Tíminn - 02.04.1932, Blaðsíða 2

02
TlMllfN
P.W.Jacobseit&Söit
Timburverzlun.
Símnefni: Granfuru. Carl Lundsgade
Stofnað 1824. Köbenhavn.
Afgreiðum frá Kaupmannahöfn bæði stórar og litlar pantanir og
heila skipsfarma frá Svíþjóð. Sís og umboðssalar annast pantanir.
:: :: :: EIK OG EFNI í ÞILFAR TIL SKIPA. :: :: ::
Og eftir þeirra tillögum má
líka umhverfa allri kjördæma-
skipuninni eftir á með einföldum
lögum, taka upp stór kjördæmi
með hlutfallskosningum eða jafn-
vel gjöra landið allt að einu kjör-
dæmi án þess að þjóðin sé að
spurð.
Ber þá jafnframt að minna á
það, að Jón Þorláksson hefir
sjálfur á fundi í kjördæmanefnd-
inni lýst yfir því, að hann myndi
til samkomulags, ef svo byði við
að horfa, geta fallizt á veratillögu
jafnaðarmanna um sex kjördæmi
með hlutfallskosningu, enda er
það einmitt sama og fólst í samn-
ingunum frá síðastliðnu vori.
Um þau miklu og áberandi van-
smíði, sem að öðru leyti eru á
tillögum íhaldsmannanna hefir
áður verið ritað hér í blaðinu.
Alveldi flokksstjórnanna.
Tillögur stjómarandstöðuflokk-
anna eru við það miðaðar fyrst
og fremst, að hinir pólitísku
flokkar hafi vald á skipun Al-
þingis. íhaldsflokkurinn hefir
gengið svo langt í þessari um-
hyggju sinni fyrir flokksveldinu,
að sætta sig við, að Reykjavík
sem kjördæmi eigi ekki nema
fjóra fulltrúa á Alþingi eins og
nú er.
Framsóknarmenn eru þeirrar
skoðunar, að alveldi flokkanna í
kosningum geti verið á ýmsan
hátt varhugavert og að fráleitt
sé að ganga út frá því í stjórn-
skipunarlögum landsins. Fram-
sóknarmenn líta svo á, að vilji
kjósendanna í hinum einstöku
bæjum og landshlutum eigi að
vera flokkunum æðri og að var-
lega beri að fara í þvi að skerða
frumkvæði þeirra um framboð
og val fulltrúa og leggja slíkt í
hendur flokksstjómanna.
Það er vitanlegt mál, að svo
framarlega, sem landið yrði gjört
að einu kjördæmi eða fáum stór-
um með hlutfallskosningu, yrði
valdið yfir framboðum að miklu
eða öllu leyti lagt í hendur
flokksstjómanna í Reykjavík.
Og hver sem ofan á yrði af
þeim þrem tillögum stjórnarand-
stöðuflokkanna, sem fram hafa
komið yrði í garð utanflokkafram-
bjóðenda, hvemig sém á stæði,
beitt hinni frekustu ósanngimi,
Verzfunar-
kostnaðurinn
i Reykjavík.
Svar til Verzlunarráðslns írá Eysteini
Jónssyni skattstjóra.
[Eftirfaranda svar til Verzlunar-
ráös íslands hefir skattstjórinn í
Reykjavík sent atvinnumálaráðu-
neytinu, og hefir því verðir útbýtt til
alþingismanna nú í vikunni].
„Verzlunarráðið byrjar athuga-
semdir sínar með því að reyna að
gera það tortryggilegt, að eigi hafi
verið gerðar skýrslur um verzlunar-
kostnað á þeim vörum, sem kaupfé-
lögin, Samb. ísl. samvinnufélaga og
ríkið verzla með. í athugasemdum
við skýrslu mína tók ég það fram,
að eigi hefðu verið nein gögn fyrir
hendi um verziunarkostnað utan
Reykjavikur, og því eigi unnt að
gefa skýrslu um það efni, en kaup-
félögin reka starfsemi sina aðallega
utan Reykjíivikur. Einnig var það
tekið fram, að eigi þótti rétt að
blanda Sis inn í þessa skýrslugei'ð
vegna þess, að mest allar erlendar
vörur, sem það annast um kaup á,
eru notaðar utan Reykjavíkur, og
þar sem ^igi var unnt að ná upp
verzlunarkostnaði á öllu landinu var
villandi að bæta verzlunarkostnaði
Sis inn á skýrsluna.
Reikningar ríkisverzlana eru birtir
opinberlega og því þegar af þeirri
ástæðu góð aðstaða fyrir Verzlunar-
ráðið og aðra, sem þá vilja athuga,
að bera saman verzlunarkostnað rík-
isfyrirtækja við verzlunarkostnað al-
mennt. Ég áleit, að slíkur saman-
burður ætti ekki við í skýrslu, sem
4tti að sýna verzlunarkostnað í
sem óviðunanda er í lýðfrjálsu
landi.
Úrslitin.
Um viðtökur þær, sem tillögur
Framsóknarmanna muni fá hjá
f ulltrúum stj ómarandstöðuflokk-
anna á Álþingi, skal að svo
komnu máli engn spáð.
Því hefir verið haldið fram
hér í blaðinu, áð stjórnarskrár-
breyting og þar af leiðandi kosn-
ingar, væri ekki heppilegar fyrir
þjóðina á þessu ári, meðan við-
skiptakreppan þjakar landið og
allra krafta þarf að neyta til að
ráða fram úr vandkvæðum krepp-
unnar.
Eigi að síður hefir Framsókn-
arflokkurinn talið sjálfsagt að
birta Alþingi og alþjóð manna
það fyrirkomulag í öllum aðal-
atriðum, sem hann er reiðubú-
inn að fylgja fram hvenær sem
er í þessu mikilvæga máli.
Það er á valdi stjórnarand-
stöðuflokkanna, hvort þeir vilja
stuðla að því, að þingrof og nýjar
kosningar verði á þessu vori i
miðj um kreppuvandræðunum.
Það er líka ef til kemur þeirra
að ákveða, hvort þeir vilja fallast
á sanngjarnar umbætur á kjör-
dæmaskipuninni, á þeim grund-
velli, sem bezt tryggir öryggi og
jafnvægi í þjóðfélaginu eða hvort
þeir ætla að setja kröfuna um al-
veldi flokksstjórnanna ofar en
hagsmuni þjóðarinnar.
Framsóknarflokkurinn hefir
sniðið tillögur sínar við hóf.
Hann hefir litið svo á, að byggð-
um landsins væri það á engan
hátt til ófarnaðar, þó farið sé að
þeim óskum Reykvíkinga, sem
sanngjamar mega teljast. Sveita-
fólkið ber engan kala til Reykja-
víkur og hefir enga ástæðu til
þess, þó ýms gífuryrði hafi hrot-
ið þaðan af hálfu sinnulausra of-
stopamanna, sem sjalflr þykjast
vera öll Reykjavík. Og Reykvík-
ingum er það líka sjálfum fyrir
beztu, að ekki sé svo þrengt
kosti sveitanna, að þær verði ó-
færar til að inna af hendi það
hlutverk, sem þær einar geta af
hendi leyst í atvinnu- og menn-
ingarbaráttu þjóðarinnar.
Framsóknarflokkurinn er þeirr-
ar skoðunar, að þetta mikilsverða
mál verði að leysa með fyllstu
heild, en vel má vera, að bráðlega
verði hægt að sýna samanburð um
þetta efni.
Eins og þeim er kunnugt, sem hafa
kynnt sér skýrslu mína og athuga-
semdir, gerði ég rökstuddar ályktan-
ir um það hve kostnaður við inn-
kaup og dreifingu þeirra erlendu
vara, sem notaðar eru í Reykjavík,
mundi vera mikill og studdist þá við
niðurstöður skýrslunnar. En skýrsl-
an sjálf sýnir verzlunarkostnað þann
á erlendum vörum, sem Reykvíking-
ar verzla með, er fram kemur á
skattaframtölum. Komst ég að þeirri
niðurstöðu, að verzlunarlcostnaður
á allar þær erlendar vörur, sem not-
aðar eru í Reykjavík (þ. e. fram-
leiðslu- og neyzluvörur) væri sem
svaraði 485 kr. á mann í bænum.
Leggur Verzlunarráðið aðaláherzl-
una á, að þessi áætlun sé of há, og
færir til þess þau aðalrök er hér
greinir:
1. Að eigi sé neitt gert f.vrir því í
áætlunum mínum, að ýmsar verzl-
anir í Reykjavík selji innlendar vör-
ur innanlands og utan, enda þótt þær
starfi aðallega að sölu erlertdra af-
urða, og sé því allur kostnaður
þeirra og gróði talinn í skýrslunni.
2. Að eigi sé nægilega dregið frá
fyrii' iðnaðarkostnaði hjá þeim fyrir-
tækjum, sem iðnað reka jafnframt,
og sjáist það á álagningar „prosentu"
þeirri, sem fram kemru í skýrslunm
hjá þessum fyrirtækjum.
3. Að eigi sé nægilegt að ætla á-
lagningu þeirri, sem ekki kemur
fram í skýrslunni að mæta öllum
kostnaði við þær vörur, sem seldar
eru út um land af Reykvíkingum,
enda sé of lítið að áætla aðeins V3
af sölu heildsala utan Reykjavíkur,
og ekkert af sölu smásala.
4. Að inn á skýrslurnar hafi verið
færður kostnaður við vátryggingar-
gætni og á þann hótt, að íbúam-
ir hvar sem er á landinu, megi
svo vel við una, sem frekast er
kostur á.
Flokkurinn mun. hvenær sem
er óhræddur leggja þá aðstöðu
sína undir dóm þjóðarinnar.
----o----
Æfintýrið
um „kylfurnar“.
íhaldsfélaginu „Vörður" í peykjavík,
sem verið hefir í andarslitrunum í
allan vetur, hefir fyrir skömmu síð-
an tekizt að koma á fundi og velja
sér nýjan formann. þessi nýi formað-
ur er Gústav Sveinsson lögfræðing-
ur og hefir hann jafnframt verið
settur yfir sparisjóðskrýli uppi á
Hverfisgötu. Um þann sparisjóð sagði
Jón þorláksson á fundi, að hann ætti
j ekki að draga fé frá bönkunum, sem
ekki verður öðruvísi skilið en svo,
að hann eigi ekkert fé að hafa undir
höndum!
Hinn nýi formaður mun hafa hugs-
að sér að skapa frægðarljóma um
dánarbeð hins þjáða íhaldsfélags.
því til sönnunar er eftirfarandi saga,
sem gjörðist á miðvikudaginn var.
Einhver glettinn náungi hefir kom-
ið þeirri trú inn hjá aðal „byltingar-
hetjum" íhaldsins, að ríkisstjórnin
hafi haft meiraháttar viðbúnað til að
v.erjast yfirvofandi uppreisn Jóns
þorlákssonar og Magnúsar Guð-
mundssonar. í því skyni hafi hún
látið gjöra nokkur hundruð ba-.'efli,
til að slá berserkina niður. Kylfurn-
ar áttu að vera smiðaðar hjá Guð-
laugi Hinrikssyni trésmið á Vatns-
stig — og jámslegnar(l) í Lands-
smiðjunni.
Skólastjóri iðnskólans, sem er
áhugamaður mikill um bæjarslúður,
spurði nemanda sinn, sem vinnur á
verkstæði G. H„ hvort það væri satt,
að Guðlaugur vekti við kylfusmíð á
nóttunni- Má af því ráða, að ýmsir
íhaldsmenn hafi haft óblíðar svefn-
farir um það leyti.
Nú bar svo til, að nefndur Guð-
laugur Hinriksson var skuldugur lög-
fræðingafirmanu Gústav Sveinason og
Ólafur þorgrímsson um 100 kr., en
jafnframt hafði íirmað innheimtu fyr-
ír hann á rúml. 2 þús. kr., sem búið
var að fá tildæmdar og áttu þessar
100 kr. að greiðast af þeirri upphæð.
þegar lögfræðingafirma þetta upp-
leystist fyrir nokkrum dögum, virðist
Gústav Sveinsson hafa áskilið sér
starfsemi, miðlarastarfsemi og ýmis-
konar erindrekstur, sem ekkert eigi
skylt við vörusölu.
Með tilliti til þessa áætlar Verzlun-
arráðið, að rétt muni að draga V3
frá þeim kostnaði við sölu erlendra
vara í Reykjavík, er ég áætlaði. þrátt
fyrir þau rök, sem Verzlunarráðið
færir þessari áætlun sinni til stuðn-
ings, get ég eigi séð, að áætlun þessi
eigi rétt á sér, og mun ég færa rök
fyrir því og taka hvem ágreinings-
lið fyrir sig í sömu röð og að ofan.
1. Verzlun með innlendar vörur fer
að langmestu leyti fram i sérverzl-
unum. Svo er t. d. um kjöt, fisk og
flestar mjólkurafurðir. þó eu það rétt
hjá Verzlunarráðinu, að nokkuð af
innlendum vörum er á boðstólum í
verzlunum þeim, sem i skýrsluna eru
teknar. Á móti þessu ætla ég að vegi
þó fullkomlega, að í skýrslu minni em
eigi tekin með ýms iðnaðarfyrirtæki,
er mikinn innkaupskostnað hafa á
erlendum varningi, og ennfremur
ýmsum sleppt, er hafa með höndum
þó nokkra sölu erlends vamings jafn-
framt. það skal þó viðurkennt, að'
þessi athugasemd Verzlunarráðsins á
frekast rétt á sér af athugasemdum
þess, en ef á kann að skorta, að þessi
liður jafnist með því, sem að ofan
getur, þá munu aðrir kostnaðarliðir,
sem áreiðanlega eru vantaldir, og síð-
ar verður getið, vega upp mismuinn.
2. Eins og tekið er fram í athuga-
semdum við skýrsluna er V3 dreginn
frá hverjum lið hjá þeim fyrirtækj-
um, sem á skýrsluna eru tekin og
iðnað hafa með. Er því álagning sú,
sem fram kemur í skýrslunni hjá
þessum fyrirtækjum eigi hrein verzl-
unarálagning. Ef aðeins er dreginn
V3 frá verzlunarkostnaðinum og
gróðanum, og siðan miðað við inn-
keyptar vörur -+- vörubirgðir verður
álagningar-„prósentan“ um 38%, og
þessa 100 kr. kröfu á Guðlaug Hin-
riksson, en eftirlátið félaga sínum
stærri kröfuna, sem G. H. er eigandi
að.
Ber svo ekkert til tíðinda þangað
til síðastliðinn miðvikudag, að Magn-
ús Thorlacius lögfræðingur, félagi
Sig. Eggerz og fyrv. varaforseti í
Sambandi ungra „Sjálfstæðismanna"
vindur sér inn á verkstæði Guðlaugs
með fógetann í för með sér og
kveðst kominn til að gjöra fjámám
fyrir þessum 100 kr. Reyndist hann að
vera sendur af Gústav Sveinssyni i
þessum erindum.
Eigi gjörði hann þó fjárnám á
neinu, sem fyrir var á verkstæðinu,
en svipaðist á þess stað sem vendi-
legast um, sérstaklega þar sem
skugga bar á í verkstæðinu.
Guðlaug, sem heyrt hafði æfintýrið
um kylfurnar, tók nú að gruna margt
um ákefð G. S. í að heimta þessar
100 kr. endilega nú með fjárnámi, og
spyr:
„Eruð þið komnir til að leita að
kylfunum?t‘
Fógetinn (Kristján Kristjásson), sem
átti sér einskis ills von, tók þá að
ókyrrast, en fjárnámsbeiðandi vildi
þá uppvægur fara niður í Lands-
smiðju, því að þar ætti G. H. áreið-
anlega „einhverja hluti geymda“I
Síðan var farið niður i Lands-
smiðju, en þar fannst auðvitað ekki
neitt. Guðlaugur átti þar ekkert
geymt.
Ekki var nein tilraun gjörð til að
gjöra fjárnám í eignum Guðlaugs,
þeim, sem sjáanlegar voru og hefir
ekki verið gjört.
En sagt er að ýmsum íhaldsmönn-
um þyki lítið koma til þessarar síð-
ustu sóknar á „vesturvígstöðvunum"!
——o-------
Framhald 1. umr. fjárlaganna (eld-
húsdagur) hefst kl. 5 á mánudag.
Athygli skal vakin á auglýsingu
um inntökuskilyrði Kennaraskólans,
sem birtist í blaðinu í dag.
er sú útkoma mjög sennileg þegar
tillit er tekið til þess, að þar eru
meðtaldar margar álagsmestu vörur.
Hjá smásölum án iðnaðar lækka mat-
vöruverzlanirnar aftur á móti meðal-
álagninguna töluv.art þannig, að liún
verður 29%. Eru því eigi líkur til, að
of litið sé gert fyrir verzlunarkostn-
aði hjá þeim, sem iðnað stunda
ásamt verzlun.
Hinsvegar þykir mér gott, að þessi
athugasemd kom fram þar sem ég
sé eftir á, að álagningar-„prósenta“
sú, sem fram kom hjá þessum fyrir-
tækjum gat valdið misskilningi, sem
útilokaður er eftir þessa skýringu.
3. Eigi vil ég neita því, að rétt sé
frá skýrt hjá Verzlunarráðinu um
söluhlutföll 9 heildverzlana til
Reykjavíkur og út um land, og má
vera að vart sé nægilega áætlað frá
minni hálfu að áætla álagninu þá,
sem eigi kernur fram í skýrslunni
vegna vörurýrnunnar, vaxta og
skuldatapa, nægilega til þess að
mæta álagningu á þær vörur, sem
seldar eru út á land, enda þótt það
hljóti að vera á vitorði allra þeirra
manna, sem kunnugir eru verzlunar-
álagningu í Reykjavík, að álagninga-
tölur þær, sem koma fram í skýrsl-
unni eru svo lágar, að eindregið
bendir í þá átt, að mjög mikið vanti
á, að álagningin komi öll fram. En
þótt svo væri nú, þá ber þess að
gœta, að í skýrsluna vantar kostnað
við innkaup á öllum þeim vörum,
sem framleiðslufyrirtæki í Reykja-
vík annast um innkaup á, og einnig
veitingahús o. fl. stoínanir.. Ennfrem-
ur er eigi með í skýrslu þessari
verzlunarkostnaður Viðtækjaverzlun-
ar ríkisins og Áfengisverzlunar rík-
isins. En mjög mikill hluti af kostn-
aði þessara verzlana og ágóða staf-
ar af viðskiptum við Reykjavík.
Mun hér um að ræða hjá þessum 2
r
A vfðavangi.
M. G. og menningin.
Magnús Guðmundsson flytur á AI-
þingi frumvarp um að taka helming-
inginn af tekjum menningarsjóðs á
næsta ári og leggja í ríkissjóð til al-
mennra útgjalda, þannig að ríkis-
stjórnin fái þetta fé til ráðstöfunar
en ekki menntamálaráðið. Einn af
helztu stuðningsmönnum íhaldsins
utan þings sagði, þegar hann frétti
um frumvarpið, að það væri sönnun
þess, að „Magnús hatar menninguna
meira en Jónas“(!) og þótti langt
gengið.
Mbl. og ríkisútgerðin.
Mbl. heldur áfram þrálátum árás-
um á rikisútgerðina, þó að hún hafi
löngu sýnt sig sem eitt hið allra þarf-
asta af fyrirtækjum hins opinbera og
sparað, landinu stórfé. Síðastliðið ár
annaðist útgerðin rekstur tveggja
strandferðaskipa, þriggja varðskipa
og vitabátsins Hermóðs, auk þess sem
liún hafði ineð höndum mikil inn-
kaup fyrii' ríkisstofnanir og umsjón
með útflutningi á nýjum fiski fyrir
bátaútvegsmenn. þó varð allur skrif-
stofukostnaður ekki nema fjórðungi
liærri en sú upþhæð, sem rikið áður
varð að borga fyrir útgerðarstjórn
„Esju“ einnar hjá Eimskipafélaginu.
Fróðlegt er að athuga framkomu Mbl.
gagnvart ríkisútgerðinni annarsvegar
og útlendu skipafélögunum hinsveg-
ai'. Ferðir ríkisskipanna heita í dálk-
um Mbl. „harðvítug samkeppni við
Eimskipafélagið“(!), en þegar „Sam-
einaða félagið" danska breytir ferða-
áætlun og lætur skip sín þræða beztu
hafnirnar rétt á undan íslenzku skip-
unum, heitir það „vangá" á máli
Mbl. Mbl.-menn vilja nú óðir og upp-
vægir leggja útgerðarstjórn rikisskip-
anna í liendur Eimskipafélagsins, og
telja það muni verða mikinn sparnað
fyrir rikissjóö! En óhætt er að segja
Mbl. það, að kostnaður á skrifstofu
verzlunum nærfellt 2 milj. króna
alls árið 1930, en eigi verður vitað
um það hversu miklu nemur inn-
kaupskostnaður framleiðslufyrir-
tækjanna, veitingahúsanna og ann-
ara hliðstæðra fyrirtœkja.
Er eigi annað sýnt, en að þessir
liðir, ásamt þeirri álagningu, sem
eigi kemur fram í skýrslunni, muni
vega upp á móti þótt * 1 2/3 allrar verð-
framfærslu heild- og umboðssala eða
ca. 2. 268 þús. væri áætluð á þær
vörur, sem út á land eru seldar. En
þar sem slík áætlun hlyti að vera
of há, get ég eigi annað séð, en að
hér sé mn afgang að ræða, sem geti
mætt því, sem oftalið kynni að reyn-
ast af kostnaði við innlendar vörur
samkvæmt 1. athugasemd hér að
framan.
4. Miðlarastarfsemi og ýmiskonar
erindarekstur er ekki tekinn inn á
skýrsluna, þar sem séð varð að slík
starfsemi var um hönd höfð. Eitt-
hvað af kostnaði við vátryggingar-
starfsemi mun þó meðtalinn á skýrsl-
unni hjá einstöku heildsölufirmum,
en sá -kostnaður nemur í heild í
mesta lagi nokkrum tugum þúsunda,
og gerir því enga verulega röskun,
þar sem um er að ræða verzlunar-
kostnað, sem nemur á milli 13—14
milj. króna. Hér á móti og vafalaust
ríflega það, vegur og, að á nokkrum
stöðum í reikningum fyrirtækja, er
aðeins talinn liagnaðurinn af viss-
um verzlunargreinum og kemur þá
eigi fram kostnaðurinn. Mismunur
sá í skýrslunum, kr. 215.000.00, sem
fram kemur og Verzlunarráðið talar
um, kemur að miklu leyti fram
vegna þessara færslna. Stóryrði
Verzlunarráðsins út af vátrygginga-
og miðlunarkostn. og umboðslaun-
um: „verður vægast sagt, að hann
vit'i ekki hvað hann gerir“, falla því
um sjálf sig. [Niðurl.].