Tíminn - 23.04.1932, Blaðsíða 1

(ðjaíbferi
og afgrci6sluma6ur Ciman) «
Sannrcig porsfeins6ótMr,
Cccfjargötu 6 a. iieYfjamf.
J2^fgteibs(a
ÍE i m a n s cr i €œf jargötu 6 a.
(Ðpin öa^Iega fl. 9—6
Simi 2353
XVL árg.
Frystihúsamálið á Alþingi
Framsöguræða Tryggva Þörhallssonar forsætisráðherra.
Frumvarp það er Ti'yggvi Þór- voru
hallsson forsætisráðherra og Ing-
ólfur Bjarnarson formaður Samb.
ísl. samvinnufélaga flytja nú á
Alþingi „um heimild fyrir ríkis-
stjórnina að ábyrgjast lán til að
koma upp frystihúsum á kjötút-
flutningshöfnum", er svohlj.:
1. gr.
Ríkisstjórninni er heimilt að
ábyrgjast lán til þess að koma
upp frystihúsum á kjötútflutn-
ingshöfnum, er nemi samtals
400000 kr., með þeim skilyrðum,
sem segir í lögum þessum.
2. gr.
Ábyrgðarheimildin má ná til
lána, sem tekin eru í umræddu
skyni af sýslufélögum eða sam-
vinnufélögum bænda.
Hámark hvers láns, sem
ábyrgzt er, má nema allt að 2/3
kostnaðar.
Frystihúsin séu reist á þeirri
höfn, sem að dómi hlutaðeigandi
sýslunefnda er bezt fallin til að
vera miðstöð til útflutnings á
frystu kjöti í héraðinu, en at-
vinnumálaráðherra sker úr
ágreiningi.
Full skilríki liggi fyrir um, að
vel og tryggilega sé frá öllu
gengið um hús og áhöld, enda
hafi atvinnumálaráðuneytið sam-
þykkt áætlun og teikningar.
Til baktryggingar ríkisábyrgð-
inni sé ábyrgð hlutaðeigandi
sýslufélaga, eða aðrar trygging-
ar sem ríkisstjórnin metur gild-
ar, auk fyrsta veðréttar í frysti-
húsum og vélum þeirra.
8. gr.
Lög þessi öðlast þegar gildi.
Hér fer á eftir framsöguræða
Tryggva Þórhallssonar við 1.
umræðu málsins í neðri deild:
Ég- skal ekki þreyta hv. deild
með langri ræðu fyrir þessu frv.,
enda hefir mér. ekki unnizt tími
til að búa mig undir slíkt. Hefði
það þó óneitanlega verið fróðlegt
og vel til fallið í sambandi við
þetta mál að gefa hér nokkurt
yfirlit um sölu aðalútflutnings-
vöru landbúnaðarins á þessari
öld, en ég læt mér um þetta
nægja aðeins að drepa á það
helsta, sem gerzt hefir á allra
síðustu árum.
Eftir ágreininginn við Norð-
menn, sem leiddi til kjöttolls-
samninganna 1924, var sjáan-
legt, að við áttum of mikið í
húfi til þess að geta átt allt að
kalla undir norska kjötmarkaö-
inum einum, sem auk þess fór
síþverrandi. Því var það og, að
kæliskipsnefndin var skipuð ár-
ið 1924.
I framhaldi af starfi hennar
var svo það, að Eimskipafélagið
með aðstoð ríkisins eignaðist
skipið Brúarfoss, með fullkomn-
um frystiútbúnaði og var með
því gjörður mögulegur útflutn-
ingur á frosnu kjöti héðan á er-
lendan mai’kað í allstórmn stýl.
Jafnframt var þá ríkisstjóm-
inni veitt heimild til að veita lán
úr Viðlagasjóði til frystihúsa-
bygginga. Á þeim grundvelli
síðan reist frystihúsin á
Hvammstanga, Blönduósi., Sauð-
árkróki, Akureyri, Húsavík,
Kópaskeri og Reyðarfirði.
Nú síðast hefir verið reist
mikið frystihús hér í Reykjavík,
að vísu fyrst og fremst til ann-
ara afnota, og víðar eru frysti-
hús, sem nota má í þessu skyni,
en nú eru notuð til annars, svo
sem við Eyjafjörð, í Dalvík og
Grenivík.
Vegna þessara ráðstafana
hefir útflutningur á frystu kjöti
smáaukizt. Af síðasta árs fram-
leiðslu var alls flutt út 260 þús.
fjár, þar af ca. 95 þús. fryst,
en ca. 165 þús. saltað, eða drjúg-
um meir en þriðjungur af
frystu kjöti. Þetta má auka dá-
lítið með því að nota frystihúsin
meira, og sumpart með því að
grípa til annarra í viðbót, eins
og t. d. frystihúsanna við Eyja-
fjörð, sem ég áður nefndi.
Reynslan er yfirleitt góð af
sölu frysta kjötsins. En mest er
um það vert, hve stórkostlega
hún léttir undir með saltkjöts-
markaðinum, svo að hægt hefir
verið að halda verðinu stórlega
uppi í Noregi hjá því sem ann-
ars -hefði v«rið.— - - ■
Nú er svo komið, að saltkjöts-
markaðurinn erlendis þrengist
meir og meir með hverju árinu
sem líður. Er afarerfitt um sölu
saltkjötsins nú, og verður lítið
selt nema í Noregi, en þar er
sem annarsstaðar nú í kreppunni
hafin öflug sókn í þá átt, að
nota sem mest innlendar vörur.
Norski landbúnaðurinn nálgast
það nú meir og meir, að full-
nægja heimamarkaðnum, og er
smátt og smátt að útrýma okk-
ar kjöti. Við þetta bætist, að nú
hefir kjöttollssamningnum frá
1924 verið sag-t upp, og enn hefir
ekki tekizt að fá hann fram-
lengdan. I samráði við utanríkis-
málanefnd var sendiherra okkar
í Kaupmannahöfn að vísu send-
ur í þeim erindum til Noregs.
En tíminn var óhagstæður, því
að einmitt um það leyti voru að
fara fram miklar breytingar á
norsku stjórninni, og varð sendi-
herra af þeim ástæðum að fara,
áður en hann hafði getað lokið
erindum sínum. Hinsvegar lofaði
norska stjórnin því, að gera hon-
um viðvart, er hún væri tilbúin,
til viðtals um samninga, til
þess að hann þá gæti komið
á fund hennar, til frekara sam-
tals og reynir nú á hversu fer
um það mál.
. En norski markaðurinn einn er
svo þröngur, að við verðum að
vinna að því af öllum mætti að
ná undir okkur markaði fyrir
kjötið annarsstaðar, hvernig sem
fer um framlenging samnings-
ins.
Það sem nú liggur fyrir fyrst
og fremst í þessu efni, er að
herða sem mest á byggingu
frystihúsanna, svo að við verð-
um þess megnugir að hagnýta
okkur enska markaðinn meira
en nú er. Engin ástæða er til að
óttast, að hann taki ekki á móti
meira kjöti frá okkur, en hann
nú geidr.
Reykjavík, 23. aprfl 1932.
17. blað.
Viðlagasjóðsaðstoðin um þetta
er nú ekki lengur fyrir hendi, og
þessvegna höfum við, hv. þm.
S.-Þ. (Ingólfur Bjarnarson)og ég
borið fram þetta frv.
I frv. er farið fram á það, að
stjórninni verði heimilað að á-
byrgjast allt að 400 þús. kr. lán
til að koma upp frystihúsum á
i kjötútflutningshöfnum. Höfuin
við í 2. gr. frv. bundið ábyrgðina
sömu skilyrðum og giltu á sínum
tíma um viðlagasjóðslánin. Að
því er upphæðina snertir, þá vil
ég gera grein fyrir því, við hvað
hún er miðuð. Þeir sem kunnug-
astir eru þessum málum, álíta, j
að þörf sé að reisa frystihús j
þegar í sumar einkum á 3 höfn-
um: Stykkishólmi, Borðeyri og
Vopnafirði. Á öllum þessum
stöðum eru hús fyrir, sem hægt
er að nota í þessu skyni. Þai’f
því ekki að reisa húsin af stofni,
en nóg að gera við þau. Er áætl-
að, að húsaðgerðin í Stykkis-
hólmi muni kosta um 15.000 kr.,
og vélarnar 40.000 kr. Á Borð-
eyri er húsaðgei’ðin áætluð
20.000 kr. og vélar 50.000 kr. Á
Vopnafirði er gert ráð fyrir, að
aðgerðin á húsinu þar muni
kosta 20.000 kr. og vélarnar
40.000 kr.
Alls er þá á þessum þrem
kjötútflutningshöfnum gert ráð
fyrir 185.000 kr. kostnaði vegna
frystihúsanna. En auk þess eru
aðrir staðir, sem einnig er nauð-
synlegt að reisa frystihús á, ef
ekki -í sumar,—bÁ aS rninnsta
kosti ekki síðar en á næsta ári.
Þessir staðir eru Djúpavogur,
Þórshöfn, Hólmavík og Borgar-
nes. Loks þarf áður langt líður
að reisa frystihús í Vík í Mýr-
dal og Höfn í Hornafirði.
Þó að þessir staðir séu nefndir
til sérstaklega, sem ég nú hefi
nefnt, ber enganveginn að líta
svo á þetta, að það sé eingöngu
gert fyrir þau héruð, sem að
þeim liggja. Ef hægt verður að
koma upp þessum frystihúsum,
sem ég nefndi, til viðbótar þeim,
sem fyrir eru, er ekki vafi á
því, að við getum korriið megn-
inu af útflutningskjöti okkar á
enska markaðinn. Ætti þá að
draga úr þeim vandræðum að
mestu, sem nú eru á því að koma
saltkjötinu út, því að með því
að draga úr saltkjötsíramleiðsl-
unni, yrði greitt fyrir sölu þess,
sumpart innanlands og sumpart
utanlands. Stafar því landbúnað-
inum í heild sinni mikið gagn af
slíkum ráðstöfunum.
Að svo mæltu vil ég leyfa mér
að leggja til að frv. verði, að
lokinni umræðu, vísað til hv.
landbúnaðarnefndar.
Við forsetakosnlnguna i pýzka-
landl 13. marz sl. voru 5 frambjóð-
endur í kjöri: Hindenburg áður for-
seti, studdur af miðflokkum og jafn-
aðarmönnum, Hitler af hálfu Fas-
cista, Diisterberg herforingi af hálfu
þjóðernissinna, Thálmann af hálfu
kommúnista og utanflokkamaður að
nafni Winter. Úrslitin urðu þessi:
Hindenburg fékk 18,661,300 atkv.,
Hitler 11,328,500, Thalmann 4,971,900,
Dústerberg 2,517,860 en utanflokka-
maðurinn aðeins rúml. 100 þús.
atkv. Kosningin var ólögmæt, af því
að enginn náði helmingi atkvæða.
Við endurtekna kosningu 10. apr.
hlaut Hindenburg 19,359,000, Hitler
13^417,000 og Tkálmann 3,606,000.
Skipaútgerð ríkisins
Úr skýrslu útgerðarinnar til Alþingis
Starfsvið útgerðarlnnar.
Árið 1931 hafði Skipaútgerð ríkis-
ins reikningshald og forsjá um
rekstur þessara skipa: Strandferða-
skipanna Esju og Súðarinnar, varð-
skipanna Óðins, Ægis og þórs, vai'ð-
bátanna Geirs Goða og Jóns Finns-
sonar, vitaskipsins Hermóðs, Suður-
landsbátsins Skaftfellings og loks
fiskútflutningsskipanna Falkeid og
Jan Mayen. Auk þessa liafði skrif-
stofa útgerðarinnar á hendi ýmis-
konar reikningshald og framkvæmd-
ir í þágu hins opinbera. Má til
dæmis nefna: Reikningshald í sam-
bandi við í-ekstur bifi’eiða og vegna
hafmælinga og rannsókna, margs-
konar vinnu í sambandi við tili-aun-
ir um útflutning á ísvörðum fiski,
svo og vegna innkaupa og útbýting-
ar á vörum til ýmsi’a ríkisstofnana.
Strandferðaskipin.
Að því er snei’tir í’ekstur sti-and-
fei’ðaskipanna, var árið mjög ó-
hagstætt, eins og rekstursreikning-
urinn ber með sér. Er þetta eðlilegt.
Gjaldahlið rekstursins hélzt að
mestu óbreytt, kaupgjald var við
sama og verð á útgerðarvörum svip-
að og að undanförnu. Aftur á móti
brugðust tekjui-nar stórlega og staf-
ar af því eiixgöngu, að rekstursút-
koman er lakai’i, en t. d. næsta ár á
undan.
Skal þessu til sönnunar gei’ður
samanburöur á rekstxi Esju bæði
þessi "ár. A í’ekstursréikningi strand-
ferðaskipanna fyrir síðastliðið ár
(1931), er hallinn af reksti’i Esju
einnar, tilfærður kr. 226.000,001), en
þar sem flokkunarviðgerðin, sem er
metin á kr. 65.000,00 er óvenjuleg og
á í raun og veru að jafnast á fleiri
ár, ber að draga hana frá fyrnefndri
upphæð, áður en samanburður er
gerður við önnur ár. Verður þá
í’ekstui’shalli Esju fyrir árið 1931, að
frádreginni flokkunarviðgerðinni kr.
161.000,00, auk fymingar, en árið
1930 var í’eksturshalli hennar kr.
140.000,00. Vii’ðist þá hallinn á
rekstri Esju árið 1931 vera 21 þús.
krónum meiri en næsta ár á undan.
Nú voru tekjur Esju árið 1931 af
farseðlasölu kr. 22,000,00 og af vöru-
flutningum kr. 19,000,00, samtals kr.
41,000?00 lægri en árið 1930. Aftur
voru kol eini gjaldaliðurinn, sem
sem lækkaði að nokki’um mun, en
það var um kr. 10 þús. Er þá á þess-
um 3 liðum sýnt, að rekstui’sút-
koma Esju verður árið 1931 krónur
31,000,00 lakari en næsta ár á undan
og lxefði því reksturshalli skipsins a
því ári (1931) ekki oi’ðið nema kr.
130,000,00 auk fymingar, ef tekju-
hliðin hefði haldizt óbreytt. Er það
að vísu kr. 10,000,00 lægri upphæð
en árið 1930, en þá var skipið líka
heldur meira í ferðum.
Að því er rekstur Súðarinnar
snertii’, er þar ekki hægt að gera
samanburð við neitt heilt ár á und-
an, en þar sem Súðin og Esja eru
álika stór skip, þux-fa jafna skips-
höfn og sigla á sömu slóð, er það
sýnt, að gjaldahliðin á rekstri þeiri-a
mun verða mjög nærri því jafn há,
svo fi’amt að bæði skipin séu í fei’ð-
um álika lengi og á sama tíma árs.
Hinsvegar verður sennilega tekju-
hliðin á reksti’i Súðarinnar alltaf
töluvei’t lægri en Esju, og liggur það
í því, að skipið er aðallega ætlað
sem vöruskip, er sigli í hverri ferð
á næstum allar liafnir á ströndinni,
smáar og stórar, og margar af þeixn
hafnir, sem teknar hafa vei’ið upp í
*) Reksturshalli Súðarinnar var
skv. reikningi kr. 210,350,20, og er
þá meðtalinn kostnaðurinn við að
byggja 2. farrými í skipinu.
áætlun eftir að strandfexðaskipin
urðu tvö.
það sein iiér að framan hefir ver-
ið sagt um rekstur strandferðaskip-
anna árið 1931, er aðallega gert til
þess að sýna fram á það, að aukinn
reksturshalli á strandferðunum það
ár a. m. k. miðað við árið 1930,
fyrsta árið sem Skipaútgerð ríkisins
starfaði sem sérstök stofnun, stafar
ekki að neinu leyti af auknum
kostnaði eða eyðslu, heldur einungis
af því, að sömu tékjumöguleikar
voru ekki fyrir hendi, eins og áður.
Og um hið almenna fjárhagshrun
og viðskiftakreppu, virðist enginn
geta sakað útgerðina.
Fæðissala á strandferðaskipunum.
Méðan Eimskipafélagið hafði 1
hendi útgerðarstjórn Esju, rak bryti
skipsins fyrir eigin reiknihg allar
veitingar um borð í skipinu og fékk
greiddar frá útgerðinni kr. 4,00 á
dag í fæðispeninga fyrir hvern skip-
verja. En auk þessa var brytanuin
og starfsfólki hans greidd laun er
námu um kr. 12,000,00 á ári.
þegar Skipaútgerð ríkisins tók til
starfa, var sú breyting gerð á, að
útgerðin tók sjálf að sér allar veit-
ingár og fæðishald Um borð í Esju,
sem og í öllum hinum skipunum.
Á reikningi Esju fyrir árið 1930 er
fæði skipshafnarinnar reikilað með
kr. 3,00 á dag fyrir hvem skípverja
og vantar þá á, að veitingarekstur-
inn beri öll launin; en með því að
hækka fasði skipshafnarinnar'upp i
kr. 4,00, eins og það var áðtir borg-
að til brytans, bar veitingarekstur-
inn rúmlega öll sín laun. Varð því
ávinningúrinn af þvi aö útgerðin
gerði áðumefnda breytingu um
rekstrarfyrirkomulagið, sá, að þær
kr. 12,000,00, sem áður voru greiddar
í laun til brytans og starfsfólks
hans, spöruðust alveg.
Eftir að þessi góði árangur varð
kunnur, ákvað Eimskipafélagið að
taka í sínar hendur allar veitingar
og fæðishald um borð í smum skip-
um og var það framkvæmt nú um
seinustu áramót.
Hinsvegar varð ekki hjá því kom-
ist, vegna hinnar mjög lækkuðu
sölu, að heildar rekstursútkoma árs-
ins 1931 yrði lakari en næsta ár á
undan. Vantar samt ekki nema um
kr. 4,800,00 til þess að veitinga- og
fæðisliald skipsins beri öll launin,
ef reiknað er með kr. 4,00 fæðis-
kostnaði á dag fyrir hvern skip-
verja, eins og áður var gert.
Á Súðinni er útkoma veitinga-
rekstursins aítur töluvert lakari en
á Esju. Er aðalástæðan vitanlega
sú, að með Súðinni fóru um helm-
ingi færri farþegar, en sumpart
getur ástæðan verið sú, að útgerðin
hafi ekki verið heppin með bryta
þar. Samt er útkoman ekki lakari
en svo, að með því að reikna fæði
skipshafnarinnar með kr. 4,00 á dag,
eru ekki afgangslaun nema um kr.
12,000,00, sem koma á skipið, og er
það jafnt og var á Esju meðan hún
var rekin af Eimskipafélaginu. En
hefði Súðin þá verið í rekstri á
sama hátt og Esja, er ekki ólíklegt
að brytinn þar hefði, vegna lítillar
veitingasölu, fengið töluvert hærra
dagfæðisgjald fyrir skipverjana, en
greitt var á Esju, enda var það svo
á skipum Eimskipafélagsins, að þeir
brytar, sem fæsta -farþega höfðu,
fengu miklu hærri fæðispeninga fyr-
ir skipshöfnina.
Rekstur Esju fyr og nú.
Að þvi er rekstur Esju snertir,
mun mönnum þykja fróðlegt að sjá
á einum stað yfirlit fyrir nokkur