Tíminn - 19.03.1932, Qupperneq 1

©faíbfert
09 ofgrctösluma&ur Ciraans et
Xannpetg £>orsteinsðóttir,
Ccefjargötu 6 a. -KéYfjamf.

^fgzeitsía
Cíntans er i íœfjor^ötu 6. o.
©pin öagiego' fL 9—6
Sínti 2553
XVL árg.
Reykjavík, 19. marz 1932.
12. blaS.
Jósafat og1 þjóðin.
Reykvíkingar hafa átt kost á
því núna í vikunni að sjá á leik-
sviðinu í Iðnó eftirminnilega
mynd úr daglegu lífi síðustu
áratuga. Það er í sjónleik, sem
hinn alþekkti rithöfundur Einar
H. Kvaran hefir samið upp úr
einni af kunnustu skáldsögum
sínum. Sjónleikurinn heitir „Jósa-
fat“, eftir aðal söguhetjunni.
Jósafat er gamall kunningi,
sem allir kannast við. Hann er
maður, sem safnar saman pen-
ingum með ýmsum ráðum, sem
á máli vissrar stéttar í þjóðfé-
laginu heita „heiðarleg viðskipti“.
Hann er kaupmaður og græðir á
því að „selja hvern hlut meira
verði en hann kostaði“. Hann
græðir á því að lána peninga með
okurvöxtum og kaupa tíu þús-
und króna víxla fyrir tvær þús-
undir.. Gróði Jósafats byggist á
því, að hann er „vitur“, þegar
aðrir eru „heimskir“ eða bág-
staddir. Fátæku ekkjuna féflettir
hann og rekur hana út á klak-
ann, af því að hún hefir misst
son sinn í sjóinn og getur ekki
staðið í skilum með afborgun á
réttum gjalddaga. En hús Jósa-
fats brennur á næturþeli, og
fátæka konan ber hann út úr
eldinum.
Allir Islendingar þekkja Jósa-
fat. Áður fyr var hann vel kuxm-
ur úti um byggðir landsins í
mynd einokunar- og selstöðu-
kaupmanna. „Klækin er kaup,-
manns lund, kæta hana andvörp
föðurleysingjanna“, kvað Jónas
Hallgrímsson. En úti á smáhöfn-
unum hefir dýrð Jósafats farið
minnkandi. Gömlu okurverzlan-
irnar hafa verið að hníga ein af
annari nú í 50 ár fyrir samtök-
um bændanna, þar sem ekki hef-
ir verið viðurkennd sú regla, að
endilega eigi að féfletta þann,
sem fákunnandi er eða skatt-
leggja arðinn af vinnu þeirra,
sem lítils mega.
En höfuðstaður landsins ber
fingraför Jósafats. Lóð undir lít-
ið íbúðarhús kostar hér eins mik-
ið og væn meðaljörð í sveit, því
að Jósafat á landið. Efnið í hús-
in er dýrt, því að Jósaíat tekur
toll af sementi og timbri. Pen-
ingamir, sem fara í það að borga
efni og vinnu í húsin, eru líka
dýrir, því að Jósafat lánar með
20% afföllum. Og allar nauðsynja-
vörur eru líka dýrar, því að Jósa-
fat heimtar sitt.
Fátæka fólkið í Reykjavík
kannast vel við þá stétt manna,
sem hyllir heimspeki Jósafats.
Þessir menn hafa þurft að græða
á öllu. Hvergi hefir verið hægt
að losna við þá. Það er sama,
hvar gripið er niður. Það má
benda á togaraútgerðina, sem
þjóðin í sameiningu kom á fót
með því, að leggja henni til fé
úr lánsstofnunum sínum. Það má
benda á nýju húsin, sem byggð
hafa verið eftir að veðdeildin var
stofnuð. Það má benda á fyrir-
tæki bæjarins eins og rafveituna,
höfnina, gasstöðina og vatnsveit-
una. Jafnskjótt, sém hvert af
þessum fyrirtækjum var stofnað
reis upp nýr Jósafat, sem gjörði
það að hlutverki sínu að græða
á fyrirtækinu með því að selja
til þess efni o. fl. Almenningur
í bænum þekkir þá alla.
En Jósafat hefir einnig verið
voldugur í opinberum málum. I
bæjarstjórn Reykjavíkur ræður
íhaldið ennþá lögum og lofum —
í anda Jósafats — og til skamms
tíma réði það líka á Alþingi Is-
lendinga.
Ihaldið hefir aldrei látið sér
annt um mannréttindamál, og
við því er heldur ekki að búast.
Jósafat getur aldrei unnið neitt
við það, að almenningur taki sér
meira vald en áður. Á Alþingi
var íhaldið á móti því, að þeir,
sem þiggja styrk af hinu opin-
bera, hefðu kosningarrétt. Og
það var mjög eðlilegt, því að ein-
mitt margt af því fólki, sem í
þær raunir hefir ratað, sem jafn-
aðarlega eru undanfari fátækra-
styrks, hefir haft sérstaka að-
stöðu til að komast í kynni við
Jósafatsstefnuna, og taka afstöðu
til hennar. íhaldið var líka fram
á síðustu ár á móti því að kjör-
aldur væri færður niður í 21 ár.
Jón Þorláksson sagði á fjölmenn-
um landsmálafundi í Borgamesi,
að æskan í landinu væri á móti
sér. Og það er rétt, því að ó-
spillt sál æskunnar hatar Jósa-
fatsstefnuna af öllu hjarta.
Nú hefir það undur gjörst, að
íhaldið í Reykjavík er farið að
berjast af öllu afli fyrir „jafn-
rétti“ allra manna í þjóðfélaginu.
íhaldið hefir tekið forystuna í
kjördæmamálinu. Það ótrúlegasta
hefir orðið að veruleika. Flokkur
alþýðufólksins í Reykjavík er
orðinn aukaaðili í þessu máli.
Allir, sem lesa blöðin í Rvík sjá
það, að það eru blöð og foringjar
íhaldsins, sem „gefa tóninn“ í
málinu. Og Jón Þorláksson er
fyrsti flutningsmaður stjórnar-
skrárbreytinganna, sem nú hafa
verið bomar fram á Alþingi.
Allt er þetta næsta undarlegt.
Árin 1924—’27 fór íhaldið með
stjórn í landinu. Reykjavík hafði
þá mikið yfir 20 þús. íbúa og ekki
nema 4 þingmenn. „Óréttlætið“
var þá svo að segja alveg það
sama og nú. En enginn maður í
þingflokki íhaldsins impraði þá á
breyttri kjördæmaskipun. Sama
var uppi á teningnum eftir kosn-
ingamar 1927. Miðstjórn íhalds-
ins lýsti þá yfir því opinberlega
í blaði sínu, að hún hygði ekki
á neinar breytingar. Alþýðu-
flokkurinn hefir hinsvegar alltaf
látið á sér skilja, að hann teldi
breytingar æskilegar.
Hvað veldur þessum sinna-
skiftum íhaldsins? Skýringin er
ekki langt undan, 1924—’27 var
íhaldið við völd. Og þá kom hið
sanna hugarfar í ljós. Breyting
kjördæmaskipunarinnar út af
fyrir sig var íhaldinu einskis-
virði. Það myndi ekki einu sinni
hafa viljað gefa eitt falsað atkv.
á ísafirði til að gjöra „kosning
arréttinn jafnan“. Eftir kosning-
arnar 1927 byggði íhaldið á
þeirri von, að það myndi bráð
lega komast í meirahluta aftur,
að kjördæmaskipuninni óbreyttri,
og þessvegna setti flokksstjórnin
ofan í við Kristján Albertsson.
íhaldinu myndi hvorki fyr né
síðar detta í hug að gjöra sig
óvinsælt á því að berjast fyrir
„réttlætismáli“.
En kosningamar 1931 sýndu
vaxandi hrörnun íhaldsins í
sveitunum. Og í höfuðstaðnum
höfðu gjörst tíðindi, sem snurtu
sál Jósafats meir en nokkuð ann-
að. Skattainnheimtan í Reykja-
vík hafði verið færð í réttlátt horf.
Jósafat varð að segja satt frá
gróða sínum og gat ekkert dreg-
ið undan. Og það sem sárast
var. Nokkur hluti .af gróða Jósa-
fats átti að fara í það að rækta
land, byggja upp bæi, leggja
síma, brýr og vegi í sveitunum,
þar sem menningarbarátta al-
mennings hafði skilið eftir breið-
an val af föllnum Jósafötum.
Samhliða höfðu gjörst aðrir
atburðir, sem íhaldið hlaut að
veita athygli. Ihaldið sá, að Al-
þýðuflokkurinn í kaupstöðunum
hafði klofnað. Kommúnistar
höfðu myndað sérstakan flokk og
tekið upp baráttu gegn Alþýðu-
flokknum. Ihaldið reiknaði á þá
leið, að sú barátta hlyti nú á
næstu árum að gjöra Alþýðu-
flokkinn tiltölulega lítið hættu-
legan andstæðing. Og hernaðará-
ætlunin var þá í stuttu máli
þessi: Að brjóta sveitavaldið á
bak aftur með tilstyrk Alþýðu-
flokksins. Síðan átti að nota
klofninginn innan verkamanna-
samtakanna til að þurka út eftir
því sem hægt væri fulltrúa
verkamanna í kaupstöðum, ná
meirahlutavaldi á Alþingi og
koma á nýju skattaframtali í
anda Jósafats. Sú herferð hlaut
að verða sigursæl, svo framar-
lega, sem foringjar verkamanna
vildu vera með í árásinni á
sveitavaldið og héldu út nógu
lengi í baráttu, sem háð væri
undir forystu Jóns Þorlákssonar
og Morgunblaðsins.
Ihaldið vissi að það voru fleiri
ljón á vegi Alþýðuílokksins. Það
vissi, að Alþýðublaðið hefir í 15
ár kappsamlega innrætt verka-
mönnunum og það með réttu, ó-
beit \á Jósafatsstefnunni. For-
ingjar Alþýðuflokksins höfðu á-
valt tekið það skýrt fram, að
hvað sem öðru liði, mætti verka-
lýðurinn aldrei treysta Jósafat
eða hlíta hans forsjá. Ihaldið
vissi, að í bandalagi við það,
í baráttunni um kjördæmamálið,
myndu þessar aðvaranir hefna
sín. Þær myndu svifta flokkinn
fylgi þeirra verkamanna, sem
ekki væri hægt að innræta trúna
á Jósafat aftur.
Flokkur Jósafats hefir beðið
fleiri skipbrot á síðustu árum en
þau, sem nú eru talin. Áður var
hann einráður í bönkum landsins.
Þjóðin tók lánin og bar ábyrgð-
ina, en Jósafat ráðstafaði pen-
ingunum. Menn, sem skulduðu
hundruð þúsunda voru látnir fá
lán á lán ofan, af því að þeir
studdu Jósafat í kosningmn.
Landbúnaðurinn var sveltur og
sviftur þeim skilyrðum, sem
þurfti til að fylgjast með öðrum
atvinnuvegum. Ekkert var gjört
til þess, að sjómennimir og
verkafólkið við sjávarsíðuna gæti
eignazt atvinnufyrirtækin. Sam-
herjar Jósafats sáu um, að allar
nauðsynjar væru dýrar og húsa-
leigan óbærileg, en blöð Jósafats
helltu úr skálum reiði sinnar yf-
ir reykvíska verkamenn fyrir ó-
sanngjarnar kaupkröfur.
Eftir að samvinnumenn og
verkamenn komust í meirahluta
á Alþingi, hrundi smátt og smlátt
alveldi íhaldsins í bönkunum. Það
kom í ljós, að „ríku mennimir
við veizluborðin voru í raun og
veru þeir snauðustu í landinu.
íslandsbanki féll, og blöð hans
hrundu niður. í eymd sinni
heimtaði flokkur Jósafats nýja
kjördæmaskipun.
Einnig í réttarfarsmálunum
varð Jósafatsstefnan að lúta í
lægra haldi. Dómsmálastjómin
tók upp þau vinnubrögð að láta
rannsaka almennt gjörðir þeirra
manna, sem orðið höfðu brot-
legir við landslög og dóm ganga
í málum þeirra. I réttarfarsmál-
um er nú verið að berjast um
síðustu þúfuna í landareign
Jósafats, hæstarétt. I neyðinni á-
líallar Jósafatsstefnan verka-
menn og biður þá um hjálp til
að breyta kjördæmaskipuninni.
Meðan Framsóknarstjórnin
naut stuðnings Alþýðuflokksins
á þingi, til að koma fram umbót-
um í landbúnaðinum, neytti í-
haldið allra ráða til að æsa bænd-
ur til óvildar gegn verkamönnum.
Nú reynir það á sama hátt að
æsa verkamenn í Rvík til óvild-
ar gegn bændastéttinni. En bænd-
urnir í byggðum landsins og
verkafólkið í kaupstöðunum á
mikilla sameiginlegra hagsmuna
að gæta, og það má aldreí
gleymast. Hvorirtveggja heyja
harða lífsbaráttu í sveita síns
andlits. Bændum er á vissan hátt
mikill hagur í því að verkafólk
í Reykjavík hafi góð kjör. Því
betri sem kjör verkamanna eru,
því meiri og betri markaður er
fyrir landbúnaðarafurðir innan-
lands. Verkamönnum kaupstað-
anna er það jafn áríðandi, að
sæmileg afkoma sé í sveitunum,
svo að innflutningur fólks þaðan
í kaupstaðina taki ekki atvinn-
una frá þeim, sem fyrir eru.
Og hið vinnanda fólk, hvar sem
það býr á landinu, til sjávar eða
sveita, á alstaðar sameiginlegan
óvin. Alstaðar á það Jósafats-
stefnuna yfir höfði sér, sem set-
ur um að plokka af því hvern
eyri með þeirri aðferð, sem á
máli Jósafats heitir „heiðarleg
viðskipti“ í atvinnu eða verzlun.
Sjálfsagt verður úr því skorið
áður langt líður, hvort reykvísk-
ir verkamenn og alþýðuforingj-
ar sjá sér hag í því að fylgja
íhaldinu til lengdar að málum, og
hvort þeir trúa á heilindi í for-
ystu íhaldsins í deilumálunum.
Verkamenn hafa tækifæn til að
hugleiða það, hvort þeir óska
eftir að fá aftur samskonar að-
stöðu í baráttunni og á meðan í-
haldið réð lögum og lofum um
skattaframtal og útsvarsálagn-
ingu í Rvík og Alþýðuflokkurinn
átti einn fulltrúa á Alþingi.
Reykvísk alþýða hefir til skamms
tíma haft vantrú á að vinna með
íhaldinu. Nú kemur það í ljós,
hvort hún ætlar sér að bera Jósa-
fat út úr eldinum.
Frá í. S. í. í sundráð Reykjavíkur
haía verið skipaðir: Erlingur Páls-
son, formaður, Eiríkur Magnússon,
Jón Jóhannsson, Torfi pórðarson og
þórarinn Magnússon. Sundi’áðið er
skipað til 1. jan. 1933. — f stjóm
íþróttavallarins hafa verið endur-
kosnir: Erlendur Pétursson og Jens
Guðbjörnsson. Baejarstjóm Reykja-
víkur hefir kjörið Guðmund Ás-
bjömsson bæjarfulltrúa í stjóm vall-
arins af sinni hálfu. — í íþrótta-
ráð Reykjavíkur hafa verið skipaðir:
Jón J. Kaldal formaður, Garðar S.
Gíslason, Reidar Sörensen, Stefán
Bjamason og þorsteinn Einarsson,
íþróttaráðið er skipað til 1. jan. 1835,
Aiþingi.
Haraldur Guðmundsson og Hall-
dór Stefánsson flytja frv. um afnám
laga um sfilu þjóðjarða og kirkju-
jarða. Söinu þingmenn hafa áður
borið fram frv. um verðhækkunar
skatt af eignum, sem hækka í verði
án tilverknaðar eigenda. Skatti þess-
um & að verja til jarðakaupa af
hálfu hins opinbera.
Einar Arnórsson og Héðinn Valdi-
marsson flytja frv. um stækkuu
Reykjavíkurhafnar, þannig, að skipa-
lægi við Skildinganes teljist einnig
til hafnarinnar, með því að Skild-
inganes hefir nú verið sameinað
Reykjavík.
Haraldur Guðmundsson og Halldór
Stefánsson flytja þál.till. um undir- .
búning laga um ábúð á jarðeignnm
hins opinbera, þar sem skorað er á
ríkisstjómina að „leggja fyrir næsta
þing frv. til laga um ábúðarrétt
leiguliða á jarðeignum, sem em í
eign hins opinbera".
Tvö frumvörp til framiærslulaga
eru fram komin. Annað flytja þeir
Halldór Stefánssön, Bergur Jónsson,
Svembjöm Högnason og Bernharð
Stefánsson. Frv. gjörir ráð fyrir
tveim aðalbreytingum. Fyrri breyt-
ingin er um það, að dvalarsveit
styrkþega skuli jafnframt vera
framfærslusveit, i stað þess að nú
er fjögra ára búseta skilyrði til
sveitfesti, nema viðkomandi só
fæddur í héraðinu. Hin breytingin
er um það að reikna skuli út með-
altal íramfærslukostnaðar á öllu
landinu, og skuli þeim héröðuih, sem
greitt hafa meira en 20% frain yfir
meðal fi’amfærslukostnað, endur-
greitt úr ríkissjóði það, sem
umfi’am er, þó aldrei rninna en
200 kr. Hitt frumvarpið flytur Jón
Baldvinsson, og er það um að gjöra
allt landið að einu framfærsluhéraði.
Hafa jafnaðai’menn borið þetta frv.
íram á þingi áður.
Sjávarútvegsnefnd nd. flytur frv.
um breyting á síldarverksmlðjnlfig-
unum. á þá leið, að atvinnumálaráð-
herra skipi alla mennina (3) í verk-
smiðjustjói’nina. Áður valdi stjórn
síldareinaksölunnar einn manninn.
Bjarni Snæbjömsson flytur tillögu
um „greiðslu fyrir ljóslœkningar
styrkhæfi'a bei-klasjúklinga“.
Bjami Ásgeirsson, Jón A. Jónsson,
Haimes Jónsson og Guðbrandur Is-
berg flytja frv. um filgerð og sfilu-
meðferð fils. Samkvæmt frv. er heim-
ilt að veita leyfi til að gjöra áfengt
öl. Leyfið veitist til 5 ára. Leyfisgjald
40 þús. kr., sem rennur í ríkissjóð.
Eigi má ölið innihalda meira áfengi
en sem nemur 4% af þunga þess. Af
áfengu öli greiðist 40 aura gjald 1
ríkissjóð af hverjum lítra. Veitinga-
hús og verzlanir þurfa sérstakt leyfi
til að selja á fengt öl. Fyrir slíkt
leyfi greiðist minnst 200 kr. fyrlr
veitingahús og 100 kr. fyrir verzlun.
Gjald þetta rennur i viðkomanda
bæjar- eða sýslusjóð.
í greinarferð frv. segja flutnings-
menn þess m. a.:
„það er kunnugra en frá þurfi að
segja, að innflutningur og notkun
hinna svonefndu Spánarvína fer
hraðvaxandi, samhliða því, að óleyfi-
leg bruggun eykst í landinu. Ö1 verð-
ur að teljast meðal hinna meinlaus-
ustu drykkja, þeirra, sem áfengi er
í, og telja margir líklegt, að ef leyft
væri að framleiða hér áfengt öl,
mundi það draga úr notkun Spánar-
vínanna. Ölið yrði framleitt hér á
landi, og eins og nú er ástatt í heim-
inum yfirleitt, þykir það og er hinn
mesti kostur, að hvert einstakt land
þui’fi sem minnst inn að flytja. Önn-
ur aðalástæðan fyrir þessu frumvarpi
er því að gera tilraun til að draga úr
innflutningi áfengra drykkja, en hin
aðalástæðan er að bæta úr sivaxandi
fjárþörf ríkissjóðs. Líta má á það, að
sennilegt er, að ef áfengt öl væri fá-
anlegt í landinu, mundi talgvert