Tíminn - 30.01.1932, Blaðsíða 2

14
TIMINN
Slátoí'félag
Suðurlands
25 ára afmæli.
í lífi þjóðanna er aldarfjórðungur
stuttur tími. En á aldarfjórðungi má
gera mikið, ef góður skilningur er
á því hvað gera þurfi, ákveðinn og
eindreginn vilji til framkvæmda og
samheldni um framkvæmdina. Allt
þetta hefir verið til staðar að meira
eða minna leyti meðal sunnlenzkra
bænda þegar um sláturfélagsmál lief-
ir verið að ræða. þess vegna geta
þeir nú minnst 25 ára afmælis Slát-
urfélags Suðurlands. Með samtökum
tókst þeim að mynda það, og með
samtökum liefir þeim þrátt fyrir allt
og allt tekizt að halda því saman.
Og breytingin, sem orðið fiefir á
allri ketverkun og verzlun á þessu
25 ára tímabiii, er geypileg.
Fyrir tuttugu og fimm áruin verzl-
uðu kaupmenn liér einir með kjötið.
þá var það algengt að bændur yrðu
að bíða dögum saman hér innan við
bæinn með rekstra sina, og kné-
krjúpa fyrir kaupmönnum og biðja
þá um að taka það. Og verðið, sem
þeir þá á endanum gátu komið því
út fyrir, það var þeim skamtað, og
oft skamtað úr hnefa.
Nú er öldin önnur. Á álcveðnum
dögum eiga þeir víst að geta slátrað
fé sínu. Og nú selja þeir sjálfir kjöt-
ið gegnum sitt eigið félag. Og þeir
selja það ekki aðeins sem nýtt í
sláturtið. þeir selja það, sem saltað
þá að þeir láta vinna úr því rétti,
og fryst, sem reykt og niðursoðið eða
og selja þá. Miklar húseignir og
lóðir, frystihús, vélar og verkfæri,
sjóði, álit og traust á félagið nú.
Og þó hefir ekki vantað tiiraunir
til að piokka utan af félagiuu. pað
hefir ekki vantað tiiraunir tii að fá
bændur til að selja öðrum fé sitt.
pað hefir verið keypt heima lijá
þeim, svo þeir þyrftu ekki að sjá
um reksturinn þessa iöngu leið, sem
víða þarf að reka það til slátrunar.
peim hefir verið boðið að kaupa af
þeim heimasiátraða skrokka og þeim
hefir verið boðin tylliboð i það, sem
stundum hafa, þá stundina, verið
hærri en félagið gaf. Og margir hafa
ekki iiaft það bein í nefinu, sem
þurft hefir tii að geta sagt: „Vík frá
mér Satan". peir hafa þvi fallið fyrir
freistingunni. petta hefir veikt félag-
ið. petta gerir, að það er ekki enn,
þrátt fyrir 25 ára starf, einrátt á
markaðinum. En þó svo sé ekki, hef-
ir mikið náðst. En þrekvirki er enn
eftir. Næsti aldarfjórðungurinn af æíi
félagsins er að byrja. pá þarf félag-
ið að ná því marki áð ná tii allra,
pá þarf félagið að skipuleggja söl-
una taér í bænum, svo að alltaf, allt
árið sé verið að slátra. pá þarf það
alltaf að geta haft á boðstólum kjöt
af nýslátruðu fé. petta takmark virð-
Pólitísk
meidyrðamál
Útdráttur úr ræðu Gísla Guðmunds-
sonar ritstjóra í meiðyrðamáli
Helga Tómassonar.
Flutt í hæstarétti 25. jan. sl.
Ég ætla ekki að fara út í einstök
atriði máls þess á fiendur mér, er
hér liggur fyrir. pað hefir mála-
flutningsmaður minn þegar gjört. En
ég vil leyfa mér að benda hinum
liáa rétti á nokkur eftirtektarverð
atriði viðvíkjandi meiðyrðamálum
yfirleitt og þá sérstaklega í sam-
bandi við þetta mál, sem í dag hefir
verið sótt og varið hér i réttinum.
pað er sérstaklega ein ástæða, sem
veldur því, að ég hefi óskað eftir
að nota rétt minn til að taka hér til
máls. Eftir öllum sólarmerkjum að
dæma eru meiðyrðamálin nú að
hefja innreið sína í hæstarétt. petta
er nýjung. Iiingað tii hefir það ekki
tíðkast, að dómum undirréttanna í
slíkum málum væri áfrýjað. Mér
virðist af þeirri ástæðu ekki iila til
fallið að vekja athygli á því hér á
þessum stað, hverskonar verkefni
það eru, sem þessi háttsetta stofnun
er að fá upp í hendumar, ef það á
að fara að verða venja að stefna til
hæstaréttar málum eins og því, sem
nú liggur fyrir.
ist sjálfsagt mörgum að sé fjarstæða,
en sannið til. það mun nást. Byrja
þarf á því að sjá um það, að hæfi-
lega mörgum ám, eftir markaðinum,
sé hleypt til svo snemma, að hægt
sé jöfnum höndum að slátra sæmi-
lega vænum dilkum úr því komið er
fram í júní, og það niörgum í hverri
viku, sem markaðurinn heimtar. peg-
ar þessum áfanga er náð, og hann
ætti ekki að taka mörg ár, þá kem-
ur hinn, að hafa aðra tíma ársins,
til annað fé, feitt og vel byggt, til
slátrunar.
pað er siður að gefa afmælisgjafir.
Og af heilum hug vildi ég gcfa félag-
inu þá ósk, að bændur á næsta ald-
arfjórðungnum, mættu læra það, að
standa allir saman — mættu skilja
breyttar kröfur tímans eins vel og
þcir fyrir 25 árum skildu þörfina á,
að bæta kjötmarkaðinn og kjötverzl-
unina, og vinna eins ótrauðir að
framgangi þess að laga sig eftir inn-
anlands markaðinum, eins og for-
göngumenn félagsskaparins hafa unn-
ið að framgangi hans aldarfjórðung-
inn, sem leið.
En afmælisgjafir eru misjafnt þegn-
ar og misjafnt notaðar.
Bændur, viljið þið þiggja mína og
reyna að nota hana?
28. jan. 1932.
Páll Zóphóniasson.
----O----
Bjarni Jensson
Ásgaxrðl
Höldur, þér ei fremri finnst,
að frama höfðingslundar.
Bjarni, þin skal betur minnst,
þó bíði næstu stundar.
Hafa tíðast hægt um sig
háleit rausn og sómi —
en kveða mætti kvæði um þig
konung — borið — dómi.
S. f. H.
-----O-----
Bandalagi íslenzkra skáta hefir
borizt boðsbréf frá norska skáta-
bandalaginu um þátttöku í lands-
móti, sem lialdið verður lijá Man-
dal dagana 6.—13. júlí næstkomandi.
Gjald fyrir þátttakendur er noi-skar
kr. 14.00, auk íerðakostnaðar til Nor-
egs. — Einnig hefir stjórn B. I. S.
borizt, bréf um þátttöku í skátamóti
sem haldið verður nálægt Haag í
Hollandi frá 2.—12. ágúst næstk.
Gjald auk ferðakostnaðar 30—35
gyllini. peir ísl. skátar, sem hefðu
í hyggju að fara á mót þessi, eiga
að tilkynna B. í. S. það í síðasta
Iagi fyrir 15. marz nk.
Uppreisnin gegn lýðveldisstjórn-
inni á Spáni hefir verið bæld niður,
eftir því sern síðustu fregnir hermá.
34 þúsundir manna biðu bana af
bifreiðaslysum í Bandaríkjunum ár-
ið sem leið.
A vfðavanái.
Sláturfélag Suðurlands.
Aklarfjórðungsafmæli stærsta sam-
vinnufélagsins á Suðurlandi, er tví-
mælalaust eftirtektarverðasti atburð-
ur vikunnar, sem leið. Nú þessa dag-
ana, þegar byggðin við sjávarsíðuna
logar af ofsalegum deilum milli öfga-
flokkanna til hægri og vinstri, eiga
sunnlenzkir bændur að minnast 25
ára gleðilegs árangurs af friðsamlegu
samstarfi. Undir farsællegri stjórn
samvinnuhöfðingjans sunnlenzka,
He.lga Bergs, miðar starfsemi Slátur-
félagsins nú hröðum skrefum áfram
með ári hverju, til hagsbóta hinni
sameinuðu bændastétt i fjórum
sýslufélögum. Megi gæfa fyigja sam-
starfi sunnlenzkra bænda í framtíð-
inni eins og hingað til! Og heill sé
hinni íslenzku bændastétt, fyrir að
liafa rutt brautina til alþjóðarskiln-
ings á. þeirri þjóðlífsstefnu, sem frið-
vænlegust er og glæsilegust í heim-
inum.
Frá Kleppi til hæstaréttar.
Málaþrasi Helga Tómassonar í
sambandi við Kleppshneyksiið lauk
núna í vikunni með tveim dómum,
sem kvéðnir voru upp í hæstarétti,
annar á mánudag og hinn á íöstu-
dag. Fyrri dómurinn er út af pen-
ingakröfu þciz-ra, sem H. T. gjörði á
hendur fjármálaráðherra út aí brott-
vikningu H. T. frá Kleppi. Gjörði H.
T. þrjár kröfur í því máli. Aö hann
fengi greitt eins árs kaup, að hann
fengi greiddan flutningskostnað frá
Kleppi, kr. 204,00, og að honum yrði
dæmclar 10 þús. kr. í skaðabætur.
Skaðabótakrafan var ekki tekin til
greina i hæstarétti og eigi lieldur
krafan um greiðslu á flutningskostn-
aðf, með því að rétturinn leit svo á
(sbr. forsendur dómsins), að II. T.
liefði fyr eða síðar orðið að fara frá
Kleppi! I-Iinsvegar dæmdi rétturinn
honum eins árs kaup, „án þess þó að
leggja neinn dóm á framkomu H. T.
að öðru leyti“ í Iíleppsmálinu! —
Seinni dómurinn var í meiðyrðamáli
því, er H. T. liöfðaði gegn ritstjóra
Tímans. Krafðist H. T. í því máli 20
þús. kr. skaðabóta og í réttinum
gjörði málal'lutningsmaður hans, Egg-
ert Claessen þá kröíu, að ritstjóri
Tímans yrði dæmdur í fangelsi.
Hvoruga þá kröfu sá rétturinn sér
fært að taka til greina, en dæmdi
ritstjóra Tímans hinsvegar til að
greiða 1000 kr. sekt á ríkissjóð fyrir
að hafa talað of ógætilega um mann-
inn frá Kleppi. í meiðyrðamálinu
mætti Eggert Classen fyrir hönd H.
T. eins og fyr er sagt. Ilagaði E.
Claessen svo óheppilega orðum sínum,
að dómstjórinn varð tvisvar sinnum
að áminna hann fyrir að hafa rangt
eftir í réttinum. Ritstjóri Timans
mætti í réttinum ásamt málaflutn-
ingsmanni sinum (Stefáni Jóh. Stef-
ánssvni) og tók þar til máls. Birtist
ræða hans á öðrum stað hér í blað-
inu. — Viðvikjandi dómunum skal
það eitt sagt hér, að hvorki Helgi eða
hæstiréttur munu verða öfundaðir af
úrslitunum. pað er gamli rétturinn
með gamla laginu, sem dæmt hefir í
þessum málum.
Ekki ánægðir!
Eftir fregnum, sem borizt hafa frá
Khöfn lítur út fyrir, að Valtýr Stef-
ánsson hafi látið síma til danskra
Iilaða fi'éttir af málum Helga Tómas-
sonar á þá leið, að skaðabótakrafa
H. T., 10 þús. kr., á hendur. fjár-
málaráðherra hafi verið tekin til
grcina. Ekki er ílialdið allskostar
ánægt, úr því að það þykist þurfa að
taka til slíkra ráða.
„Vísir“ og ríkisbrauðgerðin.
Nýlcga hefir Vísir flutt árásargrein
á ríkisbrauðgerðina. Blaðið segir ekki
frá þvi, að ríkisbrauðgerðin selur al-
gengustu brauðin rniklu ódýrara en
öll þau brauðgerðarhús, sem ílialds-
menn standa að, og enga tegund dýr-
ari. Blaðið gleðst ekki yfir viðleitni
stjórnarinnar að þrýsta niður verði á
einni aðal neyzluvöru almennings.
Blaðið forðast að geta um að ástæð-
an til að íhaldsmenn lækkuðu í haust
vcrð á brauði (og hækkuðu það svo
aftur) var hræðsla íhaldsmanna við
ríkisbrauðgerðina, að hún myndi
skapa brauðaoi'krinu samskonar ör-
lög og pórsfiskurinn liafði áður gert
fiskorkrinu í Reykjavík. Blaðið minn-
ist á ekkert af þessu, því að Vísir
er og verður alltaf varnarlaus skoð-
analeysingi i höndum allra, sem
kasta i liann auglýsingum. Og ástæð-
an til rógmæli Visis um þetta nytja-
fyrirtæki var það, að ríkisbrauðgerð-
in iiefði keypt eitthvað af rúgmjöli
áf verzlunarfyrii'tæki, sem selur
rússneskar vörur hér i bænum. En
tveir af lielztu ráðamönnum og eig-
endum þessarar verzlunar eru Tóm-
as í ölgerðinni og Eyjólfur i Mjólkur-
félaginu. pví ræðst Vísir ekki á þessa
menn fyrir kommúnisma? Eða er
hitt sannara, að eigendur Vísir vilji
feta á fótspor brennivarga þeirra, er
ætluðu að eyða ríkisbrauðgerðinni
með eldi — til að lijálpa til með háa
verðið. X.
Dýrtíðin og háa kaupið.
Visir og Mbl. ráðast sífelt á Fram-
sóknarmenn fyrir það, að þeir skuli
ekki fúsir til að draga her saman
og lemja á verkamömium i kaupdeil-
um. Er svo að sjá scm íhaldsmenn
myndu allfúsir til stórræðanna.
Hvergi í Evrópu nema i Ítalíu er
herafla beitt til að lijálpa öðram að-
ila í kaupdeilum. Engin germönsk
þjóð lætur sér detta i hug að nota
her til að hækka eða lækka kaup.
pegar Jón Magnússon var forsætis-
ráðherra voru skornar sundur vatns-
slöngur, sem lágu út í skip, og þann-
ig liindruð burtför þess, af fjölda
verkamanna. í annað skipti var fislc-
bill, sem Magnús Blöndal átti, tekinn
á ioít af margmenni og snúiö við. Jón
Magnússon dró ekki her saman, og
lét meira að segja engin málaferli
verða út -af þessum stimpingum.
íhaldsmenn eru oft að bi'egða Fram-
sóknarmönnum um, að þeir hafi ekki
barizt til þrautai" móti kaupkröfum
verkamanna. En hvað gerði íhaldið
í Reykjavik vorið 1930? þá auglýsir
félag landverkamanna stói'kostlega
kauplækkun viö höfnina. íhaldið
beygði sig auðmjúklega, reyndi ekki
að verjast. JJað vissi að meira var
með mannshendui' að gera það vor,
lieldui’ en fólk var til. pá lilutu
verkamenn að sigra, eins og á stóð.
Og ílialdið lét undan möglunarlaust.
Máske var það því iéttara, þar sem
ilestir svokallaðir atvinnurekendur
flokksins liöfðu nær eingöngu fé
bankanna miiii iianda, og liættu lítið
eigin eignum, þvi að þær voru engai’.
Og hverjir liafa skapað dýrtið bæj-
anna ucma ilialdið? pað hefir
spreugt upp lóðaverð, iiús og vam-
ing. ]>að hefir lirifsað íe bankanna
í sinn atvinnurekstur. pað liefir
sukkað yfir 30 af þeim 33 miljónum
sem bankarnir liafa tapað. Og' liverj-
ir hafa lokkað fóikið tii sín úi' sveit-
unurn með háu kaupi togarauna og
línubátanna nema menn eins og
Thorsbræður og Jón Ólafsson? Engir
aðrir. peir Iiaía sprengt upp kaupið
tii að fá fólkið, þegar vel veiddist.
peir og þeirra lið liefir gert Iteykja-
vik aö einhverjum dýrasta bæ i
lieimi. par veiðui' liáa kaupið v.er'ka-
mannanna að engu. En bændurnir
súpa seyðið af samkepni útgerðar-
braskaranna. peir hafa dregið tii
sin vinnuaílið og gert verkamennina
að öreigum. F. B.
pjóðin og „dótið“.
Mbi., Stormur og Vísir eru liarla
glöð yfir þvi að Eggert og Páii
hæstai'éttardómarar haia ákveðið að
Heigi Tómasson skuli liaía eins árs
kaup cftir að liann fór frá Iíleppi. i
næsta biaði ■ mmi itariega gerð grein
fyrir íöksemdum þess dóms, bæði i
undir- og yfirrétti, í sambandi við
menningarástand þeirra háskóla-
gengnu ísiendinga, sem mótuðust
sein útskúfuð undirstétt i Kaup-
mannahöin, eftir daga Jóns Sigurðs-
sonar og íi'am yfir aldamót. — Að
þessu sinni skal reikningurinn pen-
ingalega gerður upp lauslega milli
þjóðarhagsmunanna og Mbl.-dótsins,
í sambandi við iæknadeiiuna. Skai
þá íyrst talið það sem þjóðin hefir
fengið: ,
1. Brotiö vald læknaklíkunnar,
sem ætlaði að hrifsa í sínar liendur
veldið yfir veitingum læknisembætta
til aö geta komið í beztu stöðumar
gæðingum sínum.
2. Ósigur læknaklíkunnar sást bezt
á þvi, að J. J. ráðherra liefir eftir
að striðið byrjaði ráðstafað frarn
undir 20 læknisstörfum, án þess að
Við málsflutninginn hér í réttinum
í dag, tók ég sérstaklcga eftir einum
ummælum, sem málafærslumaður
stefnanda (Eggcrt Claessen) lét falla
hér áðan og þau ummæli áttu líka
mjög mikinn þátt í því, að ég tek
liér til máls. Málafærslumaðurinn
lýsti því sem sé yfir liér i réttinum,
að í ineiðyrðadómunum yiirleitt, sem
dæmdir hefðu verið hér á landi, lægi
„cngin vernd fyrir æru manna“.
Ég skal aðeins drepa á það hér,
þó að Jiað snerti lítið það, sem ég
ætla að leggja áherzluna á, að mig
íurðaði á þeirri tegund af réttlætis-
j tilfinningu, scm kom fram lijá þess-
um sama málafærslumanni, þegar
lrann leyfði sér að fara fram á það
við hinn liáa rétt, að breyta þessu
ástandi með því, að dæma nú á ann-
an hátt og ákveða í því tilfelli, sem
nú er um að ræða, aðra refsingu og
annars eðlis en íslenzkir dómstólar
haía áður ákveðið í samskonar mál-
urn og eftir sömu lögum og nú
gilda. Mér er alveg óskiljanlegt,
hvemig málaíærslumanninum getur
dottið í liug að ætlast til þess af rétt-
inum, að hann dæmi öðruvísi í þessu
máli en dæmt liefir verið i öllum
öðrum samskonar málum, þó að
málafærslumaður Ilelga Tómassonar
nú hafi komizt að þeirri niðurstöðu,
að þeir sem hafa ánægju af þvi að
vinna meiðyrðamál, hafi ,yfirleitt
oi'ðið fyrir vonbrigðum með árang-
urinn.
Ein tegund þeirra meiðyi'ðamála,
sem komið hafa fyrir dómstólana á
undanförnum árum, er langsamlega
mest áberandi. pað eru pólitísku
meiðyrðamálin, þ. e. mál út af um-
mælurn, sem i'allið hafa í ræðu eða
riti, í sambandi við pólitískar deilur.
Málið, sem hér liggur fyrir, er eitt af
þeim. Ummælin, sem mér er stefnt
fyrir, eru rituð i sambandi við þann
atburð í íslenzkum stjórnmálum síð-
ustu ára, sem mesta athygli heíir
vakið bæði hér í landinu og er-
lendis.
Sækjandi þessa máls hefir sagt að
dómar í meiðyrðamálum væru alveg
þýðingarlausar sárabætur á æru
þeirr'a, sem málin vinna. Og þetta
er alveg rétt, að því er kemur til
hinna pólitísku meiðyrðamála eins
og þess, scm hér liggur fyrir.
En Iiver er ástæðan?
Ástæðan er sú, að almenningur í
landinu er yfirleitt alveg hættur að;
taka þessar mörgu málshöfðanir út
ai' stjórnmáladeilum alvarlega. pau
eru almennt skoðuð sem liégómamál.
Jiess vegna er þcim tima, sem dóm-
stólarnir eyða í meðferð slíkra mála,
illa varið. Enginn hæstiréttur getur
lijálpað manni, sem elcki hefir getað
hrundið af sér ámæli í opinberri
viðureign.
Ég vil taka það fram, að ég lít
svo á, og það sama er mér óhætt að
fullyrða um þá menn yfirleitt er
tekið hafa mestan þátt í hinni póli-
tísku baráttu af hálfu þess flokks,
sem ég telst til, að hinir lagalegu
dómstólar séu eklti réttur vettvang-
ur til að útkljá deilur um pólitísk
málefni. pess vegna lörum við yfir-
leitt ekki i meiðyrðamál við and-
stæðinga okkar, þó að tilefni til þess
gefizt daglega. Barátta stjórnmála-
mannanna og baráttuaðferðir eru
metnar annarsstaðar. Umræðurnar
urn þjóðmálin íara fram opinberlega,
þar sem liver maðui' í landinu hefir
aðstöðu til aö sjá, heyra og dæma.
par er engum máls varnaö til sókn-
ar eða viðnáms. Enginn einstakling-
ui' eða flokkur, sem tekur þátt í
baráttu þjóðmálanna getur komizt
í bjá þvi, að orð hans og verk verði
dæmd af íólkinu, sem í landinu býr.
poir menn, sem haft hafa illan mál-
stað og óþjóðhollan, tapa sinum
rnálum fyi'ir þeim dómi. Hinir sigra,
sem lmgað hafá orðum sínum og
j gjörðum i samræmi við þá réttlætis-
; tilfinningu, sem býr í sálum fólks-
j ins.
Eins og ég hefi áður tckið fram,
, verð ég að lita svo á, að úrskurðir
j hinna lagalegu dóinstóla urn það,
, hvort ofrnælt liafi verið opinberlega
I um mann eða málefni á einhverjurn
j tíma, hafi ákuflega litla þýðingu.
Enginn slíkur dómsúrskurður getur
komið í veg fyrir, að þjóðin felli
; sinn dóm fyr eða síðar.
En þar við bætist það, að hinir
j lagalegu dómstólar hafa ákaflega
, erfiða aðstöðu til að kveða upp slíka
! úrskurði. Eins og umboðsmaður
; minii hefir tekið fram, búum við hér
á Islandi við gamla og úrelta meið-
yrðalöggjöf. peirri löggjöf væri sjálf-
sagt að breyta, ef menn yfirleitt á-
litu meiðyrðamálafarganið þess vcrt.
peir, sem einhver kynni hafa af rit-
deilum vita, að tæplega er hægt að
halla á mann án þess að hann geti
fengið þau uinmæli ómerkt meö
dómi. Sannleikurinn er sá, að það
er engin trygging fyrir þvi, aö um-
inæli, sem dæmd eru dauð og ómerk,
geti ekki verið fullkomlega réttmæt
og hcilagur sannleiki — þó dómur-
inn sé í fyllsta samræmi við lögin.
Maður, sem sagt hefir uin annan, að
hann t. d. hafi þegið mútur eða
misbeitt embættislegri aðstöðu, verð-
ur að geta sannað með vitnum að svo
sé. En dómstólarnir krefjast þess
aidrei af neinum manni, að hann
sanni, að liann sé ekki sekur.
Ég iít svo á, að það sé skylda
pólitískra blaðamanna, að segja opin-
berlega það, sem þcir telja rétt vera,
þó lögfullar sannanir skorti. Mai'gt
af því, sem hvert mannsbarn veit,
að er satt, er aldrei hægt að sanna.
Stundum sannast það ekki fyr en
ei'tir langan tíma. Og þó er það
satt og rangt að þegja yfir því, ef
það snertir alþjóð mnnna.
Ef pólitísku meiðyrðadómarnir
væru teknir eins hátíðlega og ein-
staka menn vilja vera láta, myndi
það óhjákvæmilega hafa í för með
sér mjög alvarlegar afleiðingar á
kostnað sannleikans í þessu landi.
Eg vil nú finna nánar stað orðum
mínum um það, hversu erfið er að-
staða dómstólanna til þess að kveða
upp úrskurði um réttmæti liarð-
orðra ummæla. Ég vil styðja þessa
skoðun mína með staðreyndum, sem
ekki er hægt að mótmæla. Ég ætla
að nefna tvö dæmi um það, hvernig
meiðyrðadómarnir standast fyrir