Tíminn - 09.04.1932, Blaðsíða 1

(Sjaíbf cri
09 afgrciösluma&ur C t m a n 5 er
Satt u u e i 9 í?orsteinsöóttir,
íccfjargötu 6 a. SeyfjaDÍf.
.ék.
W
-Xfcirciboln
Clntaits er i £œfjargötu 6 a.
(Ðpin öaglega fl. 9—6
Stmi 2353
XVI. árg.
Reykjavík, 9. aprfl'1932.
15. blað.
Landsreikningarnir
1928-1930
Blekkingarnar.
1 fjármálaárásum stjórnarand-
stæðinga í eldhúsdagsumræðun-
um felast þrjár höfuðblekkingar:
Að skattamir hafi á undan-
fömum árum verið ' þyngri en
nokkru sinni áður.
Að allt það fé, sem borgað
hefir verið út af hálfu hins opin-
bera utan við fjárlagaáætlun á
síðustu árum, hafi ríkisstjórnin
greitt í heimildarleysi án vilja
og vitundar Alþingis.
Að greiðslur stjórnarinnar án
heimilda séu orsök þess, að ríkis-
skuldirnar hafi vaxið.
Skattarnir.
Viðvíkjandi fyrsta atriðinu
vakti Ásgeir Ásgeirsson fjár-
málaráðherra athygli á því í eld-
húsdagsumræðunum, að hér á
landi gilda nú alveg samskonar
skattalög og í góðærinu 1925,
þegar Jón Þorláksson var fjár-
málaráðherra. Á þinginu 1924,
þegar íhaldsfl. tók við stjórn,
var samþykktur mikill tekjuauki,
verðtollur og gengisviðauki. Eftir
góðærið var nokkuð létt á toll-
um. En það sýndi sig, að þetta
hafði verið óvarlegt, því að strax
árið 1926 var bókfærður tekju-
halli fjárlaganna 200 þúsund og
1927 á áðra miljón. Af þessum
ástæðum var tekjulöggjöfin á
þinginu 1928 aftur færð í það
horf, sem Jón Þorláksson hafði
komið henni í 1924. Viðvíkjandi
löggjöf hefir því núverandi stjórn
haft alveg sömu aðstöðu til að
afla tekna og J. Þ. hafði 1925, og
skattabyrðin á þjóðinni verið al-
veg sú sama hlutfallslega. Að
tekjurnar hafa orðið meiri í síð-
ara góðærinu, stafar af bættum
þjóðarhag og e. t. v. að einhverju
leyti af auknu tolleftirliti, sem
núverandi ríkisstjórn hefir látið
framkvæma, til þess að sjá unt,
að skattalöggjöfin gengi yfir alla
jafnt.
Áætlun og útborganir.
Þá vilja andstæðingar Fram-
sóknarflokksins láta líta svo út,
að allt, sem borgað hefir verið út
utan fjárlaga, sé greitt í heimild-
arleysi. Að vísu ber tölum þeirra
aldrei saman. Hæst hafa þeir
komizt í 30 miljónir á 4 árum.
Eru þá taldar með lántökur rík-
isins, einnig það sem farið hefir
í bankana — rétt eins og það
hafi verið venja, að bankalán
væru talin í fjárlagaáætlun!
Allar ríkisstjórnir hér á landi
hafa greitt fé úr ríkissjóði um-
fram það, sem áætlað er í fjár-
lögunum. Þrennt ber sérstaklega
að minna á í því sambandi. 1
fyrsta lagi hefir fjárlagaáætlun
þingsins hingað til aldrei staðizt.
Er það m. a. afleiðing af því, að
gengið er frá fjárlögum 8—9
mánuðum fyrirfram. Tekjur og
gjöld eru æfinlega áætluð of lágt,
hvorttveggja. Aftan við fjárlögin
er jafnan bætt sérstökum við-
auka, þar sem stjórninni er heim-
ilað að greiða fé til eins 0g ann-
ars „ef fé er fyrir hendi“, því
greiðslur eru aldrei teknar upp á
áætlun af því að þær eru skil-
orðsbundnar. í þriðja lagi hefir
þingið jafnan, og sérstaklega nú á
síðari árum samþykkt fjölda af
lögum um framkvæmdir, sem
hafa mikil útgjöld í för með sér,
og eru þá stundum heimilaðar
lántökur í því skyni. Það hefir
ekki verið venja að færa slík
gjöld á fjárlagaáætlunina fyr en
eftir á. Er það að vísu galli á af-
greiðslu fjárlaganna, enda að því
unnið nú síðustu tvö árin, að
færa þetta í rétt horf, jafnframt
því, sem reikningsfærsla ríkis-
ins hefir verið endurbætt að öðru
leyti.
Af þessu leiðir að hin svokall-
aða fjárlagaáætlun hefir verið
mjög langt frá því að gefa rétta
hugmynd um þær greiðslur, sem
ríkisstjórninni er falið eða heim-
ilað að inna af hendi. Þess vegna
hefir munurinn á fjárlagaáætlun
og útborgunum orðið mjög mik-
ill á síðustu árum, af því að tekj-
urnar í góðærinu voru miklar og
fyrirmælum þingsins því fylgt
fram til hins ítrasta.
Yfirlit um útborganir.
Eftirfaranda yfirlit, sem tekið
er eftir þeim þrem landsreikning-
um (1928—30), sem fyrir liggja
frá stjórnarárum Framsóknar-
flokksins gefa við lauslega athug-
un yfirlit sem hér segir:
Á árunum 1928, 1929 og 1930
hafa verið greiddar frá ríkinu alls
(af tekjum þess og lánum), auk
þess sem lagt hefir verið fram
til bankanna
kr. 51.946.061.
Þessi samanlagða greiðsluupp-
hæð þriggja ára sundurliðast
þannig:
Samanlögð fjárlagaáætlunar-
upphæð áranna kr. 33.212.261.
Aðrar greiðslur 18.733.800.
Er þá eins og áður er sagt talið
allt fé, sem greitt hefir verið af
ríkinu á þessum 3 árum, að und-
anteknum þeirn hluta lánanna,
sem farið hefir til bankanna.
Á ummræðum stjórnarandstæð-
inga má skilja að þeim rúml. 18,7
milj., sem þannig hafa verið
greiddar af ríkinu fram yfir það,
sem fjárhagsáætlanir gjöra ráð
fyrir, hafi stjórnin greitt í full-
komnu heimildarleysi. Til að villa
almenningi sýn í þessu efni hefir
verið blandað saman greiðslum
í heimildarleysi og greiðslum utan
fjárlaga. En slíkt nær vitanlega
engri átt, eins og sýnt verður hér
á eftir.
Af þeim 18,7 milj., sem hér er
um að ræða, eru þessir liðir helzt-
ir:
Greiðslur, sem heimilaðar eru í
sjálfum fjárlögunum (22. gr.) án
þess að taka þær upp á áætlunina
eru á þessum 3 árum
kr. 1.110.000.
Greitt hefir verið samkvæmt
heimildum Alþingis í sérstökum
lögum, sem ekki eru tekin inn í
fjárlagaáætlun
kr. 5.060.000.
Þessar tvær upphæðir, sem
beint eru heimilaðar í fjárauka-
lögurn og sérstökum lögum nema
þannig kr. 6.170.000.
Eftirfarandi greiðslur, sem
skylt var að inna af hendi sam-
kvæmt fjárlögum, þó að þær færu
fram úr áætlun, hafa farið fram
úr áætlun, sem hér segir:
Kr.
Vextir og afborganir.. 1.055.000
Alþingiskostnaður . . . 143.000
Landhelgisgæzla . . . . 280.000
Heilbrigðismál....... 1.066.000
Kennslumál............. 392.000
Jarðræktarstyrkurinn . 522.000
Berklavarnastyrkur . . 658.000
Endurgreiddur tollur
og gengismunur . . . 303.000
Lögboðnar fyrirfram-
greiðslur........... 102.000
Sameiginlegur embætt-
iskostnaður......... 421.000
í þeim lið fjárlaganna, er svo
nefnist er innifalinn kostnaður
við fasteignamat (187 þús.), en
að öðru leyti er hér um að ræða
burðargjöld, símagjöld 0. þvíl.,
sem greitt er eftir reikningi frá
hinum ýmsu starfsmönnum.
. Upp í alþingishátíðarkostnað
hafa verið greiddar kr. 924.000.
Kostnaður við síldarverksmiðj-
una á Siglufirði hefir orðið um-
fram áætlun kr. 425.000.
Af þeirri upphæð umfram áætl-
un, sem ekki eru beinar heimildir
fyrir, eða skylt var að greiða eru
stærstu liðirnir þessir:
Til vega............ kr. 752.000
Brúargerðir........... — 641.000
Símalagningar .... — 424.000
Rekstur símans
(vegna aukningar) — 528.000
Til vitamála......... —253.000
Póstmál............... — 157.000
Umframgreiðslan til nýrra hér-
aðaskóla er 360 þús.
I því lauslega yfirliti, sem
gjört hefir verið hér að framan,
hefir þegar verið gjörð grein fyr-
ir nokkuð á 17. miljón af þeim
18,7 milj., sem greiddar hafa ver-
ið á árunum 1928—’30 utan við
áætlun fjárlaganna, það sem eftir
eru umframgreiðslur á ýmsum
liðum fjárlaganna, sem íarið hafa
fram úr áætlun og aðrar greiðsl-
ur, sem hver stjórn á hverjum
tíma jaínan verður að inna af
hendi, að meira eða minna leyti
án þess að gjört sé eða jafnvel
unnt að gjöra ráð fyrir fyrirfram
í íjárlögum.
Fyr og nú.
Um greiðslur þær, sem um
ræðir hér að framan, má í stuttu
máli segja. Um mikið af þeim
hlaut þingið að vita fyrirfram, af
því að það hafði* áltveðið þær.
Og um hinar má yfirleitt segja,
að þær hafi verið óhjákvæmileg
afleiðing af ráðstöfunum þingsins
í fjárlögum og annarsstaðar.
Þetta er það, sem andstæðingar
Framsóknarflokksins kalla að
stjórnin hafi eytt „tugum milj-
óna“ af ríkisfé í heimildarleysi
og í trássi við vilja þingsins!
Til samanburðar um greiðslur
utan fjárlaga birtist hér á eftir
skrá um þær upphæðir, sem
greiddar hafa verið umfram það
sem fjárlagaáætlun viðkomanda
árs gjörði ráð fyrir á árunum
1914—’27. Tölurnar eru teknar
eftir landsreikningum þeirra ára.
Ár 1914
— 1915
— 1916
— 1917
— 1918
— 1919
—- 1920
— 1921
— 1922
— 1923
— 1924
kr.
968,616
849,115
889,755
11,596,413
7,544,145
13,884,943
10,947,348
7,479,379
2,766,387
3,213,489
1,549,109
*)'Sú upphæð hefir farið til bygg-
ingar Landspítalans (912 þús.) og
Kleppsspítalans (154 þús.).
— 1925 .........— 3,383,602
— 1926 .........— 2,487,647
— 1927 ...........— 1,752,520
Á árunum 1917—’21, þegar
umframgreiðslumar eru mestar,
voru fjármálaráðherrar þeir
Björn Kristjánsson, Sigurður
Eggerz og Magnús Guðmundsson.
Aukning ríkisskuldanna.
Allar skuldir ríkissjóðs í árslok
1927, þar með taldar skuldir
vegna bankanna, námu 27,9 milj.
króna samkv. útreikningi Hag-
stofunnar. I árslok 1931 námu
skuldirnar samkv. skýrslu fjár-
málaráðherra í vetur, 38,9 milj.
Skuldaaukning ríkisins á árun-
um 1928—31 er 11 milj.
Af þessari aukningu eru lán
tekin vegna banka og Síldar-
bræðslustöðvar sem hér segir:
Til greiðslu á stofnfé
Landsbankans . . . . 3 milj.
Til kaupa á hlutabréf-
um í Utvegsb....... 1,5 —
Til Búnaðarbankans . . 3,6 —
Til Síldarbræðslu .... 1,4 —
Samtals 9,5 milj.
Til framkvæmda ríkissjóðsins
sjálfs hafa skuldir hans því eigi
aukist nema um lþj milj., sem er
heldur minna en sem svarar lán-
unum, sem tekin hafa verið til
byggingar símahúss og endurbóta
á símamiðstöð Reykjavíkur 1.117
milj. og til að reisa útvarpsstöð
um 670 þús. Allar aðrar fram-
kvæmdir ríkissjóðs á þessum ár-
árum hafa verið gerðar án lán-
töku eða m. ö. o. greiddar af
ríkistekjum.
Til afborgana og vaxtagreiðslu
á gömlum skuldum ríkissjóðs,
I sem mynduðust á árunum 1917
| —1923, hefir verið greitt 5,2
milj. á þessum 4 árum. Ef þessar
skuldir hefðu ekki myndast hefði
verið hægt að inna af hendi allar
framkvæmdir ríkissjóðs með
tekjum hans og safna myndarleg-
um sjóð að auki. En það eru fleiri
eyðslusyndir fyrri ára, sem þurft
hefir að bæta fyrir á þessum ár-
um, t. d. vextir af 41/-) milj. kr.,
sem ríkið varð að kaupa hlutabréf
fyrir í Utvegsbankanum. Af því
voru 3 milj. kr., sem Magnús Guð-
mundsson lánaði Islandsbanka í
fullu heimildarleysi þingsins af
enska láninu 1921.
Kjördætnaskipun íhaldsins.
Pétur Magnússon hefir : Mbl. 27.
f m. gjört næsta vanmáttuga til-
raun til að verja tillögur þær í
kjördæmamálinu, sem þeir félagar,
Jón þorláksson og hann, báru fram
i milliþinganefndinni. Vill hann þar
með svara gagnrýni þeirri á þessum
fáránlegu tillögum, sem birtist hér í
blaðinu fyrir skömmu síðan.
í svari sínu leitast P. M. við að
hrekja þrjú atriði, sem haldið var
fram hér í blaðinu: Að þingmanna-
fjöldi geti eftir tillögum íhaldsmanna
færst úr 42 upp í nokkuð á þriðja
hundrað, að þeim hafi inistekizt að
ft'yggja það, að hver stjórnmála-
flokkur ætið fái þingmenn í hlut-
falli við kjósendafjölda og í þriðja
lagi ummæli Tímans viðvíkjandi
frambjóðendafjöldanum og afleiðing-
um hans.
P. M. heldur því fram, að allar
líkur bendi á, að uppbólarþingsætin
geti aldrei orðið fleiri en 18 og þing-
menn og alls 48. þessa ályktun
byggir liann á „reynslu undanfarinna.
ára hér“' og „útreikningum eftir 18
fólksþingskosningum í Danmörku1.
Hinu reynir ítann livergi að neita, —
índa er það ekki hægt — að reikn-
ingslega séð, eru möguleikar til
þeirrar þingmannafjölgunar, sem
Tíminn gjörði ráð fyrir og að ekkert
yetur hindrað það, að einstök til-
felli eins og Tíminn nefndi á Seyðis-
firði, geti komið fyrir. En það ættu
allir skynbærir menn, sem ekki eru
starblindir af flokksfylgi, að geta
fallizt á, að kosningalögin mega ekki
vera svo úr gai'ði gjörð, að það geti
komið fyrir, þó ekki væri nema einu
sinni á öld, að þingmönnum skyndi-
lega fjölgi upp í 200.
í samanburði P. M. við útkomu
kosninga liingað til hér og i Dan-
mörku, er ein meginvilla. Hann
-gjörir sér ekki grein fyrir því, að
kosningatilhögun eins og J. þ. og
hann vilja hafa, hefir hvergi í ver-
öldinni komizt í íramkvæmd. Hann
tekur þvi ekki tillit til þess, hvaða
áhrif slík tilhögun myndi hafa á
flokkaskipunina og skipting atkvæða
milli flokka, að utanflokksmenn eru
í rauninni knúðir til að taka sér
ílokksheiti og liafa einhverja af
stuðningsmönnum sínum í kjöri með
sér til að öðlast sömu aðstöðu og
flokkarnir í kosningabaráttunni, og
að þannig geta auðveldlega og hljóta
að koma upp flokkar, sem ekki ná
yfir nema takmarkað svæði, jafnvel
aðeins eitt kjördæmi.
P. M. talar um, að í lögum megi
setja skilyrði um „hvað þurfi til, aö
flokkur geti komið fram sem sér-
stakur landsmálaflokkur", en játar
jafnframt, að ákveðnar tillögur um
það hafi ekki verið gjörðar. En af
hverju hafa þeir J. þ. og P. M. ekki
gjört slíkar tillögur? Vitanlega af
því, að i þessu efni koma engin ráð
að haldi.
þá segir P. M„ að þeit- félagar
hafi „engar tillögur gjört um það,
hvort flokkur geti fengið uppbótar-
sæti, án þess að koma að þingmanni
í nokkru kjördæmi". Hér skýtur
lieldur skökku við, því að í tillög-
unurn stendur beinlínis, að uppbótar
sætin skuli úthlutuö þeim flokkum,
sem fái mann kosinn í kjördæmi (ef
þeir hafa til þess nægan atkvæða-
fjölda).
P. M. virðist öðru hverju vera að
gefa í skyn, að koniið geti til mála,
að falia frá þessu atriði. Og yfirleitt
er mikið undanhald í grein hans.
Hann gjörir jafnvel ráð fyrir, að til
mála geti komið að breyta fleiri at-
riðum, t. d. að binda hámarkstölu
þingmanna við 50, eins og lands-
fundur ihaldsins vildi í vetur.
En í kjördæmanefndinni iagði J.
þ. einmitt höfuðáherzluna á hina ó-
takmörkuðu þingmamiatölu. Vitan
lega verður að taka tillögurnar til
gagnrýningar eins og þær eru. Sá
möguleiki er auðvitað til, að þeir P.
M. og J. þ. breyti tillögum sínum
svo mikið, að skynsamlegt væri að
íailast á þær. Ef til vill eru þeir fá-
anlegir til að taka upp tillögur
Framsóknarflokksins á Alþingi og
kalla þær „kosningalagafrumvarp frá
iulltrúum íhaldsflokksins í kjör-
dæmanefndinni“(I) og myndi þá
Tíminn fúslega ljá þeim lið sitt.
P. M. þykir það hlálegt, að Tím-
inn skuli vera á móti því að flokk-
arnir liafi frambjóðendur 1 hverjum
lireppi, því að það „gjöri kjósend-
ennþá auðveldara fyrir að ráða full-
trúavali sínu“. þetta er ákaflega
undarleg röksemdaleiðsla. 300 menn
víðsv.egar um kjördæmin geta ekki
komið að manni, sem þeir sjálfir
hafa valið og treyst — af því að
hann er utanflokka. En 45 menn í
sömu sveit geta komið að manni,
sem e. t. v. enginn kannast við utan
hreppsins — aðeins af því, uð hann