Tíminn - 19.03.1932, Blaðsíða 2

44
! i]
TÍMINN
I t 1
I Asa Jóhannesdóttir |
írá FjailL
Hinn 17. þessa mánaðar andaðist
Ása Jóhannesdóttir frá Fjalli í Að-
aldal, á Landsspítalanum, eftir
stutta legu. Hún var dóttir merkis-
hjónanna Jóhannesar þorkelssonar
á Fjalli og konu hans Svövu Jónas-
dóttur, og systir þorkels Jóhannes-
sonar meistara. Ása heitin var kona
góð og göfug eins og hún átti kyn
til. Hún hafð i fengið fjölbreytta
menntun í æsku og kom það henni
að góðu haldi, er hún gerðist hin
fyrsta húsmóðir á hinu nýstofnaða
Kristneshæli. Siðar gegndi hún um
stund sama starfi á Vífilsstöðum,
unz hún giftist eftirlifanda manni
sínum Oddi Ólaíssyni bókhaldara.
Ása mun verða harmdauða öllum
þeim er hana hafa þekkt. Manni
hennar, frændum og vinum mun hún
ætíð hugstæð fyrir gáfur, manndóm
og drengskap.
pingeyingur.
draga úr hinni óleyfilegu bruggun og
smyglun. Bruggarar og smyglarar
mundu áreiðanlega vera litnir öðrum
augum af allmiklum fjölda lands-
manna, ef tiltölulega meinlaus
drykkur, framleiddur í landinu
sjálfu, fæst á löglegan hátt“.
Vilmundur Jónsson flytur frv. um
hámark launa, sem greidd eru úr
ríkissjóði eða stofnunum ríkisins.
Samkv. þessu frv. má „enginn em-
bættismaður, opinber starfsmaður nó
íastráðim*, starfsmaður við stofnan-
ir rlkisins, sem tekur laun fyrir
störf sín, er nema 4500 kr., auk
dýrtíðaruppbótar eða meiru, án sér-
stakrar lagaheimildar taka að sér
önnur launuð störf". Flm. segir m.
a. svo í greinargerðinni:
„Ég, sem flyt þetta frumvarp, er
áður en ég veit af orðixm einn af
þessum bitlingaembættismönnum,
með þvi að hafa nýlega sótt um og
íengið embætti og tekið við því eins
og það hafði verið búið fyrirrennara
mínum. Og þó að mér hafi enn ekki
verið sýndur neinn ójöfnuður, og þó
að ég láti mér í léttu rúmi liggja
níð pólitískra andstæðinga og öfund-
armanna, sem reyna nú að fá fólk til
að halda, að hér sé um að ræða
persónuleg friðindi mér til handa, er
ég hafi jafnvel búið mér sjálfur með
óheiðarlegu móti, og óþekkt séu áður
eða við tilsvarandi embætti, þá kann
ég engu að síður illa þessu fyrir-
komulagi og býðst hér með til að
taka aflaiðingunum af því fyrir mitt
leyti, að með öllu sé fyrir slíkt girt,
ef eitt verður látið yfir alla ganga
með samþykkt þessa frv.“.
„f ráði var, að þm. G.-K. (Ólafur
Thors) flytti þetta frv. með mér, en
þegar til kom, vildi hann ekki líta
við þvi. þá sneri ég mér til 2. þm.
Reykv. (Einars Amórssonar) og 4.
þm. Reykv. (Magnúsar Jónssonar),
en þá hugði ég kunna bezt að vita,
hvar skórinn kreppir í þessu efni.
Báðir voru þó ófáanlegir til að ger-
ast meðflutningsmenn, þó að óliklegt
kunni að virðast".
Haraldur Guðmundsson flytur frv.
um br. á 1. um varðskip landsins og
skipverja á þeim.
Jafnaðarmenn í nd. flvtja frv. um
breyting á samvinnulögunum. Breyt-
ingin er þess efnis, að kaupfélög
sem útvega vörur gegn staðgreiðslu,
skuli undanþegin samábyrgðar-
skyldu, en í þess stað komi 50 kr.
stofnsjóðsframlag frá hverjum fé
lagsmanni og' ábyrgð fyrir jafnhárri
upphæð.
Sömu þingmenn flytja frv. um
mannafla á íslenzkum eimskipum
og mótorskipum.
Jafnaðarmenn í nd. flytja frv. um
virkjun Sogsins, að mestu leyti sam-
hljóða því, sem flutt var á vetrar-
þinginu í fyrra, m. a. farið fram á
ríkisábyrgð allt að 7 milj. kr. íyrir
Reykjavíkurbæ.
Magnús Guðmundsson flytur til-
lögu til þál. um að „skora á dóms-
málaráðherra að veita Lárusi H.
Bjarnasyni hæstaréttardómaraem-
bætti það, er nú pr laust".
Vilmundur Jónsson flytur till. til
þál. um björgunarstarf og eftirlit
með fiskibátum fyrir Vestfjörðum.
Landbúnaðarnefnd nd. flytur frv.
um breyting á aðíararlögunum. Sam-
kvæmt þessu frv. skal undanskilja
fjárnámi 100 kr. virði, ef skuldu-
nautur á ekki fyrir heimili að sjá,
en 500 kr. virði, ef hann á fyrir
heimili að sjá og 100 kr. fyrir hvert
bam. í eldri aðfararlögum (frá
1887) voru tilsvarandi upphæðir 20
kr. fyrir þann sem ekki átti fyrir
heimili að sjá og 120 kr. fyrir þá,
sem áttu fyrir heimili að sjá. —
Umræður um þetta mól á síðaeta
Búnaðarþingi eru tilefni þess, að
frv. er fram komið frá landbúnað-
amefnd.
Jónas þorbergsson, Sveinbjöm
Högnason, Steingrímur Steinþórs-
son og Bergur Jónsson flytja frv.
um heimild handa ríkisstjóminni til
einkasölu á bifreiðum og mótorvél-
um. Tilgangur með þessu frv. er
tvennskonar: Að tryggja ríkinu þar
tekjur af sölu bifreiða og mótorvéla,
sem nú renna í vasa einstakra
manna, en álagning ó þessar vörur
er geisimikil. I öðru lagi að hafa
eftirlit með því, að ekki sé fluttur
inn allt of mikill fjöldi tegunda,
misjafnlega vandaðra, sem m. a.
hefir i för með sér erfiðleika um að
hafa fyrirliggjandi birgðir af vara-
hlutum. í greinargerðinni em ýmsar
skýrslur, sem máli skipta í þessu
sambandi. Árið 1930 voru til hér á
landi 1539 bifreiðar. Innfluttar eru á
árinu 1929 alls 67 tegundir og 101
tegund ó árinu 1930. — Árið 1930
voru til í landinu 47 mismunandi
t.egundir af mótorvélum i báta. Inn-
ílutningur þeirra vömtegunda, sem
frv. gjörir ráð fyrir að einkasalan
nái til, hefir verið sem hér segir að
meðaltali á ári á árunum 1928—
Fólksbifreiðar............kr. 647,000,00
Vöruflutningsbifr..........— 629,000,00
Mótorhjól..................— 17,527,00
Bifreiðahlutar.............— 299,333,00
Hjólbarðar.................— 268,000,00
Mótorar í skip og báta — 485,000,00
Aðrir mótorar..............— 44,000,00
Mótorhlutar................— 282,333,00
Kr. 2,672,193,00
þetta er innflutningsverð í höfn
liér á landi. Flutningsmenn gjöra
ráð fyrir, að álagning sé fráleitt
undir 30% til jafnaðar og nemur þá
brúttohagnaðurinn af verzluninni
með bifreiðar og mótora um 790 þús-
undum króna.
Frv. uin sérleyfi handa „Trans-
american Airlines Corporation" til
flugferða um ísland hefir verið sam-
þykkt i nd. og er komið gegnum 2.
umr. í ed. í efri deild hafa verið
gjörðar ó því nokkrar breytingar og
þarf það því að fara til neðri deild-
ar aftur, en fullvíst má teljast, að
það gangi gegnum þingið.
Frv. um kartöflukjallara og mark-
aðsskála er komið gegnum neðri
deild og nú til meðferðar í efri
deild.
Frumvörpum fjármálaráðherra um
framlenging verðtolls og gengisvið-
auka hefir verið tekið mjög fálega
af stjórnarandstæðingum. Magnús
Guðmundsson lýsti yfir því við um-
ræðu um verðtollinn í neðri deild,
að íhaldsmenn myndu ekki greiða
atkvæði um nein tekjufrumvörp fyr
en séð væri, hverja afgreiðslu kjör-
dæmamálið fengi á þinginu. Við-
víkjandi verðtolli og gengisviðauka er
þó ekki um annað að ræða en að
framlengja tekjulöggjöf, sem verið
hefir í gildi, síðan 1924, að Jón þor-
láksson varð fjármálaráðherra, og
fjárlögin jafnan síðan miðuð við, að
sá tekjustofn héldist. En eftir yfir-
lýsingu M. G. lítur út fyrir, að íhald-
ið hugsi sér að beita nauðsyninni á
framlengingu þessara laga til að
knýja fram stjómarskrárbreytingu
nú á þessu þingi. — Jafnaðarmenn
greiddu atkvæði móti verðtollsfrv.
on um gengisviðaukann greiddu þeir
ekki atkvæði.
Fimmtardómsfrumvarpið er nú
komið gegnum 2. umr. í neðri deild,
en þar (í neðri deild) var það fram
borið. Ailsherjamefnd klofnaði um
málið, og var Bergur Jónsson fram-
sögumaður meirahluta, en Einar
Amórsson framsögum. minnahlutta.
Meginatriði frv. nú eins og að undan-
fömu eru þessi: Hæstiréttur er lagð-
ur niður, en í stað hans kemur
fimmtardómur, sem i öllum minna-
háttarmálum er skipaður 3 dómend-
um, en þegar um umfangsmikil eða
mikilsvarðandi mál eru að ræða taka
tveir af prófessorum háskólans sæti
til viðbótar í dóminum. Atkvæða-
greiðsla í dóminum skal vera opin-
ber, og gjöra dómaramir sérstaklega
grein fyrir rökum sínum, ef ágrein-
ingur verður. Hið svokallaða dónv
arapróf leggist niður, en það er í
því fólgið, að dómarar sem fyrir eru
í hæstarétti kveði upp úrskurð um
það, hvort nýr dómari, sem skipa á í
réttinn, sé „hæfur“ eða ekki, þannig
að rétturinn að vissu leyti skipi sig
sjálfur. þá er á ýmsan hótt betur
tryggt aðhald að málfærslu-
mönnum en nú er í hæstarétti.
Nokkrar breytingatillögur komu
fram, bæði fró meira- og minna-
hluta, og gjörði minnihlutinn það
að skilyrði fyrir fylgi við frumv.,
að breytingartillögur hans, þ. á. m.
um að dómaraprófið héldist áfram
yrði samþykktar. — En svo er nú
komið, að íhaldið sér sér ekki fært
að þverskallast við frumvarpinu í
heild sinni — og viðurkenndi Einar
Amórsson að það væri að ýmsu leyti
til mikilla bóta frá því sem nú er,
t. d. ákvæðin um opinbera atkvæða-
greiðslu dómaranna.
Umræður um málið, eftir að það
kom úr nefnd, voru aðaliega milli
framsögumannanria. Maldaði E. A. í
móinn, og réði þar sýnilega meir
flokksfylgi en vilji. Jón Auðunn hélt
eina ræðu, sem áheyrandi í þinginu
lýsti á þá leið, að hún hefði verið
„ósæmileg fyrir vitleysu".
----o-----
í íþróttaráð Austurlands (í. R. A.)
hafa verið skipaðir til 1. jan. 1935:
Séra Jakob Kristinnsson formaður,
Arnfinnur Jónsson skólastjóri Eski-
firði, Ingólíur Kristjánsson fimleika-
kennari við Eiðaskóla, Theódór Blön-
dal bankaritari Seyðisfirði og þórar-
inn Sveinsson Norðfirði. Aðseturs-
staður ráðsins er á EiÖum.
t
Lilja Jónsdóttir
í gærdag andaðist á Landsspítal-
anum frú Lilja Jónsdóttir, kona
Bergs Jónssonar sýslumanns. Hún
var enn bamung, og hin glæsileg
asta kona. Heimili þeirra hjóna var
fyrirmynd, og átti Lilja heitin sinn
góða þátt í því. Munu margir vest-
ur þar er harma sáran með eigin-
manni og börnum þá konu, sem ekki
var einungis húsmóðir síns heimil-
is, heldur opnaði heimili sitt fyrir
fjölmörgum þeim héraðsbúum, sem
helzt þurftu þess með.
Frú Lilja var hraust og heilsugóð
þar til á síðastliðnu sumri og hausti
að hún tók að kenna mikils sjúk-
leika. Reyndist það að vera berkla-
veiki, og svo áköf, að engin mann-
leg hjálp gat þar bjargað.
Hvammstangadeilan
og MorgunblaðiS.
Eftir að vinnudeila sú, sem stóð á
Hvammstanga sl. haust, var til
lykta leidd, kom greinaflokkur í
Morgunblaðinu um málið. Var þar
meðal annars veizt að ríkisstjóm-
inni fyrir að hafa unnið að því að
deilan yrði jöfnuð á þann hátt að
verkarnannafélagið á Hvammstanga
bæri sigur úr býtum. Jafnframt var
dylgjað um það, að ég hefði verið
verkfæri stjómarinnar við þetta
verk. Ég taldi þetta svo auðsæja
fjarstæðu, að ekki tæki að svara
því. En í Morgunblaðið, sem út kom
sl. sunnudag, skrifar Guðbrandur
Jónsson á Spákellsstöðum grein, er
hann nefnir „Bændur og jafnaðar-
menn“, þar sem hann segir, að einn
af forstjórum Sambandsins hafi
skipað kaupfélagsstjóranum á
Hvammstanga að láta undan kröf-
um jafnaðarmanna þar. Á hann
vafalaust við mig, þar sem enginn
annar af framkv.stjórum Sambands-
ins kom nálægt þessari Hvamms-
tangadeilu. það er auðséð á þessum
ummælum, að Morgunblaðið hefir
þó getað fengið einhverja til að
trúa því, að ég hafi verið meira en
lítið viðriðinn Hvammstangadeiluna,
þar sem því er haldið fram í fyr-
nefndri grein, að ég hafi leitt h£ina
til lykta með valdboði.
Ég tel nú rétt að skýra í fám orð-
um frá afskiftum mínum af þessu
máli, þar sem annars mætti líta
svo á, að staðhæfingar Morgunbl.
Aðstaða ungra bœnda
og rerkl. búnaðarkennsla
i.
Um alllangt skeið hefir íslenzka
löggjaíarvaldið lagt verulega áherzlu
á að gera bændastétt landsins létt-
ara að auka ræktunin og bæta húsa-
kynnin. Búnaðarfélag íslands hefir
haft forgöngu um margháttaðar um-
bætur í búnaðarstarfseminni hér á
landi. Rikissjóður hefir veitt verð-
laun fyrir aukna ræktun, hefir lækk-
að til stórra v.erðið á tilbúnum
áburði, og á þann hátt aukið stórum
notkun hans. Að síðustu hefir ríkis-
sjóður með lögunum um byggingar-
og landnámssjóð hafið stefnubreyt-
ingu í byggingarmálum sveitanna,
sem mun verða afleiðingarík í fram-
tíðinni. Húsakynni bændanna eru nú
gerð þannig að þau verða varanlegri
og uppfylla betur en áður þekkist
kröfur samtíðarinnar í byggingarmál-
mn.
þessar umbætur eru góðar og nauð-
synlegar það sem þær ná. En það
þarf meira með ef landbúnaðurinn
íslenzki á til framtíðar að geta verið
það, sem hann hefir verið fram að
þessu, líftaug þjóðarstofnsins.
það má segja að þær umbætur,
sem nú hefir verið minnst á, geri
mest gagn þeirri kynslóð bænda, sem
nú á jarðeignir landsins. Hin mjög
aukna ræktun og nýju húsakynni,
hafa bætt jarðirnar í sveitunum. Hið
sama hafa gert hinar margháttuðu
samgöngubætur. En um leið hafa
jarðirnar orðið dýrari til stórra
muna. Og þegar kemur til eigenda
og ábúendaskipta, þá vandast málið.
Jarðirnar verða óhæfilega dýrar fyrir
eitt systkyni af raörgum, sem leyBir
ættaróðalið út frá sameiginlegum erf-
ingjum. Hið sama gildir um leigulið-
ann, að afgjaldið af jörðinni getur
orðið óeðlilega hátt, auk þess sem
ábúðin er sjaldnast tryggð svo að vel
megi kalla frá gengið, nema helzt
á jarðeignum landsins.
I ofanálag á þessa erfiðleika með
hinar dýru jarðir kemur svo það, að
heimilafjölgun verður næsta lítil i
sveitunum, máske fremur hið gagn-
stæða. Á sama tíma fækkar heimilis-
fólkinu yfirleitt á gömlu jörðunum,
bæði fyrir samkeppni kaupstaðanna,
en jafnhliða af því að með meiri
vélanotkun við framleiðluna minnk-
ar fólksþörfin. Af þessu hlýtur að
sjálfsögðu að leiða það, að heimila-
fjölgunin í landinu gerist við sjóinn,
en ekki í sveitinni. Bændastétt lands-
ins hefir ekki enn séð nægilega
glöggt. þessvegna hefir Alþingi meir
og meir beint útlánum úr bygging-
ar- og landnámssjóði að endurbýgg-
ingum, en þrengt að kosti nýbýlanna.
Nú sem stendur finnur unga fólk-
ið í sveitinni mjög áþreifanlega að
hér þarf töluverðu að breyta. þau
bændaefni, sem eiga von á að taka
við eignarjörð foreldranna kvíða
erfiðleikunum við dýrleika jarðaxinn-
ar, og að leysa út arf systkinanna.
Bændaefnin, sem keppa um þann
helming jarðeignanna, sem verða í
leiguábúð, óttast að jarðarleigan
verði of há og ábúðin ótrygg. Og loks
kemur unga fólkið, sem út af flýtur
í sveitinni, það sem ekki á aðgang
að dýrri jörð til kaupa eða leigu,
heldur er bókstaflega talað kastað út
úr sveitinni á mölina, þar sem öll
heimilafjölgunin gerist.
Mér hefir nú á síðustu árum orðið
það ljóst, að unga kynslóðin í sveit-
inni sér þessa hættu. þeir sem kaupa
dýru jaröimar af samerfingjum sín-
um, hætta á að leggja á vaðið, svo
og flestir þeir, sem náð geta samn-
ingi um hina dýru og óvissu leigu-
ábúð. En hinna landlausu bíður ekk-
ert nema flóttinn úr sveitinni, oft að
atvinnu, s.em þeir ekki óska eftir að
liverfa að. Yfirleitt má fullyrða, að
samhliða því að unga kynslóðin í
landinu leggur fram krafta sína og
dugnað við framleiðsluna, svo að
varla verður á betra kosið, þá ríkir
í hugum allmikils hluta af æskunni
í sveitinni megn kviði út af dýrleika
jarðanna, og að ekki eru enn nein
veruleg skilyrði til heimilafjölgunar.
Stundum leitar þessi réttmæta
óánægjutilfinning útrásar í því að
aðhyllast að einhverju leyti loft-
kenndar og fráleitar hugmyndir um
sameign jarða og íélagsbúskap að
sið rússneskra sameignarmanna. þar
sem einhverjir skynsamir og dugleg-
ir æskumenn eru orðnir það að-
þrengdir að þeim koma til hugar
svo íjarstæðar úrlausnir, þar er orð-
in þörf á umbótum, sem gagn er að
í raun og vei-u.
Ég vil ekki draga dul á, að mér
linnst hin unga kynslóð hafa mikið
til síns máls. Jarðeignir landsins eru
orðnar óþægilega dýrar að kaupa
þær. Hin ótrygga ábúð á leigujörð-
unum er beinlínis háskaleg þeim,
sern við hana eiga að búa. Og loks
má segja, að það sé ekki beinlínis
hyggilegt fyrir þjóð, sem á i raun og
veru aðgang að óþrotlega miklu af
góðu, auðræktanlegu landi, að halda
því með nokkrum hætti lokuðu fyrir
fólki, sem ætti að geta brotið nokk-
uð af því og numið þar land að
nýju. Ég álít að unga kynslóðin i
landinu eigi með þrótti og skörungs-
skap að beita orku sinni til að ráða
fram úr þessu mikla vandamáli, og
heita á hina eldri kynslóð til hjálpar
í því nauðsynlega þjóðnytjastarfi.
það hafa komið fram raddir um að
landið hætti að selja jarðeignir sínar
og keypti aftur meira eða minna af
öðrum jörðum og leigði þær síðan
með skynsamlegum hætti. það ei1
auðvelt að hætta jarðasölunni, og
það er tvímælalaust rétt spor. það
sem það nær. Hin lausnin verður að
teljast mjög erfið. þjóðfélagið er ekki
enn þess megnugt að kaupa allar
jarðir i eign einstakra manna, kaupa
þær háu verði og leigja þær sann-
gjarnlega. Og jafnvel þó að ríkið
hefði getað leyst fjárhagsþrautina, þá
er eftir annar þröskuldur. Enn sem
komið er, finna bændur svo mjög til
hins aukna öryggis, sem persónu-
eignin á landi veitir, að þeir vilja
mikið á sig leggja til að heita eig-
endur mikils hluta af jörðunum.
Allt þetta þarf að hafa í huga þeg-
ar reynt er að leysa úr þessum
vanda. Jarðirnar í sjálfsábúð mega
ekki verða of dýrar við eigendaskipti.
Ábúðin á leigujorðum pari að vera
trygg og loks þarf að greiða fyrir
skiptingu jarða og fjölgun heimila í
hverri góðri byggð á landinu.
Að þessu sinni vil ég lauslega
drepa á nokkrar leiðir, sem líklegar
mættu þykja til að ráða fram úr
þessu máli.
Fyrsta atriðið er að hætta að selja
jarðir ríkisins. þessi breyting er auð-
fengin, og liggur frumvarp í þá átt
nú fyrir Alþingi.
Annað atriðið er jarðræktarstyrk-
urinn og hlunnindi Byggingar- og
landnámssjóðs. Ríkið þarf ekki frem-
ur en það vill að afhenda þeim bænd-
um, sem hlunnindin fá þetta fé sem
persónulega eign. Ríkið getur lagt
þetta fé fram í jarðirnar og látið það
sem nú er gjöf til einstakra manna,
sem þeir g«ta, selt komandi kynslóð-
um, standa sem eign í jörðunum,
sem ríkið lánar seinni ábúendum
með hóflegum skilyrðum. Með þess-
um hætti yrðu sjálfseignarjarðimar
ekki jafn óhæfilega dýrar við arfa-
og ábúendaskipti.
þriðja atriðið er erfðaábúð. Nú er
helmingur af bændum landsins leigu-
liðar, sem búa við mikið réttleysi og
óvissa um framtíð sína og barna
sinna í bændastétt. Úr þessu má bæta
með lögum um erfðaábúð á leigu-
jörðum. Eins og Páll Zophoniasson
hefir réttilega bent á, ætti ríkið að
koma á erfðaábúð í jarðeignum sin-
um, þjóðjörðum og kirkjujörðum.
Síðan myndi hin sama löggjöf vafa-
lítið verða látin ná yfir alla leigu-
ábúð.
Fjórða atriðið er jarðarleigan. Hún
má ekki vera ósanngjarnlega há.
Leigan má ekki hækka á jörðum
fyrir umbætur rikisins, ræktunar-
styrk, ódýr lán til hústgerðar, eða
nýjar vegalagningar. Landsdrottinn
verður að láta sér nægja, hvort sem
það er ríkið eða einstakir menn, að
fá lága vexti af hinni raunverulegu
eign þeirra í jörðunum. Ef tekst að
tryggja ábúendum nægilega lága
leigu, og erðaábúð, þá hverfur mikið
af þeim óþægindum, sem nú þjaka
hina ungu bændastétt landsins. Og
þessa umbót getur Alþingi gert, ef
hinir umbótafúsu borgarar í landinu
vilja beita kröftum sínum til að leysa
þessa raun.
Og loks er fimmta atriðið, heimila-
fjölgunin í sveitinni. Hana verður að
tryggja. Annars heldur meginhlutinn
af hinu ræktanlega landi áfram að
vera óræktaður, og hin fámennu
dreifðu heimili finna hættulega mik-
ið til einangrunar og skortir það ör-
yggi, sem þéttbýlið veitir. Heimila-
fjölgunina má á margan hátt tryggja,