Tíminn - 06.02.1932, Page 1

©jaíbferi
09 afgrciösluma&ur Cimans et
Kannpeig £>orsteinsöótfir,
Cccfjargötu 6 a. KeyfjaDÍf.
^fgreibsía
Cimans cr i tœfjargötu 6 a.
(Ðpin öaglega fl. 9—6
Simi 2353
XVI. árg.
Reykjavík, 6. febrúar 1932.
5. blað.
Upphaf vinnudeilna á Islandi.
Það er tiltölulega skammt síðan
vinnudeilur — í þeirri merkingu,
sem nútíminn leggur í það orð
— hófust á íslandi. Vinnudeilurn-
ar eru afleiðing af því, að þjóðin
hætti að vera eingöngu bænda-
þjóð. Bændurnir voru í fyrri daga
einyrkjar eins og nú eða gengu
að líkamlegu erfiði með vinnu-
fólki sinu eins og nú. Allir Islend-
ingar voru þá verkamenn, að
nokkrum verzlunar- og embættis-
mönnum undanskildum.
Nú á nokkrum áratugum —
aðallega síðan um síðustu alda-
mót — hefir orðið sú breyting, að
rúmlega helmingur þjóðarinnar
hefir tekið sér bólfestu í bæjum
og þorpum við sjávarsíðuna. í
bæjunum hefir myndast stór-
rekstur í sambandi við útgerðina.
Samfara því skiptist fólkið í at-
vinnurekendur og verkamenn með
andstæðum hagsmunum um skipt-
ing á arði vinnunnar. Stóru veiði-
skipin sköpuðu stéttabaráttuna í
bæjunum á Islandi. I hinum
smærri útgerðarstöðvum víða um
land er þó þessi skipting í at-
vinnurekendur og verkamenn ekki
allskostar glögg. Sumstaðar helzt
þar enn gamla búskaparlagið, að
bátsformaðurinn rær á sjóinn
sjálfur, þó hann sé talinn eigandi
bátsins, og hafi eitthvað af mönn-
um í sinni þjónustu. Hann er í
senn vinnuveitandi og verkamað-
ur, og á í sjálfu sér miklu meira
sameiginlegt með þeim síðar-
nefnda, því að í raun og veru fer
sú eina sanna stéttaskipting eftir
því, hvort baráttan fyrir lífsnauð-
synjunum er mönnunum erfið eða
léttbær.
Þó að skammt sé síðan við Is-
lendingar komumst í kynni við
vinnudeilumar, hafa þær orðið
nokkuð tíðar á þeim tíma. Lang-
flestar hafa þær orðið í Reykja-
vík, en eru nú á allra síðustu ár-
um að breiðast út, einnig, um fá-
mennu þorpin víðsvegar um land-
ið.
Það er bersýnlegt, að vinnudeil-
urnar ætla hér eins og annars-
staðar að hafa næsta alvarlegar
afleiðingar og hafa þegar haft.
Og enginn þarf að ímynda sér að
þetta óþægilega þjóðlífsfyrir-
brigði hverfi úr sögunni. Vinnu-
deilur eiga sér vitanlega stað svo
lengi sem til eru atvinnurekendur
og verkamenn. Það er átakanleg-
asta skýjaglópasálarfræði, að
ímynda sér, að fólk með andstæða
hagsmuni geti lifað saman í sí-
felldum friði og eindrægni eins og
„pardusdýrið og kiðlingurinn" í
biblíunni. En jafnvíst er hitt, að
þjóðfélagið verður að gjöra allt,
sem í þess valdi stendur til þess
að sem allra minnst tjón, beint og
óbeint, hljótist af hinni óhjá-
kvæmilegu baráttu.
Af því, að við íslendingar höf-
um enn sem komið er stutta
reynslu af vinnudeilum, erum við
líka skammt á veg komnir með að
finna hentugustu ráðin til að
firra þjóðfélagið þeim vandræð-
um, sem af þeim stafa. I því efni
verðum við að sjálfsögðu að læra
af reynslu annara þjóða.
Nauðsyn stéttafélaga.
Margir munu standa í þeirri
trú, að þar, sem félagsskapur
verkamanna er traustastur, muni
vera mest um vinnudeilur. Reynsl-
an sýnir hið gagnstæða. I lönd-
um, þar sem verkamennirnir eru
verst skipulagðir félagslega, eru
vinnudeilur tíðastar. Samtök
verkamanna hafa alstaðar þrosk-
að skilning þeirra á eðli barátt-
unnar. Með félagslegri reynslu
hafa þeir lært, að verkföllin eru
tvíeggjað vopn, sem hæglega get-
ur snúizt á móti þeim, sem beitir
því ósanngjarnlega. Á sama hátt
hafa vinnuveitendur látið sér
skiljast, að óhyggilegt er að sýna
sterkum verkamannasamtökum
mjög mikla ósanngirni. Vanalega
lærist þetta þó ekki fyr en eftir
alvarlega árekstra. I slíkum
árekstrum komast báðir aðilar oft
á tíðum fyrst að raun um það, að
aflsmunur er næsta lítill, en að
baráttan leiðir af sér tilfinnanlegt
tjón fyrir báða.
I Englandi, þar sem verkainenn
og atvinnurekendur,' hvorir um
sig, lengi hafa verið í fast skipu-
lögðum félögum, hafa verið sett-
ar á stofn svokallaðar launa-
nefndir. Það eru sjálf stéttafélög-
in, sem skipa þessar nefndir með
samkomulagi sín á milli, og báðir
aðilar eiga í þeim fulltrúa. Hlut-
verk þessara nefnda er að koma
í veg fyrir verkfall eða verkbann,
sem ekki er líldegt til að bera
neinn árangur til eða frá, en hlyti
hinsvegar að valda tjóni. I þessu
skyni framkvæma þær ítai’legar
rannsóknir á framleiðslunni og
lífskjörum verkamanna. En slík
nefndaskipun, af hálfu aðila, er
aðeins moguleg, þar sem verka-
menn og vinnuveitendur, hvorir
um sig, eru sameinaðir í félags-
skap og virða hann.
September-sættin danska.
Ein merkilegasta ráðstöfun,
sem gjörð hefir verið til að leiða
vinnudeilur til friðsamlegra lykta
og afstýra vinnustöðvun, er hin
svokallaða septembersætt í Dan-
mörku. Rétt fyrir aldamótin voru
miklar vinnudeilur þar í landi. En
upp úr vinnudeilunum gjörðu
verkamenn og vinnuveitendur
með sér umræddan samning, 5.
sept. 1899, og er hann enn í gildi,
í aðalatriðum. Samkvæmt þessum
samningi, má hvorki hefja verk-
fall né verkbann nema mótaðila
hafi verið tilkynnt með 14 daga
fyrirvara, að ákveðið sé að bera
upp tillögur þess efnis í viðkom-
anda stéttarfélagi. Það er enn-
fremur ákveðið í septembersætt-
inni, að til þess að verkbann eða
verkfall geti talizt löglega sam-
þykkt, verði tillagan um það að
hafa hlotið 3/4 greiddra atkvæða
í félaginu. Loks þegar tillaga um
verkbann eða verkfall hefir verið
samþykkt, verður að tilkynna það
mótaðila 7 dögum áður en vinnu-
stöðvunin á að hefjast.
Septembersættin var eins og áð-
ur er fram tekið gjörð með
frjálsu samkomulagi milli vinnu-
veitenda og verkamanna. En ríkið
styrkti þessa samkomulagsráð-
stöfun með því að skipa vinnu-
dómstól, sem dæmir um, hvort
verkföll eða verkbönn hafi verið
löglega gjörð samkvæmt, septem-
bersamþykktinni. Til þessa dóm-
stóls má einnig skjóta öðrum
samningsrofum í vinnumálum. En
deilur aðila um launakjör eru ekki
úrskurðaðar af þessum dómstóli,
ef efíki er um samningsrof að
ræða.
Vinnudóminn danska (den faste
Voldgiftsret) skipa 7 menn, 3 til-
nefndir af verkamönnum, 3 af
vinnuveitendum, og sjöundi mað-
urinn kosinn af hinum 6, ef þeir
koma sér saman, en annars til-
nefndur af efstu dómstólunum í
Khöfn.
Vinnudeilulöggjöf ýmsra landa.
Auk gerðardóms þess í Dan-
mörku, sem áður hefir verið get-
ið, gilda þar í landi sérstök lög
um sáttaumleitanir í vinnudeilum.
Innanríkisráðherrann tilnefnir 3
sáttasemjara, samlívæmt tillögum
gerðardómsins. Starf þeirra er
eingöngu falið í viðleitni til að
koma á samkomulagi, en úrskurð-
arvald hafa þeir ekki.
I Svíþjóð gilda samskonar lög-
gjafarákvæði og í Danmörku, um
gerðardóm í deilum út af samn-
ingsrofum eða mismunanda skiln-
ingi á samningum, og um sátta-
umleitanir án úrskurðarvalds.
Gerðardómslögin eru þar ný að
heita má, og voru bæði verka-
menn og vinnuveitendur þeim
andvígir, en Bændaflokkurinn og
Frjálslyndi flokkurinn komu þeim
í gegnum þingið.
I Finnlandi eru lög um opin-
beran sáttasemjara í vinnudeilum,
en enginn sérstakur vinnudómstóll
I finnsku sáttsemjaralögunum er
sérstakega ákveðið, að fulltrúar
aðila skuli mæta hjá sáttasemjara
ríkisins með ótakmörkuðu umboði
til samninga.
I Þýzkalandi eru sérstakir dóm-
stólar, sem dæma um samnings-
rof eins og í Danmörku og Sví-
þjóð. Auk þeirra er lögákveðin
sáttanefnd og vinnudómur með
takmörkuðu valdi. Ef starf sátta-
nefndar reynist árangurslaust, er
kaupdeilumálinu vísað til vinnur
dóms. I honum sitja stjórnskipað-
ur sáttasemjari og fulltrúar
verkamanna og vinnuveitenda.
Fyrst leitar vinnudómurinn um
sættir á ný, en ef sú viðleitni
reynist árangurslaus, kveður
hann upp úrskurð um launakjör.
Sá úrskurður gengur þó ekki í
gildi nema aðilar fallist á hann
eða eftir nánari ákvörðunum
sáttasemjara eða vinnumálaráð-
herra, en ekki er talið heimilt að
beita þeirri aðferð nema í ítrustu
nauðsyn.
I tveimur ríkjum, Ástralíu og 1
Noregi, hefir verið tekin upp sér-
stök skipun á afskiftum ríkis-
valdsins af vinnudeilum, og ganga
þau lengra en nokkursstaðar ann-
arsstaðar. I báðum þessum lönd-
um hafa verið teknir upp vinnu-
dómar, sem hafa úrskurðarvald
um launakjör. Þessi löggjöf
komst á í Ástralíu fyrir 40 ár-
um, og áttu verkamenn þar
frumkvæðið að henni. Norski
vinnudómurinn var fyrst stofnað-
ur með tímabundnum lögum árið
1916, og síðar voru lögin fram-
lengd öðru hverju, þangað til þau
voru afnumin með öllu árið 1929
með sameiginlegum atkvæðum
íhaldsmanna og verkamanna.
Norski vinnudómurinn kvað
upp tvo sérstaklega umtalaða
Utan ár heimi.
Ríkisbúskapurinn í dollaralandinu.
Bandaríkin í Ameríku hafa ver-
ið kölluð dollaralandið. Þar eru
mest náttúruauðæfi saman komin
í einu landi, e. t. vi að Rússaveldi
undanteknu. Og trú margra
manna hefir verið sú, að í Amer-
íku gætu allir orðið ríkir. Það er
líka rétt, að náttúrugæðin voru
búin að gjöra þjóðina ríka. Og
ennþá er hún í sjálfu sér auðug
að lífsverðmætum, kannske auð-
ugri en nokkru sinni áður. En nú
er viðskiptakreppa í landinu, eins
og annarsstaðar, en stórfelldari
en annarsstaðar eins og auðurinn
var áður.
Fyrir okkur í hinu litla íslenzka
þjóðfélagi, sem finnst að vonum,
kreppan koma hart niður, er fróð-
legt að athuga, hvemig ríkisbú-
skapurinn stendur nú í dollara-
landinu.
Hoover forseti gjörði, þegár
þingið kom saman í desember,
grein fyrir fjárhagsafkomu ríkis-
sjóðsins. Og hún er allt annað en
glæsileg. Tekjuhallann á árinu
1931 áætlar forsetinn 900 mlijón-
ir dollara, og útlit er fyrir að
þessi mikli tekjuhalli fari vax-
andi. Hoover áætlar hann rúml.
2100 miljónir árið 1932 (eða
meira en helmingi hærra en 1931)
og 1400 miljónir á árinu 1933.
Hversu óskaplega fjárupphæð
hér er um að ræða, geta menn séð
með því að breyta dollurunum í
ísl. krónur með núveranda gengi
og jafna upphæðinni niður á þær
130 miljónir manna, sem í landinu
búa. — Hún myndi svara til
meira en 10 milj. kr. tekjuhalla
á íslenzku fjárlögunum árið 1932,
eða eins hárri upphæð og öll árs-
gjöld íslenzka ríkisins eru nú!
Þetta eru afleiðingarnar af at-
vinnuleysinu og óförum framleið-
endanna, sérstaklega bændastétt-
arinnar, sem ekki getur selt korn-
ið og baðmullina.
Til þess að mæta þessum gífur-
lega tekjuhalla á ríkisbúskapnum
hefir Mellon fjármálaráðherra
lagt ný skattalög fyrir þingið.
I þessu nýja frumvarpi er gjört
ráð fyrir að leggja skatta (eða
hækka) á aðgöngumiða að
skemmtunum, bifreiðar, viðtæki,
grammófóna, símskeyti og símtöl,
tóbak o. fl., auk ýmiskonar
stimpilgjalda af ávísunum, samn-
ingum o. s. frv., þá er gjört ráð
fyrir 5% aukaskatti á stóreignir,
og aukaskatti á hátekjur, allt að
40%. — 40% skatturinn nær þó
aðeins til tekna, sem nema
milj. dollara og þar yfir. Loks á
að minnka persónufrádráttinn
fyrir fjölskyldumenn til mikilla
muna.
Tillögur þessar mælast eins og
geta má nærri mjög misjafnlega
fyrir. Það, sem talið er að stjóm-
arandstæðingar muni verða á
móti, er sérstaklega minnkun per-
sónufrádráttarins, skatturinn á
símtöl og símskeyti, skatturinn á
ódýru skemmtanirnar (áður voru
aðeins skattaðir aðgöngumiðar,
sem kostuðu 3 dollara og meira,
en eftir þessu allir yfir 10 cent),
skattur á almenningsbifreiðar, og
sumt af stimpilgjöldum, sem mest
snertir viðskipti almennings.
Hinsvegar munu þeir bera fram
tillögur um frekari aukningu á
hátekju- og stóreignaskatti.
Stefnuskrá Hoovers í kreppu-
málunum er nú mjög umþráttuð
í amerískum blöðum. Hann er
mjög andstæður beinum atvinnu-
leysisstyrkjum, og sömuleiðis
rýmkun á hinum ströngu tolla-
lögum. Hann hefir ennfremur lýst
sig andvígan frekara ríkis-
stuðningi til gömlu hermannanna
úr styrjöldinni miklu, sem nú eiga
margir við þröng kjör að búa. En
það mál var mjög á döfinni fyrir
ári síðan. Lausn kreppunnar
hyggur hann að liggi í nýju
skipulagi á milliríkjaskuldunum,
nýrri bankalöggjöf og fjárhags-
legum endurbótum í samgöngu-
málunum innanlands.
úrskurði, 1927 og 1928. 1 báðum
tilfellum vár úrskurðurinn verka-
mönnum í óhag. I fyrra sinni
lýsti verkamannaráðið yfir því,
að það teldi úrskurðinn óréttlát-
an, en réð verkamönnum til að
beygja sig. En í seinna skiftið
neituðu verkamennirnir að hlýða.
Og þá reyndist hann alveg ófram-
kvæmanlegur. Það var ómögulegt
að setja alla verkamennina í
fangelsi. Lögin voru kölluð „tugt-
húslög“, og árið eftir voru þau
afnumin.
I Ástralíu, þar sem þvingunar-
dómarnir eru elztir, hefir reynsl-
an orðið sú sama og í Noregi.
Verkamennirnir, sérstaklega sjó-
mennirnir, neita að hlýða, þegar
úrskurðurinn fellur þeim í óhag,
og ríkisvaldið getur ekki knúið
þá til að hlýða.
I Englandi, Frakklandi og
, Bandaríkjunum giltu lög um
' þvingunardóma meðan á stríðinu
stóð, en voru afnumin jafnskjótt
eftir að því lauk.
Fyrirkomulagið í Englandi nú
sem stendur er í aðaldráttum
þetta: Fyrst fjalla sáttanefndir
eða gjörðadómar atvinnurekenda
og verkamanna sjálfra um deilu-
málið. Þá er lögákveðinn vinnu-
dómstóll sem tekur deiluna til
meðferðar, ef báðir aðiljar óska.
Reynist það árangurslaust, gjör-
ir löggjöfin ráð fyrir einni leið
í viðbót. Ráðherra skipar sér-
stakan rannsóknarrétt, til að
grafast fyrir orsakir deilunnar og
yfirleitt safna upplýsingum, sem
henni eru viðkomandi. Rannsókn-
arrétturinn á heimtingu á hvers-
konar upplýsingum, munnlegum
eða skriflegum, frá deiluaðilum.
Og árangur rannsóknarinnar er
birtur opinberlega, til þess að
öllum almenningi gefizt kostur á
að kynna sér, hvað aðilar hafa
til síns máls. Tilgangurinn með
þessu fyrirkomulagi er að láta
aimenningsálitið knýja annan-
hvorn aðilann til sátta.
I Hollandi er svipað fyrirkomu-
lag og í Englandi: Sáttasemjari,
sáttanefndir, frjáls gjörðardómur
og rannsóknarréttur, sem birtir
niðurstöður sínar opinberlega.
Hættan af vinnudeilunum.
Það er óþarfi að fjölyrða um
það fjárhagslega tjón, sem lang-
varandi vinnudeilur hafa í för
með sér hér í okkar þjóðfélagi.
Þar sem atvinnan er tímabundin,
og mest er hættan á, eins og
reynslan sýnir, að vinnustöðvun
skelli á, þegar mest ríður á starf-
andi höndum, er tjónið alveg sér-
staklega áberanda.
Islenzku vinnudeilumar hafa
Frh. á 4. síðu.