Tíminn - 26.03.1932, Side 1

(ö)aíbfert
09 afgrciðslumaöur Cimanj «
Hannpeig J^orsteinsfeótfir,
Ccefjargötu 6 a. JScY?jamf.
JZKfgrctbðía
Clmans er i £œfjargðtu 6 a.
(Dpin öa^lega* fL 9—6
Sírtli 2553
Reykjavík, 26. marz 1932.
XVL árg.
K j ördæmastipunin
1.
Eins og kunnugt, hafa fulltrúar
íhalds- og jafnaðarmanna í kjör-
dæmanefndinni borið fram í efri
deild frumvarp um breytingar á
stjórnarskránni. Breytingum þess-
um þessum er ætlað að opna
möguleika til gjörbreytingar á
kjördæmaskipun landsins, sem
síðar sé ákveðin með almennum
kosningalögum.
Meginatriðin, sem í þessa átt
lúta og farið er fram á að lög-
festa í stjórnarskránni, eru tvö:
1. Að Alþingi skuli svo skipað
„að hver þingflokkur*) hafi þing-
sæti í samræmi vað atkvæðatölu
þá, sem greidd er frambjóðendum
flokksins samtals*) við almennar
kosningar“.
2. Að numið sér úr gildi nú-
veranda ákvæði stjórnarskrárinn-
ar um, að þingmenn utan
Reykjavíkur séu kosnir óhlut-
bundnum kosningum í sérstökum
kjördæmum.
Flutningsmenn frumvarpsins
hafa í kjördæmanefndinni og í
greinargerð frumvarpsins gjört
grein fyrir því, hverskonar kosn-
ingalög það eru, sem þeir hugsa
sér, að samþykkt verði, að feng-
inni þeirri stjómarskrárbreyt-
ingu, sem í frumvarpinu felst.
Það, sem fyrir liggur í því efni,
er sem hér segir:
1. Tillaga Jóns Baldvinssonar
um, að allt landið sé gjört að einu
kjördæmi með hlutfallskosningu.
2. Varatillaga Jóns Baldvins-
sonar um, að landinu sé skipt í
sex kjördæmi með hlutfaliskosn-
ingum og uppbótarsætum fyrir
landið í heild.
3. Tillaga Jóns Þorlákssonar og
Péturs Magnússonar um, að nú-
verandi kjördæmi séu látin halda
sér með þeirri breytingu, að tvi-
menningskjördæmin sex, sem nú
eru, séu svift öðrum þingmannin-
um, en við tölu hinna kjördæma-
kjörnu fulltrúa bætist ótakmörk-
uð tala uppbótarþingsæta á þann
hátt, að íulltrúatala þeirra flokka,
sem fá fulltrúa kosinn í einu eða
fleiri kjördæmum, fari nákvæm-
lega eftir kjósendatölU flokkanna.
Jón Þorláksson hefir ennfremur
lýst yfir því á fundi kjördæma-
nefndar 6. jan. s. 1., að fulltrúar
íhaldsflokksins geti „til samkomu-
lags“ „fallist á það kosninga-
fyrirkomulag, er stungið er upp
á í tillögum Jóns Baldvinssonar
... um hlutfallskosningar í fleir-
menningskjördæmmn“*). Sú yfir-
lýsing J. Þ. er bókuð í gjörðabók
kjördæmanefndar og prentuð í
greinargerð stjórnarskrárfrum-
varpsins.
Meginstefna Framsóknarflokks-
ins í kjördæmamálinu hefir verið
afmörkuð í yfirlýsingu, sem full-
trúar flokksins gáfu á fundi kjör-
dæmanefndar 16. jan. s. 1. Sam-
kvæmt því, sem skráð er í gerða-
bók nefndarinnar þann dag „lýsa
fulltrúar Framsóknarflokksins yf-
ir því, að þeir halda fast við það
meginatriði, að nýverandi kjör-
dæmi fái að halda þeim rétti,
að eiga sérstaka fulltrúa***),
*) Auðkennt liér.
II.
Eins og fram kom í kosninga-
baráttunni í fyrravor, hafði rétt
áður en þingrofið varð komizt
á samkomulag milli þingflokka
íhalds- og jafnaðarmanna um
ákveðnar breytingar á kjördæma-
skipuninni. Samkomulagið fór í
sömu átt og varatillaga Jóns
Baldvinssonar í kjördæmanefnd-
inni. Hefir J. Þ. nú staðfest það
samkomulag með því að lýsa yfir
í nefndinni eins og að framan er
sagt, að fulltrúar íhaldsflokksins
séu enn tilleiðanlegir til að fylgja
þeirri tillögu, þ. e. að skipta
landinu í nokkur stór kjördæmi
með hlutfallskosningum og leggja
niður öll núverandi kjördæmi
nema Reykjavík.
Hinsvegar hefir það áunnizt í
baráttu Framsóknarflokksins fyr-
ir áframhaldanda rétti núverandi
kjördæma, að fulltrúar íhalds-
flokksins hafa í sínum eigin til-
lögum ekki séð sér annað fært
en að fallast á að gömlu kjör-
dæmin ættu sérstaka fulltrúa. En
tillögurnar eru að öðru leyti svo
fráleitar, að Framsóknarflokkur-
inn óhjákvæmilega hlaut að taka
afstöðu gegn þeim.
Hér í blaðinu hefir áður stutt-
lega verið drepið á sumar mestu
fjarstæðurnar í þessum tillögum.
En ástæðan til þess, að blaðið hef-
ir verið fremur fáort um kjör-
dæmamálið að þessu, er sú, að
það hefir litið svo á, að önnur
mál væru meir aðkallandi og
brýnni þjóðarnauðsyn eins og nú
standa sakir.
I fylgiritgerð frv., sem Jón Þor-
láksson hefir samið um „þjóð-
félagsvaldið nú á tímum“, er vitn-
að í kosningalög 19 landa í Norð-
urálfunni. Ekki verður séð, hvað
J. Þ. meinar með með þessum til-
vitnunum, því að ekki hefir hann
sótt þangað fyrirmyndir að til-
lögum sínum. Kosningafyrirkomu-
lag eins og það, sem J. Þ. vill láta
gilda hér á landi, þekkist ekki
og hefir aldrei þekkst í neinu
landi.
Eftir tillögum J. Þ. á sá flokk-
ur eða frambjóðandi útanflokka,
sem flest fær atkvæði í kjördæmi,
rétt til þingsætisins. Flokkum,
sem verða illa úti í kjördæmum,
hlutfallslega við atkvæðatölu, á
að bæta skaðann með uppbótar-
þingsætum. Hinsvegar geta falln-
ir utanflokka frambjóðendur ekki
orðið þátttakandi í uppbótinni.
Því meiri munur, sem er á meðal-
atkvæðatölu flokkanna á þing-
mann, því fjölmennara verður
þingið.
Þessi ótakmarkaða þingmanna-
tala er eitt af því allra fráleitasta
í tillögunum.
Ýms dæmi má nefna þessu til
skýringar.
Við kosningarnar 1931 hafa
verið greidd rúml. 38 þús. atkv. í
landinu alls.
Eins og að framan er sagt, eiga
allir flokkar að hafa jafna at-
kvæðatölu á bak við hvern þing-
mann að meðaltali. Þingmanna-
talan alls fæst þá með því að
deila lægstu meðalatkvæðatölunni
í þá heildaratkvæðatölu, sem
flokkarnir allir til samans hafa
fengið. Útkoman verður þessi í
ýmsum mismunandi tilfellum,
miðað við 38 þús. atkv. alls.
Fæst atkv. á þm.1000 þm.tala 38
— —-------- 800 — 48
— —-------- 600 — 63
— —-------- 400 — 95
— --------- 200 — 190
J. Þ. leggur til að lágmarkstala
þingmanna sé ákveðin 42. I
fyrsta tilfellinu hér að ofan
myndu þá bætast við 4 þing-
menn, sem skiptast jafnt milli
flokkanna.
Þá er að athuga, hvort hugsan-
legt sé, t. d. að flokkur hafi ekki
nema 200 atkv. bak við þingmann
að meðaltali. Nú eru 4 stjóm-
málaflokkar í landinu og myndu
sjálfsagt verða fleiri, ef tillögur
J. Þ. ættu að gilda, því að þær
gjöra utanflokkamönnum mjög
erfitt fyrir eins og síðar verður
vikið að. í fjórskiptri kosningu,
með litlum atkvæðamun er hægt
að ná kosningu með 200 atkvæð-
um og minna í a. m. k. 8 fá-
mennustu kjördæmunum. Á það
hefir verið bennt áður hér í blað-
inu, að hefði t. d. Alþýðuflokkur-
inn klofnað á Seyðisfirði síðastl.
vor og meirihlutinn tekið sér nýtt
flokksheiti, myndi frambjóðandi
nýja flokksins hafa komizt a'ð
með nokkuð á annað hundrað at-
kv„ og þingmenn orðið 246! Og
þó hefði kosningin aðeins verið
þrískipt.
Því hefir verið slegið fram, að
setja ætti takmörk fyrir því,
hvað teljast skyldu „flokkar“ í
kosningum. En ekki hefir verið
bent á nein viðunandi ráð til þess.
og verður sjálfsagt ekki gjört.
Og hætt er við, að dómstóll, sem
ætti að skera úr um slíka hluti,
yrði vandskipaður.
Hér hefir verið sýnt fram á, að
í tillögum J. Þ. felast möguleikar
til mjög mismunandi þingmanna-
tölu, allt frá 42 upp í eitthvað á
þriðja hundrað. Allir sjá, að ekki
nær neinni átt, að líta við fyrir-
komulagi, sem getur leitt út í
slíka ófæru. Orðheppinn maður
lét svo um mælt, þegar hann las
grein J. Þ. fyrst í Mbl. í vetur,
að eftir tillögum íhaldsins yrði að
„hafa þingið í færikvíum“, því að
enginn gæti nokkurntíma vitað
fyrirfram, hve mikið myndi fara
fyrir þessari merkilegu samkomu
eftir næstu kosningar!
Þá kemur að öðru atriði. Trygg-
ir þetta fyrirkomulag með öll-
um sínum óskapnaði í raun og
veru það, sem það á að tryggja,
þ. e., að hver flokkur fái ávalt
þingmannatölu í réttu hlutfalli
við kjósendafjölda sinn í landinu?
Því fer fjarri.
Samkvæmt tillögum J. Þ. á eng-
inn flokkur rétt til uppbótarþing-
sætis, nema hann hafi komið að
manni í einhverju kjördæmi. Við
síðustu kosningar fékk t. d.
Kommúnistaflokkurinn rúml. 1100
atkv. og hafði því nægilega at-
kvæðatölu til að eiga einn full-
trúa á þingi. En hann hafði ekki
atkvæðamagn í neinu sérstöku
kjördæmi til að koma þar með
fulltrúa. Þessi 1100 atkv. hefðu
því farið til ónýtis þrátt fyrir
hina ótakmörkuðu þingmannatölu.
En það er hægt að hugsa sér
miklu meir áberanda tilfelli. Það
má vel gjöra ráð fyrir þeim
möguleika, að flokkur hafi þriðj-
í ung eða allt að helmingi atkv. í
æði mörgum kjördæmum, en
13. blað.
Utan úr heimi.
1
Eldspýtnakonungurinn.
Fyrir rúmlega tvö hundruð ár-
um hitti kúla höfuð mesta her-
konungs á Norðurlöndum. Karl
tólfti hafði byrjað barnungur á
hernaði. Hann hafði unnið hvem
sigurinn á fætur öðrum. Hann
hafði lagt mikil lönd undir Sví-
þjóð. Frægðarorð hans barst um
allan heim. Sænska þjóðin var
um stund orðin stórveldi. En
engin smáþjóð getur til lengdar
verið jafnoki stórþjóðar. Þegar
til lengdar lætur reynir á mann-
fjöldann og auðinn. Snilld Karls
12. og foringja hans og hreysti
liðsmannanna var ekki til lengd-
ar nóg til að bæta úr mun á
mannafla og þjóðarauði. Ósigur-
inn sótti heim hinn glæsilega
herkonung og kappa hans. Og
að lokum þurfti ekki nema ofur
litla blýkúlu til að höggva sund-
ur lífsþráð þess manns, sem
skelft hafði hálfa Norðurálfuna
þegar frá æskuárum.
Minning Karls konungs lifir
hjá Svíum eins og glæsilegt æfin-
týri. Hann skildi ekki við þjóð
sína eins ríka og volduga eins
og þegar hann tók við konung-
dómi eftir föður sinn. Sigrar
hans og ósigrar höfðu gjört land-
ið frægt en ekki þjóðina gæfu-
sama.
Fyrir fáum dögum misstu Sví-
ar annan konung, þann frægasta,
sem þeir hafa átt síðan Karl 12.
leið, og þann sem víðast hefir
farið um lönd og unnið sænska
sigra. Og lítil blýkúla endaði
daga þessa konungs eins og sig-
urvegarans frá Narva. Sá kon-
ungur sem Svíar misstu nú, var
Ivar Kreuger, vérkfræðingur og
stórgróðamaður hinn mesti og
sigursælasti sem nokkurntíma
hefir uppi verið á Norðurlöndum.
Ivar Kreuger fór ungur að
heiman og vann að verkfræðileg-
um stórvirkjum í Ameríku og
stórlöndum Evrópu. En brátt leit-
aði hann heim til Svíþjóðar og
tók að sér forstöðu eldspýtna-
verksmiðju. Sá hann þá leik á
borði, að sameina fleiri og fleiri
þvílíkar verksmiðjur í landinu og
innan skamms var „trust“ eða
„hringur“ fullmyndaður í hönd-
um hans. Síðan byrjuðu landvinn-
ingar í stórum stíl. Sænski hring-
urinn náði undirtökunum í eld-
spýtnagerð í hverju landi af
öðru og teygði sig til annara
heimsálfa. Um eitt skeið voru
Japanar erfiðir keppinautar, en
þó kom þar, að Svíarnir sigruðu
þá líka. Eldspýtnahringurinn var
þá orðinn eins og Miðgarðsorm-
urinn, lukti um jörð alla og beit
í sporð sér.
En að sama skapi sem hring-
urinn teygði sig land úr landi,
hóf Kreuger aðra starfsemi, ná-
skylda hinni. Hann lánaði ríkjum,
einkum hinum fátækari, stórfé,
en fékk um leið einkasölu á eld-
spýtum í hverju því landi, sem
lánið fékk. Höfðu furðumörg lönd
þannig gengið á vald hinum
sænska auðkonungi.
Eldspýtnakonungurinn lifði
mjög einföldu lífi. Hann var sí-
vinnandi, gekk til hvíldar um
klukkan 12 að kveldi, og fór að
vinna klukkan 5 að morgni ög
taldi þann svefn nógan. Hann
var hófsmaður um alla hluti,
reykti ekki og neytti ekki vítís
nema til að skála í veizlum. Hið
eina sem hann eyddi fé í til muna
sér til skemmtunar var heimilið.
Hann vildi hafa rúmgóða sali, og
safnaði í hús sitt dýrmætum
listaverkum og fornum skraut-
hlutum. Eins og Karl 12. kvæntist.
hann ekki, og sagðist ekki viljá
misbjóða neinni konu með því að
vera maður hennar, en á sífélldu
ferðalagi og sívinnandi.
Mönnum kemur ekki saman
um hversvegna hann óskaði að
deyja á miðjum aldri. Sumar
sagnir segja að heimskreppan
hafi þrengt mjög að hinum marg-
háttuðu fyrirtækjum hans. En
ekki hefir raun borið vitni um að
auðfélög hans séu í sýnilegri
hættu. Önnur skýring er sú, að
læknar bæði í Ameríku og París
hafi sagt honum að hann hefði
ofþreytt sig og yrði að hvíla sig
algerlega í þrjú ár, og að þriggja
ára iðjuleysi hafi verið honum ó-
bærilegra en dauðinn.
Það er sannarlega ekki tilviljun
að Svíar hafa átt hina mestu
herforingja og hina stórvirkustu
hringaforkólfa. Svíar sýna hvar-
vetna hina mestu skipulagsgáfu,
og sér þess merki alstaðar í þjóð-
lífinu. Sama gáfan sem á fyrri
öldum gerði Svíana að afreks-
mönnum í hernaði, veldur nú hin-
um miklu landvinningum þeirra
í iðnaði, verzlun og fjármálum.
Og eins og Gústaf Adolf og Karl
12. leiddu þjóðina til mestra sig-
urvinninga í hemaði, sökum yfir-
burða hugkvæmdar og skipulags-
gáfu, þannig hefir eldspýtnakon-
ungurinn orðið hinn mesti nor-
ræni sigurvegari í alþjóða fjár-
málum. Frægð hans mun lengi
uppi; en vel getur verið að sigr-
ar hans verði ekki þjóð háns jafn
giftusamlegir eins og þeir eru
glæsilegir.
**
vanti þó alstaðar eitthvað til að
koma að fulltrúa. Það er hugsan-
legur möguleiki, að þessi flokk-
ur — ef eingöngu væri um 2
flokka að ræða, fengi fram undir
helming atkvæða utan Reykja-
víkur (munaði einu atkv. í hverju
, kjördæmi eða 26 atkv. alls), en
komi hvergi að manni. Þessi
flokkur fær heldur ekkert þing-
sæti samkv. tillögum Jóns Þor-
lákssonar. Þetta tilfelli er að vísu
heldur ólíklegt, en sýnir þó
hversu hraparlega hefir mistekizt
sú tilraun J. Þ. að tryggja það,
að þingmannatalan verði jafnan í
réttu hlutfalli við atkvæðatölu.
Fengi sá flokkur, sem hér er
um að ræða, mann kosinn í einu
kjördæmi, myndi það skyndilega
hafa í för með sér mikla fjölgun
þingmanna, því að þá ætti sam-
anlögð atkvæðatala hans í öllum
kjördæmunum að njóta sín til
fulls!
Þriðja meginfjarstæðan í til-
lögum J. Þ. er um frambjóðenda-
fjölda í einstökum kjördæmum.
Hvert kjördæmi á, eins og áður
er fram tekið aðeins að velja einn
þingmann. En hverjum stjórn-
málaflokki um sig skal heimilt að
hafa í lcjöri svo marga frambjóð-
endur sem honum sýnist og geta
fengið 25 meðmælendur. — Át-
kvæðatala einstakra flokksfram-
bjóðenda er svo lögð saman. Sá
flokkur, sem þannig fær hæsta