Tíminn - 02.04.1932, Page 1

©jaíbferi
09 af9rci6slumaöur Címans et
XantiDeig }3 0 r s t eins&óttir,
£arfjargötu 6 a. .ReyfjoDÍf.
iZKfgreifeðía
lintans er i €<efjargötu 6 a.
©pin öa^ie^a- fl. 9—6
Stnti 2353
XVL árg.
Reykjavík, 2. apríl 1932.
14. blað.
Tillögur Framsóknarflokksins á Alþingi
Verndun kjördæmanna
Síðastliðinn fimmtudag var af
hálfu Framsóknarflokksins borm
fram í efri deild svohljóðandi
„Brevtingartillaga
við frumvarp til stj órnarskipun-
arlaga um breyting á stjórnar-
skrá konungsríkisins íslands, 18.
maí 1920.
Frá minna hluta stj órnarskrár-
nefndar.
Við 1. gr.
Greinin orðist svo:
26. gr. stjórnarskrárinnar verðl
þannig:
Á Alþingi eiga sæti allt að 45
þjóðkjörnir þingmenn, kosnir með
leynilegum kosningum.
A. 32 þingmenn skulu kosnir
með óhlutbundnum kosningum, og
þeir eða sá kosinn, sem flest fær
atkvæði, í þessum kjördæmum:
Tvímenningsk jördæmi:
Skagafj arðarsýsla,
Eyjafjarðarsýsla og Siglufjörð-
ur,
Norður-Múlasýsla,
Suður-Múlasýsla og Neskaup-
staður,
Rangárvallasýsla,
Árnessýsla.
Einmenningsk jördæmi:
Haf narf j arðarkaupstaður,
Gullbringu- og Kjósarsýsla,
Borgarf j arðarsýsla,
Mýrasýsla,
Snæfellsnes- og Hnappadals-
sýsla,
Dalasýsla,
Austur- og Vestur-Barðastand-
arsýsla,
V estur-lsafj arðarsýsla,
Isafj arðarkaupstaður,
Norður-Isaf j arðarsýsla,
Strandasýsla,
V estur-HúnavatnssýsIa,
Austur-Húnavantssýsla,
Akureyrarkaupstaður,
Suður-Þingey j arsýsla,
Norður-Þingeyj arsýsla,
Seyðisfj arðarkaupstaður,
Austur-Skaftafellssýsla,
V estur-Skaf tafellssýsla,
V estmannaeyj ar.
Ákveða má með lögum að
skipta tvímenningskjördæmi í ein-
menningsk j ördæmi.
Deyi þingmaður, kosinn í þess-
um kjördæmum, á kjörtírhanum
eða fari frá, þá skal kjósa þing-
mann í hans stað fyrir það, sem
eftir er kjörtímans.
B. 8 þingmenn skulu kosnir
með hlutbundnum kosningum í
Reykjavík og jafnmargir til vara
samtímis.
Ef þingmaður Reykjavíkur
deyr eða fer frá á kjörtímanum,
tekur sæti ‘varamaður hans,
það sem eftir er kjörtímans.
C. Ákveða má með lögum, að
bætt verði við allt að 5 lands-
kjörnum þingmönnum, ásamt
varamönnum þeirra. Skal þá þeim
þingsætum varið til jöfnunar
milli stjóramálaflokkamia í þeim
kjördæmum, þar sem kosið er
óhlutbundnum kosningum. Um út-
hlutun þingsætanna skal miða við
samanlagða kjósendatölu stjórn-
málaflokkanna við kosningarnar í
hlutfalli við tölu kosinna þing-
manna í þeim kjördæmum. Vara-
maður landskjörins þingmanns
tekur sæti eftir sömu reglu og
gildir um varamenn Reykjavíkur-
þingmanna.
Þingmenn skulu kosnir til 4
ára“.
Stjórnarskráin frá 1920.
Núverandi ákvæði stjórnar-
skrárinnar (frá 18. maí 1920) um
kjördæmaskipun eru í 26. gr.vog
hljóða svo:
„Á Alþingi eiga sæti 40 þjóð-
kjörnir þingmenn. Tölu þeirra
má breyta með lögum.
Óhlutbundnum kosningum í
sérstökum kjördæmum skulu
kosnir 34 þingmenn, en 6 hlut-
bundnum kosningum um land allt
í einu lagi.
Með lögum má ákveða, að þing-
menn Reykjavíkurkaupstaðar
skuli kosnir hlutbundnum kosn-
ingum, og gilda þá um kjörgengi
og kosningarétt sömu reglur sem
við óhlutbundnar kosningar“.
Nánari núgildandi ákvæði um
kjördæmaskipun eru í sérstökum
kosningalögum, sem breyta má
með einföldum lögum, án þess að
á eftir fari kosningar. Um það
leyti sem núgildandi stjórnar-
skrá var samþykkt, voru 8 tví-
menningskjördæmi og 18 ein-
menningskjördæmi. Rétt á eftir
var Reykjavík gjörð að fjór-
menningskjördæmi með hlut-
bundinni kosningu og þingmönn-
um þar með fjölgað upp í 42, af
því að ófært þótti að svifta nokk-
urt af gömlu kjördæmunum full-
trúa. Árið 1928 var Gullbringu-
og Kjósarsýslu, vegna áskorana
úr Hafnarfirði, skipt í tvö ein-»
menningskjördæmi. Síðan eru
einmenningskjördæmin 20, tví-
menningskjördæmin 6 og eitt
íjórmenningskjördæmi með hlut-
bundnum kosningum.
Breytingarnar.
Auk áðurnefndra breytinga,
sem Framsóknarflokkurinn hefir
borið fram við stjómarskrána,
er flokkurinn fylgjandi tveim
mikilsverðum breytingum á kosn-
ingarréttinum, sem hinir stjórn-
málaflokkarnir einnig hafa fallizt
á og tekið upp í frumvarp það
til stj órnarskrárbrey tinga, er
fyrir liggur:
Að lagmarksaldur kjósenda sé
færður úr 35 (við landskjör) og
25 árum niður í 21 ár.
Að opinber styrkur hindri eigi
kosningarrétt.
Breytingar þær á stjórnar-
skránni, sem Framsóknarflokkur-
inn telur hæfilegar, eru þá í
stuttu máli þessar:
1. Að taía þingmanna sé fast-
ákveðin í stjómarskránni og fari
ekki fram úr 45, þannig að ekki
megi fjólga þingmönnum ótak-
markað eins og nú er.
2. Að ákveðið sé í stjórnar-
skránni, að Reykjavík skuli hafa
8 þingmenn, og að varaþingmenn
séu kosnir þar, því að á annan
| hátt getur hlutfallskosning ekki
í fyllilega náð tilgangi sínum.
3. Að tala og þingmannafjöldi
kjördæmanna utan Reykjavíkur
sé fastákveðinn, svo að réttur
þeirra til fulltrúa verði ekki
rýrður með einföldum lögum án
þess að leita álits kjósenda.
4. Að núveranda landskjöri
verði breytt á þann hátt, að 5
þingsætum*) sé varið til að jafna
fulltrúatölu flokkanna í hlutfalli
við atkvæðafjölda, og að ekki
þurfi að fara fram sérstök kosn-
ing, heldur ráði úrslit kjördæma-
kosninganna í hvert sinn, hverjir
verði landskjörnir þingmenn.
Jafnframt verður þá efri deild
skipuð með hlutfallskosningu í
sameinuðu þingi (15 í efri deild
og 30 í neðri deild).
5. Að kosningaraldur sé færð-
ur niður í 21 ár.
6. Að sveitarstyrkur varði eigi
réttindamissi. —
Stefna Framsóknarflokksins.
Þegar Alþingi var rofið á síð-
astliðnu vori og í kosningabar-
áttunni, sem þar fór á eftir, var
í kjördæmamálinu haldið fram
þrem meginatriðum af hálfu
Framsóknarflokksins:
Að víðtækar breytingar á
stjórnskipulagi landsins mætti
eigi gjöra nema því að eins að
þjóðinni væri áður gefinn kostur
á sem ítarlegast að kynna sér og
taka afstöðu til þeirra breytinga,
sem um væri að ræða.
Að bæjar- og sýslufélög lands-
ins, sem eru hagsmunaheildir út
af fyrir sig með ólíkum staðhátt-
um, yrðu ekki svift þeim rétti,
sem þau hingað til hafa átt til
að velja sérstaka fulltrúa á Al-
þingi.
Að rangt væri að leggja höfða-
töluna eina til grundvallar þing-
mannatölu, heldur yrði þar einn-
ig að taka tillit til þeirrar að-
stöðu, sem íbúar einstakra lands-
hluta að öðru leyti hafa til að
gæta hagsmuna sinna gagnvart
þjóðfélaginu.
Á þessum meginatriðum eru
einnig þær tillögur byggðar, sem
Framsóknarflokkurinn nú heíir
lagt fram á Alþingi.
Hinsvegar var yfir því lýst í
kosningabaráttunni, að flokkur-
inn myndi á engan hátt setja sig
upp á móti þeim breytingum,
sem sanngjarnar mættu teljast
og ekki gengju á rétt hinna ein-
stöku kjördæma. Þann vilja sinn
staðfesti flokkurinn með því að
bera fram þegar á sumarþinginu
tillögur um nefndarskipun til
rannsóknar í málinu.
Reykjavík — Landkjörið.
I samræmi við þessa yfirlýstu
aðstöðu sína hefir flokkurinn tal-
ið sjálfsagt að taka tillit til óska
Reykvíkinga og ákveða þeim þá
þingmannafjölgun, sem hæfileg
mætti teljast, á sama hátt og
gjört var 1920, þegar þingmönn-
um bæjarins var fjölgað um
helming, úr 2 upp í 4. Reykjavík
*) Landskjörnum þingmönnum er
þar með fækkað um einn, en Rvik
er ekki með i landskjörinu.
hefir þá álíka marga kjósendur á
bak við þingmann og stærsti
bærinn á Norðurlandi, sem nú
hefir rúml. 4 þús. íbúa, en hins-
vegar allmiklu færri en kemur
til jafnaðar á þingmann í land-
inu í heild, enda hefir svo verið
ávalt undanfarið.
Sömul'eiðis hefir Framsóknar-
flokkurinn talið sjálfsagt að taka
nokkurt tillit til þeirra radda,
sem fram hafa komið um jöfnun
milli flokkanna. Jafnframt er þá
tækifærið notað til að bæta úr
þeim áberandi göllum, sem verið
hafa á landskjörinu. Eins og nú
standa sakir, falla niður umboð
landskjörinna þingmanna til
skiptis fjórða hvert ár. Nær það
vitanlega ekki neinni átt að setja
allt landið á annan endann fjórða
livert ár út af kosningu þriggja
þingmanna. Kostnaður sá, sem
fjölgun þingmanna um þrjá hefði
í för með sér fyrir ríkissjóð,
vinnst fyllilega upp, og meira en
það, með því að láta ekki lands-
kjör fara fram sérstaklega, og er
þá ótalinn sá mikli óbeini kostn-
aður, vinnutap o. fl., sem þjóðin
hefir haft af landskjörinu í
sláttarbyrjun fjórða hvert ár.
Sú breyting, að afnema sam-
eiginlegt landskjör fyrir Reykja-
vík og aðra hluta landsins, er
ótvírætt í réttlætisátt. Reykjavík
hefir bersýnilega miklu betri að-
stöðu til kjörsóknar en hinar
dreifðu byggðir landsins. Sá að-
stöðumunur hlýtur við sameigin-
legt landskjör að liafa áhrif
byggðunum í óhag. Með því að
hafa landskjörið fyrir landið utan
Reykjavíkifr og láta Reykjavík
hafa einn af hinum sex lands-
kjörnu þing-mönnum um leið og
bætt er við hana að auki hinni
nýju þingmannaaukningu (3 full-
trúum), er sýnilega um miklu
skynsamlegra fyrirkomulag að
ræða en áður var.
Verndun kjördæmanna.
Samkomulag það í kjördæma-
málinu, sem stjórnarandstöðu-
flokkarnir höfðu gjört sín á milli
um það leyti, sem þingrofið varð,
var eins og kunnugt er, fólgið í
tveim aðalatriðum:
Að fjölga þingmönnum Reykja-
víkur fyrir kosningar (til bráða-
birgða upp í 6) og að samþykkja
stjórnarskrárbreytingu, sem heim-
ilaði að breyta kjördæmaskipun-
inni eftir á með einföldum lögum
án þess að leitað væri álits þjóð-
arinnar.
Að samþykkja á næsta þingi
(1932) nýja kjördæmaskipun, þar
sem lögð væri niður öll gömlu
kjördæmin nema Reykjavík, og
skipta landinu í fá stór kjördæmi
með hlutfallskosningu og uppbót-
arsætum, þannig að þingmanna-
tala yrði nákvæmlega í hlutfalli
við kjósendatölu.
Ef þingið hefði ekki verið rof-
ið, og ef Framsóknarflokkurinn
hefði fengið tveim þingsætum
færra en hann fékk í kosningun-
um, væru þessi áform stjórnar-
andstöðuflokkanna nú orðin að
lögum, og ekkert kjördæmi utan
Reykjavíkur ætti þá lengur rétt
til að hafa sérstakan fulltrúa á
Alþingi.
Með því að fastákveða þing-
manntöluna og fjölda kjördæm-
anna í sjálfri stjórnarskránni vill
Framsóknarflokkurinn koma í veg
fyrir, að slík hætta vofi yfir kjör-
dæmunum í annað sinn.
„IslenzKa vlkn"
hefst á morgun og stendur yfir
dagana 3.—10 apríl.
I tilefni af því að „íslenzka
vikan“ hefst, verða ýmiskonar há-
tíðahöld í Reykjavík á morgun.
Kl. 10,25 fyrir hádegi flytur
Tryggvi Þórhallsson forsætisráð-
herra ræðu í útvarpið.
Kl. 21/} hefst samkoma á Aust-
urvelli.Formaður iðnráðsins flytur
ræðu. Lúðrasveitin spilar og skát-
ar" ganga í skrúðfylkingu með
auglýsingar um íslenzka fram
leiðslu suður á íþróttavöll.
Kl. 31/2 hefst samkoma á
íþi’óttavellinum. 60 börn í litklæð-
um og 90 fullorðnir dansa viki-
vaka. Karlakór K. F. U. M. og
Karlakór Reykjavíkur syngja, og
lúðrasveitin spilar.
I leikhúsinu verður um kvöldið
auglýsingasýning um íslenzku vik-
una, sem sýnd verður í sambandi
við sjónleikinn „Jósafat“.
Á hverju kvöldi meðan vilcan
stendur verða flutt erindi í út-
varpið um íslenzka framleiðslu.
Á föstudagskvöld verður „þjóð-
leg samkoma“ í Iðnó.
Á Akureyri er einnig mikill
viðbúnaður vegna íslenzku vik-
unnar.
Af undirbúningsstarfsemi fram-
kvæmdanefndar „íslenzku vikunn-
ar“ má nefna:
Gefin hefir verið út skrá yfir
allar íslenzkar framleiðsluvörur
og send öllum kaupfélögum og
kaupmönnum á landinu.
Auglýsingaspjöldum með ís-
lenzku fánalitunum hefir verið
útbýtt um land allt.
Gjörðar hafa verið ráðstafanir
til þess, að fræðslan í skólum
landsins næstu daga verði einnig
að meira eða nnnna leyti helguð
verkefni „íslenzku vikunnar“.
I Reykjavík og nágrenni henn-
ar hefir verið útbýtt til verzlana
50 þús. auglýsingamiðum, um ís-
lenzka framleiðslu, sem ætlast er
til að fylgi þeim vörum, sem seld-
ar verða næstu viku.
1 póststimplana í Reykjavík er
letrað: Kaupið íslenzkar vörur.
Notið íslenzk skip.
Tíminn vill enn á ný heita &
alþjóð manna að gefa gaum að
„íslenzku vikunni“ og þeirri mik-
ilsverðu hreyfingu, sem bak við
hana stendur.
Vel mætti hún verða undanfari
mikilla atburða og glæsílegra í ís-
lenzku þjóðlífi.
Islenzk aþjóðin á að sýna það í
vikunni, sem hefst á morgun, að
hve miklu leyti hún er, vill vera
og getur verið
sjálfbjarga.
Barátta Framsóknarmanna fyr-
ir tilverurétti kjördæmanna hefir
m. a. haft þau áhrif, að fulltrúar
íhaldsflokksins í kjördæmanefnd-
inni hafa ekki séð sér annað fært
en að leggja til, í sínum aðaltil-
lögum, að núverandi kjördæmi
ættu að halda áfram í bili að eiga
sérstaka fulltrúa. Það er að vísu
nokkur sigur í málinu. En í því
sambandi ber að minna á tvö
mjög varhugaverð atriði.
Samkvæmt tillögum íhalds-
mannanna á að svifta öll tví-
menningskjördæmin öðrum þing-
manninum.