Tíminn - 13.02.1932, Qupperneq 1

Ofaíbfert
og afgrciösluma5ur ÍE i m a n 5 et
Hannpcig þorsteinsöóttir,
Cœfjargötu 6 a. ScYfjamf.
^fgreibsía
C i m a n s cr í Cccfjargötu 6 a.
©pin öa^Icga- fL 9—6
Simi 2353
XVI. árg.
Reykjavík, 13. febrúar 1932
6. bla'ð.
Ihaldið og
Árið 1929 báru íhaldsmenn á
Alþingi fram hið fræga frumvarp
sitt um raforku til almennings-
nota. Kosningarnar 1927 höfðu
leitt það í ljós, að flokkurinn var
að stórtapa fylgi í sveitunum.
Framsóknarmenn höfðu þá árið
áður — á fyrsta þinginu eftir
kosningar — komið fram stór-
merkum nýmælum fyrir landbún-
aðinn, þar á meðal lögunum um
tilbúinn áburð og um Byggingar-
og landnámssjóð — og búnaðar-
bankalögin voru á leiðinni gegn
um þingið. íhaldinu duldist ekki,
að þessar aðgerðir Framsóknar-
flokksins höfðu mælst mjög vel
fyrir og að bændastéttin mætti
þeim með skilningi og var farin
að sýna það í verki, að hún kunni
að færa sér þær í nyt.
íhaldið á þinginu 1928 hafði
orðið að sætta sig við hin stór-
íelldu nýmæli í landbúnaðarmál-
unum. Ihaldsflokkurinn fékk ekk-
ert þakklæti fyrir þetta frá
bændunum og átti það heldur
ekki skilið. Um sumarið lét flokk-
urinn Magnús guðfræðing skrifa
níð um þingið 1928 og dreifði
níðinu um landið. En Byggingar-
og landnámssjóður tók til starfa
eins fyrir því og innkaup bænda
á tilbúnum áburði þrefölduðust
um leið og verðið lækkaði vegna
þeirra ráðstafana, sem Fram-
sóknarflokkurinn hafði gjört.
Þá kom íhaldið með rafmagns-
málið. Margir urðu forviða. I-
haldsflokkurinn hafði nú allt í
einu fengið þá pólitísku vitrun,
að of lítið væri gjört fyrir sveit-
irnar. Nú var ekki nóg að byggja
upp bæina og stækka túnin. Það
átti líka að leiða rafmagn frá
stórum fallvötnum um hið víð-
áttumikla íslenzka strjálbýli, og
veita ljósi og yl fram á innstu
fjallabæi.
En „ljósgjöf“ íhaldsins vakti
næsta litla aðdáun í sveitunum.
Margir litu svo á, að meir riði á
að breyta gömlu torfbæjunum í
viðunandi híbýli heldur en að raf-
lýsa torfbæina. Það lá líka strax
i augum uppi, að rafveitur frá
stórum aflstöðvum heim á hvern
einasta, sveitabæ, hlutu að vera ó-
framkvæmanlegar sökum kostn-
aðar.
Allir kunnugir vissu, að raf-
magnsfrumvarpið var ekkert ann-
að en vitleysa, fundin upp til at-
kvæðaveiða handa flokki með
slæma fortíð. En á landsmála-
fundum tvö næstu árin lét íhald-
ið mikið yfir málinu. Guðrún
Lárusdóttir var látin lýsa því með
átakanlegum orðum, hvernig Jón
Þorláksson hafði ætlað að rétta
höndina út yfir landsbyggðina,
eins og Móses yfir hafið, og láta
verða ljós í hverju bóndabýli, og
það í einni svipan. Það var eigin-
lega ekki hægt að skilja þetta
fólk öðruvísi en svo að kvikna
myndi á öllum rafmagnsperunum
um leið og síðustu atkvæðaseðlar
hins væntanlega íhaldsmeirahluta
féllu í kjörkassana.
Engum einasta íhaldsmanni eða
íhaldsblaði datt í hug að tala um
eyðslu í þessu sambandi. Það var
ekki ymprað á því einu orði, að
hinar stóru aflstöðvar og löngu
leiðslur myndu verða of þung byrði
á jörðunum. Ríkið átti að leggja
fram ríflega styrki. Og enginn
sveitirnar
talaði um, að þeim styrkjum væri
illa varið.
En eftir því, sem næst verður
komizt hefði þessi fyrirhugaða
ljósgjöf íhaldsins kostað mestan
hlutann af þj óðareigninni eins og
hún var, þegar frumviarpið var
borið fram.
Tvö ár liðu. Þjóðin gekk til
nýrra kosninga. En á þessum
tveim árum höfðu orðið stórir
pólitískir viðburðir. Ihaldið hafði
gengið í samband við socialista.
Aðalmál þessa kosningabandalags
var að leggja niður sveitakjör-
dæmin. En sveitafólkið átti að fá
ljósið — sögðu frambjóðendur
íhaldsins. En bændumir voru á
verði. Þeir mátu meira rétt sinn
til áhrifa á löggjöfina en loforð
íhaldsins um ljós. Kosningaósig-
ur íhaldsins 1927 breyttist í enn-
þá stærri ósigur árið 1931.
Um það leyti sem íhaldið og
socialistar í sameiningu gengu til
kosninganna fóru að birtast ný-
stárlegar greinar í íhaldsblöðun-
um í Rvík, fyrst í Vísi, svo í
Morgunblaðinu. Aðalefni grein-
anna var þetta: Islendingar eiga
að hætta að stunda landbúnað, því
að atvinnuvegurinn ber sig ekki.
Við eigum að tæma sveitirnar og
flytja fólkið niður að sjónum.
Framsóknarflokkurinn hefir varið
of miklu fé til að leggja vegi,
brýr og síma um strjálbýlið.
Reykvíkingar hafa verið píndir til
að greiða af höndum ié til að
auka ræktaða landið hjá bændun-
um. Þetta er óréttlátt. Við vilj-
um ekki láta verja ríkisfénu til
þessara framkvæmda úti um land-
ið. En þingmennirnir, sem kosn-
ir eru í sveitakjördæmum, þora
ekki annað en veita peningunum
þangað. Þessvegna verður að
breyta kjördæmaskipuninni, sögðu
íhaldsblöðin í Reykjavík.
Eftir kosningarnar héldu þessi
skrif áfram. Bændumir lifa á
Reykvíkingum, stóð í þessum
greinum. Og bændum var hótað
viðskiptastríði, ef þeir létu ekki
góðfúslega rétt sinn af hendi.
Hinn mikli ljósgjafi, Jón Þor-
láksson, lagði blessun sína yfir
allar þessar bollaleggingar í blöð-
um sínum. Það var aldrei gjörð
nein grein fyrir því, hvemig þess-
ar kenningar kæmu heima við
stefnu íhaldsins í rafmagnsmálinu
1929. Það var aldrei gjörð grein
fyrir því, hvernig það gæti verið
skynsamlegt að leggja rafmagns-
leiðslur um land, þar sem ekki
borgar sig að byggja vegi, brýr
eða síma, og þar sem ekki má
leggja peninga í jarðrækt. Og
mönnum hefir heldur ekki verið
gjört það skiljanlegt, hvernig á
því stendur, ef óverjanda á að
vera að lána fé til að byggja
sæmileg húsakynni yfir fólkið í
strjálbýlinu, að íhaldið skuli samt
hafa talið það mjög æskilega ráð-
stöfun, að verja jafnmiklu fé til
að hita og lýsa húsakynni, sem
ekki ættu að vera til að þess
dómi!
Ef íhaldið ætti einhverntíma að
komast í meirahluta lægi fyrir því
að færa út í veruleikann tvær
kenningar viðvíkjandi sveitunum
— kenningu ljósgjafanna frá 1929
og kenningu Vísis og Mbl. sum-
arið 1931.
Ferðamaðurinn, sem sækir heim
þetta gamla landbúnaðarland í
tíð þessarar nýju íhaldsstjómar,
myndi sjá nýstárlega sjón. Veg-
irnir, símamir, grænu túnin og
mannabyggðin í sveitunum væri
horfin. En á rústum bæjanna,
sem nú eru, stæðu rafmagnslamp-
ar Jóns Þorlákssonar og lýstu
yfir auðnina!
En engum manni dettur fram-
ar í hug, að Jón Þorláksson eða
Mbl. verði nokkurntíma ljósgjafar
sveitanna eins og til stóð 1929.
Það eina Ijós, sem íhaldsflokkn •
um kemur við í þessu sambandi,
er birta sú, sem flokkurinn, með
háttalagi sínu, hefir brugðið yfir
óhreinskilni sína við bændastétt-
ina.
Eítir sr. Magnús BL Jónsson,
irá Vallanesi.
Um mál þetta hefi ég skrifað þrem
sinnum, síðast í blaðinu „Tíminn" 17.
okt. 1931. Skal hér ekki endurtekið
það, sem ég áður hefi sagt 1 fyrri
skrifum mínum um málið yfirleitt.
Slíks gjörist því síður þörf, þar sem
almenningsólitið mun nú þegar hafa
fallizt á það og skilið, að það muni
rétt vera, sem ég þar hefi haldið
fram; „að hlutaskipta-útgerð sje hið
eina, sem bjargað geti út úr þvi
öngþveiti, sem sjávarútvegur vor er
í kominn, fyrir ýmsar samverkandi
ástæður, nú siðast hið stórfellda
verðhrun afurðanna".
Nú virðist því tími til kominn að
skýra málið í einstökum atriðum,
eins og ég hef hugsað mjer það í
framkvæmdinni.
HJutaskipti eru ekki óþekkt hjer á
landi. En framkvæmd þeirra hefir
verið allmjög mismunandi. Aðalgalli
þeirra hefir venjulega verið sá, að
með skipi hefir verið látið fylgja
fleira eða færra, sem beint heyrir
undir reksturskostnað. En því fylgir
sá annmarki, að mismunandi með-
ferð, betri eða verri, verður ekki
þeim, sem með fara, til hags eða
tjóns, heldur skipeiganda, sem venju-
legast er í landi, og því engu getur
ráðið um meðferðina; þetta stefnir i
sömu áttina, sem premía af bruttó
afla. Sama freistingin fyrir hluttak-
ana, til að fiska sem mest, án til-
lits til, hvað í sölurnar er lagt, þar
sem það er á annars kostnað. Að
vísu eru ávalt, sem betur fer, nokkr-
ir, sem eru jafn-samvizkusamir,
hvert sem fyrirkomulagið er. En
hinir eru og til, og sennilega ekki
færri, sem gleymdu sliku í veiðimóð-
inum. En hvorir sem fleiri eða færri
yrðu, þá er það, út af fyrir sig, ó-
íorsvaranlegt fyrirkomulag á at-
vinnurekstri, sem freistað getur
manna til að hagnast á því, að
valda öðrum skaða. þesskonar að-
ferð verður einskonar uppeldisstofn-
un, til þess að ýta undir og æfa
hina ógöfugri eiginleika i eðlisfari
manna. Eru slíkar stofnanir allt
annað en hollar þjóðfélaginu.
■ En auk þessa siðferðilega atriðis,
sem er fullrar athygli vert, er og
annað, hagfræðilegs eðlis, sem liefir
sérstaklega mikla þýðingu á slíkum
erfiðleika tímum, sem nú. Ég tei
allmikla von um, að þrátt fyrir allt
megi takast að reka fiskveiðar, á
smærri sem stærri skipum, með þeim
árangri, að allir, sem að vinna, geti
haft sæmilegt lífsviðurværi af, og
skipin haldizt við. En einkaskilyrði
þessa er takmörkun og niðurfærsla
reksturskostnaðar, annars en nauð-
þurfta skips og skipshafnar, eins og
ég áður hef skýrt tekið fram (Sbr.
Tímagrein mína 17. okt. f. á.). En
þetta fæst að eins með því, að skips-
Utan ár heimi.
Afvopnunarráðstefnan.
Alþ j óða-af vopnunarráðstef nan,
sem talað hefir verið um hér í
blaðinu hófst í Geneve í Sviss á
þriðjudaginn var, 9. þ. m. Ýmsir,
sem viðtæki hafa hér á landi,
munu hafa veitt þeim atburði
eftirtekt, því að ræða þýzka
ríkiskanslarans, Briinings, á
fyrsta fundi ráðstefnunnar var
útvarpað frá öllum þýzkum stöðv-
um.
Þátttakan í þessari friðarsam-
komu er meiri og almennari en
áður. Ástæðan er sú, að ríkis-
sjóðir flestra landa eru tómir og
eiga erfitt með að leggja fram
fé til herbúnaðar.
Bandaríkin, sem standa utan
við Þjóðbandalagið, taka nú þátt
í afvopnunarráðstefnunni. Full-
trúi þeirra, Gibson sendiherra, er
þar mættur og hefir lagt þegar
fram ákveðnar tillögur. Helztar
eru: Um afnám kafbáta, að banna
sprengikúlnaárásir úr lofti, að
banna eiturgas í hernaði, tak-
marka stórskotalið, og að setja
ákvæði um hversu mikið fé hvert
ríki megi verja til vígbúnaðar.
Fyrir hönd Þýzkalands er mætt-
ur Briining ríkiskanslari. Þýzka-
land var afvopnað með friðar-
samningunum í Versailles, segir
hann, og nú krefjumst við þess,
að aðrar þjóðir verði líka afvopn-
aðar.
Frá Englendinga hálfu mætir
leiðtogi hinnar frjálslyndu þjóð-
stjórnarmanna, utanríkisráðherr-
ann Sir John Simon. Það er sanji
maðui'inn, sem fyrir tveim árum
var formaður Indlandsnefndar-
innar. Einnig hann er í friðarhug,
því að Bretland þarf að spara.
Frá Italíu mætir Grandi utan-
ríkisráðherra, hægri hönd Musso-
líni. M. sem einu sinni ætlaði að
stofna rómverskt heimsveldi, er
nú ákafari en nokkur annar að
heimta afvopnun. I skuldamáiun-
um er haim heldur ekki myrkur
í máli. I aðalmiálgagna Fascista-
flokksins, Populo d’Italia, birtist
fyrir stuttu síðan grein, sem heit-
ir: „Ávarp til Ameríku“ og
Mussolini sjálfur er talinn höf-
höfn sé, við veiðarnar, að fai-a með
sitt, en ekki annara, þegar taka skal
álcvörðun um það, hve miklu af
veiðarfærum, beitu o. fl., í það og
það skipti, sé skynsamlegt að hætta
fyrir aflavonina, eftir veðurútliti og
öðrum aðstæðum.
þessu takmarki, að skipshöfn, auk
þess að taka hlutfallslega réttan
hlut af afla, einnig fái, í sama mæli,
hlut af því, sem hún sparar í rekstri,
verður að eins náð með því, sem
sem ég hefi, í skrifum minum nefnt:
Hrein hlutaskipti,
í mótsetningu við ýms þau hluta-
skipti, sem þekkst hafa, og sem eru
i mesta máta mismunandi og óá-
kveðin, — eiginlega livorki fugl né
fiskur.
Skal nú leitast við að skýra þessi
hlutaskipti, sem fyrir mér hafa vak-
að og vaka, eins og ég hugsa þau
framkvæmd í einstökum atriðum,
sem ég hefi ekki áður gert til neinn-
ar verulegrar hlítar. En orsök þess
er sú, að svo sáralítil von var þess,
að þau næðu hylli manna, eftir þeim
undirtektum, sem bendingar mínar
og tillögur höfðu fengið: enginn
viljað við þeim líta, þeirra manna,
er þær skyldu hafa framkvæmt, öllu
undur að. Við eigum að gefa
Þjóðverjum alveg eftir skaðabæt-
urnar, segir hann, og strika yfir
stíðsskuldir Evrópuþjóðanna inn-
byrðis, þá hljóta Bandaríkin að
gjöra hið sama. Bandaríkjaþjóð-
in getur ekki verið þekkt fyrir
að láta segja það um sig, að hún
— ein — hafi haft peninga upp
úr heimsstyrjöldinni. Hún getur
ekki farið að eins og kaupmaður-
inn í Feneyjum — í leikriti
Shakespeares —, sem heimtaði að
skorið væri stykki út úr líkama
annars manns til að greiða skuld-
ína með.
En Frakkar eru á verði. Þeir
hafa sent hermálaráðherraim,
íhaldsmanninn Tardieu fyrv. for-
sætisráðherra, til Geneve. Ræðu-
skörungurinn Briand, sem á sínum
tíma skapaði Locarnosamninginn,
kemur nú ekki fram fyrir hönd
Frakklands. Hann er ekki utan-
ríkisráðherra lengur.
Einnig Sovét-Rússland á sinn
fulltrúa á ráðstefnunni. Litvinoff
er þar mættur. Rússland er ekki
í Þjóðabandalaginu fremur en
Bandaríkin og fer sínar eigin leið-
ir. Sovét-Rússland er svo stórt,
að okkur getur aldrei dottið í hug
að fara að ráðast á aðrar þjóðir
til að taka af þeim land, segir
Litvinoff. Hann bætir því við, að
Rússar hafi htla trú á friðartil-
raunum „auðvaldsríkjanna“, en
þeir æth sér samt að vera með
í öllum samkomulagstilraunm, og
vilji þó helzt af öhu, að þjóðimar
leggi alveg niður vopnin.
Alþjóðasamband kvenna (Wo-
men’s lnternational League) hefir
í 45 löndum gengist fyrir að safna
eiginhandarundirskriftum undir
áskorun til ráðstefnunnar um að
gjöra allt, sem í hennar valdi
stendur til að tryggja heiminum,
frið. I Bretlandi hafa tvær mil-
jónir manna ritað nöfn sín undir
þessa áskorun, í Frakklandi ein
miljón og í Bandaríkjunum 4—5
miljónir. I Sviss hefir þriðjungur-
inn af íbúum landsins undimtað.
En ófriðarbhkan í Asíu verður
dimmri með degi hverjum. Styrj-
aldarfregnir frá Kína og friðar-
ræðurnar frá Geneve ferðast á
sömu rafmagnsbylgjunum út um
heiminn. Allir vilja frið — og
árangurinn er ófriður!
fremur talið þær óalandi og óferj-
andi óg — „með öllu óframkvæman-
legar". Nú hefir almenningsálitið
íellt þann dóm í málinu, að ég tel
tímabært að birta skipulagninguna í
heild, eins og ég hefi hugsað hana.
Geng þó út frá, að lesendur þekki
eða kynni sér það, þessu viðvikjandi,
sem tekið var fram í Tímagrein
minni 17. okt.
Skipulagningu hreinna hlutaskipta
liugsa ég mér þannig:
REGLUR
fyrir „hrein hlutaskipti“
(samdar aí sr. M. Bl. Jónssyni).
1. Skipseigandi (félag eSa einstakl-
ingur) gerir sjálfur út skipiS:
a. Af óskiptum afla tekst allur
reksturskostnaður, hverju nafni sem
nefnist, annar en kostnaður við skip
og skipshöfn.
b. Afgangur aflans (netto afli)
skiptist milli skips og skipshafnar í
ákveðnum hlutföllum, sem væntan-
lega verða nokkuð mismunandi fyrir
mismunandi tegundir skipa. Skips-
hlut er ætlað að bera: viðhald skips,
vátryggingu, vexti af skipsverði og
fyming skips. Skipshafnarhlutur ber
Frh. á 4. síðu.