Tíminn - 13.02.1932, Blaðsíða 4

TfMINN
24
Frh. af 1. síðu.
laun og íæði skipverja. þó er ætlaat
til, að íiskur til neyzlu á skipi tak-
ist aí óskiptu.
Með slikri útgerð tekur skip
(skipseigandi) og skipshöfn hlutfalls-
lega jafnan þátt í áhættu og fjagn-
uðarvon við reksturinn. Gangi hann
vel, fær skip nokkru meira en með
þarf til viðhalds etc. pá fær og skips-
höfn nokkuð umfram hæfilega áætlað
kaup. — Báðir aðilar fá nokkuð um-
fram þurftarhlut (græða). Gangi
rekstur miður vel, fær hvorugur að-
iii íullan þurftarhlut. Tapar þá skip
nokkru af vöxtum eöa íyrningar-
gjaldi, og skipshöfn ber nokkru
minna úr hýtum. En hallinn verður
hlutfallslega jafn á báðar hliðar.
2. Skipshöín tekur skip á leigu og
gerir það ut sjáli:
a. Sé skip leigt gegn hlut í afia,
gildir allt hið sama, sem sagt er í
tölulið 1, a.—-b.
h. Só skip leigt fyrir ákveðna pen-
ingaleigu, þá ákveðst leigan það,
sem skip þarf til viðhalds, vátrygg-
ingar, fyrningar og vaxta af skips-
verði. Leigan hefði fyrsta rétt til
greiðslu og fyrsta veðrétt í afla
skips, Handhægast yrði i fram-
kvæmdinni að greiða i leiguna V# af
netto afla, eftir hverja veiðiför, eins
og skip væri leigt, og jafna svo mis-
mun, af eða á, við lok leigutímabils.
Að öðru leyti allt, eins og við tölul.
1, a,—b.
þegar skip er leigt þannig, ber
leigutaki (skipshöfn) alla áhættu við
rekaturinn, en á iika gróðann ó-
skiptan, er vel gengur. Leigjandi
(eigandi) hefir viðhald etc. skips
tryggt, en fær aldrei meira.
3. Skipshöíu á skip, eða kaupir
skfp til eigiu reksturs:
Hér getur verið um þrennskonar
aðferðir að ræða:
a. Skipi greiddur hiutur af netto
aíla, eins og við 1, a.—b. og 2, a.
b. Skipi greidd ákveðin peninga-
ieiga, eins og við 2, b.
c. Allur kostnaður skips, viðhaid
etc., tekinn af óskiptum afia, með
öðrum reksturskostnaði.
Við slíka eignarútgerð er jafn
nauðsyniegt, sem við aðrai1, að
tryggja viðhald og endurnýjun skips,
auk greiðslu vaxta og afborgana af
skulduðu verði skips, og má tii
þess nota aðferðirnar við stafl. a.—c.,
eítir þvi sem hver vill og bezt þykir
að samræma við Samvinnulögin frá
1921.
Athuga skal nú nokkuð reglur
þessar:
Fyrstí. erfiðleikinn við framkvæmd
þeirra er að skipta rétt netto-aíla
inilli skips og skipshafnar, og ber
fleira en eitt til þess:
Að hlutföllin verða misjöfn, eftir
skipstegund, eins og bent hefir verið
á. —
Að einstök skip, sömu tegundar,
eru allmjög misdýr i viðhaldi, rekstri
o. s. írv. og verður þvi að finna
meðaltölu þurftarhluta þeirra, til
þess að fá sem jöfnust hlutaskipti
fyrir sömu tegund skipa. Af þessu
leiðir auðvitað, að þau skipin, sem
dýrust eru í viðhaldi og rekstri, yrðu
ver úti en hin ódýrari. En við slíku
er ekki unt að gera, því óréttlátt
væri, að láta það bitna á skipshöfn
(leigjanda). Og því fylgir og sá
kostur, að menn, við skipakaup,
mundu leggja meiri áherzlu á það
en gert hefir verið, að afla þeirra
einna skipa, sem ekki eru óhæfilega
dýr í viðhaldi og rekstri, og það
mundi skýrast fyrir öllum, hve afar-
þýðingarmikið þetta atriði er fyrir
árangur úthaldsins, liver sem rekur.
Að ekki verður, nema að sumu
leyti, byggt á rekstursárangri liðins
tima, sem hefir verið allt annað en
góður, samanborið við árferði og að-
stæður, enda rekinn á gjörólíkum
grundvelli þeim, er hér um ræðir.
En í ýmsum mikílsverðum atriðum
getur þó fengin reynsla verið til
filiðsjónar.
það hefir verið unnið allmikið að
því, nú undaníarið, að finna hlutfall
þetta fyrir línu-gufubáta. Og niður-
staðan hefir orðið sú, að hlutur skips
af netto-afla muni eiga að vera á
milli (4 og V* (nánar 28—33%),
nokkuð mismunandi eftir því, hvort
leigt er fyrir lengri tíma eða
skemmri. Veiðitími línubáta er nú
þegar kominn, og því var þessum
rannsóknum hraðað, að því er þá
snerti. En jafnframt hefir nefnd
manna starfað að því, að finna hlut-
fallið á milli hluta skips og skips-
hafna af netto aíla á togurum. Mun

það verða látíð uppi, þegar fundið
er. En það kallaði ekki eins að, af
þvi að vertið togara hefst talsvert
síðar en linuveiðara.
Aí því að alveg „hrein hlutaskiptí"
aldrei munu hafa verið til á landi
hér, fyr en ef þau kæmust á nú, og
á meðan óreynt er, hve miklu nem-
ur sá sparnaður í rekstri, sem ég
ávallt hefi byggt á, að af þeim
mundi leiða, þá hlýtur hlutfall þetta
að verða að meira eða minna leyti
áætlað, þangað til nauðsynleg
reynsla fæst við framkvæmd þess.
En reynslan fæst smámsaman, og er
þá sjálfsagt að laga i hendi sér og
umbæta það, sem áfátt kynni að
vera i byrjun.
það sem fyrir mér heíir vakað og
öðrum, sem með mér liaía unnið að
þessu, er það, að skip geti haldizt
við í fullu staudi og starfhæft. En til
þess þarí það, sem fyr er neínt: við-
hald etc., en auk þess eru skattar
af skipi, umsjón, reikningshald þess
o. fl. Alit þetta verður hlutur skips !
að bera. Meiningin er ekki, að skipið
iái meira en tii þessa þarf. Á þenna
hátt kemur það i sama stað niður,
hvort skipshöfn leigir sér skip eða
kaupir. það þari neínil. alls hins
sama, þó það sé eignarskip skips-
hainar. Enginn veiðir fisk úr sjó,
sem ekki hefir skip. Ei skipin ekki
haidast við, heidur hrörna og fyrn-
ast, unz ónýt eru, og þá enginn
iyrningarsjóður tíl endurnýj unar, þá
er iramtiðar-bjargræði islenzkrai' sjó-
mannastéttar illa séð borgið, — þeg-
ar ekkert verður skipið til.
Hve háar tekjur lilutur skipshafn-
ar geíur einstökum skipverjum, fer
eftir aílamagni, fisk- og lýsisverði og
reksturskostnaði. Hið íyrst og siðast-
talda er að m,estu leyti undir skips-
höfnunum sjálíum komið: dugnaði
við iiskveiðar annars vegar — en
hann þarf yfirleitt ekki að efast um
hjá íslenzkum sjómönnum — og
sparnaði i rekstri lihis vegar. Um
hann er heldur ekki ástæða tíl að
efast, þegar aliir vita, að það verð-
ur beint þeirra eigin hagur, sem þeir
spai'a og innvinna með góðri um-
gengni. Auk þess gætu skipshafnir,
hvort sem er á eignar- eða leiguskip-
um, slegið sér saman um öll meiri-
háttar innkaup tíl útgerðanna, i staö
þess að einangrast hver fyrir sig, og
láta eina sameiginlega skrifstofu
annast þetta, sem þá einnig annaðist
fisksöluna frá skipunum. Gætu þar
enn komið bætandi áhrif á fiskverð-
ið, ef salan væri sameinuð á eina
hönd, í stað þess að hver keppi við
annan að losna við fiskinn, máske
með undirboðum. Salan þyrfti jafn-
an að vera fyrirfram undirbúin af
skrifstofunni, m. a. með því, ef of
mikið bærist að fyrir kaupendui’ í
Reykjavik, eða tilraunir yiðu gerðar
þar, til að þi'ýsta verðinu óeðlilega
niður, þá að útvega sambönd i öðr-
um kauptúnum landsins, þar sem
fisk vantaði til atvinnuauka við
verkun, um að senda hingað flutn-
ingsskip, til kaupa og heimflutnings
á fiski, eins og nokkur dæmi hafa
verið til undanfarið.
Til slíks mundi að vísu tæplega
koma, meðan aðeins línuveiðarar
og mótorbátar veiddu hér fisk til
sölu. En forsjálni væri, að láta hina
sameiginlegu skrifstofu byrja sem
fyrst undirbúning sliks máls, svo að
kauptúnin gætu í tíma undirbúið
slík fiskkaup, t. d. aflað sér lána til
fiskkaupa gegn veði i fiskinum, lagt
drög fyrir flutningsskip o. s. frv.
Allt þetta þyrfti að vera undirbúið,
áður en aðalhætta verðfalls dytti á,
fyrir of mikinn aðburð i Reykjavik,
þegar togarar væntanlega fara á
veiðar, Færeyingar fara að selja fisk
hér o. s. frv.
Jafníramt þyrfti að vinna að því
hér í Reykjavík, að verkamanna-
heimili fengju tækifæri til að kaupa
fisk frá fiskiskipupum, til þess að
afla sér atvinnu við verkunina, ým-
ist einstök heimili, eða i smærri eða
stærri félögum, sem svo pöntuðu
fisk hjá skrifstofu sjómanna á þeim
tíma, sem þeim, hverju um sig, væri
hentast. Venjan hefir verið sú, að
einstaklingamir hafa átt það undir
högg að sækja til verkunarstöðv-
anna, hverir hafa fengið þar at-
vinnu, og hverir ekki, og hefir það
vitanlega gengið misjafnt yfir. Með
þessu fyrirkomulagi, sem nú var
nefnt, gœti fjöldi heimila skapað sér
sjálfstæða atvinnu og tekið þann hag
sjálf, sem verkunarstöðvamar hafa
af því haft, að leigja þaðan fólk til
fiskverkunar sinnar.
Forganga og skipulagning slikrar
nýbreytni heyrði, eftir eðli málsins
fyrst og beinast undir fomstu- og
forgöngumenn verkamanna, og
mundu þeir á þessu sviði geta unnið
gott verk og þarft, þar sem mörg
heimili mundu geta notað við verk-
unina talsverðan heima-vinnukraft,
sem ekki ér fallinn til þess að ganga
að tímabundinni vinnu á verkunar-
stöðvum í stærra stíl. Auk þess væri
með þessu greidd gata fisksölunnar,
sjómönnum til hagsbóta. Og enn
mundi verða meiri fiskverkun í
borginni, rneð þessu fyrirkomulagi,
þar sem gjöra má ráð fyrir, að
verkun hinna stærri stöðva yrði, eft-
ir sem áður, sú, sem þær gætu ann-
að. Hin aukna fiskverkun yrði því,
að minni hyggju, hreinn atvinnu-
auki fyrir verkamenn, og að eins
þeim mun' minna flutt út af óverk-
uðum saltfiski. Slík verkunarfélög
og ábyggileg lieimili ættu að geta
íengið lán hjá bönkunum til fisk-
kaupa, ef byggt væri á heilbrigðum
skipulagsgrundvelli, og allt færi
íram undir yfirumsjón stjórna verka-
manna- og verkakvennafélaga, engu
síður en stórútgerðirnar. — Gert er
ráð fyrir, að verkunarfélög væru
með samvinnusniði.
Á þenna hátt fengi íólkið sjálft ó-
skert það, sem vinna að fiskverkun
getur gefið, án þess að vera arðrænt
af neinum. Og þetta öllum að skað-
lausu, nema ef vera kynni þeim er-
lendum mönnum, sem annars kynnu
að verka fiskinn, eftir að hann er
íluttur á erlendan markað. Ég tel
því atvinnuaukann fundna peninga
fyrir vinnustéttina, bæinn og þjóð-
ina, og vildi þvi óska, að verka-
mannaráðin tækju þessar bendingar
til athugunar, og það þvi fremur,
sem þetta íyrirkomulag, i sambandi
við hrein hiutaskipti sjómanna á
eignar- eða leiguskipum, mundi
verða til þess, að hvor styddi aðra,
beint eða óbeint, sjómannastétt og
landvinnustétt.
1 íramanskráðum reglum um
lilutaskipti eru 3 töluiiðir, þar af
einn tviskiptur (tölul. 2). Skai nú
enn gerð nokkru nánari grein fyrir
liðum þessum:
Með 3. lið, að skipshöfn reki sjálf
fiskveiðar á eigin skipi, tel ég náð
hæðarmarkinu í íslenzkum sjávarút-
vegi, eins og ég benti á 1929.
Liðui' 2—b er næsta stig við hæð-
arstigið, þar er gert ráð fyrir leigu-
skipi, með fastákveðinni leigu, sem
ekki sé hærri en það, sem skipshöfn
mundi greiða í viðhald, vexti etc.,
ef hún ætti skipið. Hér er því eng-
inn fjárhagslegur munur, enginn
kjaramunur, meðan leigan stendur,
og að því leyti er því slík leiguút-
gerð alveg hið sama, sem eignarút-
gerð. En framlenging leigunnar og
frambúðarhald á skipinu er í óvissu.
Verður fremur að telja það galla,
jafnvel þó á móti komi sá kostur,
að auðveldara er það skipshöfn, að
segja upp leigu á skipi, sem henni
fellur ekki við, en að selja. Hagfeld-
ast mundi sennilega vera, að leigja
skip til ársnota og með kauprétti,
eftir ársreynslu, ef slíkt fengizt.
Liðirnir 1— og 2—a stofna til sam-
vinnu milli skipseiganda og skips-
hafnar um áhættu og von í gróða.
þetta er ágætt fyrirkomulag, þegar
svo á stendur, að skipshöfn óskar
ekki að eiga ein áhættuna og gróða-
vonina. þetta fyrirkomulag liggur
fjær hæðaimarkinu, en bendir þó i
áttina þangað.
En allir liðirnir hafa það sameig-
inlegt, að þeir byggja á „hreinum
hlutaskiptum". En hrein nefni ég
þau, af því að til skipta kemur að
eins hreinn afli (netto). þessi aðferð
lætur ekkert fylgja skipi, sem heyrir
undir reksturskostnað, og fyiirbygg-
ir um l.eið allan ágreining um það,
hvort skipshlutur er hækkaður hæfi-
lega eða óhæfilega fyrir það, sem
látið er fylgja skipi af sliku. þessi
hlutaskipti draga alveg hreinar lín-
ur, setja svo glögg takmörk, að ekki
er um að villast. Allir geta séð og
skilið, að ekkert er á bak við, ekk-
ert handajióf, sem grunur geti fallið
á, að gjört sé i gróðavon á kostnað
skipshafnar. Og slíkar tortrygnis-
grunsemdir er jafnnauðsynlegt að
fyrirbyggja, hvort sem þær eru á
lökum bygðar eða ekki.
Með þessum hlutaskiptum fær
skipshöfn allt, sem hún aflar, um-
fram tilkostnað og viðhald etc. skips,
ef það tekur ekki þátt i áhættu.
Meira en þetta getur enginn fengið
fyrir vinnu sína eða atvinnurekstur,
nema það sé á einhvem hátt frá
öðrum tekið, og þess óskar tæplega
T. W. Buch
(Xiitasmidja Bnchs)
Tietgensgade 64. Köbenhavn B.
LITIR TIL HEIMALITUNAR.
Demantssorti, hrafnsvart, kastorsorti, Parisarsorti og
allir litir, fallegir og sterkir.
Mælum með Nuralin-lit, á ull og baðmull og silki.
TIL HEIMANOTKUNAR:
Gerduft „Fermenta“og „Evolin“ eggjaduft, áfengis-
lausir ávaxtadropar, soya, matarlitir, „Sun“-skósvert-
an, „ökonom“ skósvertan, sjálfvinnandi þvottaefnið
„Persil“, „Henko“-blæsódinn, „Dixin“-sápuduftið,
„Ata“-skúriduftið, kryddvörur, blámi, skilvinduolía
o. fl.
LITVÖRUR:
Brúnspónn.
Anilinlitir, Catechu, blásteinn, brúnspónslitir.
GLJÁLAKK:
„Unicum“ á gólf og húsgögn. Þornar vel. Ágæt tegund.
HOLLENSKT EXPORT KAFFI-SURROGAT:
Bezta tegund, hreint kaffibragð og ilmur.
Fæst alstadar á Xslandi.
NÝ BÓK.
Eftirkomendur eftir eigin vali eftir Gazzaro.
Bók þessi skýrir frá nýjustu líffræðislegum rannsóknum á
því hvemig sé hægt að ráða tölu og kynferði barna sinna.
Hana þurfa öll hjón og hjónaefni að lesa.
Send gegn póstkröfu hvert á land sem er burðargjaldsfrítt.
Verð kr. 3,00.
Útgáfufélagið Hekla. Pósthólf 676, Reykjavík.
* Allt íneð íslensknm skipuni! ^
nokkur heiðarlegu r maður vitandi
vits.
Með því að einstakir menn og
bankar tæplega munu hafa vilja eða
getu til að tapa meira fé en þegar
er orðið, á miður heppilegu fyrir-
komulagi sjávarútvegs vors, og ef
svo er, 'sem flogið hefir fyrir, að
skipaeigendur (línubáta) fái ekki
slcipshafnir á slcip sín með „lireinum
hlutaskiptum", þá virðist ekki nema
um tvennt að ræða: að skipshafnir
annaðhvort kaupi eða leigi bátana,
eða a ð þeir séu látnir liggja yfir há-
vertíðina, í mokfiski, eins og sagt er,
að nú sé. En þolir atvinnuþörfin og
framleiðsla landsins þetta síðar? Og
hvar er atvinnuleysið nú, sem
kvartað hefir verið um, og það víst
ekki að ástæðulausu, ef menn færu
að gera sig eða aðra atvinnulausa
um hábjargræðistímann, að þarf-
lausu og ástæðulausu. Og hver dóm-
ur mun felldur verða yfir slíku og
slíkum, þegar neyð og skortur færu
að leiða í Ijós afleiðingarnar?
Nei, góðir drengir. Ef þér ekki get-
ið fellt yður við rekstur skipaeig-
enda, með þessum hreinu og refja-
lausu hlutaskiptum, þá kaupið bát-
ana, eða leigið. Og rekið svo sjálf-,
ir, og þakkið guði, að þessi leið
stendur opin, og að þér á þann hátt
getið bjargað yður sjálfum og þeim
vinum yðar í landi, skyldum eða
vandalausum, sem eiga afkomu sína
og líf undir framtaki yðar og úr-
ræðaþrótti. Út á sjóinn á þann hátt,
sem mest vit er í, og þér munuð
njóta stuðnings og yður fylgja sam-
úð og heillaóskir allra góðra manna.
Með því að ég geri ekki ráð fyrir,
að ég skrifi oftar um þetta mál, vil
ég að lokum benda á eftirfar-
andi mikilsvert atriði:
í góðærum má telja voníaust un.,
að sjómenn ættu kost á, að eignast
skip, með svo góðum greiðsluskil-
málum, sem nú mundi kostur á, né
heldur fá þau leigð. það ,er nú einu
sinni svo, að þó tap hafi oft verið
á rekstri i góðærum, þá er vonin si-
vakandi um það, að úr muni rætast,
og eithvað vinast upp í undanfai'in
töp, á því og því komanda ári. En
nú er svo ástatt, að allir skilja, að
nú er ekki unnt að reka fiskveiðar
á sama hátt, sem undanfarið, ekki
einu sinni, þó einhver lækkun yrði
á launum einhvers hluta skipshafna,
að óbreyttu fyrirkomulagi að öðru
leyti.
Nú er tími og tækifæri til að stíga
byrjunarsporin inn á þessa braut.
Fyrsta sporið er þegar stigið með
1/b Grímsey, nú að nafni „Hlíf", sem
skipshöfnin hefur keypt og fer með
á veiðar í kvöld eða á morgun (11.
„ J ö R Г
2. og 3. hefti nýkomið
út. Lesið það nú í árs-
byrjun, og þér eigið
kannske eftir að minn-
ast þess, að með byrjun
kreppuársins 1932 opn-
uðust yður nýir vegir.
febr.). En verða sporin fleiri i ár? —
— Hvað segja sjómennirnir?
Ég hefi í fyrri skrifum haldið því
fram, að sjómannastétt vor mundi
þroskast og mannast á því, að verða
sjálfstæður atvinnurekandi. Og þetta
vil ég endurtaka aftur og æ. Að
reka atvinnu sína á eigin ábyrgð og
með eigin hagnað í framsýn, af
starfi sínu, fyrirhyggju og ráðdeild,
er allt annað en að vera ábyrgðar-
laus leiguþjónn útgerðarmanna.
Mennirnir vaxa með verkefnunum,
yfirleitt. Og eins munduð þér, sjó-
menn, vaxa að sjálfstrausti og
hækka og stækka að manngildi, við
hverja sigraða þraut og hvern á-
fanga áfram í starfi yðar við eiginn
atvinnurekstur. Og þjóðin mundi
eignast í yður sjálfstæða borgara í
stað kaupdeilandi daglauna, eða mán-
aðarlaunamanna.
það eruð þér, sem eigið nú að
nota tækifærið, til þess að stíga nú
þegar fyrstu sporin til stofnunar
slíkrar sjálfstæðrar, tápmikillar sjó-
mannastéttar, sem ég hygg, að verða
mundi mjög nytsöm þjóð sinni og
einn hyrningarsteinninn undir fram-
tíð hennar.
Kaupið því skipin, ef fást, ella
leigið þau, helzt eins og segir í tölul.
2—b, í reglum mínum, sem ég tel
ganga kaupum næst. Og þetta því
fremur, sem ég hygg, að leiga oft
mundi leiða til kaups, ef sæmilega
vel gengi og skipshöfn líkaði bátur-
inn.
Sleppið ekki tækifærinu, til að
verða sjálfstæðir í starfi yðar.
9. og 11. febr. 1932.
Ritstjóri: Gísli Guðmundsson
Mímisveg 8. Sími 1245.
Prentsm. Acta.