Tíminn - 12.03.1932, Síða 1

(öjaíbfeti
09 afg,rci6slumaöur Cimaní et
Hannpcig £>orsteinsöóttir,
£ccfjarg,ötu 6 a. <Heyf)amf.
_2Kfgtei£>sía
Cimans er í £œfjar<jitu 6 a.
©pin öaalega' fL 9—6
Sími 2353
11. blaS.
Hverníg íhaldið gabbar
verkamenn.
Lengi vel trúðu verkamenn
hér á landi hiklaust á það, að í-
haldið væri þeim ekki velviljað.
Þeir tóku undir vígorðið: „Alt er
betra en íhaldið“. Þeim varð að
þessu. Blöð Valtýs og Jakobs
Möllers gerðu verkamönnum eig-
inlega allt til skaða og skammar.
Og í ræðum og við atkvæða-
greiðslur í þinginu spörkuðu liðs-
menn íhaldsins í hvert umbóta-
mál Alþýðuflokksins. Það var
sama hvort verkamenn biðja um
verna gegn ómannúðlegri þrælk-
un á togurunum, slysatryggingu
við erfiðisvinnu, eða bættan
húsakost. íhaldið var alltaf á
móti. Það sýndi í orði og verki,
að það vildi hafa sem mest upp
úr vinnu verkamanna, en að öðru
leyti skoða þá eins og lægri ver-
ur, sem fæddar væru til að strita
fyrir betri menn þjóðfélagsins.
Alþýðuflokkurinn hefir vaxið
nokkuð ár frá ári. Hann hefir
reynt að komast í meirihluta í
Reykjavík, en ekki getað. IJann
hefir fest rætur í ýmsum kaup-
túnum úti um land.
Hver er svo niðurstaðan orðin?
Sú, að í Reykjavík er Alþýðu-
flokkurinn stöðugt í minnihluta,
kemur engu fram af áhugamál-
um sínum, en íhaldið leikur sér
áratug eftir áratug með efni bæj-
arbúa.
En í Alþingi hafa verkamenn
og samvinnumenn verið í meiri-
hluta síðan 1927. Fyrir samvinnu
þeirra hefir komizt á talsverð
umbótalöggjöf bæði fyrir sveit-
irnar og sjávarsíðuna. Ihaldið
hefir jafnan lagt stein í götu
hverrar slíkrar umbótar.
En þegar íhaldið sá, að það gat
ekki sigrað andstæðinga sína með
hreinlegri baráttu, þá hugsaði það
sér að reyna með lævísi. Og nú í
nálega heilt ár hafa íhaldsmenn
verið að reyna að koma sér í
mjúkinn hjá Alþýðuflokknum.
Síðustu daga hefir rignt niður
bónorðsbréfum í Vísi eftir Pál
Steingrímsson og Jakob Möller.
Nú eru gleymd öll hrakyrðin um
Héðinn og Jón Baldvinsson. Nú
koma þeir, sem alltaf hafa gert
verkamönnunum allt til ills, fram
eins og beztu vinir. Þeir biðja að-
eins um eitt: Að fylgja sér að
málum til að eyðileggja vald
sveitanna.
Ólafur Thors skrifar grein í
Mbl. í gær, og sýnir hún hinn
fláa hug hans. Hann talar um
kaupið iá togurunum. Segir það
, sé of hátt. Togaraeigendur hafi
sagt því upp, en verkamenn hafi
ekki einusinni virt þá svars. En
menn eins og hann geti ekki lát-
ið Reykvíkinga svelta. Þessvegna
fari skipin á stað með sama kaupi
og áður, og engin breyting muni
verða um. landkaup. Þetta lítur
allt vel út. Ólafur Thors og Möller
klappa á veðurbitinn vanga verka-
mannsins og endurtaka að þeir
ætla að elska fátæklingana í kjöll-
urum og hanabjálkaloftum að
minnsta kosti um stund.
En þessi ást Ólafs og Jakobs
er þeim ekki dýr. Mjög mikið af
atvinnurekstrinum er fullkomlega
á ábyrgð bankanna. Eigendurnir
eiga ekkert í skipi eða útgerð. Og
Jakob og Ólafi þykir gott að láta
landssjóð borga, ef atvinnurekst-
urinn verður of dýr.
Og þeir félagar hafa annað
ódýrt ráð. Skipin hafa legið um
stund, þó að mokafli sé við land-
ið. En útgerðarmenn setja skipin
á flot 5—6 vikur þegar fiski-
gengdin er mest. Að því búnu
binda þeir skipin fjölga marga
mánuði. Það segja íhaldsmenn að
komi af því, að framleiðslan sé
of dýr. Og sjómennimir eiga að
trúa því, að það sé óviðráðanlegt.
I atvinnuleysinu eiga þeir að
þakka ólafi og Jakob hvað þeir
hafi verið vænir að láta kaupið
Eftir kosningamar haustið 1923
komst Framsóknarflokkurinn í
þá aðstöðu, að vera næststærsti
flokkur þingsins, en í stjómar-
andstöðu. Þá eftir kosningamar,
á þinginu 1924, myndaði íhalds-
flokkurinn stjóm, og í ráðuneyt-
inu voru Jón Magnússon, Jón
Þorláksson og Magnús Guð-
mundsson. I flokki þeirra voru
þá 20 þingmenn af 42. Ráðuneyti
íhaldsmanna tók við völdum í
slæmu árferði. Jón Þorláksson
tók að sér fjármálastjómina. Það
þótti þá líklegt, að tekjur ríkis-
ins, eins og þær þá voru, myndu
ekki hrökkva fyrir gjöldum á
fjárlögum 1925. Jóni Þorlákssyni
var þá nauðugur einn kostur, ef
ekki átti að stefna 1 beinan voða
um fjárhag ríkisins. Hann varð
að fá þingið til að ganga inn á
það, að ríkissjóði yrði aflað nýrra
tekna. Ef þingið neitaði um
þennan tekjuauka, var ekki ann-
að sýnt en ráðuneyti íhaldsins
yrði stefnt út í beinan voða í
fjármálunum.
Framsóknarmenn á þinginu
1924 áttu ráðuneyti Jóns Þor-
lákssonar ekkert gott 'upp að
unna. Þeir höfðu enga ástæðu til
að óska þess að íhaldsflokkurinn
ætti náðuga daga í stjómarsæt-
unum, eða ílentist þar. En
Framsóknarflokkurinn taldi sig
þá eins og áður hafa skyldur við
þjóðina. Hann þóttist hafa meiri
skyldur til að forða ríkinu frá
fjárhagslegu hruni en að steypa
ihaldsstjórninni, þó vond væri.
Þess vegna ákváðu Framsókn-
armenn að styðja andstæðinga
sína í því að sjá hag ríkissjóðs
borgið. Þeir unnu í fjárhags- og
fjárveitinganefnd með íhalds-
mönnum sameiginlega að því, að
afgreiða fjárlögin á þann hátt,
að ekki væri hætta á ferðum.
Þeir samþykktu tekjuauka handa
ráðuneyti, sem þeir höfðu átt í
harðvítugri kosningabaráttu við
fyrir fáum mánuðum. Framsókn-
armenn hafa aldrei iðrast eftir
eftir þessu verki. Þeir unnu það
vegna þ j óðarinnar. Þeir komu
fram eins og hverjum heiðarleg-
um andstöðuflokki ber að gera,
þegar óvæntir erfiðleikar krefj-
ast sameiginlegra átaka.
Síðan eru liðin 8 ár. Ástandið
nú minnir að ýmsu leyti á á-
standið 1924. Nú er kreppa í
landinu, en munurinn þó sá, að
kreppan, sem nú gengur yfir, er
miklu váveiflegri en erfiðleikam-
ir á fyrsta stjórnarári Jóns Þor-
lákssonar. Allur heimurinn logar
í viðskiptastyrjöld. Afurðir
landsins hafa fallið í verði á
skömmum tíma meir en dæmi
eru til. Atvinnuvegirnir berjast í
bökkum og þurfa á allri þeirri
aðstoð að halda, sem unnt er aíi
veita. Greiðslumáttur þjóðarinnar
hefir farið stórlega þverrandi og
tekjulindir ríkissjóðsins þorrið að
sama skapi.
Eins og tímamir eru nú, er
brýn þörf á því að þing þjóðar-
innar beiti allri sinni orku til að
ráða fram úr þeim alvarlegu
fjárhagslegu vandamálum1, sem
nú steðja að. Þjóðin krefst þess.
Afkoma ríkisins krefst þess.
Og í öllum löndum ujn gjörvallan
heiminn svo að segja, beita nú
löggjafarnir afli sínu óskiptu að
því að finna ráð við yfirvofandi
hættum líðandi stundar. Aðkall-
andi framfara- og menningarmál-
um er frestað, af því að alvara
yfirstandandi tíma heimta til sín
alla krafta óskipta.
En hvernig er svo framkoma
stjórnarandstöðuflokkanna nú á
þessum alvarlegasta tíma, sem
um langt árabil hefir komið yfir
þetta land? Hafa þeir viður-
kennt þann sama sannleika, sem
almennt er viðurkenndur í öðrum
löndum, að lausn kreppuvandræð-
anna verði að sitja fyrir öllu
öðru ?
Hvarvetna af landinu, frá öll-
um stéttum þjóðarinnar, streyma
áskoranir til stjórnar og þings
um hjálp í neyðinni. Fulltrúar
bændastéttarinnar hafa nú ný-
lega á Búnaðarþingi lýst yfir því,
að afurðir landbúnaðarins hafi á
£ árum fallið um 60%, og að
ráðstafanir verði að gjöra af
hálfu hins opinbera til að bændur
komizt ekki í þrot vegna vaxta-
greiðslna og afborgana af lánum.
Útgerðin er í háska stödd, og
dýrtíðin í Rvík er að kvelja lífið
úr verkafólkinu. Löggjafar og
stjórn þurfa að hafa sig alla við
til að finna leiðir til þess að
tekjuöflun ríkissjóðsins verði
fyrir komið á þann hátt, að byrð-
arnar komi sem réttlátast niður
og á þann hátt að þær verði sem
minnst tilfinnanlegar fyrir þjóð-
ina. Og daglega berast frá um-
heiminum fregnir um ýmsar að-
gerðir í viðskiptalöndum okkar
íslendinga, sem nauðsynlegt er
fyrir okkur að taka tillit til og
afstöðu.
Það ætti í rauninni ekki að
þurfa að deila um það, hvert sé
mál málanna í þessu þjóðfélagi
eins og nú standa sakir. Það ætti
að vera öllum skynbærum mönn-
um ljóst, að þjóðin nú í bili þarf
á öllu sínu að halda til þess eins
að standa af sér stormana, sem
á henni skella utan frá af völdum
heimskreppunnar. Umbætur og
breytingar á okkar innri þjóðfé-
lagsháttum verða að bíða, eftir
því sem mögulegt er, þangað til
við erum komnir yfir verstu tor-
færurnar. Og fyrst og fremst
verður að fresta öllum þeim að-
gerðum, sem líklegar eru til að
vekja sundrung í landinu og
dreifa þeim kröftum, sem nú
þarf að sameina til átaka.
Framsóknarflokkurinn hjálp-
aði andstæðingum sínum til að
ráða fram úr kreppunni 1924.
Hann gjörði það af því að hann
taldi það skyldu sína en ekki af
því að 'hann ætlaðizt til endur-
gjalds frá íhaldinu fyrir það eða
nokkuð annað. Hitt hefir Fram-
sóknarflokkurinn viljað vona í
lengstu lög, að andstöðuflokkar
hans væru ekki gjörsneyddir því,
að eiga ábyrgðartilfinningu í fór-
um sínum, þegar mest á reynir.
Ennþá er ekki örvænt um, að
sú von muni rætast. En ýmsir
viðburðir síðustu tíma benda þó
í aðra átt.
Það lítur út fyrir, að ýmsir af
foringjum andstöðuflokkanna,
bæði íhalds- og jafnaðarmanna,
Reykjavík, 12. marz 1932.
telji þetta óvenjulega erfiðleika-
ár sérstaklega vel fallið til þess,
að knýja fram gjörbreytingu á
stjómarfari landsins, að þeir
telji nú stundina komna, til að
breyta þeirri kjördæmaskipun,
sem ríkt hefir í landinu frá upp-
hafi, að þeir telji nú heppilegan
tíma til stjórnarskrárbreytingar,
og þar af leiðanda þingrofs og
nýrra kosninga.
Ef hið nýja stjórnarskrárfrv.
þeirra félaga Jóns Þorlákssonar
og Jóns Baldvinssonar yrði sam-
þykkt nú á þinginu hlyti það
lögum samkv. að hafa í för með
sér nýjar kosningar á vori kom-
anda með öllu því umróti, sem
af þeim myndi leiða.
Það er enginn vafi á því, að
mjög víða um land, hugsa menn
um þessi mál mjög á sama hátt.
Menn getur greint á um, hvort
stjórnskipunarlög íslands og
skipun Alþingis sé á allan hátt
svo vel fyrir komið, sem bezt yrði
á kosið. Sumir- kunna að æskja
mikilla breytinga, aðrir nokkurra,
og enn aðrir engra. En eitt ætti
að vera nokkurnveginn augljóst.
Þetta ár er illa valið til slíkra
breytinga. Og ómögulegt er að
sjá það, að það geti skipt nokkru
máli í lífi þjóðarinnar, hvort
þessi mál eru tekin til úrslita-
meðferðar árinu fyr eða síðar.
Á þingmálafundum í Rangár-
vallasýslu voru fyrir stuttu síðan
samþykktar ályktanir þess efnis
að skora á þing og stjórn, að
fresta öllum frekari aðgerðum í
kjördæmamálinu nú um stundar-
sakir, og snúa sér í þess stað af
alefli að úrlausn þeirra alvarlegu
mála, sem nú eru sérstaklega að-
kallandi.
Það verður á engan hátt sagt,
að hér sé um flokkssamþykkt að
ræða. Við síðustu kosningar
skiptust kjósendur í því kjör-
dæmi nokkurnveginn jafnt milli
tveggja aðalflokkanna. Annar
þingmaðurinn er Framsóknar-
maður, hinn íhaldsmaður. Þessir
tveir andstæðingar sameinuðust
um að krefjast þess, að af-
greiðslu kjördæmamálsins yrði
frestað. Það atvik sýnir, að einn-
ig í þingflokki íhaldsmanna, ból-
ar á þeirri skoðun, að í þessu
máli verði að beygja sig fyrir al-
vöru líðandi tíma. Af því sem
gjörðist á fundunum í Kangár-
vallasýslu, er það sýnt, að Jón Ól-
afsson getur ekki fylgt þeim
flokksmönnum sínum, sem
heimta afgreiðslu kjördæmamáls-
ins á þessu þingi.
Á margan hátt er framkoma
Jóns Þorlákssonar og félaga hans
eftirtektarverð nú. Hliðstætt „ó-
réttlæti" í kjördæmaskipuninni
og nú er, hefir verið fyrir hendi
um langan tíma. Þingmannatalan
fór ekki eftir „höfðatölu“ 1923,
þegar íhaldið vann kosningamar.
Þá hreyfði íhaldið hvorki hönd
né fót. 1927 hafði stjórn íhalds-
flokksins heldur ekkert að at-
huga við kj ördæmaskipunina.
Þegar Kristján Albertsson, sem
þá var ritstjóri| flokksins, ympr-
aði á þvi, að kosningaúrslitin
væru afleiðing af óréttlátri kjör-
dæmaskipun, vaknaði miðstjórn
ílokksins upp með andfælum og
gaf hátíðlega yfirlýsingu um, að
henni dytti ekki í hug að fara
fram á breytingu að svo stöddu.
Síðan eru rúml. 4 ár. Og ekki
verður séð, að þær stórbreyting-
j ar hafi gjörst á þeim 4 árum, að
þær gjöri það nauðsynlegt að
knýja fram með stjórnarskrár-
breytingu þingrof og nýjar kosn-
ingar núna í miðri kreppunni,
þegar þjóðinni ríður mest á, að
trúnaðarmenn hennar fái vinnu-
frið.
Aðstaða Jóns Þorlákssonar
verður enn óskiljanlegri, þegar
þess er gætt, að tillögur hans 1
kjördæmamálinu eru þann veg
vaxnar, að óhugsanda er, að
nokkurntíma geti náðst sam-
komulag um þær, jafnvel í hans
eigin flokki. Hvað sem öðru líður
getur þjóðin ekki verið þekkt
fyrir að samþykkja þá skipun á
þingkosningum, sem verða myndi
óframkvæmanleg og til athlægis
um allan heim. Með tilliti til þess
hefðu einnig’ forkólfar þeirra
manna, sem mestar heimta
breytingar, ástæðu til að óska sér
lengra umhugsunartíma.
Ýmsir formælendur breyttrar
kjördæmaskipunar láta nú mikið
yfir því, að stjórnarandstæðing-
ar muni nota stöðvunarvald sitt í
efri deild til að gjöra þingmeira-
hlutanum ómögulegt að afgreiða
fjárlög. Að þeir muni neita um
framlengingu þeirrar skattalög-
gjafar, sem nú um langt skeið,
og það í venjulegum árum og
góðærum hefir verið óhjákvæml-
leg til að bera ríkisbúskapinn
uppi. Þessa leið hafa stjórnar-
andstæðingar vitanlega á valdi
sínu. Að óreyndu máli vill Tím-
inn ekki væna þá um að beita
slíkri aðferð.
Þjóðin æskir ekki nýrra kosn-
inga. Hún væntir þess af fulltrú-
um sínum, að þeir gefi gaiun að
þeim erfiðleikum, sem aUt starf-
anda fólk í landinu á nú við að
búa. Þjóðin veit, að breytingai’ á
kjördæmaskipuninni kosta bar-
áttu, meiri baráttu en hún hefir
efni á, eins og nú standa sakir.
Þjóðin heimtar það öll, á sama
hátt og Rangæingar á þingmála-
fundunum fyrir nokkrum vikum
síðan, að lausn kreppumálanna
sé látin ganga fyrir öUu öðru.
Framsóknarmenn munu ekki a
þessum alvarlegu tímum stofna
til neinnar þeirrar baráttu, Sem
fresta má að skaðlausu. Og það
mega þeir vita, sem öðruvísi líta
á það mál, að slíkiun aðgerðum
fylgir mikil ábyrgð, og að þeir,
sem til baráttunnar stofna,
verða líka að standa reiknings-
skap gjörða sinna, þegar þar að
kemur.
—o------