlutdeild í þjóðstjórninni og
þar með áhrifum á sín eigin lífskjör
í réttlátu hlutfalli við aðra flokka".
„par sprakk blaðran“ og skolli kom
í dagsljósið. parna kemur ástæðan
til skrifs yðar um háskrílinn á Hér-
aði. pér þolið ekki andstöðu í kjör-
dæmaskipunarmálinu, þér þolið ekki.
rökræður, heldur snúizt á hæl og
hnakka og ranghverfan kemur út.
Með öðrum orðum: pér sjáið þá þjóð-
félagshættu, sem stafar af fyrirhug-
aðri breytingu yðar samsteypumanna,
en viljið ekki viðurkenna villu yðar.