Tíminn - 16.04.1932, Blaðsíða 1

(Sjaíbferi
09 afgrci&sluma&ur Címans «
Kannucig í>orsteins&óttlr,
Cccfjarsötu 6 a. .Xeyfjamf.
JíS.fgreibsía
timans ec i Ccefjargðtu 6 a.
©pin ðaglega-fL. 9—6
Sími 2353
XVL árg.
.Jt
Reykjavík, 16. apríl 1932.
16. blað.
Eftir Berg Jönsson alþm.,
formann milliþinganefndarinnar í kjördæmamálinu.
Stjórnarskrárfrumvarpið.
Fulltrúar Sjálfstæðisflokksins
og fulltrúi Alþýðuflokksins í
milliþinganefndinni um kjör-
dæmaskipunarmálið hafa flutt
saman á Alþingi frv. til breyt-
inga á stjómarskránni og hljóðar
1. málsgr. svo: (26. gr. stjskr.
verði þannig):
„Á Alþingi eiga sæti þjóðkjömir
fulltrúar. Alþingi skal svo skipað,
að hver þingflokkur hafi þingsæti í
samræmi við atkvæðatölu þá, sem
greidd er frambjóðendum flokksins
samtals við almennar kosningar".
Ef greinin öðlast gildi, er kjör-
dæmaskipun landsins stakkur
skorinn með ákveðinni ein-
hliða meginreglu, sem sé þeirri,
að hver þingflokkur hafi þing-
mannatölu í nákvæmu hlutfalli
við atkvæðatölu sína.
Maður skyldi nú ætla að flutn-
ingsmenn þessarar tillögu hefðu
jafnframt bent á fullnægjandi
leiðir til þess að haga kjördæma-
skipuninni þannig, að ákvæði til-
lögunnar væri fylgt í fram-
kvæmdinni, því varla má það
sæmilegt heita, að setja með
stjórnarskrá ákvæði, sem lög-
gjafinn síðan bryti í fram-
kvæmd. Er nú rétt að líta á,
hversu fulltrúamir hafa gætt
skyldu sinnar í þessu efni.
‘ TiUögur Alþýðuflokksins.
Fulltrúi Alþýðuflokksins, Jón
Baldvinsson, hefir borið fram 2
tillögur: Aðaltillögu um það, að
landið verði eitt kjördæmi og all-
ir þingmenn kosnir með hlutfaUs-
kosningum í einu lagi, og vara-
tiUögu um það, að landinu sé
skift í 6 stór kjördæmi, og hiut-
faUskosningar viðhafðar í hverju
fyrir sig.
Um aðaltillöguna vil ég taka
þetta fram: '
Það verður að viðurkennast, að
með þeirri tilhögun verður næst
komizt því marki, að hver flokk-
ur fái þingmannatölu að tiltölu
við atkvæðamagn. Ef því eigi
væri neitt annað en þetta tvennt
að sækjast eftir, myndi engin
fyrirstaða vera á því að faUast
á þessa tilhögun. En þar sem
hún brýtur í bág við ýms þau
höfuðatriði, sem tekið verður til-
lit til, þegar velja skal hina hag-
kvæmustu og farsælustu kjör-
dæmaskipun og kosningatilhöo--
un, er að mínu áliti engin leið að
ganga að henni.
Eins og nú er fyrirkomið kjör-
dæmaskipun hér á landi, virðist
vel séð fyrir því, að alhr lands-
hlutar eigi fuUtrúa á þingi, sem
séu gagnkunnugir högum þeirra,
þekki sérþarfir þeirra og nauð-
synjar og geti flutt mál þeirrs
og túlkað þau á Alþingi. 1 svo
strjálbyggðu og víðáttumiklu
landi sem ísland er, er það höf-
uðnauðsyn, að séð sé vel fyrir
því, að á Alþingi sé fyrir hendi
náin og alhliða þekking á högum
og þörfum allra héraða landsins
og lífi og atvinnuháttum fólksins,
«em héruðin byggja, svo tekið
verði fullt tillit til þeirra allra í
löggjafarstarfinu og öðrum
ákvörðunum þingsins. En með
því fyrirkomulagi að hafa landið
allt eitt kjördæmi, er gersamlega
brotið í bág við þetta höfuð-
atriði. Þar er engin trygging fyr-
ir því að á Alþingi verði alhliða
þekking á högum og þörfum
fólksins, víðsvegar um landið,
heldur þvert á móti. Afleiðingin
yrði óhjákvæmilega sú, að þing-
menn veldust eingöngu úr hinum
fjölmennari eða fjölmennustu
héruðum landsins, bæru því hags-
muni þeirra og þarfir aðallega
fyrir brjósti, en hin fámennari
héruð ættu á hættu að hagsmun-
ir þeirra yrðu gersamlega fyrir
borð bornir eða þau jafnvel
gleymdust að mestu, ef tilviljun-
in kæmi þeim eigi til hjálpar.
Ýmsir munu vilja segja, að hér
sé aðeins um grýlu og hugar-
burð að ræða, en svo er vissu-
lega ekki. Verður það ljóst, ef
vér gerum oss með einíægni í
hugarlund hvernig tilhögunin
muni verða, ef fyrnefndar tillög-
ur Alþýðuflokksins kæmust í
framkvœmd.
Vér skulum hugsa oss að kjósa
eigi 86 alþingismenn í einu lagi,
og jafnmarga varamenn. Til þesa
listi sé fullskipaður þurfa því að
vera á honum 72 nöfn. Mið-
stjórnir stjórnmálaflokkanna,
sem sennilega hefðu aðsetur á
fjölmennasta stað landsins,
Reykjavík, mundu vitanlega sjá
fyrir útbúnaði listanna. Við hlið
miðstjórnanna í Reykjavík stæðu
flokksfélög, sem þær yrðu fyrst
og fremst að taka tillit til í vali
manna á listana. Mundu þær í
valinu fyrst og fremst taka tillit
til kjósendanna í Reykjavík og
öðrum fjölmennari stöðum, þar
sem eftir miklu atkvæðamagni
væri að slægjast og auðvelt að
smala kjósendum á kjörstað.
Reyndin yrði því óhjákvæmilega
sú, að mestur hluti þeirra fram-
bjóðenda, sem sætu í öruggari
sætum, væru úr Reykjavík og
öðrum hinna fjölmennustu staða,
sérstaklega „félagasprautur“- og
„kosningasmalar“ sem settu mið-
stjómunum stólinn fyrir dymar
og hótuðu jafnvel að bregðast
flokknum, ef þeir fengju ekki að
ráða hinum öruggari sætum fyrir
sjálfa sig eða aðra, sem þeim lík-
aði bezt. Enda þótt miðstjóm-
irnar kynnu að vera allar af vilja
gerðar og sæju nauðsyn þeás, að
á þing kæmu menn með þekk-
ingu og kunnugleik á kjörum og
lífi fólksins víðsvegar um landið,
mundu þær ekki geta við það
ráðið, en yrðu neyddar til að
haga sér eftir vilja þeirra, sem
mest áhrif gætu haft á kjör-
fylgið á hinum fjölmennustu
stöðum, kosningasmalanna og
peningamannanna, sem legðu fé
fram í kosningasjóðina. Mundi
því afleiðingin verða sú, að ágæt-
lega þinghæfir menn, sem nytu
verðskuldaðs trausts og virðin^-
ar í héraði sínu og hefðu sér-
staklega góðan skilning og þekk-
ingu á þörfum þess, væru látnir
víkjá fyrir miður hæfum kosn-
ingasmölum, gösprurum eða pen-
ingamönnum, úr hinum fjöl-
mennustu héruðum. Því hefir
verið haldið fram af fylgismönn-
um þessarar tilhögunar, að
flokkamir eða miðstjórriir þeirra,
réði í raun og veru mestu um
framboð við kosningar með nú-
verandi kjördæmaskipun. Það
mun rétt að þeir reyna að hafa
áhrif á það eftir mætti og munu
í Reykjavík ráða mestu um þau,
en skipting landsins í mörg kjör-
dæmi er afarmikill hemill á al-
ræði flokkanna í þessu efni og
verða þeir víðast að fara eftir
því, sem meirahluta kjósenda
þeirra í kjördæminu er geðþekk-
ast, ef þeir ekki vilja tefla í tví-
sýnu um sigur. En ef það er rétt,
að flokksstjórnirnar ráði mestu
um framboð, eins 0g nú er til-
högunin, hversu mikið yrði þá
vald þeirra og þeirra, sem mest
áhrif hefðu á gjörðir þeirra, ef
allt landið væri eitt kjördæmi?
Af þessu eiziræði flokksvalds-
ins yfir framboðinu og röðun á
lista, leiddi það, að áhrif hinna
einstöku kjósenda á skipun
þirigsins rýraaði að stórum mun.
Kjósendur hefðu um að velja 3—
4 eða nokkru fleiri flokkslista
með 60—80 nöfnum á. Væri
meirihluti kjósenda algerlega
ókunnugur þeim aragrúa manna,
sem um væri að velja og væru
þeir settir í hinn mesta vanda,
sem eigi væri því ákveðnari
flokksfylgj endur. Réttur þeirra
kjósenda, sem taka vildu tillit
til persónulegra eiginleika og
trausts, í vali sínu, væri með
þessu fyrirkomulagi alveg ^fyrir
borð borinn, en þeir kjósendur
eiga fullkomlega rétt á sér eins
og hinir, sem eingöngu láta blint
flokksfylgi ráða vali sínu. Kjós-
endm- ættu yfirleitt eigi kost á
að kynnast nema örfáum af þeim
mikla fjölda manna, sem í kjöri
væru og væri því alveg ókunn-
ugt um persónulega framkomu
þeirra, ræðumennsku og skoðan-
ir. Ef hinsvegar væri ætlast til
að allir þeir frambjóðendur, sem
til greina gætu komið við kosn-
ingarnar, færu um land allt til að
kynna sig kjósendum, myndi það
hafa óheyrilegan kostnað og um-
stang í för með sér, sem ekki
væri til stofnanda, enda mundi
slíkt alls ekki eiga sér stað.
Samkvæmt framamituðu tel
ég afleiðingar framanritaðs.
skipulags verða það:
1) Skipun Alþingis gæti orðið
og yrði sennilega oft svo, að heil
héruð landsins ættu þar enga for-
mælendur eða málsvara, sem
hefðu nægilegan kunnugleik af
sjón og reynd á lífi og atvinnu-
háttum þeirra eða hagsmunum
og þörfum, til þess að sanngjarnt
og nauðsynlegt tillit yrði tekið til
þeirra í ákvörðunum Alþingis.
2) Valfrelsi fólksins væri ger-
samlega bundið í fjötrum flokks-
valdsins og hver einstakur kjós-
andi yrði að láta sér lynda að
velja á milli nokkurra frambjóð-
endahópa, einræðislega valdra og
niðurraðaðra af flokksstjórnun-
um, að mestu með tilliti til
flokkshagsmuna og flokksblindu
en án tillits til persónulegra
hæfileika eða þingmannskosta.
Þeir kjósendur, sem eigi vildu
láta sér lynda slíka forsjá, ættu
einskis annars úrkostar en að
neyta eigi kosningaréttar síns.
3) 1 stað þess að tilætlun fyr-
irkomulagsins mun vera að gera
kosningarrétt landsmanna -sem
jafnastan, yrði hann í raun og
veru mjög ójafn. Þeir, sem búa
í kaupstöðum eða yfirleitt á hin-
um fjölbyggðari stöðum, eiga
miklu hægara aðstöðu um kjör-
sókn og gætu betur neytt kosn-
ingarréttar síns heldur en hinir,
sem í dreifbýli búa, við sam-
göngúörðugleika, vegalengdir og
aðrar torfærur, auk þess sem
fyrirkomulagið eins og því áður
er lýst, mundi drepa niður áhuga
dreifbýliskjósenda fyrir kosning-
unni, vegna ókunnugleika á fram-
bjóðendum og óánægju með skip-
un listanna. Reykjavík og hinir
stærri kaupstaðir gætu því í
raun og veru ráðið mestu um úr-
slit kosninganna. 1 því sambandi
má geta þess, að íbúar hvðrs
staðar, sem er aðsetursstaður Al-
þingis og ríkisstjórnar og jafn-
framt flokksstjórnanna og blað-
anna, hafa ólíkt betri aðstöðu til
þess að koma málum sínum á
framfæri við þingið og hafa bein
og óbein áhrif á starfsemi þess,
heldur en þeir, sem annarsstaðar
búa.
4) Reynslan hefir víðast orð-
ið sú, þar sem hlutfallskosning-
ar hafa verið upp teknar, að sú
tilhögun hefir ýtt allmikið undir
myndun flokka, sem síðan skapa
glundroða í stjórnmálalífið og
starfsemi löggjafarþinganna. Er
engin ástæða til þess að ætla
annað en að sama yrði reynslan
hér á landi, sérstaklega ef landið
yrði gert að einu kjördæmi eða
skipt í fáein stór.
Um varatillöguna er ekki
ástæða til að vera langorður, því
um hana má yfirleitt allt það
sama segja og aðaltillöguna, þótt.
gallamir séu eigi eins yfirgnæf-
andi og áberandi. En hún mundi
á hinn bóginn síður fullnægja
þeirri meginreglu, sem flutnings-
maður ætlast til. Sé ég því ekki
ástæðu til að fjölyrða um hana.
Tillögur Sjálfstæðisflokksins.
Fulltrúar Sjálfstæðisflokksins,
þeir Jón Þorláksson og Pétur
Magjiússon báru fram í milli-
þinganefndinni eina tillögu, sem
þeir síðan hafa látið prenta með
nefndaráliti sínu, og hefir flokk-
ur þeirra og flokksblöð allt til
þess síðasta haldið þeim mjög
fram.
Þessi tillaga er í stuttu máli
á þá leið, að núverandi kjör-
dæmi haldi sér, að því undan-
teknu, að núverandi tvímenn-
ingskjördæmi missi aiman þing-
mann sinn. Síðan á að reikna út
uppbætur fyrir þá stjórnmála-
flokka, sem einhversstaðar fá
þm. kosinn og miðast þær við
samanlagða atkvæðatölu flokk-
anna, samanborið við þing-
mannatölu þeirra.
Að mínu áliti eru tillögur
þessar aðgengilegri heldur en till.
Jóns Baldvinssonar, að því leyti,
að gjört er ráð fyrir að núver-
andi kjördæmi haldi rétti til
þess að kjósa sér þingmann. Að
vísu eru tvímenningskjördæmin
núverandi svift öðrum þm. sín-
um og kemur það að sumu leyti
hart niður, Jafnframt felast í til-
lögunum svo stórvægilegir gall-
ar, að þótt grundvöllurinn sé að
mínu áliti réttur — réttur hixma
sérstöku kjördæma til þess að
halda þingmanni sínum — þá
tel ég öldungis ófært að lögleiða
þær. Mun ég gera nokkra grein
fyrir þeim atriðum, sem var-
hugaverðust eru:
Flokkslegt ranglæti.
Samkv. tillögunum á hver
flokkur að fá uppbótarþingsæti
eftir atkvæðatölu sinni í heild,
svo framarlega sem hann fær að
minnsta kosti einn þm. kosinn í
einhverju kjördæmi. Þó kosning
félli þannig, að einhver flokkur
stæði mjög nærri því að fá þm.
kosinn — ef til vill í mörgum
kjördæmum — og atkvæðatala
hans skifti mörgum hundruðum
— jafnvel þúsundum, þá ætti
hann eigi rétt til uppbótarþing-
sætis.
Ég tel nú reyndar alls ekki
rétt að stuðla á nokkum hátt að
bættum skilyrðum fyrir myndun
margra flokka, því það getur
haft í för með sér óheppilegar
afleiðingar . í stjórnmálalífinu.
En ég tel, að svo framarlega
sem elta á flokksfylgið út í
yztu æsar (og það eitt er talið
jafnrétti kjósendanna), hjá þeim
stjórnmálaflokkum, sem fá í ein-
hverju kjördæmi þm. kosinn, þá
virðist ekkert réttlæti í því fólg-
ið, að hvemig sem kjósendatölu
flokks í heild er farið, fái hann
ekkert þingsæti, aðeins af því að
hann elcki hafi fengið þm. kos-
inn í einhverju kjördæmi. T. d.
flokkur, sem á mann í kjöri í
litlu kjördæmi og fær hann kos-
inn með t. d. 170 atkv., fær upp-
bótarþingsæti ef atkvæðatala
hans á öllu landinu er nægilega
há. En þótt flokkur fengi mörg
hundruð atkvæði aðeins í einu
fjölmennu kjördæmi, s. s. Rvík
og hefði þar að auki fjölda fram-
bjóðenda í mörgum kjördæmum,
en enginn næði þingsæti í kjör-
dæmi, þá fengi hann ekkert
uppbótarþingsæti, jafnvel þótt
kjósendatala hans samanlögð
skifti þúsundum. Kosning getur
vitanlega vel farið þannig, að
flokkur fái atkvæði jafnvel svo
þúsundum skifti á landinu, enda
þótt hann ekki næði neinsstaðar
þingsæti. Reglan brýtur því ger-
samlega í bág við* það „flokks-
lega réttlæti“, sem tillögumenn
vilja mest leggja upp úr, auk
þess sem fjöldi kjósenda gæti
orðið gersamlega áhrifalaus á
skipun þingsins. Alþingi yrði þvi
alls ekki eins og tillögumenn
ætlazt til „rétt mynd af skoðun-
um og vilja kjósendanna“.
Minnahluta kosning í kjördæmi.
Samkv. tillögunum geta marg-
ir frambjóðendur verið i kjöri
í einu í sama kjördæmi af hálfu
sama flokks, aðeins ef tilskilinn
meðmælendafjöldi fylgir hverju
framboði. Sá flokkur, sem flest
fær atkvæði í kjördæminu, hlýt-
ur þingsætið handa þeim fram-
bjóðanda sínum, sem flest fær
atkvæðin af frambjóðendum þess
flokks. Tvennskonar mjög ó-
heppilegar afleiðingar yrðu af
þessum ákvæðum.
1. Frambjóðendafjöldi yrði
sennilega oft óhæfilega mikill í
einstökum kjördæmum.
2. Sá, • sem flest atkvæði fengi
í kjördæmi, hlyti oft ekki þing-
sætið og yrði að víkja fyrir
manni, sem hefði miklu minni
atkvæðatölu og þessvegna sýni-