Tíminn - 20.02.1932, Qupperneq 1

©faíbferi
09 afgrciösluma&ur QTimans «
Kannpeig £>orsteinsöóttir,
Ccefjargötu 6 a. JSeYfjauíf.
J2^fgtei&sía
Cimans er i €tefjaraðtu é a.
©ptn öd^ie^fL 9—6
StóM 2353
XVI. árg.
Iðnsýningin 1932
Ávarp til iðnaðarmanna.
Iðnaðarmannafélagið í Reykjavík hefir ákveðið að gangast
fyrir almennri iðnsýningu á þessu ári og verður hún væntanlega
opnuð um eða fyrir miðjan júní n. k. í Reykjavík.
Sýning þessi á fyrst og fremst að vera almenn vörusýning,
þar sem auðveldlega verður séð hversu fjölbreyttur iðnaður vor er,
og að hann er fyllilega sambærilegur við erlendan iðnað að gæðum.
Hinsvegar getur tæplega verið um listiðnsýningu að ræða, til þess
er undirbúningstíminn of stuttur. En hver tilgangurinn er með sýn-
ingu þessari, hversvegna til hennar er stofnað og hvers árangurs sé
af henni að vænta, er náhar skýrt í greinargerð þeirri, er birtist hér
á eftir ávarpi þessu.
Vér undirritaðir, sem kosnir höfum verið til að hafa forgöngu
í þessu máli, höfum sent bréf um sýninguna til þeirra framleiðenda
og iðnaðarmanna, sem oss var kunnugt um. Vera má að ýmsir hafi
þó af einhverjum ástæðum ekki fengið bréf vort, og jafnframt því,
sem vér biðjum þá afsökunar á þeim mistökum — því vér viljum ná
til allra — treystum vér á þá, sem aðra framleiðendur, að leggjast á
eitt. með oss um að gera sýninguna svo fjölbreytta og fullkomna,
sem kostur er á, og með þátttöku allra þeirra, sem hlut eiga að
máli, getur þetta orðið voldug og merkileg sýning, sem markar
tímamót í íslenzkum iðnaðarmálum.
Vér skorum því á alla iðnaðarmenn og framleiðendur, hvar
sem eru á landinu, að taka þátt í Iðnsýningunni 1932 og senda ein-
hverjum af oss undirrituðum tilkynningu um það fyrir 1. apríl n. k.
og láta þess getið um leið, hvað þeir óska að sýna og hve stórt rúm
þeir búizt við að þurfa, fyrir sýningannuni sína.
Vér munum síðar tilkynna nánar um allt fyrirkomulag sýn-
ingarinnar, en þeim, sem, óska sérstakra upplýsinga, veitir nefndin
þær fúslega.
I sýningarnefnd Iðnaðarmannafélagsins.
Jón Halldórsson
trésmíðameistari (form.)
Skólavörðustíg 6.
Guttormur Andrjesson
byggingameistari (gjaldkeri)
Bergstaðastrœti 70.
Guðbjörn Guðmundsson
prentsmiðjustjóri (ritari)
Brekkustíg 19.
Jónas Sólmundsson
húsgagnasmiður
Lækjargötu 6.
Um leið og iðnsýningarnefndin
birtir ofanritað ávarp, vill hún
gera nokkra grein fyrir þeirri
knýjandi þörf, sem hrint hefir af
stað þessu sýningarmáli einmitt
nú á yfirstandandi erfiðu tímum,
svo og hverju slík sýning má til
vegar koma.
Til að draga úr því atvinnu-
leysi sem allsstaðar er fylgifisk-
ur fjármálakreppu þeirrar, sem
nú gengur yfir heiminn, er það
heróp allra þjóða til landsmanna
sinna, að nota fyrst og fremst
innlenda framleiðslu og búa sem
mest og bezt að sínu. Og hjá
mörgum þjóðum þarf enga
kreppu til þess að heróp þetta
gjalli. Þær eru sívakandi yfir
mesta velfarnaðarmáli sínu: efl-
ing og notkun innlends iðnaðar
og framleiðslu.
Við fslendingar höfum hinsveg-
ar fram að þessu látið að mestu
fara sem vildi um iðnað vorn.
Við höfum látið okkur litlu
skifta afkomu iðnaðarins og lát-
ið ráðast hver örlög honum væru
sköpuð er þrengdi að þjóðinni á
sviði fjármála og viðskifta. Jafn-
vel löggjafarvaldið hefir á mörg-
um sviðum og í verulegum atrið-
um í tollalöggjöf sinni tekið inn-
lenda framleiðslu þeim vandræða-
tökum, sem á ýmsum sviðum
skapa erlendri framleiðslu betri
aðstöðu hér á landi en vorri
eigin. j
Nú hefir íslenzka þjóðin þreytt
um skeið fangbrögð við krepp-
una og hafa iðnaðarmenn vorir
goldið það afhroð í þeim við-
skiftum, að atvinnuleysi er nú
meira meðal þeirra en verið hefir
um langt árabil. Og þó höfum
vér þá sérstöðu á þessu sviði, að
hér á landi þyrfti alls ekkert at-
vinnuleysi að vera meðal iðnað-
armanna, ef þjóðin notaði fram-
ar öðru eigin framleiðslu.
Aldrei liefir því verið meiri
þörf en nú á aukningu innlendr-
ar framleiðslu, til að draga úr
atvinnuleysi og fjárhagsörðug-
leikum framleiðenda, iðnaðar-
manna og þjóðarinnar í heild.
Aldrei á síðari áratugum hefir
þjóðinni verið meiri nauðsyn á
því én nú, að búa sem mest að
sínu í hvívetna og greiða götu
innlendrar framleiðslu, með því
að nota hana undantekningar-
laust á öllum þeim sviðum, sem
unnt er.
Aldrei hefir íslenzkt löggjafar-
vald haft meiri skyldur gagnvart
íslenzkum iðnaði en nú, þó ekki
væri meira krafizt honum til
handa í tollalöggjöf vorri en
jafnréttis við þann erlenda iðn-
að, sem hér er boðinn þjóðinni að
þarflausu, henni til fjárhagslegs
tjóns og aukins atvinnuleysis.
fslenzka þjóðin greiðir árlega
að óþörfu erlendum þjóðum fleiri
miljónir króna í laun fyrir vinnu,
sem hún sjálf getur innt af hendi.
Höfum vér efni á þessu?
Nei! því fer fjarri og þetta
verður að breytast.
Til þess að vekja, enn betur en
hér verður gert, athygli á þess-
um staðreyndum og fleiri ati'ið-
um er iðnaðarmál vor snerta, er
til sýningarinnar stofnað á kom-
anda sumri.
Auk þess, að þar verður sýnis-
horn af allri framleiðslu vorri og
iðnaði, sem er fjölþættari en
margan grunar, verður þar dreg-
ið fram á einfaldan en skýran
hátt hver aðstaða iðnaði vorum
er veitt af þjóð og þingi. Verður
með línuritum sýnt, að svo miklu
leyti sem unnt er, hve mikið vér
flytjum inn af vörum sem vinna
---- --------------------- ...■■ :■ y .^rasa—**■
Reykjavík, 20. febrúar 1932.
-....- ■■ ■ --— ,— .... . ...... .......A-
8. tbL
mætti hér á landi, hverjar er-
lendar vörur þjóðin notar fremur
en sambærilegar innlendar,
hvernig ýmsum iðnaði vorum er
íþyngt með tollum umfram er-
lenda framleiðslu o. s. frv.
Takmark sýningarinnar verður
þvi í höfuðdráttum þetta:
1. Að vekja athygli á öllum
innlendum iðnaði og framleiðslu,
í stórum og smáum stíl, meði því
að safna öllum sýnishornum sam-
an á einn stað og koma þeim svo
fyrir, að eftir þeim sé tekið.
2. Að sýna, að svo miklu leyti
sem unnt er, hve mikið þjóðin
greiðir árlega að þarflausu er-
lendum þjóðum í vinnulaun, með-
an hún sjálf stynur undir oki at-
vinnuleysisins.
3. Að opna augu almennings
fyrir því menningarlega og fjár-
hagslega gildi sem það hefir að
nota framar öðru framleiðslu
sinnar eigin þjóðar, og
4. Að brjóta skörð í þær stíflur
sem hefta eðlilega þróun iðnaðar-
ins og veita fram þeim lífs-
straumi þjóðarinnar, sem fólginn
er í ljósri meðvitund um að
„sjálfs er höndin hollust“ o g
„hollt er heima hvat“.
En til þess að þessu takmarki
verði náð, er það mikilsvert at-
riði að allir íslenzkir framleiðend-
ur, stórir og smáir, taki þátt í
sýningunni!
I ráði er, að í sambandi við
sýninguna verði sérstök söludeild,
og verða þá jafnframt teknir þar
til sýnis og sölu ýmiskonar heim-
ilisiðnaðarmunir, er nefndinni
kunna að berast.
Þá er og þess að geta, að í
sambandi við sýninguna verða
væntanlega flutt útvarpserindi
um iðnað þann og iðngreinar, sem
á sýningunni verða og ýmiskon-
ar auglýsingastarfsemi notuð,
auk alls annars, sem gert verður
í sambandi við hana.
Auk þess mun nefndin af
fremsta megni leitast við að gera
allt, sem má verða iðnaðarmálum
vorum til fremdar.
íslenzkir iðnaðarmenn! Það er
víst, að enginn yðar hefir efni á
því að talca ekki þátt í sýning-
unni.
Minnist þess, að framtíð yðar
er ef til vill að miklu leyti kom-
in undir árangri þeim, sem af
sýningunni næst, en árangurinn
af henni er að öllu leyti kominn
undir þátttöku yðar.
F. h. sýningarnefndarinnar.
Guðbj. Guðmundsson.
------o-----
Slys. Síðastl. sunnudag vildi til
það sorglega slys, að Böðvar Jónsson
bóndi á Kirkjubóli í Hvítársíðu íéll
úr stiga i hlöðu heima hjá sér og
hlaut þau m.eiðsli, að hann beið bana
af sama dag. — Böðvar sál. hóf bú-
skap á Kirkjubóli árið 1900 og bjó
þar til dauðadags, að undanteknu
þvi að hann brá búi um nokkur ár,
er hann missti fyrri konu sína. Böðv-
ar var tvígiftur. Með fýrri konu
sinni, Kristínu Jónsdóttur eignaðist
hann þrjá syni, sem nú eru fulltíða
bændur. Síðari kona hans var Ingi-
björg Ólafsdóttir. Lifir hún mann
sinn, en ekki varð þeim barna auðið.
— Böðvar sál. var hagsýnn dugnað-
arbóndi, vinsæll og vel látinn af
sveitungum sínum og öðrum þeim er
honum kynntust. Jörð sína sat hann
vel og hafði á síðustu árum reist
vandað íbúðarhús úr timbri, og fjár-
hús með hlöðu úr steini. Böðvar sál.
var rúmlega sextugur er hann lézt.
KjöFdæmaskipun
Nú er mikið ritað og rætt um kjör-
dæmaskipunina og er óhætt að segja,
að þar séu ekki allir á sama máli,
og á orðtækið þar eigi vel við: „Á
sama máli var merar Gróa og Magn-
ús karlinn í Bráðræði“.
Sumir vilja sníða kosningar og
kjördæmaskipun eftir höfðatölu kjós-
enda, svo sem Jón þorláksson, Pétur
Magnússon og eflaust margir af
Sjálfstæðisflokknum. Aðrir vilja hafa
allt landið í einu kjördæmi og nota
þá. eingöngu hlutfallskosningar. það
eru jafnaðarmenn, er það vilja.
Framsóknarflokkurinn hefir enn ekki
látið annað uppi en að hann vilji
einhverjar breytingar á skipun kjör-
dæma.
Mig langar nú til að leggja fáein
orð í belg um þetta kjördæmamál,
þvi ég er alveg mótfallinn báðum
þessum framkomnu stefnum, þrátt
fyrir það, að ég tel mig' enn Sjálf-
stæðismann og hefi verið það, síðan
á dögum Björns Jönssonar og Skúla
Thoroddsens. Ég mun því síðar í
grein þessari athuga betur tillögur
þessara flokka, en byrja fyrst á því
er vakir fyrir mér sjálfum.
Allir vita að ísland er sjálfstætt
ríki og að ríkið á sér þing er nefnt
er Alþingi. þingið tilheyrir því rík-
inu, en ríkið ekki þinginu. þessvegna
verður þingið að vera byggt á sama
grundvelli og ríkisheildin, en hver er
þá grundvöllur rikisheildarinnar?
Fyrsta undirstaða ríkish.eildar eru
örsmá ríki, sem nefnd eru heimili,
það er riki bóndans og hans heimii-
fólks. þetta litla ríki hefir litið sam-
an við önnur samskonar að sælda,
aðeins í fáum stórum dráttum. þessi
örsmáu ríki sameina sig svo í önnur
dálítið stærri ríki, hreppana, það
hefir hver hreppur líka að mestu
sín mál út af fyrir sig. Hrepparnir
mynda svo önnur stærri ríki, sýsiu-
félögin. Á sýslufund, sem er nokkurs-
konar þing hvers sýsluríkis, kýs
hver hreppur einn fulltrúa (sýslu-
nefndarmann), hvort sem hreppurinn
er stór eða lítill, þar er ekki spurt
um hv.e, margir kjósendur standi á
bak við hvern fulltrúa. Sýsluríkin
mynda svo ríkisheildina og senda
sína fulltrúa (þingmennina) á ríkis-
þingið, Alþingi. Flest sýslufélögin
senda tvo fulltrúa, aðeins fá þau
allra minnstu senda einn fulltrúa.
í sehmi tíð hafa myndast smáríki
innan takmarka sýsluríkjanna. það
eru bæirnir (kaupstaðir). Fjórir af
þessum bæjum hafa nú öðlast þann
rétt, að senda einn fulltrúa hver á
ríkisþingið og Reykjavík, höfuðstað-
ur landsins, fjóra.
Ég get nú ekki betur séð, en að
þessi grundvöllur sé réttur og góður
fyrir rikisheildina, og óvíst sé, að
honum verði breytt til batnaðar, þvi
getur hann þá ekki einnig verið góð-
ur og gildur fyrir ríkisþingið? Ilann
er það, og verður það, á meðan
ríkisheildin byggist á þeim grund-
velli, sem hún nú stendur á.
þá skal ég snúa mér að tillögum
flokkanna í lcjördæmamálinu.
Jón þorláksson og hans liðsmenn
vilja að vísu lofa hverja kjördæmi
að kjósa einn þingmann og Reykja-
vik fjóra þingmenn, en hann vill
taka annan þingmanninn af þeim
sýslum, sem enn eru tvímennings-
kjördæmi og nota hlutfallskosningu
í Reykjavík. Svo eiga að koma upp-
bótarþingsæti fyrir landsfjórðunga og
Reykjavík, eftir höfðatölu kjósenda,
og sé þeim skipt niður á flokkana
eftir atkvæðamagni þeirra. Á Hag-
stofan að reikna allt út. Ennfremur
að sama þingmannsefni geti boðið
sig fram i mörgum kjördæmum, og
safnað þannig atkv. handa flokknum,
þó hann sjálfur nái hvergi kosningu.
þetta er nú aðalkjaminn í tillögum
Jóns og Péturs. Um þetta er það að
segja, að í fyrsta lagi er það alrangt
að kippa burtu öðrum þingmanni úr
þeim sýslum, sem enn eru tvímenn-
ingskjördæmi, aðeins fyrír það, að
ekki er enn búið a.ð skipta því kjör-
dæmi í tvö, eins og búið er að gjöra
í öðrum sýslum Tökum t. d. Húna-
vatns- og Skagafjarðarsýslur. Er
nokkurt réttlæti í því, að Húnvetn-
ingar fái að senda tvo fulltrúa á
þing, en Skagfirðingar aðeins einn?
Ég er hræddur um að svarið verði
nei og aftur nei.
þá er það Reykjavík. Hún á að fá
að kjósa fjóra þingmenn og þar á að
nota hlutfallskosningu. þetta er
ekki í samræmi við aðrar kosningar
á landinu.
Eðlilegast væri, að tvímennings-
ingskjördæmum væri skipt í tvö ein-
menningskjördæmi og Reykjavík
skipt í slik kjördæmi. þá fengi hver
kjósandi aðeins að kjósa einn þing-
mann, Reykvíkingar sem aðrir, en á
þessu hefir verið misbrestur og
ójöfnuður. það hefir verið svo, af því
ég er búsettur í Skagafirði, hefi ég
fengið að kjósa mér tvo þingmenn.
Flytti ég mig í Húnavatnssýslu,
fengi ég aðeins að kjósa einn, en ef
ég heimilaði mig i höfuðstað lands
ins, Reykjavík, og þó ég gjörði þar
ekki annað en rölta þar um göturn-
ar og stigi aldrei fæti á guðsgrœna
jörð, eða væri mestan hluta ársins
úti á regin hafi á togaraþilfari og
skriplaði þar daglega á sköturoði, já
viti menn, ef ég bara er viðlátinn
kjördaginn, þá fæ ég að kjósa fjóra
þingmenn. það er ekki svo afleitt
þá koma uppbótai'sætin fyrir flokk-
ana sem miða á við landsfjórðunga
og Reykjavík. Að vísu verða lands-
fjórðungur þar litils aðnjótandi. Að-
allega er það Reykjavík sem nýtur
þeirra, vegna síns mikla kjósenda-
ijölda, en mér finnst Reykjavík
megi vel við una. að vera jafngild
með fulltrúatölu á þingi og fjögur
einmenningskjördæmi, þegar tekið er
tillit til þess að þai’ býr ríkisstjórnin
og þar er Alþingi háð, og auk þess
eru nokkrir þingmenn úr öðrum
kjöi’dæmum þar búsettii’. Hitt nssr
engri átt, að tala þingmanna Reyk-
javikur geti vaxið óendanlega eftir
því sem mannfjöldi vex þar. þaö
gæti vel farið svo á þrem kjörtíma-
bilum, það er 12 árum, að mann-
fjölgun í Reykjavík væri orðin fi’á
því sem nú er, sem svaraði 12 þing-
sætum og hefði Reykjavík þá 22
þingmenn, ef hún byrjaði nú með
10. þá færi vald Reykjavíkur í
landsmálum að verða athugavert, og
ekki neitt álitlegt fyrir önnur kjör-
dæmi landsins, að láta Reykjavlk
ráða mestu um úrslit mála.
Ótakmörkuð þingmannatala er ó-
möguleg í alla staði, takmörkuð þarf
hún að vera hver sem hún verður.
Uppbótarþingsætin eru því óþörf, og
ekki til annars en að viðhalda flokk-
um, sem eru að ganga í sig vegna
þess að þeir hafa ekki nægilegt fylgi
í kjördæmum landsins til að geta
þrifist. Uppbótarsætum má líkja við
aukagjöf handa belju, sem ekki get-
ur þrifist fyrir elli og eymdarskap.
Kjördæmaskipun verður að miðast
við heill alþjóðai’, en ekki við vöxt
og viðgang .einstakra flokka. Flokk-
arnir eiga að afla sér fylgis með
góðum og gagnlegum málefnum, sem
þeir berjist fyrir og á málefnunum
eiga þeir að lifa eða deyja, eftir því
hvort þau eru góð eða vond.
þá skal ég rétt minnast á þá fá-
ránlegu hugmynd að sami fram-
bjóðandi megi bjóða sig fram í fleiri
kjördæmum í senn, það þarf ekki
að brjóta heilann lengi um það, að
slikt er ekki heppilegt. Setjum svo
að sami maður bjóði sig íram í þrem
kjördæmum og fái flest atkvœði í
þeim öllum og er því rótt kosinn
þingmaður fyrir hvert þeirra. Hvert
kjördæmið á þá að hafa hann, eða
á hann að vera þrígildur í roðinu
þegar á þing er koxaið?